Trece noites, trece lúas

/en , , , , , , , , , , /por

No espazo da semana en Faro de Vigo ofrezo a miña nadaliña cos meus mellores votos:

Trece noites, trece lúas conforman o tempo mítico de Nadal, dende a Noiteboa do 24 de decembro até a Epifanía ou Día de Reis do 6 de xaneiro. Trece días dun tempo sagrado sen que maxia nin bruxaría teña efecto, xa que na cultura popular galega todos os meigallos que se intentan neste período fracasan, ou deberían fracasar, sen remedio. Trece xornadas, que dende a noite dos tempos coinciden co solsticio de inverno, para os gregos a porta dos deuses, mais tamén coas festas en honor a deuses como Osiris e Dióniso, ou cos días das Saturnalia e das celebracións na honra de Mitra e o Sol Invicto.

Trece longas noites, remate e inicio do ciclo das festas anuais, nos que tras a agonía do inverno, como sinala o escritor Antonio Reigosa, «reverdece en cada un de nós unha ilusión e unha esperanza polo que se anuncia vai comezar». Tempo de Nadal de ritos e tradicións, de banquetes e agasallos, de felicitacións e aguinaldos, de danzas e panxoliñas, que convidan a compartir a esperanza e proporcionan a benvida a un tempo novo, que agardamos ventureiro e feliz, recargándonos, da «enerxía suficiente para que a natureza, e nós con ela, revivamos outra volta».

Como salienta Reigosa no seu referencial Trece noites. Trece lúas. Libro de marabillas do Nadal (Xerais, 2011), sendo este tempo de Nadal consecuencia dun sincretismo de ideas, prácticas e crenzas desenvoltas ao longo dos séculos na maior parte de Europa e América, seguindo en maior ou menor grao de acomodo ás recomendacións das distintas igrexas cristiás, en cada comunidade conformouse unha tradición cultural de nadal de seu.

Emporiso, como propón o antropólogo Rafael Quintía, é posible vivir un Nadal á galega, anovando ritos e tradicións nosas, sen deixarse levar polos cantos de serea que converteron o Nadal nun tempo de consumismo desaforado de todo tipo de recursos escasos. É posible revivir os ritos de Nadal propios, contribuíndo ao reforzamento da nosa identidade, dos ritos de comensalidade amigable e recollemento familiar, partillando mesa, encontros interrompidos infelizmente durante dous anos de pandemia.

Fronte ao Nadal consumista de dispendio de agasallos efémeros e superfluos, é posible outro Nadal. Como tamén o é fronte ao Nadal espectáculo de millóns de luces, lambonada visual que serve de croma para autofotos en redes sociais; ou fronte ao Nadal alongado que transforma o centro da cidade durante case tres meses en parque temático charramangueiro ao ritmo dun Rockefeller center. Como fronte ao Nadal de concentracións motociclistas que de forma abusiva contaminan cos seus escapes en tempos de escaseza enerxética e abouxan co estrondo das súas bucinas, colapsando o tráfico en toda a cidade, é posible recuperar outro Nadal austero onde os aspectos sagrados da nosa tradición poidan ser anovados e compartidos coas persoas que teñen a curiosidade por visitarnos.

Como son estes días tamén os máis propicios para asumir os principios de consumo responsable, preferiblemente de produtos galegos, sexan de alimentación, de artesanía ou das nosas industrias culturais, contribuíndo neste tempo de emerxencia planetaria a poñer fin á guerra contra a natureza, como reclama o recente «Manifesto da Outra Xente» promovido por Manuel Rivas e Antonio Sandoval. É posible outro Nadal no que, como sinala este chamamento, «fronte ao fanatismo da sobreexplotación ilimitada» de recursos naturais e enerxéticos, «abra paso a un decrecemento, entendido como unha nova abundancia» no benestar e coa natureza.

En Vigo tamén debería ser posible un Nadal galego, onde as rondallas metropolitanas anunciasen polas rúas cos seus chascaraschás e o debuxo no aire das súas bandeiras a ventura das luces do aninovo. Outro Nadal, onde gaiteiros e danzantes ocupasen as rúas para cantar os Manueis, Xaneiras e Reis e pedir o aguinaldo, como se veu facendo dende hai séculos. Esoutro da continuidade arredor da praza de Compostela da Gran Carreira do Pavo, o premio pedreste de Nadal organizado alí dende hai máis de medio século. Mais tamén un Nadal para as outras músicas, como os concertos desta semana no teatro de Afundación, o luns o da Orquestra Clásica de Vigo, organizado pola Universidade de Vigo, o venres o de Carlos Núñez, formando parte da extraordinaria xira de Nadal do artista vigués.

