Recurso_didáctico – Páxina 36

Onte 1218: Auschwitz 70

28 de Xaneiro de 2015/en Educación, Educación_para_a_Paz, Efemérides, Historia, Onte, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Esta foto de Miroslaw Celka, sobrevivente do campo de exterminio de Auschwitz-Birkenau, representa setenta anos despois da súa liberación polo Exército Vermello a memoria do Holocausto, a de máis dun millón de persoas que foron alí asasinadas despois de padecer as maiores humillacións. Dende entón, Auschwitz representa as ideas funestas do nazismo, do odio e da intolerancia, do seu antisemitismo visceral que levou a aniquilación de millóns de xudíos (e tamén de xitanos, negros, homosexuais e esquerdistas) nas cámaras de gas dos campos de exterminio situados en Polonia, unha das accións máis diábolicas concibidas por seres humanos. Xaora, non podemos esquecer que o holocausto non só se sofriu nos 50 «campos da morte», tamén se padeceu nos máis de 1000 campos de concentración e nos 1150 guetos que montou o Terceiro Reich. Como tampouco as importantes motivacións económicas que o promoveron.

En lingua galega coñezo dúas traducións centradas no tema do Holocausto que merecen ser divulgadas e utilizadas como recurso didáctico: Historia da Shoah de Georges Bensoussan, preparada por Xoán Garrido Vilariño; e Auschwitz explicado á miña filla de Anette Wieviorka de Susana Piñeiro Paz, títulos que no seu momento foron publicados en Bivir. Como tamén é imprescindible citar a novela en catalán da cidadá viguesa Mercedes Núñez Targa, El carretó del gossos, figura que protagoniza a novela Laura no deserto de Antón Riveiro Coello. Outro tanto é a novela Götz e Meyer de David Albahari traducida do serbio por Jairo Dorado Cadilla. Sei que a publicación por Xerais na vindeira primavera da novela de Alberto Canal O amor nos escuros días de Birkenau e do libro de relatos de Ledicia Costas Un animal chamado Néboa constituirá outra achega valiosa da literatura galega a esta memoria do Holocausto que lembramos cada 27 de xaneiro.

Onte 1214: Antolóxica de Mantecón

24 de Xaneiro de 2015/en Artes Visuais, Exposicións, Galerías de fotos, Onte, Recurso_didáctico, Vigo/por bretemas

Quedei moi contento do éxito rotundo da inauguración onte da exposición de Francisco Mantecón. Máis dun cento de admiradores do grande pintor racionalista vigués acompañamos entusiasmados aos comisarios desta antolóxica pictórica, Alberto González Alegre e Ángel Cerviño, no seu percorrido didáctico polas salas do Marco. Noventa pezas, correspondentes en case a súa totalidade a unha cerna creativa caracterizada por unha calculada exploración xeométrica, organizadas na planta baixa do museo por secuencias e ritmos gráficos de cor, ao xeito dunha peza jazzística. Un grande acerto de ambos os dous comisarios capaces de entender na maior profundidade a poética dun artista de espírito transgresor, «un verso libre da xeración Atlántica», que xa hai tempo merecía unha antolóxica da súa obra como pintor. Tempo haberá de presentar o seu traballo, tamén extraordinario, como deseñador gráfico, con especial atención ao mundo da edición en lingua galega, á que contribuíu a modernizar. Volveremos sobre esta exposición que deixa fonda pegada emotiva, a pesar da súa aparente frialdade e limpeza primixenia.

Onte 1213: Vigo hai trinta anos

23 de Xaneiro de 2015/en Memoria, Onte, Recurso_didáctico, Vídeos, Vigo/por bretemas

