Onte 1997: Lembranza de Xabier DoCampo en Lume

/en , , , , , , , , /por

Viaxamos onte á Coruña para participar na homenaxe a Xabier DoCampo organizada pola Libraría Lume. Durante case dúas horas, ao mediodía, á mesma hora na que se celebraba a tertulia á que acudiu Xabier durante dúas décadas, máis de medio cento de amigos e amigas recordamos unha figura humana irrepetible, que non pode ser esquecida, e unha obra literaria que con certeza merece ser recuperada na súa totalidade para o lectorado do futuro e máis estudada polas nosas institucións académicas.

As marabillosas e emotivas intervencións da tradutora e crítica María Xesús Fernández e do ilustrador Xosé Cobas, irmaos e cómplices profesionais e creativos, trazaron a figura humana dun comunicador oral extraordinario, que posuía un sentido do humor capaz que quitarlle dramatismo ás situacións máis problemáticas. Como tamén foron emocionantes as lectura que fixemos de textos do Xabier como a do fragmento testamentario que nos deixou «E serei unha cerdeira (panfleto)», con motivo do Premios Xerais de 2013, ou do divertido «Numerosísimos», o relato que dedicara a Pancho Fontela, na voz de Fina Mosquera, a terceira integrante daquel grupo Negamates dos anos oitenta. Grande Xabier!

Paga a pena como documento este vídeo que publicou Manuel Rodríguez en Twitter.

Xouba City e Percalinópolis

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal no Faro de Vigo a propoñer, a raíz da publicación da novela de Xurxo Souto, A gran travesía de Chiruca Macallás, a irmandade entre as cidade sde Vigo e A Coruña:

Foi Urbano Lugrís, o pintor surrealista nacido na Coruña, que procurou porto en Vigo nos derradeiros anos da súa vida, quen bautizou a cidade onde naceu como Percalinópolis e na que morrería como Xouba City. Xaora, no ronsel trazaso por aquel Ulyses Fingal, o noso pintor-océano das grandes mans e trazo milimétrico, creador de toda unha icononografía mariña, o narrador e músico Xurxo Souto acaba de publicar A gran travesía de Chiruca Macallás (Xerais, 2018), unha novela poderosa na que tirando das redes que lanzara hai xa dúas décadas en «O retorno dos homes mariños» (Xerais, 1999) ofrece a historia de superación de Mercedes, a patroa de pesca do «Macallás», o arrastreiro que sae do porto das Arneiras, a cidade da Torre e da area do Berbés, con destino a Rockall, unha rocha perdida no medio da nada , entre o mar de Escocia e Islandia.

Para Xurxo Souto, como probablemente para Urbano Lugrís, A Coruña e Vigo son a mesma cidade, unha cidade maragota ou mariña, cuxa denominación muda conforme sexa o punto da rosa dos ventos dende o que nos acheguemos á costa: Xouba City ou Penameá, Percalinópolis ou as Arneiras (onde atraca o «Macallás» na novela de Souto), ou os portos de Vigo e A Coruña, o Berbés ou o Muro, dous puntos de atraque dunha mesma recalada. E como nunha cidade única, nas páxinas da novela de Souto trázanse os camiños polos que ir das Travesas a Monelos, de Teis a Labañou ou dende a porta da Palloza á Cidade Alta ao pé do Campo de Granada.

A mesma cidade que para Xurxo, como probablemente para o noso pintor do infinito e da ensoñación oceánica, ten como capital do mar a Bouzas (onde Souto presentou no Liceo a pasada fin de semana a novela), porque alí foi onde se crearon as parellas do bacallau, alí continúan os estaleiros cun pulo anovado, alí naceu o sindicalismo do mar da CNT, sendo tamén onde o xigante recheo do porto de Vigo fixo desaparecer o que se cre mellor ostreiro da ría.

Algúns pensarán que defender a idea de que Vigo e A Coruña son a mesma cidade é causa de catro tolos que viven no mundo surrealista de Urbano Lugrís, mais aínda cando arrastran décadas de enfrontamentos e descoñecementos, alentados por localismos promovidos polas súas elites, ou pola incomunicación á que a prezo de ouro (trinta e dous euros, ida e volta) someten á cidadanía a concesionaria da autoestrada do Atlántico.

Mais para os que ao longo da nosa vida tivemos a fortuna de vivir nalgún momento nas dúas cidades é doado identificar que as persoas que viven no Calvario, en Coia ou en Teis son as mesmas persoas que viven nos Castros, Monelos ou Labañou, familias obreiras, xentes humildes procedentes todas das aldeas de Lugo ou de Ourense, que nas décadas dos sesenta aos oitenta foron buscar traballo na beiramar. Como hoxe sabemos que os traballadores que loitan por non perder o seu posto en Alcoa afrontan idéntico reto ao que hai catro décadas asumiron en Vigo aqueloutros defendendo a supervivencia de Ascón, Barreras ou da propia Citroën.

Teñen razón Lugrís e Souto, Vigo e A Coruña constitúen en esencia unha cidade única, Vilamaior das mil ribeiras. Dous polos dunha mesma cidade atlántica que precisan superar as barreiras da incomunicación terrestre á que a someten ese negocio perfecto da AP-9 e un infrautilizado eixo ferroviario atlántico que renunciou polo momento ao horario nocturno. Vigo e A Coruña, tras a desaparición das entidades financeiras propias, sofren idénticas dificultades que poñen en perigo proxectos culturais emblemáticos como os o MACUF ou o Marco… Vigo e A Coruña son os dous polos exportadores e Galicia, o que constitúe unha oportunidade extraordinaria, mais tamén un risco pola súa dependencia extrema das empresas tractoras…

A Coruña e Vigo están obrigadas a enfrontar retos semellantes: a rexeneración dos seus cascos antigos, evitando a súa terciarización como «comedores» urbanos; a apertura das súas fachadas ao mar, derrubando a fronteira imposta polas súas autoridades portuarias; a conservación e a hibridación dixital dos seus tecidos industriais, como a súa participación nos mercados das cidades atlánticas do Norte; a modernización das súas infraestruturas de comunicación, dende a intermodalidade das súas estacións terrestres e a transformación do eixo atlántico ferroviario como un tren galego de cercanías, até a competitividade dos seus portos e aeroportos, capaces de ofrecer alternativas aos do Porto ou Rotterdam…

Os concellos de Vigo e da Coruña deberían irmandarse decontado e asumir que a aposta máis rendible para as súas cidadanías é a de colaborar no mesmo proxecto estratéxico, deixando a competencia emotiva para o territorio futbolístico, onde manda o «fair play» e a aposta polo valor de candasúa canteira. É difícil, mais non é quimera ningunha. Lean a Xurxo Souto.