Xaora e por ventura, o Nadal principal é o dos afectos compartidos na mesa familiar para gozar de pratos de orixe humilde como Coliflor con bacallau, como a Álvaro Cunqueiro gustaba chamar a peza máis popular da nosa tradición culinaria de Noiteboa, completada co leite frito e outras sobremesas larpeiras deste tempo. En todo caso, ao xeito dos mellores votos daquelas nadaliñas asinadas durante a ditadura polos galeguistas vigueses: Que sexa a estrela dos afectos a que nos guíe!

O Cristo da Guía

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a instalación dun Sagrado Corazón de Xesús na ermida da Guía:

Coñecemos hai poucos días o busto do Cristo da Guía, unha das seis pezas que formará parte da escultura do Sagrado Corazón de Xesús que esta semana se colocará sobre a ermida da Virxe da Guía, dedicada a Nosa Señora das Neves. Unha imaxe de granito de seis metros de altura e oito toneladas de peso realizada pola Escola de Canteiría de Poio da Deputación de Pontevedra, grazas a un convenio co Concello e a Diocese de Vigo, que setenta anos despois pretende rematar o proxecto que para a igrexiña da Guía fixo o arquitecto Manuel Gómez Román. Cun custe de 84.000 euros, pagados entre o Concello de Vigo e a Deputación de Pontevedra, esta escultura relixiosa está chamada para os seus promotores e patrocinadores a converterse nunha nova icona da cidade de Vigo marcando o perfil da ría dende os cen metros de altura do outeiro do castro da Guía, dende os que se pode enxergar tanto o horizonte das illas Cíes como o estreito de Rande e a enseada de San Simón e das salinas do Ulló. Unha instalación promovida inicialmente polo párroco de Teis que considera, segundo as súas declaracións á web infocatolica.com, «será a escala como unha especie de Cristo de Corcovado de Río de Janeiro», e que a propia alcaldía de Vigo considera «moi importante» porque «será visible dende toda a cidade».

Mais lonxe de tratarse doutra escultura instalada polo concello no espazo público, a colocación desta imaxe do Sagrado Corazón de Xesús (SCX) na ermida da Guía ten nun estado constitucionalmente aconfensional coma o noso unha dimensión crítica na orientación da política cultural da cidade tanto por tratarse dunha peza inequivocamente relixiosa como polas connotacións históricas que o SCX tivo para lexitimar ao bando dos sublevados en 1936, e a súa manipulación para dotar de “sobrenaturalidade” á guerra civil e a Francisco Franco como o seu líder e despois consolidar o seu goberno. Exaltación do SCX cunha forte pegada belicista, estudada polo historiador Pablo Baisotti (Cultura Latinoamericana, 2015), que dende o inicio da guerra civil se realizaba nas súas cerimonias de consagración e entronización presididas por xenerais e autoridades civís e relixiosas en igrexas ou nos locais de Falanxe, Sección Feminina ou Acción Católica. Como nas bandeiras do Requeté ondeaba a imaxe do SCX e os combatentes desfilaban cun distintivo de tea que levaba bordado o SCX coa palabra “detente”, transformando o simbolismo do corazón en protección contra as balas inimigas.

Culto ao SXC introducido en España polo xesuíta Bernardo de Hoyos  no século XVIII coa intención de conseguir a adhesión popular á devoción, que ao longo do século XIX se politizou intensamente sendo considerado en España como un símbolo da restauración do absolutismo monárquico e unha vía para consolidar a plena confesionalidade do Estado.  Tras o agravamento da chamada cuestión social a comezos do século XX e das políticas secularizadoras dos réximes liberais, a estratexia de procurar unha lexitimación relixiosa para a reconstrución cristiá da sociedade foi culminada coa consagración de España ao SCX no Cerro de los Ángeles o 30 de maio de 1919, estendéndose como devoción a Cristo rei durante a ditadura de Primo de Rivera como antagonista da cultura política democrática republicana que triunfaría nas eleccións de 14 de abril de 1931. Culto ao SCX que tras o Alzamento representaría a estratexia do nacional catolicismo que unía nun mesmo discurso os conceptos de Cruzada, relixión e Franco como Caudillo de España. Estratexia infelizmente recuperada no comezo da Reforma Política da década de 1970 cando o berro de “¡Viva Cristo rei!”, converteuse no identificador da extrema dereita.