A publicación onte de Vigo no Nodo levoume a coñecer outra peza audiovisual recuperada por Beny García, Vigo no ano 1984, un paseo en coche cunha cámara amadora que fixo un tal Teo dende Travesas ao Berbés. Unha viaxe de apenas sete minutos pola memoria próxima, que comeza co documento social dos picariños xitanos da rúa Hispanidade e coa vertixe do tráfico da praza de América, onde se bota en falta a porta granítica maxestosa de Silverio Rivas dialogando coa xeometría trapezoidal do edificio Pernas. A cámara percorre Camelias, coa construción actual xa consolidada, anque identificamos o edificio das teresianas. En Policarpo Sanz, onde os municipais aínda regulan o tráfico, a cámara detense uns segundos na parada da libraría Cervantes, onde retoman a marcha dous vitrasas, na transición entre os vellos pegasos azuis e os novos modelos de cor vermella. Outrosí sucede en Colón, á altura de Cividanes e do cine Fraga, aínda en funcionamento. Tamén ten interese de seu o percorrido pola rúa Carral, baixando por diante da tenda de souvenirs de «La Guía», camiño da piscina do Náutico. A viaxe finaliza no Berbés, onde o coche do cameraman adianta ás »últimas carrexonas» camiño da lonxa. Unha imaxe hoxe incrible. A memoria da mocidade vivificada. Un documento visual que nos axuda a coller perspectiva da nosa vida e racionalizar o autorrelato.

Onte 1212: Vigo no Nodo

22 de Xaneiro de 2015/en Celta de Vigo, Cine, Historia, Memoria, Onte, Recurso_didáctico, Vídeos, Vigo/por bretemas

Non puiden resistir a tentación de deixar no arquivo do blog esta peza de Vigo no Nodo, un documento de máis dunha hora no que queda retratada a cidade dende 1944 até 1971, case tres décadas de franquismo. Dende as visitas e inauguracións de Franco e dona Carme (da Casa do Mar, da Cruz dos Caídos, da factoría de Citröen…) até a de Eva Perón en 1947. Dende a procesión dos pasos de 1948 percorrendo o paseo de Afonso até as obras de Peinador e as botaduras en Beiramar, propias dunha «potencia metalúrxica».Dende a chegada a bordo do Veracruz dos viaxeiros do Santa María secuestrado por Soto e o comandante Galvão (1961) até as partidas de emigrantes da Estación Marítima. Dende a inauguración da Madroa (1971) até o Festival Musical Pop Bahía de Vigo. Dende a inaguración da primeira feira Internacional da Pesca en Bouzas até a ubicación na ría dunha plataforma petrolífera. Xaora, a alfaia desta peza é a crónica do derbi en Riazor do 13 de abril de 1970, cando o Celta enviou ao Coruña, así o identifica o speaker en tres ocasións, a segunda grazas a un gol de falta do elegante Rivera. Unha marabilla. A nosa gratitude a Beny García polo seu paciente traballo recompilatorio.

Onte 1211: Homes e mulleres de Dionisio Tasende

21 de Xaneiro de 2015/en Artes Visuais, Cultura, Exposicións, Galerías de fotos, Onte, Recurso_didáctico/por bretemas

Chego case cun ano de atraso ao catálogo De homes… e mulleres que recolle as fotografías de Dionisio Tasende que se expuseron no Museo de Belas Artes da Coruña. Membro da xeración de fotógrafos amadores coruñeses dos anos 50, como Schmidt de las Heras e Veiga Roel, Tasende obtivo premios en salóns internacionais, sendo homenaxeado en 1986 pola Fedération Internationatle de l’ Art Photographique. Feirantas, rosqueilleiras, aloitadores, tratantes, muiñeiros, zapateiros, oleiros, panadeiros, palilleiras, labregos, obreiros, boteiros, mariñeiros, redeiras, maquinistas, mergulladores, queixeiras ou monxas protagonizan este libro fermoso, unha auténtica golosina visual, mais tamén un documento moi representativo do que foi aquela Galicia popular, labrega e mariñeira, que comezou a desaparecer nas décadas de 1960 e 1970. Contable de profesión, Tasende concentrou o seu interese sobre as persoas, homes e mulleres, fotografadas case sempre en situacións cotiáns, nas faenas agrícolas, mariñeiras ou artesáns, nas festas ou nas romaxes. Algunhas son fotografías que sería imposible realizar hoxe, xa que esas actividades e oficios xa desapareceron. A de Tasende é outra figura da nosa historia cultural que merece ser recuperada do esquecemento.