Onte 1989: Premios Xerais 2018

/en , , , , , , , , , , , /por

Resultou moi brillante e emotiva a cerimonia do serán de onte no Museo do Mar de Alcabre na que se entregaron os Premios Xerais 2018. Tras unha ducia de edicións na illa de San Simón, tras trinta e cindo edicións, Xerais inicia para os seus premios literarios unha nova etapa noutro espazo arquitectónico e paisaxístico emblemático da ría de Vigo e faino cun formato de acto literario novidoso e innovador, protagonizado polas obras xa editadas, que recibiron como aliciente todos os asistentes.

Marabilloume o ritmo da cerimonia e o deseño gráfico dos espazos, rotundo, claro, protagonizado pola emotividade do noso pantone vermello diante do que foi a loxa onde se celebraban as poxas do Berbés. Gustei moito das palabras de firmeza e esperanza coas que Fran Alonso abriu o acto, moi consciente de que o éxito da edición radica en concebila como unha tarefa realizada por pequenos grupos cohesionados en diálogo permanente coa creación literaria e co coñecemento do seu tempo. Como gustei das tres conversas coa gañadora e os dous gañadores da xornalista Teresa Cuíñas, modelo de rigor e amenidade, unha veterana compañeira de viaxe da editorial dende hai dúas décadas que moito admiramos.

Como extraordinarias foron tamén as palabras de gratitude de Carlos Negro en defensa da poesía na cultura actual, de Héctor Cajaraville (para quen non teño palabras para agradecerlle o seu agarimo comigo) reclamando o protagonismo do lectorado máis novo, e da Emma Pedreira que leu un poema soberbio, marabilloso, que deixou tremendo aos asistentes. Como inesquecibles foron as intervencións nas pantallas de tres youtubeiras que presentaron cada un dos premios, o Xerais, Besta do seu sangue, o Merlín, Kusuma, e o Jules Verne, Aplicación instantánea; unha iniciativa de comunicación literaria moi xeitosa que abre vieiros na rede para o protagonismo da lingua galega.

Por se todo isto non abondase, o cadro da editorial entregoume de forma completamente inesperada, unha das estatuíñas dos premios, un agasallo para min absolutamente extraordinario co que nunca soñara, que xa preside a biblioteca onde gardo todo o fondo da editorial. O mellor recoñecemento posible para toda a miña vida de editor en lingua galega, que nunca saberei agradecer como merecen estas sete persoas que mo outorgaron por min tan queridas.

Non hai dúbida que o novo formato de entrega dos Premios Xerais, coa presentación de tres excelentes edicións, marca outro fito innovador no noso sistema literario. No entanto, foi a estrela dos afectos ao solpor, entre as xanelas do Museo deseñado por Aldo Rossi, o que todos onte máis agradecemos. Parabéns, moitos, meus compañeiros e compañeiras! Beizón!

Ledicia Costas: «O que precisa a rapazada son lentes violeta»

/en , , , , , , , , /por

Recollo para arquivo o texto da conversa que mantiven con Ledicia Costas, publicada na revista Luzes 60.

Foto: @Felipe Carnotto

Conversamos coa escritora Ledicia Costas na praia de Alcabre , no que foron as instalacións do antigo matadoiro transformado no actual Museo do Mar de Galicia, que garda o artefacto submariño co que Antonio Sanjurjo Badía «Habilidades» navegou a ría de Vigo. Con Agustín Fernñandez Paz, o anime, o universo vitoriano e gótico ou o feminismo como referentes, a ex-avogada que pasou a ser galegofalante xa no instituto tese convertido nunha das autoras máis prolíficas e premiadas da literatura galega actual.

Moi satisfeita pola tradución ao italiano que Mondadori publicou de Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta, un fito para a internacionalización do seu catálogo e para a súa profesionalización como escritora, confesa que leva traballando todo o verán nun thriller psicolóxico para persoas adultas, unha novela que concibe como un reto literario e estilístico.

No pregón da feira do libro de Vigo de 2017 lembraches que tiveras a fortuna de nacer nunha familia na que conviviches co real e co imaxinario dende cativa. En que medida esas circunstancias familiares influíron na túa actual condición de escritora? Influíron absolutamente. Estou convencida de que son escritora por dúas razóns. Unha, pola miña devoción polas palabras e por toda esa literatura que consumín sendo unha nena e unha preadolescente, cando era unha auténtica devoradora de libros. Outra, polo lugar onde me criei e polo tipo de persoas que me rodeaban, que se ben non semellaban ter un interese cultural específico, si eran moi singulares e provocaban que o propio lugar, a Brea Muiñeira, que xa ten un nome especial, no Vigo popular do extrarradio ofrecese moitos alicientes literarios. Cando dixen que o meu avó, o pai da miña nai, era inventor non esaxerei, aínda que facía inventos que non servían para nada, pero el consideraba que era un auténtico xenio. Inventou unha cousa terrible, unha trampa para fritir gatos, coa intención de que os felinos non lle pisasen o coche. Inventou unha especie de vídeocamara, que non funcionaba, pero como el era un técnico de radio e televisión, como así figuraba nunha tarxeta, tiña no seu cuarto dous televisores, un enriba doutro e vía xa daquela as dúas canles simultaneamente. Crieime rodeada de artefactos.

Que lembranza tes da túa avoa, a quen dedicaches Xardín de inverno (2012), o teu libro de poemas? A miña avoa era tamén unha muller bastante especial. Nada que ver co avó inventor, xa que esta era a nai do meu pai. Estaba moi vencellada co mundo do mar, como toda a familia paterna. O seu home, o meu outro avó, foi o primeiro patrón de vela e motor que houbo en Galicia. Era unha tipa moi especial. A única muller que coñecín cos ollos grises, tiña unha galaxia dentro dos ollos. Os meus avós foron xente que me influíu profundamente.

Eos teus pais como influíron na túa formación como lectora? No meu caso o virus da lectura naceu na propia casa. Eu son a primeira persoa da miña familia que foi á universidade. Mais na miña casa sempre houbo libros. Dende moi pequena lembro ao meu pai lendo as noveliñas do oeste. E logo a miña nai que me levou da man á literatura. Mercábame libros e formamos unha biblioteca modesta, pero con títulos moi interesantes. O meu modelo foi ela. Seguín os seus pasos.

Por medio da lectura deches o salto ao emprego do galego? Cales foron as túas lecturas galegas primeiras? Recordo o primeiro título da colección Fóra de Xogo, A sombra cazadora de Suso de Toro e Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz, que para min supuxo un antes e un despois. Até ese momento non recibira recomendacións de lecturas en galego, na biblioteca só escollía libros en castelán. No instituto de Beade foi onde coñecín a literatura galega, unha descuberta que contribuíu a que me convertese en galegofalante e que alí escribise en galego a miña primeira novela.

Como foi esa escrita? Fixera tres ensaios con anterioridade. O primeiro, de oitavo a primeiro de BUB escribira unha primeira novela, despois un segundo e con quince anos un terceiro que presentei ao Premio Merlín e co quedei finalista, o que recordo con moito entusiasmo. Logo xa cando cursaba segundo ou terceiro de BUP escribín Unha estrela no vento, que sería publicado por Xerais, anos máis tarde (2000), estando xa en segundo de carreira. Escribir libros provocábame entón sensacións que non me provocaba ningunha outra actividade.