Con semellantes antecedentes históricos é incomprensible e inédito que dúas administracións, concello de Vigo e Deputación de Pontevedra, custeen con fondos públicos unha imaxe relixiosa que representa a estratexia do nacional catolicismo de mesturar os cultos relixiosos coas súas implicacións políticas. Como é aínda máis desafortunado facelo na proximidade do espazo onde foi paseada o 11 de abril de 1937 unha parella de veciños de Teis, Ángela Iglesia Rebollar e José Niebla García, baleados de costas, cuxo único delito foi ser protestantes e desafectos ao réxime. Como tampouco cremos que a instalación da imaxe poida ser xustificada para completar o proxecto de Gómez Román, abandonado en 1951 por falta de recursos, nin tampouco para transformar o miradoiro en corcovado emblemático, cando apenas precisa de maior coidado do seu espazo natural e de regular o estacionamento de vehículos. Como é absurdo recorrer á instalación dun abuso de ostentación do nadal e a sufragar imaxes e procesións relixiosas coa intención de converter a Vigo nunha postal atractiva da que se sinta tamén orgullosa a súa veciñanza.

Onte 2037: Primo Levi a e necesidade primaria de contar

/en , , , , , , , /por

Sempre gustei da imaxe da lectura que empregaba Agustín Fernández Paz para expresar que como as cereixas, unhas lecturas enguedellábanse noutras. Así tras a nota que publiquei onte sobre a edición galega de Se isto é un home, reparei en que me quedaran atrás dous libros que no seu momento, o verán de 1996, foran para min como editor moi relevantes. Refírome, en primeiro lugar, O violín de Auschwitz (Xerais 1996), a novela de Mª Angels Anglada, traducida co catalán por Xabier R. Baixeras, a novena entrega da colección Fóra de Xogo, sen dúbida, o primeiro texto da literatura xuvenil en galego sobre a temática do Holocausto. Unha novela, que lembro fermosa e emotiva, protagonizada por Daniel, un luthier xudeu de Cracovia, obrigado a construír no propio campo de exterminio un violín que debería ser perfecto.

E a novela de Anglada, que despois de dúas décadas merecería ser reeditada, levoume a outra pequena alfaia moi diferente que lera naquel momento, Primo Levi en diálogo con Ferdinando Camon (1996), un volume de conversas co autor de Se isto é un home publicado por Anaya&Mario Muchnick na súa serie «Europeos sen fronteiras», que daquela tanto me gustaba. Un libro breve, de formato de peto, no que uns meses antes do seu pasamento, Levi confesa que cando estaba no campo de concentración tiña sempre o mesmo soño: «Soñaba que regresaba, que volvía coa miña familia e lles contaba, pero non me escoitaban». Unha situación que Levi consideraba típica nos prisioneiros de Auschwitz, que nesta situación na que ser humano dana [fire] ao ser humano, contar establécese como unha necesidade primaria, fundamental. Contar, que pode ser tamén escribir, lembrar, facer memoria, como unha forma de liberación, un consolo.

Neste libro de conversas, ademais de reflexionar, entre outros temas, sobre a incomunicación lingüística, a responsabilidade do pobo alemán no exterminio («o pobo alemán no seu conxunto nin sequera intentou resistir») ou a razón de ser dos campos de concentración (terror, exterminio e man de obra), Levi aborda a cuestión relixiosa confesando que «a experiencia de Auschwitz me afectou tanto que destruíu todo o resto da educación relixiosa que recibín». Confesión máis rotunda cando afirma nas páxinas finais: «Existe Auschwitz, polo tanto, non poder haber Deus». Afirmación que Ferdinando Camon, xornalista católico, aclara nunha nota entre paréntese: «No texto mecanografado [revisado por Levi] agregou a lapis: “non atopo unha solución ao dilema. Búscoa, pero non a atopo”».

