Listado de la etiqueta: carlos_bernárdez

Amigos da Arte

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro do historiador José Luis Mateo Álvarez sobre a Sociedade de Amigos da Arte de Vigo, 1931-1941:

O historiador José Luis Mateo Álvarez, membro moi activo do Instituto de Estudios Vigueses, tras o libro e a exposición sobre a Escola de Artes e Oficios (1886-1976) e sobre a historia do Teatro Keyzán, acaba de publicar A Sociedade de Amigos da Arte de Vigo. Unha década de actividade cultural 1931-1941 (IEV, 2022), outra das súas investigacións imprescindibles para entender que o activismo artístico, cultural e social de lecer constitúe outra hélice do ADN de Vigo como cidade atlántica industrial con vontade de liderar o proxecto galego de acceso á modernidade. Sociedade artística que deixou unha pegada tan indeleble como até agora esquecida na memoria da cidade, mais por ventura recuperada por esta monografía que en palabras do prologuista, o crítico vigués de Arte Carlos L. Bernárdez, «ilumina unha parte da historia cultural da cidade no período republicano e na primeira posguerra» e rescata unha nómina moi ampla de nomes significativos de escritores, xornalistas, editores, pintores, escultores e músicos, que protagonizaron un intenso labor naquel Vigo das décadas de entusiasmo de 1920 e 1930.

Como un dos mellores coñecedores da historia cultural viguesa contemporánea, Mateo identifica nas actividades das sociedades recreativas as experiencias que anticiparon a creación de Amigos da Arte en xullo de 1931. Velaí a Exposición da Arte Galega de 1924, instalada na Escola de Artes e Oficios e organizada polo Ateneo de Vigo (fundado en 1921). Velaí o Primeiro Salón de Primavera de Artistas Noveis, inaugurado o 15 de maio de 1931 no Salón de Festas de Faro de Vigo e organizado pola Sociedade Recreo (fundada en 1928), na que se expuxeron 106 obras de artistas vigueses, entre as que atopaban apenas as de dúas únicas mulleres, as pintoras Elena Agra e Julia Álvarez Prado, que nas súas declaracións reclamaron a constitución en Vigo dunha Sociedade de Amigos da Arte como as xa existentes en Madrid dende 1909 ou Santiago desde 1928. Como tampouco esquece Mateo estudar as relacións de colaboración de Amigos da Arte co Centro de Hijos de Vigo, sociedade recreativa cultural nacida en maio de 1932 coa intención de fomentar o «viguismo» desde posicións apolíticas, entidade organizadora das Festas da Reconquista e do traslado dos restos de Cachamuíña Pereiro, entre outras iniciativas.

Tras sinalar que o primeiro obxectivo da Sociedade de Amigos da Arte foi apoiar ao concello na creación do Museo de Vigo, onde celebrar exposicións artísticas, Mateo salienta que as razóns de ser deste novo axente cultural foron contribuír a enaltecer a actividade de artistas e pensadores e constituír un tecido cultural forte, que transcendese o carácter festivo ou social das numerosas sociedades recreativas existentes dende o século XIX, unha condición que os seus promotores, como os poetas José Antonio Ochaíta e Enrique Romero Archidona, consideraban indispensable para que Vigo se convertese nunha gran cidade. Xaora, constitúe a cerna desta magnífica obra de Mateo a presentación das actividades de Amigos da Arte, como os seus concursos de debuxo infantil, a publicación da revista Horizonte (1932),a participación da súa sección literaria na Semana do Libro, os seus recitais poéticos, as súas conferencias, a incipiente participación das mulleres, a súa actividade teatral e, sobre todo, as súas exposicións artísticas, un dos seus obxectivos principais, proporcionándolle presenza nos salóns do Casino, do Faro ou nas Galerías de Príncipe a unha nova xeración de artistas, «os Novos» como Maside, Colmeiro, Souto, Torres, Eiroa, entre outros.