Onte 1208: «Boyhood», indagación sobre o cine e o tempo

18 de Xaneiro de 2015/en Cine, Críticas, Educación, Memoria, Novidades, Onte, Premios, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Quedei hipnotizado con Boyhood, case tres horas de cine inesquecible, capaz de reinventar o que entendemos por esta expresión contemporánea das belas artes. O tempo como tema, a infancia e a adolescencia como argumento, a familia e a educación como marcos e o work in progress como fórmula de escrita dun guión aberto ao diálogo co seu tempo alicerzan este proxecto narrativo tan singular como memorable. Doce anos tardou Richard Linklater en seguir o nobelo de Mason, dende os inicios da escola primaria até abandonar os tempos da incerteza, ao que non foi alleo o compromiso co proxecto do cadro de actores, tanto dos rapaces como dos seus pais, aos que vemos medrar e envellecer na pantalla mentres dan vida a cadanseu personaxe. Unha historia humilde, sinxela, sen mortes nin perdas, sobre a conquista do cotián, na que se desmitifica a infancia como territorio do perdido, esquecido ou soñado.

En Boyhood o tempo non é memoria nin nostalxia nin sequera saudade. O tempo é apenas a materia prima da vida, fugaz, mutante, esvaradía coma area da praia do Vao entre as nosas mans. O tempo é aquí apenas o espazo de construción da identidade, a do relato que nos define. A vida en si mesma é o grande e único acontecemento que merece ser celebrado. A vida concibida como momentos ganduxados no relato autoconstruído por cada persoa, mais tamén como indagación permanente sobre cales son os límites da verdade e da mentira.

Esta indagación aparece na conversa dos pequenos co pai no coche cando repasan os momentos da semana que merecen ser contados. Secasí, regresa no cuarto escuro do instituto, onde Mason e o seu profesor de arte esculcan os límites do futuro. Cadora na despedida do apartamento da nai, a escena máis conmovedora da metraxe, onde ela con apenas corenta anos lamenta a finitude e o propio sentido da súa vida. E na conversa derradeira enxergando o horizonte do canón, onde Linklater deita, por fin, despois de 160 minutos un aceno lixeiramente optimista. Cine que indaga no tempo. Tempo que reinventa o cine.

Como sucede na autoficción literaria contemporánea, Linklater cunha elegancia e sinxeleza extraordinarias cuestiona os límites de ficción e realidade, sendo a súa narración a que dende as marxes, sen intención ningunha de retrato sociolóxico, ofrece sentido ao relato das vidas comúns, sen acontecementos extraordinarios, desta familia de Texas de comezos do século XXI. Boyhood é unha película sobre as vidas de infancia, como o libro de Manuel Rivas; mais tamén sobre o papel da familia e da educación na procura da autonomía, esa conquista da liberdade da que falaba Paulo Freire.

Mención á parte merece a marabillosa banda sonora, que require unha análise devagariño. No entanto, quedo con «Hero», unha balada de Family of the year, utilizado nunha das escenas máis memorables da película. Poucas veces recomendo máis vivamente acudir o cine e deixarse levar (sen prexuízos) por unha candidata (con aparencia indie) aos Óscar 2015.

Onte 1207: A colleita 2014 de Fervenzas Literarias

17 de Xaneiro de 2015/en Autores, Blogs, Blogs_e_libros, Cómic, Culturgal, Ensaio, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Novidades, Onte, Poesía, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Traducións, Xerais/por bretemas

Como ven sucedendo dende hai oito anos, os de Fervenzas Literarias son os primeiros premios que recoñecen os mellores libros do ano anterior. Na edición de 2014, cuxos resultados foron chiados ao longo de toda a xornada de onte, foron máis de cincocentas as enquisas recibidas que expresaron as súas preferencias e gustos literarios sobre vinte categorías da nosa produción editorial literaria. Merece o noso maior recoñecemento a gran diversidade da spropostas escollidas nas diversas categorías, proba do excelente momento da nosa creación literaria como do esforozo do sector editorial galego de ocmunicar cos seus públicos.