Onte 1871: “Humildar” de Suso de Toro, presentación en NUMAX

/en , , , , , , /por

Presentacion_Humildar_NUMAX_18-05-2017

Da man do científico Carlos Pajares, Suso de Toro presentou en NUMAX Humildar, un pequeno libro de ensaio no que reflexiona sobre a experiencia da vida e o seu carácter transcendente. Unha obra que Pajares cualificou de “curta en páxinas, pero grande en sentimentos e agarimos humanos”, “un libro sobre a vida e o fluxo da vida, no que Suso de Toro afonda no que é humildar, co significado de facer humilde a alguén, mais tamén como sinónimo de agradecer, de dar as grazas, de asumir a vulnerabilidade de cadaquén”. Para Suso De Toro, rematou, “humildar é procurar a verdade, aceptar a vida conscientes de que non acaba en nós”.

Comezou o seu discurso Suso de Toro agradecendo aos lectores e lectoras a lectura do seu novo libro: “sempre souben que cada persoa que lía un meu libro estaba tamén enriquecéndome”. A seguir expresou a súa admiración por Carlos Pajares “pola súa valentía nun tempo no que a modernidade deviu nunha caricatura, o feito de declararse crente na igrexa católica demostra un modo natural de estar na vida que considero admirable”. Confesou, despois, que se fixera moderno “cando perdín a relixión dos meus maiores”, “ese deus xudeu cristiano xerárquico, patriarcal, antropomorfo, dialéctico e ao mesmo tempo que concibe un mundo como posesión da especie humana sígueme parecendo inaceptable, mais tamén acrdito naquela frase de Chesterton: ‘a xente deixa de crer en deus e cre en calquera cousa'”. “Eu acredito, como Marx, que acredita na acción, que o coñecemento é froito dunha acción dialéctica entre o traballo intelectual e o manual, síntese da experiencia”. “Eu sempre experimentei a través da palabra, fose na política ou na creación literaria. Desa experiencia e do valor das palabras naceu Humildar, un libro do que xa atopo rastros en obras anteriores de ensaio, como en FM, onde hai algúns artigos sobre a falta de aura dos obxectos que nos inundan, e sobre todo en Parado na tormenta, onde se fala en moitas páxinas da necesidade de recrear unha nova relixiosidade ou da necesidade de novos ritos de paso”.

XG00271501“Quixen escribir un libro de rituais para aquelas persoas que non teñen deus,  falar da vida de forma transcendente, argumentar rituais en momentos de paso vivencialmente importantes, desde o nacemento ao pasamento”. “Son consciente que este libro destila lecturas lonxanas, como as de Freud, do que fun lector temperán, que fala de rituais neuróticos. Como o son de que o 98% da humanidade segue a ter crenzas relixiosas e o agnosticismo é unha anomalía histórica dun 50% da poboación europea”. “No libro non me atrevín a facer oracións para eses momentos transcendentes, palabras para dicir, para dialogar, para marchar, unha linguaxe necesaria”. Confesou que intentara non ser solemne, a pesar de que o libro asume que “a experiencia da vida é transcendente, que non supón outra cousa que aceptar a vida e a morte”. Rematou desvelando que “o carácter manuscrito so texto pretende rescatar a experiencia do esforzo, como xa fixera en A sombra cazadora, onde reivindicara a vida vivida, ao tempo que facelo así me permitía escribir máis despacio, este é un libro feito a mantenta, como una acto significativo”.

Onte 1809: «Mimosas» de Oliver Laxe

/en , , , , , , /por

MimosasA primeira película do ano foi Mimosas do noso admirado Oliver Laxe. Un filme mestizo que, baixo a aparencia dunha narración das aventuras (case un western) dunha viaxe nas montañas do Atlas marroquí coa intención de transportar un cadáver, propón ao espectador unha reflexión esixente sobre o camiño da espiritualidade e a identidade relixiosa. Dividida en tres partes, outras tantas posturas de oración sufi (tamén as tres da traxedia grega), Laxe enfronta na narración dúas concepcións arredor de como entender o camiño (en realidade, a propia vida): unha, a dada pola fe relixiosa, a asumida, representada por Shakib; outra, a construída, a mítica, a de Ahmed e Said, que entre as súas vacilacións, medos e dúbidas, agardan poder atopar o seu destino. Laxe ofrece unha película conmovedora e fermosa, desenvolta sobre unha paisaxe silenciosa e inquedante, sexa pola severidade da neve, a violencia da auga entre os canóns ou a amplitude das chairas onde os mercedes camiño de Sijilmisa debuxan ronxeis no deserto.