Na túa biografía literaria, despois desta epifanía, hai unha longa década de formación, que coincide coa túa carreira universitaria e co teu inicio de traballo como avogada. Agardaches até 2012 para volver a publicar. Foi unha década un pouco frustrante porque estaba estudando unha carreira que non me gustaba, Dereito Económico e Empresarial. Ademais traballaba dixitalizando o arquivo Pacheco, unha faceta oculta a de escanista que configurou tamén a miña maneira de ver o mundo. Daquela non me sentía con forzas de escribir, pero lía de maneira compulsiva, quizais para paliar esa carencia, o que me daba a carreira non era o que eu necesitaba a nivel intelectual.

Coa publicación d’ O corazón de Xúpiter (2012) abriches un período de cinco anos esplendorosos no que publicaches unha ducia de libros, a maior parte deles de literatura infantil e xuvenil. Entón presentábaste como «avogada a tempo parcial, poeta a tempo completo». Foi unha metáfora que non se entendeu. Dedicaba todo o meu tempo a ser avogada, pola mañá no xulgado e pola tarde no despacho. Interiormente considerábame poeta a tempo completo.

E agora? Agora son escritora a tempo completo. Estou dedicada en corpo e alma á narrativa. Recoñezo que me custou moito traballo asumir que eu era escritora. Publicado O corazón de Xúpiter dicía para min «teño un par de libriños, pero escritora aínda non son».

Cando te recoñeciches como tal? Cando decidín dedicar toda a miña vida á literatura, cando dixen «vou deixar o despacho, vou dedicarme por enteiro á literatura, iso é o que quero facer».

Seguiches sendo unha traballadora autónoma…, pero mudei de epígrafe na Facenda. Dende entón non teño dúbida de que son escritora.

E escritora en lingua galega, outra decisión arriscada? Fun consciente de que este é un risco que dá gusto asumir. É unha cuestión ideolóxica, non me sentiría cómoda escribindo en español. Defendo que dende o galego se pode chegar plenamente a calquera sistema literario do mundo.

Esa decisión adscríbete a un grupo xeracional co que compartes afectos e referentes literarios. Hai un grupo de autores e autoras de lix que compartimos referentes. Series como Dragon Ball ou todo o anime xaponés que nos inflúe a autores como Jacobo Fernández Serrano, Antonio Manuel Fraga ou a min mesma. Compartimos fielmente o imaxinario do cine de Hayao Miyazaki e o de moitas lecturas como as de Astrid Lindgren ou Christine Nöstingler.

E, probablemente, compartides tamén esa vocación agustinista de que a lectura é capaz de transformar ás persoas. Si. Pode parecer unha idea romántica, pero si que confío nesa idea de que a literatura pode mudar ás persoas e en consecuencia contribuír a mudar o mundo. É un dos meus motores principais para abordar o traballo como escritora. Todos limos a Agustín Fernández Paz e o temos de forma inconsciente como referente moral, ideolóxico. O lado humano de Agustín marcoume profundamente. E non só a min. Iso é algo que falamos moitas veces en privado. Afortunadamente iso se reflicte nas nosas obras. Creo que para desempeñar calquera profesión no mundo, para ser un bo profesional, primeiro tes que ser unha boa persoa. Se non é así, algo hai no medio que fai augas. Por fortuna hai moitas persoas que nos une esta idea.

Compartides tamén unha idea da literatura infantil e xuvenil como un xénero non subordinado, un xénero autónomo e con valor de seu. Para min iso está fora de toda dúbida. Sei que hai resistencias. Hai persoas dentro da crítica galega que a min non me consideran, nunca fixeron crítica de ningún dos meus libros. Danse situacións tan curiosas como unha reportaxe que saíu nun xornal galego sobre literatura e gastronomía onde non se mencionaba Escarlatina. Sen ánimo de pecar de egocéntrica, estou practicamente segura  de que é algo feito de forma consciente, que reflicte a non consideración da literatura infantil e xuvenil como unha literatura de categoría.

Iso sucede só no sistema literario galego? Sucede tamén no sistema literario español. De feito nos últimos anos conseguín amizar con varias persoas que escriben literatura infantil e xuvenil en español e teñan a mesma percepción, considérannos autores e autoras de segunda categoría.

O empoderamento das mulleres é un dos eixos da túa obra, presente nas mulleres rebeldes das túas novelas, desde aquela Reina d’ Unha estrela vento (2010), pasando por Isla d’ O corazón de Xúpiter (2012), Escarlatina (2014), Nube de Recinto gris (2014), Extravaganzza Pérez (2016), as mulleres planta (2016), a señorita Bubble (2017),  até Ágata Mcleod, protagonista d’ A balada dos unicornios (2018). Obedece a un proxecto intencionado, creo que hai que reivindicar o papel e a presenza das mulleres no cine, na literatura, nos museos e en todos os eidos da vida social. Como necesitamos tamén máis protagonistas femininas na literatura. Isto obedece tamén a un proxecto persoal no que o empoderamento das mulleres na miña obra discorre de xeito paralelo a miña propia vivencia como muller. Quixen que as miñas protagonistas foran mulleres rebeldes, afoutas, autónomas, libres, con capacidade para rebelarse no mundo no que viven, que non están conformes, que non teñen maior dificultade en dicir «isto non me gusta», «quero ir por estoutro lado». Sobre todo cuestionarse o mundo, que é algo fundamental para nós, cuestionarse a sociedade onde vivimos. Por iso as miñas protagonistas tamén o fan.

Personaxes teus como Escarlatina ou Extravaganzza son moi marcantes para as túas lectoras. Cales foron para ti mulleres importantes como escritora? Non teño dúbida que foron Marga Rodríguez Marcuño, Manuela Pena e por suposto María Xosé Queizán e todo o entorno da revista Festa da palabra da silenciada. Persoas que foron e seguen sendo a día de hoxe fundamentais na esfera do feminismo. E moito lles teño que agradecer.

Tres mulleres que aínda non recibiron todo o recoñecemento por parte da sociedade galega que merecen. Por suposto. Manuela Pena é unha crítica literaria extraordinaria, magnífica, unha muller moi discreta. Marga Marcuño é a tradutora galega d’ O segundo sexo e da obra de Agota Kristoff. Como é significativa a  homenaxe feminista a María Xosé Queizán, que lle fixemos unha chea de mulleres. Outra vez a sororidade como elemento fundamental que fixo posible que chegase unha homenaxe tan necesaria como esa.

Un proceso de empoderamento que se está convertendo nun proceso de cambio real? O oito de marzo foi visible. Comparto a opinión unánime de que aquilo non foi froito da casualidade, senón consecuencia do traballo das mulleres que durante tantos anos abandeiran o feminismo. Foi un punto de inflexión co lazo da sororidade que nos une a todas nós, estou convencida de que á volta de vinte ou vinte e cinco anos a sociedade na que imos vivir non vai ser a mesma, por fortuna, na que vivimos a día de hoxe.