Se isto xa non abondase, Mateo dedica a parte final do libro a reconstruír as biografías dos artistas vencellados a Amigos da Arte, unha documentación excepcional para ese proxecto colectivo de recuperación da memoria cultural viguesa do século XX. Aquí aparecen os nomes do ourive Ángel Cajaraville Mareque, dos ilustradores Jesús Conde González «Xesús» e Mario González, do ilustrador de pergameos Fernando D’ Oliveira e do seu fillo, dos pintores Emilio Fernández Rodal, Demetrio Lobato, Carlos Sobrino e Luis Gil Vicario, dos escultores Manuel Longa e Camilo Nogueira, entre outros. Como remata Mateo sinalando que a desaparición dos Amigos da Arte a comezos da década de 1940, tras a adaptación dalgúns dos seus membros a nova realidade estética e cultural do réxime, deixou un grande baleiro na actividade cultural da cidade, que en boa medida sería cuberta de forma informal dos parladoiros do Derby, Savoy, Café Colón, Café Tropical ou na Taberna de Eligio, nos que participaba a bohemia artística viguesa, mais ese xa é outro relato por abordar.

Recomendo vivamente este libro sobre Amigos da Arte e parabenizo o excelente traballo de José Luis Mateo.

Facer lectores

/en , , , , , , , , /por

Xosé Ramón Pena, coordinador de Faro da Cultura, convidoume a participar no número que celebra o viséximo aniversario do suplemento cultural e artístico de Faro de Vigo:

O 9 de maio de 2002 publicábase o primeiro número de Faro da Cultura (FdC), o suplemento de oito páxinas, coordinado polo escritor e catedrático Xosé Ramón Pena, que durante dúas décadas e de forma ininterrompida publica todos os xoves Faro de Vigo (FdV). Oitocentas corenta e dúas entregas, 6736 páxinas en lingua galega inseridas no Decano, nas que se realizou un seguimento amplo e plural da actualidade literaria (protagonista, pero non en exclusiva) e artística galega. Unha auténtica rareza no noso feble panorama cultural, tamén unha proeza a contracorrente, que contou co compromiso e amparo das diversas direccións de FdV, dende a de Pedro Pablo Alonso (2002-2006), Juan Carlos Da Silva (2006-2019) á actual de Rogelio Garrido (dende 2019), así como coa teimosía e independencia de Xosé Ramón Pena e do seu cadro de colaboradores, que termaron do proxecto contra vento e marea e actualizaron periodicamente os formatos e os contidos desta publicación única na prensa galega contemporánea, tanto polo seu carácter monolingüe como pola súa antigüidade e continuidade.

O precedente de Faro das Letras

O Faro da Cultura tivo o seu precedente máis próximo nas cento trinta e unha entregas de Faro das Letras (FdL), un suplemento literario de catro páxinas publicado entre abril de 1993 e setembro de 1996, coordinado tamén por Xosé Ramón Pena, sendo director de FdV Ceferino de Blas. Unha publicación literaria que dalgún xeito tomaba o relevo de Galicia literaria, o suplemento de Diario 16 de Galicia dirixido por Manuel Forcadela e o propio Xosé Ramón Pena, coincidindo cun dos períodos de máis intenso desenvolvemento da edición en lingua galega que precisaba como auga de maio do acompañamento e visibilidade proporcionada pola crítica literaria xornalística. Contando cun consello de redacción, en certa medida tamén un grupo literario xeracional vigués, formado, ademais do coordinador, por Xosé María Álvarez Cáccamo, Carlos L. Bernárdez, Estro Montaña, Gonzalo Navaza, Ramón Nicolás e o tan prematuramente desaparecido Ramiro Fonte, Faro das Letras acuñou un modelo de crítica literaria xornalística de libros galegos que recollida por FdC cumpriu as funcións de informar das novidades editoriais, ser testemuño da recepción e valoración das obras e constituír un índice das mudanzas valorativas dun tempo histórico determinado.

O primeiro número de Faro da Cultura

Abría os contidos do primeiro número de Faro da Cultura unha páxina do tradutor Moisés R. Barcia sobre «Os eidos de Tolkien», coincidindo coa publicación na colección Fóra de Xogo de Xerais das dúas primeiras entregas d’ O señor dos aneis, tradución que daquela supuxo un fito para a edición galega. Ademais de dar ampla noticia biográfica do autor, Barcia ofrecía unha novidosa nota tradutolóxica sobre as escollas da versión galega do texto tolkieano, abrindo o que sería unha das singularidades máis atractivas do FdC as reportaxes de divulgación metaliteraria. Tratamento que se ampliaba cunha entrevista con quen este texto escribe, entón director da editora de Doutor Marañón, abrindo a sección de entrevistas literarias e editoriais que non faltou en semana ningunha, o que supón a creación dun arquivo de voces de autores e autoras, mais tamén de editoras e críticas, extraordinario e de consulta obrigada. Un número alboral que dedicaba o seu amplo repertorio crítico a novela Ganga (Xerais 2002) de Antón Lopo, reseñada por Francisco Martínez Bouzas, o libro de relatos Un rabaño de ovellas brancas (Galaxia 2002) de Xerardo Quintiá, comentado por Joaquim Ventura, e o poemario Eclipse (Espiral Maior 2002) de Xabier R. Baixeras, lido por Román Raña. Textos críticos de tres dos colaboradores máis habituais ao longo das dúas décadas de FdC que sen renunciar a presentación atractiva das obras ofrecían valoracións literarias e establecían relacións con outras.