Tras o éxito de Todos sodes capitáns (2010), Oliver dá un chimpo de xigante cunha película de narración máis clara e formato máis industrial e internacional, sen perder por iso un ápice nin do seu misterio nin da súa preocupación espiritual nin do seu carácter mestizo (está rodada en árabe), característicos da súa identidade como director. Mimosas é unha película que interpela ao espectador de xeito que obriga a volver sobre ela, a preguntar e remoer. Recomendo non perdela (está en cinco salas galegas, algo pouco frecuente para unha película distribuída por Numax), paga a pena.

Onte 1504: Arde París

/en , , , , /por

paz_para_parisA conmoción provocada polo masacre de París non debe impedir unha análise racional sobre a violencia yihadista. Entre os textos que lin onte sobre o tema, recomendo o de Iñigo Sáenz de Ugarte, no blog Guerra Eterna, «Siete preguntas incómodas sobre ISIS y las guerras contra el terrorismo». Ugarte demostra que dende a invasión estadounidense de Iraq, hai catorce anos, os países occidentais desenvolveron unha estratexia bélica que para eles supuxo un prezo elevado en termos económicos e morais. Como tamén que o yihadismo recibe soporte do wahabismo saudita e aproveita o caldo de cultivo que atopa nas banlieus francesas ou belgas dunha xeración de mozos, fillos de inmigrantes, excluídos e desarraigados que non acredita nos valores republicanos. Se a isto engadimos a ocupación de Gaza, o comercio de armas e os intereses das petroleiras entendemos as razóns polas que o papa Francisco pensa que estamos na IIIª Guerra Mundial.

Onte 1236: «Timbuktu»

/en , , , , , , /por

30156_timbuktu-cartel-peliculaAbderrahmane Sissako quixo con Timbuktu ofrecer unha película con clara intencionalidade política, realizar un alegato contra o integrismo yidahista nos países subsaharianos. Xaora, conseguiu tamén un cadro visual de beleza conmovedora sobre a conquista da dignidade e o respecto das persoas.

Ambientada en Tombouctou, na lingua koyra, Timbuktu, a mítica cidade dourada do deserto, declarada patrimonio da humanidade, situada hoxe na república de Mali, a película do director mauritano pretende alertar sobre os perigos do integrismo islamista e o disparate que supón a imposición violenta e hipócrita da sharía que prohibe fumar, escoitar música ou xogar ao fútbol e recluír ás mulleres detrás do velo e das luvas.

Abofé que Sissako o consigue enfiando con sutileza unha historia principal, a da familia do pegureiro Kidane, con outras moi breves, mais dun grande impacto emotivo. Eis as escenas memorables dos futbolistas danzaríns sen pelota, a da meiga fouta ruando e desafiando as prohibicións, a da muller que nega o casamento da súa filla ou a dos rapaces reunidos e castigados a latigazos por cantar a estirpe da súa terra: «Esta é a miña terra, Timbuktu «Maliba» / a terra do amor / a terra do afecto / a terra da dignidade / está é a miña nación…»

No entanto, a cerna do filme está no devir do pegureiro tranquilo, alleo na súa jaima ás andanzas dos fanáticos, confiado no acougo da música e o amor da familia, que de súbito, por mor dunha acción fortuíta (esas coincidencias azarosas que moven as historias, das que tanto fala Paul Auster) vese obrigado a enfrontarse á irracionalidade dos yidahistas. Na dignidade do comportamento de Kidane e na afouteza resistente do motorista repartidor de auga reside certa mensaxe de esperanza da película.

Ademais, a forza da música de Fatoumata Diawara and Amine Bouhafa, que impregna de melancolía unha das cidades máis vibrantes do continente africano, e o coidado de todo o cadro visual, cunha atención á composición da paisaxe, fan aínda máis engaiolante esta traxedia política, non exenta de sutil ironía. Recoméndoa.

