Listado de la etiqueta: csic

A escola do Faro

/en , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal de Faro de Vigo ao proxecto editorial Faro da Escola:

Teño participado en moitas entregas de premios, mais ningunha tan concorrida e participada polo público infantil como a que vivín o pasado 13 de xuño nas bancadas do pavillón municipal de Travesas, que pechaba a oitava edición de Faro da Escola, o proxecto editorial de Faro de Vigo que achega ao mundo da prensa aos centros educativos da provincia de Pontevedra, con especial incidencia na área metropolitana de Vigo, Pontevedra e Deza. Máis de 1.600 escolares e un cento de profesoras dos 47 centros educativos de Primaria, que publicaron este mes cadanseu faro, participaron nun acto, iniciado con moita música de moda (aspecto a mellorar, dende o punto de vista educativo, en edicións futuras) e coa acollida agarimosa do director do decano. Unha mañá de festa e moitas  fotos na que se recoñeceron os tres mellores periódicos escolares deste curso 2022-2023, tamén as tres mellores entrevistas, portadas, seccións de opinión, investigacións empregando a hemeroteca, reportaxes, fotografías de interior e portada, infografías, deseño, tira cómica, suplemento, pasatempos, entre outras modalidades e categorías deste singular certame de prensa escolar.

Unha entrega coa que remataban os case oito meses de traballo nas aulas necesarios para a elaboración integral do faro anual de trinta e dúas páxinas de cada centro. Tarefas iniciadas no mes de outubro co período formativo do alumnado e profesorado participante, a cargo dun equipo de profesionais de Faro de Vigo, que desprazados aos propios centros desvelaron os segredos da preparación dun xornal, tanto os referidos a planificación e distribución dos seus contidos, como da súa redacción e maquetación, empregando Scribus, a potente ferramenta coa que se fai o xornal. Unha escola de xornalismo infantil, polo tanto de escritura crítica e pegada ao cotián, que como corresponde ao actual proceso de hibridación da prensa utiliza soportes diversos, tanto impresos como dixitais. Unha escola de comunicación escolar que salienta o valor das imaxes (ilustracións, infografías e fotografías) que acompañan os textos das noticias, reportaxes ou entrevistas, nin esquece tampouco a relevancia dunha publicidade atractiva e da súa xestión para facer viable a publicación. Formación que o alumnado participante no proxecto completou nas visitas durante o inverno ás instalacións do xornal en Chapela e nas conferencias nos centros do persoal do CSIC e de autoras e autoras de literatura infantil de Xerais, entidades colaboradoras.

Unha escola a do Faro que promove o traballo colaborativo, tanto do equipo docente de cada centro como do alumnado de cada aula, planificado co obxectivo de elaborar un produto textual e gráfico do que todos os participantes se senten orgullosos e responsables. Unha tarefa xornalística, que ademais desta cooperación imprescindible, obriga aos escolares a poñer a proba a súa curiosidade e as súas competencias na localización e recollida de información en fontes diversas e fiables, utilizando nesta investigación tanto a dispoñible na propia hemeroteca do Faro (unha experiencia lectora extraordinaria), a existente na rede, na biblioteca escolar como na comunidade escolar e veciñal. Unha excelente oportunidade para que o alumnado realice un exercicio de lectura  e escritura crítica, o que esixe valorar e diferenciar en cada un dos textos o gran da palla, o que son noticias do que son falsidades, trolas ou dixomedíxomes. E, o que aínda é máis importante na construción do pensamento crítico e científico do alumnado de Primaria, obriga a debater e a argumentar, tanto oralmente como cando se redacta, empregando cada vez estruturas máis complexas e vocabulario preciso.

O Faro da Escola, pois, proporciona aos centros escolares de Primaria a posibilidade de achegamento directo a cada un dos xéneros periodísticos e propón que, utilizando as ferramentas do xornalismo actual, cada escola viva a experiencia de transformarse na redacción dun xornal que ao longo de todo o curso dialoga coa actualidade da contorna para informar a súa comunidade educativa. Seguido cada martes nas excelentes páxinas do suplemento Faro da Escola, este triunfante proxecto editorial e educativo, lembrounos as páxinas dos suplementos pioneiros A Pizarra, dedicado a información e opinión sobre temas educativos, e O Pizarrín, a contidos de literatura infantil e xuvenil, que Faro de Vigo comezou a publicar en galego en setembro de 1983, espazos ambos os dous onde tivemos a fortuna de comezar entón a publicar os nosos primeiros artigos naquel Faro da movida dirixido por José Armesto Faginas. Parabéns para o equipo de profesionais de Faro que cada curso fai máis atractiva e potente a experiencia educativa do Faro da Escola.