Na literatura galega, até agora, foi eminentemente masculina, cando non abertamente misóxina? Foi así, pero iso está cambiando. Con todo, sei que hai persoas, mesmo do eido da crítica ás que lles custa aceptar que as mulleres teñen un papel decisivo na literatura galega actual. Non se entendería sen o que representamos as mulleres escritoras, sería unha visión parcial do sistema literario. Moitas persoas da crítica en Galicia deberían facer algo de autocrítica neste sentido e darlle unha volta aos seus prexuízos.

Iniciativas  recentes como a revista Criaturas ou a plataforma crítica A Sega están ofrecendo unha ollada feminista e ispen eses prexuízos. É necesario poñer esta perspectiva machista en cuestión porque fai moito dano, un dano brutal tanto para as mulleres escritoras como para o conxunto do sistema literario, xa que están dando unha visión deturpada do seu funcionamento e do papel das mulleres na literatura e na sociedade.

Outro dos teus temas que frecuentas é o da morte, o que pode parecer aínda máis relevante en obras dirixidas ao público infantil onde ate agora foi un tema tabú. Con respecto ao tema de romper tabús para min foi algo importante. Ninguén nos prepara para a dor que provocan as rupturas sentimentais, a dor do desamor, nin para a dor que produce a morte. A dor da perda en ambos os dous casos. Esa cuestión é importante tratala na literatura. Iso era o que tiña na cabeza cando escribín Escarlatina, dende a irreverencia, dende o humor macabro que xa traballara Castelao de maneira brillante, un autor que descubrín cando estaba no instituto e me marcou. Como doutros autores que traballan o mundo do macabro como Bram Stoker, Drácula sempre foi un dos meus libros de cabeceira, que lin xa non lembro cantas veces.

No humor asumes modulacións, xa que tamén empregas esoutro máis refinado, irónico presente n’ A señorita Bubble ou n’ As peripecias de Extravaganzza, tan ao xeito de Roald Dahl. Dahl é outro dos meus autores e síntome super cómoda nese rexistro. Creo que a rapazada o percibe e aí é onde mellor consigo conectar con ela, a través do humor. É o rexistro que nos une, a Ledicia autora co lectorado. A través do humor podo falar de calquera cousa, até da morte. O humor é un vehículo creativo que me pode levar a abordar calquera tipo de tema.

O traballo cos ilustradores, como Víctor Rivas, Andrés Meixide ou Óscar Vilán sempre foi moi valioso para ti? Valiosísimo. Foi coma se eles me activasen algo na cabeza. Polo feito de ver apenas un bosquexo xa me abre ese lado creativo, dispárame a imaxinación. O traballo con eles, uns tipos hipercreativos, facilita multiplicar o valor dos textos.

 Outra liña temática que ves intensificando nas obras máis recentes está vinculada á cultura steampunk coa reivindicación da cultura tecnolóxica, do valor da ciencia, sobre todo para as mulleres, mesmo chegando a mesturar ciencia e fantasía como no teu libro máis recente A balada dos unicornios (2018). Esa mestura é moi atractiva, explosiva para min, unha bomba a nivel creativo. Ese enfrontamento entre corvos e unicornios é ao final unha metáfora dunha loita encarnizada entre o ben e o mal. Neste libro a fantasía está moi presente no deseño das máquinas. A pesar de non ter formación científica, a min encántame os coches, encántame conducir, como me gustan todo tipo de vehículos, o que me levou neste caso a crear un aeronáutico. Atráeme moito o steampunk, a combinación das máquinas coa estética vitoriana, nun escenario como o Londres de Jack o Destripador.

Que é o gótico? Un universo escuro, un universo macabro, un universo vitoriano, pero que ten un punto fascinante. Ese punto que fai que nos atraia tanto o descoñecido, esa barreira que te poñen diante e non podes resistir tentar superala. O gótico é do que non se pode falar, o prohibido que atrae. O gótico e o macabro teñen ese punto prohibido que resulta tan atractivo para o ser humano.

A cultura do steampunk tamén facilita a recuperación da memoria como fixeches en Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta (2017), a túa particular homenaxe a cidade de Vigo. Síntome moi cómoda cando aproveito os datos históricos da documentación, ese espazos, esas gretas, esas fisuras que deixa a historia, para comezar a coser a ficción literaria. Gústame moitísimo facelo e gocei moito escribindo as mulleres planta con ese Vigo de finais do dezanove e comezos do vinte. Tamén sucedeu cando escribín Un animal chamado Néboa, coa reconstrución na ficción literaria dalgúns episodios da segunda guerra mundial.

Tamén reivindicas a natureza como unha forma alternativa fronte ao mundo tecnolóxico. É fundamental que eu me criase no extrarradio de Vigo, sempre vivín rodeada do monte. Por iso doulle tanta importancia ás raíces, á terra, ao medio ambiente. N’ As peripecias de Extravaganzza Pérez (2018) fíxeno de forma deliberada xa que este é un libro de defensa da ecoloxía, dos animais e do medio ambiente. Creo que na infancia se desenvolven un xeito de ver a vida e de entender o mundo, no meu caso dende a natureza.

No caso de Extravaganzza, un libro con vontade de clásico infantil, deseñaches unha protagonista que nace cunhas lentes postas. Que lentes precisan os nenos e as nenas para descubrir e entender o  mundo actual? Lentes violetas, claramente violetas, son eles e elas o futuro, as que determinarán o que será o mundo. Como non entendo outra forma de entender o mundo que non sexa dende a perspectiva da igualdade e do feminismo, o que precisan son lentes violetas, son fundamentais.

Outro dos motivos recorrente da túa obra é a aceptación da diversidade que enfías co da igualdade e do empoderamento. Es tamén optimista sobre este proceso de recoñecemento das persoas diferentes? Son dous procesos que están indo da man, creo que se están dando pasos para lograr unha sociedade diversa. Podemos falar do recoñecemento do espectro autista, da síndrome de Asperger ou das persoas trans e da diversidade sexual. É o único xeito de que cheguemos a unha sociedade máis xusta, igualitaria e que atende á diversidade. En Recinto gris (2014) tiña todo iso na cabeza, pero recoñezo que é unha obra moi experimental na que tratei de empatar a cuestión da diversidade cunha metáfora do holocausto nazi nun contexto fantástico.

A literatura como unha motivación para a acción, para facer cousas? A min gústame pensar que si, que a literatura pode mudar algo no interior das persoas e por extensión esas persoas poden mudar o mundo. A literatura pode contribuír a mudar o mundo no que vivimos. Con esa idea escribo.

Iso é compartido polo lectorado? Absolutamente. Seino polo contacto que teño nos clubes de lectura, onde se crean uns climas que facilitan as confidencias, que non se provocarían noutros contextos. Establécese un proceso de comunicación moi íntima na que entendes que a literatura fala dos seres humanos e por iso cada persoa que le pode entender a historia dunha maneira e inserila na súa propia vivencia. Iso é algo marabilloso.