O primeiro FdC inauguraba unha páxina de Literatura Infantil e Xuvenil, entón un tratamento novidoso para un subxénero que adoitaba ser infravalorado e considerado menor, prexuízo aínda non superado na súa totalidade. Páxina na que no apartado de críticas María Navarro se ocupaba da novela O faro de Arealonga (Xerais 2002) de Uxía Casal, Domingo Tabuyo d’ As aventuras de Said e Sheila (Xerais 2002) de Ramón Caride, mentres que no «Andel de novidades», sección da que ocupaba o meu admirado M. Blanco Rivas, aparecía Gracias a Win-Dixie de Kate di Camillo, un dos títulos máis orixinais da primeira Kalandraka, editora infantil galega creada en 1998. Suplemento que dedicaba tamén unha páxina a lembrar ao escritor e editor Carlos Casares, falecido apenas uns meses antes, cun texto referencial do profesor Manuel Rosales, no que repasaba a obra narrativa casariana, abrindo outra das liñas características do FdC, a da memoria literaria.

Vinte ano despois volvo sobre a miña resposta á pregunta de Ramón Nicolás sobre o papel que para un editor galego tiña un suplemento como Faro da Cultura. Reitérome sobre o que dixen entón: a razón principal deste tipo de suplementos culturais dos xornais é contribuír a facer lectores, a formar un criterio e itinerario lector singular e renovado e a de seducir a novos lectores e lectoras para que se atrevan coa literatura galega. Naquela entrevista contáballe a Nicolás unha anécdota que continúa emocionándome, acababa de recibir a fotocopia do suplemento literario de Washingtohon Post, onde se comentaba a edición inglesa d’ O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas. O contido da crítica sinalaba que o autor era un dos máis importantes escritores europeos. Un comentario, sen dúbida, extraordinario para vencer os prexuízos que na edición galega tantas veces tinguiron de sospeita os libros literarios na nosa lingua. Lembro que remataba saudando entusiasmado a aparición de FdC expresando que agardaba fose unha magnífica embarcación para perderlle o medo a navegar ou voar coa literatura galega. Abofé que a pesar das dificultades o conseguiu. Azos para continuar a longa e venturosa travesía para o Faro da Cultura.

Colmeiro no Marco

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición de Colmeiro no Marco comisariada por Carlos L. Bernárdez:

O pintor Manuel Colmeiro conta nunha entrevista que lle fixo Carlos G. Reigosa que cando chegou a Vigo en xuño de 1926 procedente de Bos Aires quedara moi impresionado: «Carai, Vigo é azul». Unha lembranza perdurable de quen regresa con vinte e cinco anos, despois de ter emigrado aos 12 á capital arxentina para reunirse cos seus pais, e recoñece que quedou impresionado pola primeira cidade do seu país nun día de primavera. Aquel artista que comezara en Bos Aires a súa formación autodidacta como pintor de bodegóns e escenas portuarias, iniciaba con aquela homenaxe ao Vigo que o acolleu unha relación tanto artística como afectiva, xa que despois do seu regreso de París (1986) tivo estudio aberto na rúa Progreso, que compartía coa súa casa de San Fiz de Margaride, en Silleda, onde naceu.