O caso do oceanográfico

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á situación do Institto Oceanográfico de Vigo:

Tras as declaracións da ministra de Ciencia Tecnoloxía nas que anunciaba unha «descentralización» por razóns técnicas e científicas do Instituto Español de Oceanografía (IEO) voces autorizadas do sector como as de Alberto González-Garcés Santiso, membro do Instituto de Estudios Vigueses (IEV) ou a de Edelmiro Ulloa, xerente da Cooperativa de Armadores de Vigo (ARVI), explicaron nestas páxinas de opinión de Faro de Vigo o desprezo que isto supón para o Instituto Oceanográfico de Vigo, instalado en Cabo de Estai, o maior dos centros oceanográficos españois. Unha decisión á que non foi allea a absorción desta rede de investigación mariña pola estrutura do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) e que de facto supón afastar de Vigo a dirección dos tres departamentos do IEO: Pesqueiras, Acuicultura e Medio mariño e protección ambiental. Unha decisión ministerial que marxina ao IEO de Vigo e creou malestar tanto no Vigo portuario, onde está instalado o ecosistema industrial pesqueiro e naval e de investigación mariña máis potente do estado, como nas forzas políticas viguesas, a pesar de ser incapaces de aprobar por unanimidade unha denuncia desta aldraxe no pleno do concello.

Unha relación de Vigo co IEO que xa ven dende a súa creación en 1914 da man de Odón de Buen y del Cos e das primeiras campañas de investigación que este científico aragonés en 1916 desenvolveu na ría de Vigo sobre as chamadas «mareas vermellas». Actividades que levarían a instalación no porto de Vigo do primeiro laboratorio oceanográfico español do IEO, inaugurado o 2 de setembro de 1917 nuns locais portuarios das Avenidas pertencentes á Sociedade de Salvamento de Náufragos, dotado co equipamento científico doado por Alberto de Mónaco, o príncipe navegante, que recalaría no porto vigués en diversas ocasións para estudar as características das augas da ría, a pesqueira da sardiña e os modos de pesca tradicionais. Centro oceanográfico vigués que mantería a súa actividade ininterrompida ao longo dun século, sempre coa intención de investigar sobre o medio mariño e axudar a industria pesqueira e conserveira nosa. Instalado no Areal durante a difícil década dos corenta, máis tarde na avenida Beiramar, dende 1986 consolidouse como o maior centro oceanográfico costeiro español nas actuais instalacións de Cabo Estai. Sen esquecer que dende 1971 o porto de Vigo foi tamén a base do Cornide Saavedra, o primeiro buque oceanográfico moderno con capacidade oceánica.

Trasladar a sede central administrativa e de coordinación do IEO a Vigo, así como potenciar e coordinar todos os recursos públicos de investigación mariña, reclamación unánime do sector pesqueiro e científico vigués, é unha medida sensata e razoable, se nos atemos á hexemonía viguesa ao longo dun século tanto en materia pesqueira, acuícola como de investigación mariña. Tradición viguesa á que habería que engadir outras circunstancias máis recentes que avalarían esta candidatura como a especialización dalgúns estaleiros vigueses na construción dos máis modernos (e fermosos) buques de investigación mariña para estados de todo o mundo, que cada ano son botados das atarazanas de Coia. Como a ter en conta é o feito de que a Axencia Europea de Control da Pesca teña dende 2005 a súa sede en Vigo e a Universidade de Vigo promova xunto ao CSIC o Campus do Mar, un campus de excelencia internacional de carácter transfronteirizo, constituído como polo de investigación no ámbito das ciencias e tecnoloxías do mar, no que tamén participan o resto de universidades galegas e do norte de Portugal. Sen esquecer, e non semella o menos importante, que é unha incongruencia política que un organismo oceanográfico continúe tendo a súa sede central en Madrid, como sucede tamén co Museo Naval dependente do Ministerio de Defensa, outro anacronismo centralista que merecería unha análise de seu.