 Agustín Fernandez Paz repetiu moitas veces que «a literatura facíase cos fíos da vida» e Xabier DoCampo emendouno na presentación d’ A nena do abrigo de astracán (2017) nunha intervención testamentaria inesquecible dicindo que «a literatura é capaz de esfiañar a vida». Ti onde te colocas entre as afirmacións dos dous grandes mestres nosos? Creo que os dous levan razón. Se me poño no punto de vista de creadora, claro que escribo cos fíos da vida, moitísimas das miñas experiencias persoais, das miñas vivencias están nos meus libros, non sei escribir sen facelo dende min mesma ou das persoas que me rodean, das que son observadora. Mais como tamén son lectora sei que a literatura esfiaña a vida, claro que si, axuda a entendela. Sei que a construción social que impera na realidade manca. Sei que algúns libros como Recinto gris ou O corazón de Xúpiter, a pesar de que teñen puntos de luz, mancan, teñen que mancar porque a vida é esgazadora. A literatura ten que esgazar para que algo quede na persoa que está lendo. A literatura por riba de todo ten que espertar emocións, boas e outras que non o son tanto, que representan a totalidade do ser humano. A literatura ten que remoer cousas, ten que provocar emocións de todo tipo. Cada libro pide un final, eu non escribo finais á carta, nese sentido son bastante instintiva. Fago o que me demanda a historia nese momento.

Nos últimos cursos tiveses unha experiencia moi intensa de contacto cos lectores e lectoras nos centros escolares. É certo que nas aulas se está producindo unha revolución lectora silenciosa? Así é, grazas ao traballo teimoso das bibliotecas escolares e das mestras implicadas na lectura en galego. Cousa diferente é o dominio da competencia lingüística en galego por parte dos nenos e das nenas. A Administración debe ter conciencia que na última década se produciu un dramático retroceso no emprego da lingua galega por parte dos escolares. Percibo que hai veces que en centros de Vigo ou da Coruña a rapazada cústalle moitísimo construír unha frase en galego de forma correcta. Iso é algo dramático. Algo estamos facendo mal. A Administración educativa é unha das grandes responsables. Mais tamén o son as familias, se non lle transmitimos a lingua aos nosos fillos e as nosas fillas, a lingua pérdese. Así como percibo un gran entusiasmo con todo o relacionado coa lectura, que os rapaces e rapazas conectan perfectamente coa ficción literaria escrita en galego, pero logo falan e escriben deses libros en castelán. Len en galego pero teñen unha enorme dificultade para falar e escribir nunha lingua que para eles é estranxeira.

Ti es xogadora de petanca. Que beneficios ofrece este deporte tan francés? É un xogo de estratexia moi familiar. No meu caso xogamos toda a familia, é un momento de lecer que gozamos todos xuntos. Temos un equipo, o Club de Petanca Cabral do que son delegada feminina. Eu son unha persoa moi competitiva, compito, sobre todo, comigo mesma. Na petanca podo facelo con outras persoas,  cando estou competindo é dos poucos momentos no que podo desconectar do universo literario.

Ese carácter competitivo lévache a asumir cada libro como un novo reto literario? A min o tema do reto é algo que me activa moito. Hai que experimentar, o cerebro necesita buscar novas fórmulas, e non sei se iso ten que ver coa petanca ou non, que é un xogo moi divertido, que engancha coma a literatura, algo que teñen en común ambas as dúas disciplinas.

Tras obter o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil por Escarlatina, a cociñeira defunta (2014) participaches en moitos encontros fóra de Galicia, como ven a nosa literatura dende alí? O que vou dicir é durísimo. Practicamente non nos coñecen. Continuamos sendo invisibles. Coñecen a Agustín Fernández Paz, a Xabier DoCampo, a Manuel Rivas, a Suso de Toro e para de contar.

E cal cres que é a razón? O problema é que se non somos traducidos ao español, que é a lingua que impera, somos absolutos descoñecidos. Ser traducido ao español é requisito para ser recoñecido. Con todo ultimamente hai algunha iniciativa interesante, como por exemplo a de El templo de las mil puertas, unha revista dixital especializada en crítica de literatura infantil e xuvenil, que outorga os «Templis», un premios bastante valorados, que acaba de sacar unha sección para os libros non traducidos ao español.

Boa parte das túas obras están traducidas ás linguas oficiais españolas, algunha ao coreano e inglés e acabas de recibir a versión italiana, publicada por Mondadori, de Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta. Como encaras este proceso de tradución do teu catálogo? Estou moi interesada no proceso de internacionalización e de chegar dende o galego a outras linguas. Sei que hai aínda algún obstáculo que superar, como atopar persoas que traduzan directamente dende o galego, sen pasar pola ponte do español, como fixo Jonathan Dunne con Un animal chamado Néboa, que traduciu para o inglés.

E o papel da intermediación das axencias para conseguir as traducións? É practicamente a única vía para a acceder ao mundo das traducións, o que implica renuncias económicas. As axencias están xogando un papel decisivo, pero as máis importantes non len en galego. Iso ten que ver co empoderamento que precisa a literatura galega e coa profesionalización da nosa literatura.

É posible esa profesionalización dende a lingua galega? É moi complicada pero para min é unha realidade, vai xa para cinco anos que levo vivindo en exclusiva da literatura. Creo no modelo da profesionalización. A día de hoxe non sabería entender o meu oficio doutro xeito. Non sería capaz de simultanear a escrita con outra profesión, iso mermaría as miñas capacidades a todos os niveis. Creo que si é posible, estoumo demostrando a min mesma.

En que traballas este verán, se podes confesalo? Algo podo confesar. Estou traballando de forma simultánea en dous proxectos. Unha novela para persoa adultas, un thriller psicolóxico ambientado nun lugar que é Vigo, aínda que non se diga explicitamente no texto, unha novela que está sendo un reto a nivel estilístico e tamén a nivel literario. E logo practicamente xa rematei unha novela infantil onde o macabro ten un peso decisivo. Despois do verán continuarei coa novela de adultos que compartirei coa escrita da segunda parte d’ A señorita Bubble.

Onte 1984: «O exército de fume» de Manuel Gago, presentación en Compostela

/en , , , , , , , , /por

Presentación memorable a de onte en Cronopios na que estreamos en Compostela O exército de fume, a segunda novela de Manuel Gago. As intervencións da libreira Mercedes Corbillón, do historiador Lourenzo Fernández Prieto e do autor, precederon a unha emocionantísima e inesquecible sesión de contos de guerra e resistencia de Soledad Felloza, Celso Fernández Sanmartín e María da Pontragha.