Onte 1185: «Personas en general»

/en , , , , , , /por

caritas_coruñaO comportamento racista dos responsables do roupeiro da delegación de Cáritas da Coruña é un síntoma da pervivencia deste tipo de prácticas discriminatorias na sociedade nosa. O feito de diferenciar no funcionamento e organización do roupeiro entre «personas en general» e «gitanos», como a delegación de Cáritas da Coruña ven facendo dende hai quince anos, vulnera a dignidade das persoas e constitúe unha práctica inadmisible, como sería calquera outra que discriminase aos usuarios e usuarias dun servizo polo seu sexo, raza, lingua ou procedencia xeográfica. Comportamentos e expresións racistas sintomáticas, que aparecen entre nós con facilidade, o que nos obriga a mantérmonos a espreita para denuncialas e para propór comportamentos e medidas verdadeiramente inclusivas. Xaora, cómpre recoñecer a rapidez coa que Cáritas expresou a súa repulsa e incompatiblidade con estes comportamentos por medio dun contundente comunicado. Como tamén é de xustiza recoñecer o apoio da Igrexa Católica á Fundación Secretariado Xitano, sobre todo no eido educativo e da infancia, que ven traballando de forma moi seria en políticas inclusivas e de desenvolvemento do pobo xitano dende unha perspectiva intercultural. Non esquezamos que a e construción dunha sociedade inclusiva e igualitaria é unha tarefa complexa que a todos atinxe.

Onte 1124: De drons, ordes mendicantes e novela negra

/en , , , , /por

XG00226701Quedei parvo estes días coas coincidencias de dúas noticias con escenas e tramas de Chovida do ceo, a última novela publicada por Alfredo Conde. A idea do dron que sobrevoa o estadio de Riazor durante un derbi coa intención de despregar unha pancarta ofensiva cos seareiros visitantes, situación retranqueira ideada por Conde na súa novela, foi utilizada durante o partido entre as seleccións de Serbia e Albania, cando un dron coa bandeira da Gran Albania sobrevoou o estadio, o que provocou a súa suspensión e un conflito diplomático entre dous estados con vella inamizade política. Máis sorprendente aínda foi a noticia da destitución que o bispo de Tui-Vigo realizou do fundador de Orde e Mandato de San Miguel Arcanxo pola súa conduta moral despois de investigar varias denuncias de abusos sexuais, delitos económicos e comportamentos seitarios. Tamén en Chovida do ceo, a novela negra protagonizada polo inspector Salorio, aparecía esta orde das consagradas migueliñas tras moi escuros sucesos de corrupcción acontecidos na catedral compostelá. Tras os uniformes tridentinos e os cánticos que engaiolaron a Bieito XVI agochábase unha seita de organización case militar cuxos membros mantiñan unha perigosa dependencia co líder, o tal Miguel Rosendo.  Ambas as dúas noticias, anticipadas na novela de Conde, amosan a grande capacidade da ficción, neste caso do xénero negro, para representar e explicar a realidade social en toda a súa complexidade. Escritor solidamente documentado, Alfredo Conde en Chovida do ceo ofrece, baixo a aparencia dunha historia de intriga, un retrato acaído desta orde mendicante que baixo a advocación do arcanxo quedou aplastada pola dragón infernal. Recomendo a lectura dunha novela na que non é descartable anticipe novas coincidencias.

 

Onte 930: A inxerencia de Rouco

/en , , , , /por

SPAIN-POLITICS-SUAREZTras perder a presidencia da Conferencia Episcopal, Rouco non desaproveitou unha das súas derradeiras oportunidades de gloria e convertiuse na estrela mediática do funeral de estado en honra de Adolfo Suárez. Fíxoo como a el sempre lle prestou, expresando nunha patética homilía as súas posicións políticas de extrema dereita. Nunha inadmisible inxerencia política, diante de El-Rei, Rajoy, os ex-presidentes do Goberno, o president actual da Generalitat, entre outros responsables de poderes públicos, referiuse á que considera como «falta de concordia entre españois e comunidades históricas». A ninguén se lle oculta a pretensión de Rouco de abrir así a caixa dos medos, a posición guerracivilista que adoita 13TV, a canle que a Igrexa mantén grazas ás axudas públicas. A homilia de onte de Rouco foi unha viaxe no tempo, un ataque de saudades franquistas e posicións preconciliares e preconstitucionais que el nunca abandonou.