Polo que a nós atinxe non podemos máis que expresar a nosa satisfacción polo elevado número das publicacións de Xerais presentes nas diversas categorías. Xaora, é inevitable salientar que algunhas delas merecesen a consideración do «mellor do ano», no caso d’ A viaxe de Gagarin de Agustín Fernández Paz no eido da narrativa, da Historia da Literatura Galega II de Xosé Ramón Pena como libro de ensaio e investigación, e de Escarlatina, a cociñeira defunta de Ledicia Costas, ilustrado por Víctor Rivas, como mellor libro infantil e mellor portada do libro infantil. Como tamén moito agradecemos o premio para Culturgal como «mellor acontecido no 2014» e a continuidade do interese dos lectores e lectoras por estas Brétemas, a pesar de non ser un blog estritamente literario.

Unha excelente colleita a destas Fervenzas Literarias de 2014. Os nosos parabéns aos seus organizadores e a todos os autores, tradutores, ilustradores, editores recoñecidos.

Onte 1206: Os 150 anos de Alicia

16 de Xaneiro de 2015/en Autores, Efemérides, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Traducións, Xerais/por bretemas

Esta fermosa iniciativa de Royal Mail lembroume que este ano celebramos o sequiscentenario da publicación no mes de xullo de 1865 polo editor Macmillan de Alicia no pais das marabillas, a obra de Charles Lutwidge Dogson, máis coñecido polo seu heterónimo literario de Lewis Carroll, ilustrada por John Tenniel. 150 anos depois, Alicia revivirá nos selos creados polo ilustrador Graham Baker-Smith que escolleu dez das escenas que considerou máis emblemáticas da novela. Un aniversario que será celebrado en Nova York o vindeiro verán cunha grande exposición, un coloquio, actividades literarias e a edición de tres volumes nos que se reunirán 170 edicións da obra realizadas en máis dun centenar de linguas e dialectos, ilustradas boa parte delas. A participación galega corresponderá á tradución de Teresa Barro e Fernando Pérez-Barreiro, publicada por Xerais en 1984, que mereceu o Premio Nacional de Tradución de literatura infantil, e pola máis recente edición ilustrada por Federico Fernández, que en 2002 abriu a serie Xabaril de ouro.

O texto de Carroll non perdeu actualidade nin interese, como boa parte dos chamados «clásicos da literatura infantil e xuvenil», a pesar de que en Galicia está escasamente representado nas recomendacións actuais dos mediadores. Agardo que este aniversario axude a recuperar do esquecemento unha obra que en lingua inglesa foi capaz de furar até as conciencias de toda unha colectividade, xa que nas súas páxinas pode atoparse boa parte das interpretacións da condición máis primixenia do seres humanos. Mergullarse nas súas páxinas facilita a conexión entre a razón e o corazón, o vivido e o imaxinado. «Alicia estaba xa tan afeita a que non lle pasaran máis que cousas extraordinarias, que a vida normal xa lle parecía aburrida e sen celme.» Volveremos sobre este cento cincuenta aniversario de Alicia.

Onte 1204: Monumento a Martín Codax

14 de Xaneiro de 2015/en Autores, Cultura, Galeguismo, Iniciativas, Lingua, Onte, Poesía, Portugal, Recurso_didáctico, Vigo/por bretemas

Recibín onte na caixa de correo a comunicación do grupo Pertenza de Vigo, constituído o pasado ano para a defensa da identidade galega, informándome da súa proposta de erguer en Vigo un monumento ao poeta Martín Codax con motivo do centenario da descuberta do «Pergamiño Vindel» e da publicación das seis cantigas do cantor do mar de Vigo.

Un proxecto que recupera aqueloutro, que xa fixera hai catro décadas o editor e cronista da cidade de Vigo Xosé María Álvarez Blázquez, de quen o 5 de febreiro celebraremos o centenario do seu nacemento, de gravar en pedra os textos universais de Martín Codax coa intención de sensibilizar a cidadanía viguesa sobre unha das proezas que a humanidade realizou na nosa lingua. Mágoa que ata o momento, e pasado xa o ano do centenario do Vindel, ningunha das nosas administracións nin das institucións culturais públicas, nin da Xunta nin da deputación de Pontevedra nin do concello de Vigo, máis alá dalgunha fotografía de circunstancias acometese un proxecto conmemorativo coma o proposto por Pertenza.