Foi a de onte, tamén unha oportunidade para expresar a nosa gratitude e recoñecemento a Manuel Gago, un autor co que me sinto identificado no seu proxecto de refundación da novela histórica e de ampliación dos límites dos públicos para a narrativa galega. Desque en 2013 publicou Vento e chuvia. Mitoloxía da vella Gallaecia, un libro de narración, dificilmente clasificable, compartimos con Gago a experimentación de formatos de edición estendida e de formas diversas de comunicar co público lector. Cada novo título publicado con Manolo Gago é unha oportunidade para o editor de aprendizaxe e reflexión. Cada nova entrega é un reto para ampliar os públicos utilizando os recursos dunha ficción histórica de longo alento, alicerzada sobre unha documentación rigorosa, tecida sobre tramas trepidantes e textualidade engaiolante. Tanto na súa estrea na colección Narrativa, O anxo negro, como nesta segunda entrega, O exército de fume, Gago ofrece unha ficción orientada a recuperación dunha identidade galega esquecida ou agochada, nun concienciudo labor de construción de memoria. Un proxecto no que está moi comprometido como un dos nosos mellores divulgadores históricos e culturais, que emprega diversos soportes e formatos para o seu labor.

Se n’O anxo negro abordaba o expolio do noso patrimonio e o heroísmo dun grupo de humildes para recuperalo, n’ O exército de fume fusiona na primavera de 1942 dous fitos históricos: a presenza dos submarinos alemáns na costa e portos das cidades galegas e as actuacións dos membros da guerilla antifascista na provincia da Coruña. A partir de feitos transformados en lenda, Gago constrúe unha ficción sorprendente utilizando os ingredientes xustos de intriga, aventura,  amor, política e historia. Sería absurdo entrar a valorar escenas e acontecementos, algúns extraordinarios, narrados con fidelidade a unha documentación moi coidada, nin tampouco explicar as claves da presenza nazi en Galicia. Xaora, é moi difícil resistirse a non expresar admiración polo tratamento que a novela achega das persoas fuxidas no monte, homes e mulleres, ou de personaxes históricos como Urbano Lugrís, o pintor das grandes máns, que coma ningún outro pintou as mariñas do exilio interior.

Beneficios da lectura

/en , , , , , , , , /por

Con motivo da Feira do Libro de Vigo dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á beneficiosa relación entre cerebro e lectura:

Máis alá da emoción que supuxo lembrar o pasamento do meu amigo o mestre Xabier DoCampo, do pregón que pronunciei na Porta do Sol na inauguración da Feira do Libro de Vigo non esquecerei nin o escaso interese institucional que este acto mereceu para os responsables do concello de Vigo nin a sorprendente polémica suscitada nas redes sociais por unha das miñas afirmacións: «Ler tal ou cal novela de Pedro Feijoo ou Ledicia Costas estimula a conectividade cerebral durante semanas». Unha frase que no contexto da apertura desta festa viguesa dos libros –evento que ocupa un espazo urbano de privilexio– pretendía apenas salientar que a lectura é unha actividade cerebralmente saudable e que os libros son unha creación memorable dos seres humanos indispensable para garantir o benestar de calquera comunidade.

No entanto, a miña afirmación non era tampouco inocente xa que como ten sinalado Juan Mata, profesor da Universidade de Granada, nun artigo esencial, «Neurociencia, lectura y literatura infantil» (2016), nos últimos anos foron varias as investigacións no eido da neurociencia que afondan arredor das complexas relacións entre a lectura e o cerebro. Estudos sobre as transformacións que a aprendizaxe da lectura provoca no cerebro, tanto en idades temperás como nas adultas, mais tamén outros moi orixinais que axudan a entender o que sucede no cerebro cando lemos e en que medida as ficcións repercuten nas persoas lectoras, incluídas as máis novas.

Cita o profesor Juan Mata que nunha investigación realizada con picariños de 3 a 5 anos utilizando imaxes de resonancia magnética, o equipo do doutor John S.Hutton (2015) do Hospital de Cincinnati comprobou que, ao escoitar novos contos, os nenos e nenas aos que se lles lía decote na casa amosaban nos resultados das resonancias unha activación máis elevada das áreas cerebrais relacionadas coa formación de imaxes mentais e co procesamento semántico ca aqueloutros que carecían desa experiencia oral preliteraria. Unha circunstancia que condicionará a aprendizaxe posterior da lectura. Secasí, ninguén pon en dúbida hoxe que a aprendizaxe da lectura provoca mudanzas profundas na estrutura cerebral, xa que a adquisición desta destreza non está predeterminada xeneticamente, como sucede coa fala, e o cerebro debe readaptar os circuítos neuronais a funcións específicas da lectura como as relacionadas co recoñecemento visual e coa tarefa de identificación de letras e palabras cos sons da lingua. Un proceso complexo de aprendizaxe que xustifica a importancia de lerlle aos bebés en voz alta dende o seu nacemento e salienta a importancia do contacto dos picariños cos libros e coa narración oral dende as idades temperás.

Xaora, tamén hai investigacións, como as promovidas polo equipo do profesor Berns da Universidade de Emory en Atlanta (2013), que amosan como a lectura dunha novela provoca un incremento significativo da conectividade neuronal na rexión da córtex somatosensorial e motora e como esa alta conectividade se mantén durante os días seguintes a súa lectura. E iso é así na medida en que as persoas lectoras mentres len un relato, ademais de comprender o significado das palabras viven emocionalmente o que esas palabras lle contan, o que non quere dicir outra cousas que a lectura de ficción ten implicacións cerebrais que van máis alá do lecer que provoca.

David Comer Kidd e Emanuele Castano nun proxecto da Universidade de Harvard (2013) amosaron, no que acuñaron como Teoría da Mente, que a lectura de textos de ficción mellora a capacidade de detectar, comprender ou predecir desexos, intencións, pensamentos, crenzas ou emocións doutras persoas, o que nos permite non só darlles sentido senón simular esas condutas, poñernos no lugar doutras persoas para entendelas mellor. Comer e Castano non dubidan en afirmar que «a ficción literaria repercute de forma significativa na vida das persoas lectoras».  Como as investigacións de Mar e Oatley (2011) confirman que a lectura de narracións de ficción ten efectos emocionais notables na maneira de sentir, antes, durante e despois da lectura.

Todas as evidencias amosan que a lectura de textos literarios activa numerosas áreas do cerebro e modifica a súa estrutura. Todas as investigacións coinciden en salientar os beneficios da lectura como chave para favorecer a saúde do cerebro. Noutras palabras, a lectura de textos de ficción inflúe no pensamento, nas emocións e no comportamento dos lectores e lectoras. O que lemos inflúe no que somos. «A literatura nace e esfiaña a vida», como lle escoitamos unha vez ao chorado mestre DoCampo. Recomendo que nestes días acudan sen medo ás actividades literarias que se desenvolven na Porta do Libro, onde está instalada a Feira do Sol. Boas e saudables lecturas de verán!