Foi en Vigo, en 1928, na Sala de Faro de Vigo onde Colmeiro fixo a súa primeira exposición, nun ano decisivo para el, cando recibiu a pensión da Deputación de Pontevedra para ampliar os seus estudos en Barcelona, entón a capital artística. Mostra que repetiu en Vigo nos mesmos salóns do Faro en 1935, nun tempo de entusiasmo político e de renovación da vangarda artística. Vigo ao que regresará cos seus cadros Colmeiro en 1957, que exporá na Sala Velázquez, cando xa comezara a súa estadía parisina de catro décadas. Vigo onde Colmeiro terá a súa primeira antolóxica en Galicia (1978), na Nova Sala de Exposicións da Caixa de Aforros. Antolóxica que se ampliará en 1999, ano do seu pasamento, na mostra «Colmeiro a través da súa obra» instalada entre a Casa das Artes e a Sala de Exposicións do Centro Cultural da Caixa de Aforros. Mostras da obra de Colmeiro que continuarán coa da Galería Montenegro (2011), e coas organizadas pola Pinacoteca Fernández del Riego, a primeira en 2012, e a máis recente en 2018, para presentar o Comodato Colmeiro, legado cedido pola familia á cidade, como quixo o propio artista.

Quizais o pintor do século XX máis admirado en Vigo, xunto a Laxeiro e Urbano Lugrís, Manuel Colmeiro volve chamar a atención da cidadanía cunha nova antolóxica aberta no primeiro andar do Marco de Príncipe que comisariada por Carlos L. Bernárdez e baixo o título «Espazos e encadramentos» propón unha lectura moi novidosa da obra do pintor e debuxante de Chapa. Unha ollada cronolóxica sobre os espazos onde desenvolveu a súa obra (Bos Aires, Galicia e París) máis tamén transversal sobre os contextos artísticos nos que participou. Velaí a súa achega aos debates arredor da figuración, que se deu tanto en Europa e América nas décadas de 1920 e 1930; como a súa contribución á formación do Movemento Renovador da Arte Galega, que compartía con Maside, Torres, Laxeiro ou Souto, acuñando a súa interpretación da estética do granito fundindo a tradición galega coas linguaxes vangardistas. Colmeiro foi creador non só dun modelo de pintura, tamén dun repertorio iconográfico orixinal, que someteu a revisión, como as súas famosas panadeiras e moletes, aos que somete aos máis diversos riscos cromáticos, ao longo de case cinco décadas.

Na mostra do Marco descubrimos algunhas pezas do Colmeiro menos coñecido, como os seus debuxos de guerra, realizados no exilio (1937), que lembran a piedades relixiosas, onde denuncia a represión dos paseos fascistas. Coma os seus debuxos e óleos de temática portuaria e a súa representación da dignidade das clases traballadoras (campesiños, xornaleiros, mariñeiros ou mineiros), sen esquecer o achegamento a figura feminina con valor arquetípico, en cadros como «Muller con neno« (1930) ou «Maternidade« (1931). Outro tanto sucede coa súa pintura mural, que concibía como unha lección de humanidade nos espazos públicos ou o seu tratamento da paisaxe que consideraba formaba parte da experiencia vivida e do espazo de querenza, non exenta dunha certa ollada panteísta e dun cromatismo vibrante. Como moi presente está o valor do debuxo que sempre ocupou un lugar importante no traballo de Colmeiro fose vehículo de comunicación coa realidade ou coa súa abstracción.

Coa magnífica exposición de Colmeiro, completada no mesmo andar con outra excelente de Eduardo Gruber, o equipo do Marco dirixido por Miguel Fernández-Cid dá outro impulso á recuperación do proxecto de Museo de Arte Contemporánea co que naceu o Marco en 2002. Unha magnífica nova para un museo afogado economicamente polos conflitos entre administracións, cuxo orzamento soporta hoxe case na súa totalidade o concello de Vigo. Un centro que con todo merecemento debera contar con achegas económicas do resto das administracións, singularmente da Deputación de Pontevedra e da Xunta de Galicia e mesmo dalgún patrocinador privado, como xa aconteceu no seu día. Parabéns ao comisario e aos responsables do museo. Paga a pena non perder este Colmeiro novidoso.

Antón Pulido, mestre

/en , , , , /por

No número 34 de Ágora do Orcellón, a revista do Instituto de Estudios Carballineses, dedicada a homenaxear ao pintor Antón Pulido, publico esta pequena achega sobre o meu admirado mestre da kermesse:

Fun afortunado de ter amigado na última década con Antón Pulido, o pintor que coñezo que mellor se ten asomado á complexidade da condición humana. Fun afortunado de coñecer ao artista que xa admiraba polos seus músicos asomados ao abismo, que quixen recoller nalgunha portada dos libros que editei, ou polos seus retratos serenos (como o de don Paco del Riego) nos que é doado identificar a ollada do optimismo da vontade presente en cada trazo. Fun afortunado en compartir con este ser humano xigante de xenerosidade desborada azos e vontades no proxecto colectivo dos Premios da Crítica de Galicia do que leva teimando con intelixencia e dedicación décadas e décadas a carón de Bieito Ledo, o seu amigo do corazón.