O caso deste menoscabo ao centenario centro oceanográfico de Vigo é apenas outro síntoma do fraco peso político da cidade de Vigo máis alá da ponte de Rande, tanto para os responsables do Goberno de España como da Xunta de Galicia, cegos para entender o posicionamento dunha cidade á que dende hai séculos todo chegou e saíu polo mar e converteu a súa actividade portuaria e naval no celme da súa identidade sen renunciar nunca a que continúe sendo o motor do seu futuro. Como tamén amosa que a doenza do teimoso centralismo madricentrista, tras catro décadas de estado das autonomías, non só non acaba de ser superada, se non que adopta novas fórmulas de aparencia máis benigna, como esta descentralización sectorial do IEO, mais que consolidan un modelo da máis resesa uniformización. O centro oceanográfico de Vigo debe ser a sede coordinadora da rede do IEO, Vigo non pode pasar por menos.

Vigo romano, berce do albariño

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao descubrimento de sementes arqueolóxicas de uva alabarda nas escavacións de salinas romanas en Vigo:

Os rigores da pandemia fixeron pasar desapercibida a comunicación dos resultados dunha investigación que identificou en Vigo os primeiros indicios de uva albariña. Unha noticia relevante para a historia e a cultura do viño en Galicia e para a propia cidade de Vigo, que pode ser considerada como o berce do albariño, o viño que don Álvaro Cunqueiro, o seu primeiro publicista, describía como «limpo, nostálxico e pálido» e consideraba de carácter «impaciente como un primoxénito», polo feito de que non debe deixarse moito tempo na copa polo perigo de estragar os seus aromas.

Publicado recentemente no «Australian Journal of Grape and Wine Research», este descubrimento é froito da colaboración dos membros dun grupo de investigación multidisciplinar no que participaron membros da sección de Viticultura da Misión Biolóxica de Galicia (MBG) do CSIC, dirixida por Carmen Martínez, e arqueólogos da Universidade de Santiago como Andrés Teira, acompañados dos ampelógrafos Rafael e Carlos Ocete, que identificaron sementes de uva albariña no xacemento vigués do Areal, a salina romana museificada na rúa Rosalía de Castro, ao pé do Centro de Saúde.

Un achado extraordinario que obriga a reconsiderar a cuestión sempre polémica sobre a orixe do viño en Galicia, xa que até agora se cría que as 67 variedades de uvas cultivadas en Galicia, estudadas pola Estación de Viticultura e Enoloxía de Galicia (EVEGA) procedían de apenas catro grandes liñaxes (caíño, merenzao, garnacha e moscatel), das que só as dúas primeiras, se poderían considerar como liñaxes xenéticas propias, distribuíndose a do caíño no oeste de Galicia e a do merenzao ao leste. Xaora, como situar neste mapa a variedade albariña?

O descubrimento da MBG e da USC cuestiona de raíz as explicacións sobre a orixe da variedade da uva albariña utilizadas até agora, xa que non procedería nin das terras do Rin (onde o imperio romano tivo unhas das súas fronteiras) nin tampouco sería distribuída dende o corazón de Europa, como defendía Álvaro Cunqueiro, polos freires do Císter dende o mosteiro de Armenteira no século XII para logo espallarse polas terras vizosas das Rías Baixas. Para o grupo de investigación de Martínez e Teira as sementes de vide aparecidas no xacemento vigués do Areal, que o carbono catorce data entre os séculos segundo e cuarto, como noutros xacementos galegos, como o de Roza Vella de Ourense (tamén de época romana) e Ponte do Burgo de Pontevedra (séculos XIII-XIV), serían morfoloxicamente semellantes ás da actual variedade de uva albariña da denominación de orixe Rías Baixas. Estas sementes arqueolóxicas, que poderiamos considerar como «avoas» do albariño actual, estaban presentes xa na Galicia romana o que pode obedecer a que procedían de vides silvestres da zona domesticadas de forma autóctona ou hibridadas con outras procedentes doutras zonas do imperio, o que futuras probas de ADN das sementes deberán determinar. En todo caso, semella que a orixe do albariño, como doutras variedades galegas, estaría nestas variedades silvestres domesticadas polos habitantes das nosas rías.