Onte 1970: «Un home estraño» de Antonio Tizón, presentación na Coruña

/en , , , , , , /por

Case un cento de persoas participaron onte no salón de actos da ONCE da Coruña na presentación d’Un home estraño, segunda novela de Antonio Tizón, obra gañadora do Premio de novela curta «Cidade centenaria de Riveira». Quedarei sempre coas palabras tan agarimosas coas que o alcalde Xulio Ferreiro lembrou a Domingos Merino, o alcalde que retomou despois de corenta anos a lexitimidade democrática de Alfredo Suárez Ferrín. Como tampouco será doado esquecer a emoción que se foi creando no salón durante a interpretación que o cantor Miro Casabella, o bo amigo do tempo barcelonés de Agustín Fernández Paz, fixo d’ «O meu país», canción coa que pechou un serán literaria e musical inesquecible.

Xaora, centrou o interese do público a intervención de Antonio Tizón que tras palabras de gratitude se referiu primeiro ao contexto histórico do período da Transición na Coruña, para despois reflexionar sobre a presenza da doenza dunha novela que confesou comezara a escribir hai corenta anos, como ao carácter do protagonista, o chamado como «un home estraño», un cantor rebelde, libre e salvaxe. Antonio insistiu en que a chamada Transición non foi nin moito menos unha etapa pacífica, pola contra «foi violenta e convulsa». Como tamén o fixo en que pretendeu desmitificar a visión romántica e prexuizosa da loucura: «eu pretendo en todas as miñas novelas normalizar a visión da doenza mental, que debe ser diagnósticada e tratada». Xustificou, ademais, que escollera o verán do ano 80 para desenvolver a obra porque foi entón cando se comezou a falar de trastorno bipolar e cando se negociou o Estatuto de Autonomía de Galicia, «unha época ilusionante, aínda que a sociedade logo acabara desencantada».

Mapa Literario de Vigo

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana de Faro de Vigo ao Mapa Literario de Vigo deseñado na Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas:

Escribiu o mestre Agustín Fernández Paz que «onde hai unha biblioteca hai unha luz», xa que nesa casa de liberdade que é a biblioteca pública, «onde se respira un aire que non sabe de fronteiras», hai sempre «un punto de luz brillando con intensidade maior, como un aleph que contén a memoria e os soños da humanidade». A biblioteca como espazo de privilexio para os libros, onde habitan a inmensa variedade de sentimentos e experiencias da humanidade, ríos de palabras que gardan a memoria e precisamos para  entendermos o mundo e para entendernos a nós mesmos.

Lembrei este texto que Agustín publicou con motivo do Día da Biblioteca de 2008, efeméride celebrada cada 24 de outubro para non esquecer a destrución da Biblioteca de Saraievo, incendiada en 1992 durante a guerra dos Balcáns, ao fío da magnífica iniciativa da Biblioteca Pública Municipal Xosé Neira Vilas do Calvario de elaborar o Mapa Literario de Vigo. Un proxecto que abre a biblioteca cara o mundo da creación literaria co que se pretende amosar a importancia de Vigo dentro da literatura. Un mapa que deseña dez liñas literarias (como se dun metro urbano se tratase) con setenta e oito paradas bibliográficas (correspondentes a outros tantos títulos) de máis de medio cento de autores e autoras que localizaron en espazos concretos de Vigo os seus contos, novelas, poemas e textos dramáticos. Un mapa literario da cidade nosa aberto á colaboración activa do lectorado para completalo con algunha obra que quedou atrás ou sumando algunha nova localización que non está incluída ou se vaia creando.

Un mapa literario que se ofrece como proposta para que os lectores e lectoras relacionen espazos vigueses con títulos e autores e autoras. Así a liña 01 de Cabral a Lavadores localiza no que foi a fábrica de cerámica de Álvarez algúns dos relatos de Cemiterio de elefantes de Fran Alonso, no Calvario escenas da novela Cabalos e lobos de Fran P.Lorenzo ou de El invierno de las almas desterradas, unha das novelas do alcalde Abel Caballero. Na liña 02, a que percorre o Casco Vello, o mapa localiza na Pedra unha das escenas de En vías de extinción, a novela de María Reimóndez, na Casa Bárcena Os fillos do lume de Pedro Feijoo, na rúa Real Cardume de Xina Vega, na rúa Triunfo Os novelistas utópicos de Manuel Veiga ou na Praza da Constitución Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta de Ledicia Costas. E así poderiamos seguir con cada unha das dez liñas e as súas paradas nas que se van relacionando espazos urbanos con referencias literarias identificadas en cada obra nun traballo utilísimo para a  conformación do Vigo literario.

Proposta tan orixinal como a da Biblioteca Municipal Xosé Neira Vilas, presentada coincidindo co Día do Libro, expresa a capacidade extraordinaria dos textos literarios para fixar lugares da memoria, espazos onde cristaliza e actúa de forma colectiva. Un feito que no caso de Vigo identificamos en múltiples espazos como os da Porta do Sol ou ao pé do Sireno de Leiro, presente en tantos acontecementos vividos por cada un de nós, dende manifestacións, festas a referencias privadas, mais tamén en libros como Sireno, Sireno de An Alfaya, Amor de tango de María Xosé Queizán ou Días contados de Cid Cabido. Como sucede outro tanto con edificios ou establecementos concretos, cristalizados en obras literarias concretas, como é o caso da taberna de Elixio (xa pechada) en A praia dos afogados e Ollos de auga de Domingo Villar, o Marco en Amor de serea de Jaureguizar, o colexio Alemán en Izan o da saca de Xabier Quiroga, o Quiosco das Almas Perdidas do Berbés en O señor Lugrís e a Negra Sombra de Luís Rei Núñez e no poemario Estirpe de X.L. Méndez Ferrín, o cine Roxy en Xeración perdida de Francisco Castro, a cafetaría Van Gogh en O único que queda é o amor de Agustín Fernández Paz, a praza de España nalgún dos relatos de Un millón de vacas de Manuel Rivas, as Bodegas Bandeira en A ira dos mansos de Manuel Esteban ou o castelo de Rande en Os Megatoxos e a batalla de Rande de Anxo Fariña, por poñer só algúns exemplos.

Empregando este Mapa Literario de Vigo a cidade nosa convértese en espazo de lectura, un escenario fascinante de soños, imaxes e lembranzas. Mais tamén axuda a coñecer a nosa propia historia e fomenta a lectura das obras dos nosos autores e autoras, boa parte da nosa veciñanza, o que constitúe tamén un orgullo. Xaora, como bo mapa que é orienta na descuberta da propia cidade, nesa actitude de flaneur, do viaxeiro na propia cidade, que tantas veces aquí reivindicamos, utilizando como guía estas seis ducias de obras literarias e como cicerones aos seus autores e autoras. Non hai dúbida que unha biblioteca municipal como a Neira Vilas deita o torrente de luz que gababa Agustín Fernández Paz. Moitos parabéns para os promotores e colaboradores deste mapa que dá tanta e tan boa lectura.