Se tivese que definir a Pulido cunha soa palabra, o que sei sempre resulta insuficiente nun artista dedicado á pintura, escultura, deseño gráfico, música ou performance, pero tamén ao relato oral, no que posúe enxeño e capacidade de engaiolar coma poucos, non resulta difícil escoller a de MESTRE, tanto por que este foi o seu primeiro e principal oficio, desde que tomou posesión na escoliña de Casaio en 1972, experiencia que recolleu naquela primeira paisaxe nevada de Pena Trevinca, como polo feito de que impregnou toda a súa vida e toda a súa obra de artista cos valores da escola humanista.

Abonda percorrer a súa obra pictórica para entender o maxisterio dun artista de formación académica moi sólida, mais tamén de inequívoca raíz popular, que en cada un dos seus cadros expresa a súa perplexidade diante dun mundo en tránsito e a súa confianza nos seres humanos para enxergar a esperanza e a confianza na plenitude da vida. Tras máis de catro décadas de traballo artístico, despois de centos de pezas, Antón Pulido é un dos grandes mestres da pintura galega. Discípulo na Escola de Belas Artes de Barcelona de Joán Hernández Pijuan, desenvolveu un proxecto moi singular de creación artística no que poñendo no centro a fraxilidade da condición humana (eis o tema central de toda a súa pintura) a investigación plástica dialoga coa tradición. Un proceso ao que non foi nunca allea a súa vocación docente e a súa afouteza creadora que o levou a experimentar, ás veces contra corrente, primeiro coas posibilidades do impresionismo figurativo de raíz popular, máis tarde de fauvismo, e xa de regreso a Galicia, asentado en Vigo como profesor de Secundaria, do expresionismo figurativo e máis tarde abstracto, a súa esencia pictórica actual, bautizada por el como «kermeses», como exaltación gozosa da enerxía da vida non exenta das doses de dramatismo e tristeza que lle son propias ao tempo que vivimos.

O crítico Carlos L. Bernárdez considera que «a pintura pulidiana segue o ronsel do clasicismo moderno, expresivo, que compatibiliza o lúdico e o tenso», o que lle permitiu pasar nos anos noventa con asombrosa naturalidade da expresión figurativa á abstración xestual actual, na que non renuncia á presenza da figuración. Eis a razón das súas paisaxes urbanas do porto pesqueiro do Berbés (1987), unha das súas tantas marabillas viguesas (como a das praza das apertas de Peniche), ou das súas emblemáticas figuras en soidade, sexa as retratadas no medio do camiño da vida, a dos músicos tocando para si ou a de seres desconcertados ao pé do abismo, todas envoltas na plenitude da súa cor, na potencia dun trazo capaz de simplificar os detalles do contexto da traxedia. Cadros que son relatos breves, contos condensados, de grande forza narrativa como «Noite» (1992) ou «O sono« (1989), nos que na intimidade dos amantes nun cuarto ofrece elipses visuais envoltas en sombras, capaces de expresar a fraxilidade do cotián e a complexidade da relación humana.

Xaora, a do mestre Antón Pulido é unha pintura de rostro humano, que a pesar da complexidade da existencia, evita a desolación, o desacougo e o pesimismo conformista e paralizante. Eis a potencia cromática das súas kermesses, dende aquelas primeiras nacidas a comezos dos noventa, características da produción pulidiana das dúas últimas décadas, que como sinala o crítico Antón Castro constitúen «un modelo de representar a vida e a arte, conciliando o equilibrio entre a natureza e o home, vertebrando os seus estados de ánimo nas atmosferas festivas e non festivas».

Antón Pulido conseguiu así devolverlle a emoción e a sinceridade á pintura galega, envolvendo o xesto gráfico con formas e cores, escrutando os límites das sombras e abrindo os cadros pola potencia da sinfonía da cor ao gozo e ao abraio do espectador.

Antón Pulido é o pintor do vento, é o músico da cor cálida, é o poeta da abstración emotiva, é o narrador da realidade no abismo, é un artista total e apaixonado que procura a beleza até a gorida onde se atopa. Antón Pulido, mestre!