O descubrimento arqueolóxico e enolóxico tamén é relevante para a historia da cidade de Vigo xa que dende agora une a súa orixe como porto exportador de sal cara a todo o Imperio Romano tamén a condición de ser un dos berces do viño albariño. Un achado que reforza o seu carácter como cidade romana, despois de Lugo, a segunda cidade galega con máis restos arqueolóxicos desta época. Así o testemuñan os restos do xacemento de Rosalía de Castro, onde se atoparon as sementes enolóxicas, aberto en 1998 e musealizado en 2008 como «SALINAE. Centro Arqueolóxico do Areal», no que se recrea un ambiente semellante o que hai case dous mil anos tiña a salina romana de evaporación solar máis antiga que se coñece.

Itinerario do Vigo romano que continúa coa vila de Toralla na Finca Mirambell e o seu centro de interpretación (2017), que axuda a coñecer como era a vida alí no século cuarto. Un espazo arqueolóxico, aínda por escavar, como o do oppidum castrexo do Castro. Vestixios romanos que tamén se poden atopar na sala de arqueoloxía do Museo de Castrelos e na exposición permanente do Museo do Mar de Galicia, nos xacementos do Fiunchal e A Mourisca, na costa de Alcabre, ou nos restos que os arqueólogos valoran en Marqués de Valadares e na Praza de Compostela ou en Marqués de Valterra.

É indubidable a importancia da pegada romana na nosa historia, dos vestixios da cidade identificada polo arqueólogo Manuel Santos como  a Burbida citada no Itinerario Antonino, unha importante urbe romana, porto comercial, poboación extensa, con industrias de salazón e amplas vilas residenciais. Queda moito por descubrir sobre aquela Burbida romana, un dos berces do Vigo actual.

 

Onte 1703: “Atlas arqueolóxico da paisaxe galega”

/en , , , /por

Presentación_Atlas_Arqueoloxico_Vigo_16-06-2016

Máis que interesante resultou onte a presentación na Casa do Libro de Vigo do Atlas arqueolóxico da paisaxe galega, obra colectiva na que participan vinte e un investigadores do Instituto de Ciencias do Patrimonio (INCIPIT) do CSIC. Un deses libros de edición moi complexa e custosa que enriquecen o noso catálogo, tanto pola súa calidade e interese bibliográficos como polo súa contribución aos debates historiográficos e políticos arredor do tema do territorio. Un deses libros que axuda a comprendermos, a coñecermos e a saberemos máis do noso pasado para proxectarmos o futuro.

XG00226301Felipe Criado, director do INCIPIT, salientou que o libro reflicte máis de vinte anos de traballo de xente moi distinta que comparte a paisaxe como problema de investigación arqueolóxica. “A paisaxe entendida como un produto humano que reflicte a cultura que comparten os seres humanos. Cada sociedade comparte unha paisaxe que reflicte o mundo nese momento. Os seres humanos viviron construíndo a paisaxe que reflicte os distintos momentos nos que viviron”. Continuou Criado sinalando que “a través desta concepción é posible reconstruír as paisaxes de cada sociedade, que nunca desaparecen de todo. A paisaxe é sempre un palimpsesto conformado polas pegadas das paisaxes anteriores, como pretende reflectir a cuberta do libro cunha foto área da comarca da Barbanza”. En definitiva, “con este libro pretendemos facer un chamamento a que contorna é un produto da relación dos seres humanos coa nautreza, a paisaxe galega é unha contrución dos galegos”,

Pola súa banda, César Parcero, un dos coeditores, referiuse a estrutura da obra, salientando as catro tipo de paisaxes arqueolóxicas identificadas: a Monumental, propia do Neolítico, de mámoas e tumbas; a Dividida, das idades do Cobre e Bronce, cando se produciu a parcelación e a fixación da poboación á terra; a Fortificada, do período castrexo, caracterizada pola existencia de castros fortificados; e a Tradicional, que comeza no período romano e esténdese ao medieval, onde aparecen agras, aldeas e cultivos característicos da paisaxe galega. Parcero explicou a razón de ser do título, “somos conscientes de que esta obra non se trata dun atlas tradicional nin polo seu formato nin pola súa cartografía, mais utilizamos a palabra ‘atlas’ de forma metafórica, coa intención de facer fincapé na idea de espazo e na dunha nova construción do coñecemento histórico”. Por último, Parcero rematou salientando que “o libro non é un manifesto, pero tenta facer explícitas as preguntas que o pasado pode fornecernos”.