Onte 1954: «As sete mortes de Leopoldo Pardo» de Jorge Emilio Bóveda en Ourense

/en , , , , , , /por

Resultou interesantísima a presentación de onte na Libraría Internacional de Ourense d´ As sete mortes de Leopoldo Pardo, a primeira novela de Jorge Emilio Bóveda no catálogo de Xerais e a terceira protagonizada por este «desheroe» ourensán tan singular, que se move na vida só baseado nos intereses económicos. Gustei das palabras do presentador, o poeta Eladio Medel, que foi enfiando cos seus poemas unha lectura da novela, na que caracterizou ao protagonista como «un desheroe, un monstro que aparece como un incordio non querido» e na que relacionou as sete vidas do gato de Leo, coa súa reencarnación en figuras como Curros Enríquez, Tomás Bóveda, Castelao, Eduardo Blanco Amor ou Breogán.

Pola súa banda, Jorge Emilio Bóveda salientou que nesta terceira entrega da serie de Leopoldo Pardo, despois de Asasinato no centro comercial e A morte vén en chancletas, desenvólvese un enredo sobre os comportamentos sociais e morais no ámbito da cultura galega. «Localicei a novela na nosa Auria e propoño unha reflexión fonda sobre o que aquí atopamos hoxe, aínda que corresponde ao lector identificar as refencias. As sete mortes de Leopoldo Pardo é unha novela de escarnio e maldizer, unha novela espello do que vemos, do que nos atopamos e do que somos nós. Pretendín ofrecer unha mestura dos xéneros populares coa cultura galega. Sei que nesta intención ten moito que ver o feito de que o meu pai nos permitise enfrontarnos ao cinema fantástico. Como escritor pretendo atopar a miña propia voz e creo que un xeito de innovar é combinando o xénero popular, neste caso o thriller, con obxectos icónicos da cultura galega. En definitiva, facer combinacións raras para conseguir unha voz propia capaz de ofrecer unha lectura amena e crítica da realidade».

De Verne a Vigo

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a centésimo quincuaxésimo aniversario da chegada á Ría de Vigo do Nautilus do Capitén Nemo:

É un feito extraordinario que celebremos estes días o centésimo quincuaxésimo aniversario da chegada á Ría de Vigo, o 18 de febreiro de 1868, do Nautilus, o submariño deseñado e comandado polo científico e inventor Capitán Nemo, como relata Jules Verne no capítulo VIII da segunda parte da súa novela 20.000 leguas baixo os mares, o titulado como «A baía de Vigo». Unha efeméride de ficción, estritamente literaria, que comezou a súa celebración o pasado xoves na biblioteca da Escola Municipal de Artes e Oficios cunha conversa vibrante entre os escritores vernianos vigueses Ledicia Costas e Eduardo Rolland, no marco das actividades do Fórum do Instituto de Estudios Vigueses. Unha celebración que continuará esta semana do 15 ao 17 no Auditorio Municipal co Encontro Internacional «De Verne a Vigo», organizado polo Concello de Vigo, que será inaugurado por Piero Gondolo della Riva e no que intervirán outros dos máis importantes estudosos vernianos do mundo. Homenaxes que rematarán na tarde do domingo 18 nas Avenidas, diante do monumento de Verne, cunha lectura pública da novela verniana viguesa, na tradución para o galego de Mercedes Pacheco, realizada por escritores e escritoras viguesas e organizada por editoras da cidade (Galaxia, Ir Indo, Lobito bueno e Xerais).

Un programa extraordinario para celebrar a relación do escritor con Vigo, comezada nas páxinas de “20.000 leguas baixo os mares”, novela que Verne foi publicando por entregas entre o 20 de marzo de 1869 e o 20 de xuño de 1870 nas páxinas de Magagasin d’ Education et de Récréation do editor Pierre-Jules Hetzel, e continuada, anos despois, coas dúas visitas do bretón a Vigo, en 1878 e 1884. A primeira iniciada o sábado 1 de xuño, tamén na primeira travesía do seu iate a vapor de 31 metros de eslora, o Saint Michel III, que prolongou a súa escala até o martes, 4 de xuño de 1878. A segunda, a do 19 de maio de 1884, procurando refuxio na ría nosa, tras unha avaría na máquina do seu iate, que durante unha estancia de catro días foi reparada nos talleres de La Industriosa, a caldeirería de Antonio Sanjujo Badía «O habilidades». Un feito que abre unha fermosa polémica literaria sobre se Verne e Sanjurjo, dúas figuras adiantadas ao seu tempo, chegaron a coñecerse e mantiveron relación epistolar, como cre a familia viguesa do creador do submariño (a «boia lanzatorpedos», hoxe no Museo do Mar) somerxido por vez primeira na ría de Vigo o 11 de agosto de 1898 (outra efeméride a non esquecer na historia de Vigo).

Visitas vernianas estudas por Eduardo Rolland no seu extraordinario libro “Verne en la bahía del tesoro” (2013) no que reconstrúe con todo detalle o periplo en Vigo do escritor a partir de documentación de primeira man, como os seus diarios de viaxe, a carta de Raoul Duval, deputado que o acompañou na primeira viaxe, as noticias publicadas en Faro de Vigo e El Eco de Galicia ou traballos de referencia como os de Antonio Giraldez Lomba, Dos hombres y un destino. Julio Verne y Antonio Sanjurjo Badía (IEV, 2006). Libro de Rolland que permite diferenciar entre o que viviu Verne en Vigo e aqueloutro acuñado como lenda, por moi atractiva que fose. Así sabemos con certeza que Verne consideraba a ría de Vigo como «auténtico fiordo», que subiu ao Castro e paseou pola bisbarra do Val do Fragoso, onde reparou nas laranxeiras e nos hórreo. Coñecemos que na súa primeira viaxe tivo a oportunidade de visitar Rande nun bote a vapor do Flore, un buque militar francés fondeado na ría e que foi convidado a mergullarse na enseada dos galeóns. Sabemos que ruou por Príncipe, visitou os mellores cafés, participou nos bailes da Tertulia, asistíu a unha danza de espadas, coincidindo coas festas do Cristo da Vitoria, e mesmo a unha verbena na Alameda.

Non hai dúbida que Verne é un dos máis importantes propagandistas internacionais de Vigo como cidade portuaria atlántica. Por ventura hoxe xa podemos reconstruír a rota literaria de Verne en Vigo, como a que na mañán do venres 16 guiará Eduardo Rolland para os participantes no Encontro Internacional. Vigo é unha cidade verniana, tanto polo feito de estar presente de forma tan destacada en 20.000 leguas baixo os mares, unha das novelas da serie de «Viaxes extraordinarias», tamén unha das máis traducidas da historia, como polo feito de asumir os valores e o espírito do xenio de Nantes, no seu tempo adaílde da tecnoloxía, da ciencia, da industria e do progreso. Tras esta celebración marabillosa, que continuará en abril coa exposición «O Universo de Verne» da Fundación Telefónica, Vigo non debe perder a súa conexión verniana. Irmandarse con Nantes, unha cidade atlántica coa que Vigo mantén moitas afinidades, ademais de ser a que mellor representa os valores deste bretón universal, podería ser unha forma de consolidala.