Xaora, entendo que ademais do monumento a Martín Codax sería acaído solicitar á Pierpont Morgan Library de Nova York, onde se garda nunha cámara acoirazada dos seus sotos o «Pergamiño Vindel», a súa cesión para expoñelo de forma itinerante por Galicia, comezando pola cidade de Vigo. Como non sería disparate ningún estudar as posibilidades da súa adquisición para que peza tan fulcral da literatura galega pasase a formar parte do patrimonio galego. Apoiamos ao grupo Pertenza no seu proxecto no que deberían participar todos os poderes públicos que operan en Vigo.

Onte 1200: «Galicia canta»

10 de Xaneiro de 2015/en Autores, Cultura, Música, Novidades, Onte, Poesía, Recurso_didáctico/por bretemas

Comentei onte con Luís Ferreiro, director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, o éxito da reedición de Galicia canta, considerado o primeiro long-play da música galega. Unha valiosa peza de coleccionista, recuperada no pasado mes de decembro pola Fundación CEF nunha edición non venal moi reducida.

Un disco na que o poeta de Celanova tivo moito que ver tanto na creación dalgunhas pezas como no seu proceso de edición e mesmo de distribución. Celso Emilio acuñou en Caracas en 1970 a idea de facer para a Galicia emigrante unha antoloxía dos intérpretes dalgúns dos integrantes da «canción galega moderna», a maior parte deles de Voces Ceibes, que comezaban a editar os seus singles e EPs en Edigsa e Xistral. Xustifícao nun textiño de presentación do disco, asinado como Arístides Silveira (un dos seus heterónimos), no que se diferencian os seis temas do lado A, no que se recuperaron as gravacións de Xavier (del Valle), Benedicto, (Xerardo) Moscoso, Guillermo (Rojo), Miro (Casabella) e Xoán Rubia, daqueloutra media ducia do lado B, gravada en Caracas por Xulio Formoso. O propio Celso Emilio tocou o pandeiro na «Pandeirada ao Che» de Xulio Formoso, ademais de ser autor de tres dos poemas do disco, «Romance incompleto» de Xavier e «Pola longa lonxanía» e «O dedo na chaga» de Formoso. Como tamén sabemos que Celso Emilio se ocupou de argallar a carátula do vinilo, recuperando ilustracións de Luís Seoane, e a súa distribución baixo o selo Pobovox (do que Galicia canta foi o seu único título). Contoume onte Luís Ferreiro que o disco fora distribuído entre as comunidades emigrantes de Caracas, Buenos Aires e Montevideo, e que algúns exemplares foran enviados a Galicia.

Sei que particular interese musical teñen hoxe os seis temas de Xulio Formoso, daquela universitario galego residente en Caracas, que musicou poemas do propio Ferreiro e dos poetas emigrantes irmáns Farruco e Ignacio Sesto Novás. Como sei que non se debe esquecer que dúas das súas cancións foron versionadas por intérpretes actuais, «Cholo peruán», incluído en 1978 por Pilocha no seu primeiro disco, e a xa citada «Pandeirada ao Che» por Luar na Lubre en 2005 no seu disco Saudade.

A recuperación deste long play alboral, realizada con grande fidelidade e respecto ao orixinal por Luís Ferreiro e o equipo de Ouvirmos de Xosé Aldea, constitúe un fito para a memoria da música galega das últimas cinco décadas, tanto pola singularidade desta antoloxía como polo feito da destacada participación do poeta Celso Emilio Ferreiro naqueles difíciles anos da emigración venezolana. Escribiu Arístides Silveira na presentación do disco que «esta é unha canción [referíndose á galega] que está á altura deste momento histórico, e a súa presenza deixará, sen dúbida, unha profunda pegada na cultura de Galicia.» Non se equivocou unha miga Celso Emilio, non. Galicia canta é unha pequena alfaia que conservaremos coma ouro en pano na nosa discoteca galega. Parabéns á Fundación CEF pola recuperación, especialmente a Luís Ferreiro e Xosé Aldea que a fixeron realidade.