Literatura infantil e xuvenil – Páxina 21

Onte 1154: «Gatuxo» de Magín Blanco

23 de Novembro de 2014/en Autores, Críticas, Culturgal, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Presentacións, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Son fan de Magín Blanco, para min unha figura excepcional da música infantil galega, esoutra expresión da potencia da nova creación cultural en lingua galega. Onte escoitei devagariño os dezaseis temas de Gatuxo, o librodisco para picariños de 0-3 anos que acaba de publicar Folmúsica. Nacido da emoción do nacemento e da crianza de Manuel, o fillo de María Faltri e Jorge Juncal, os seus compañeiros na escena, Gatuxo é un traballo que posúe a dozura do primeiro aloumiño, a suvidade de cada coliño, a tenrura de cada arrolo cando doe, a sinxeleza das palabras frase, verbas fundacionais onde se forxa a lingua primeira. Melodías marabillosas, instrumentacións sinxelas, vocalizacións precisas. Cancións circulares nacidas da experiencia da lactancia, da primeira comida, da aparición do primeiro dente, da dor dos primeiros croques, os momentos felices dos xogos no parque ou de chapuzar na bañeira, a maxia da hora de conto cando ilumina a lúa… Cancións afastadas das convencións do arrolo que dialogan coa experiencia do picariño como as ilustracións de Erica Maradona, cheas de detalles do que tirar partido na lectura compartida. Mención á parte merece «Anemone de Mar», a canción excepcional, extraordinaria, que pecha o disco, composta por Pierrot Rouge e interpretada por el e a súa compañeira Ugia Pedreira, inspirada na súa filla Lúa, que aventuro convertirase nun clásico contemporáneo. Un disco memorable para a galeguización dos nosos picariños dende o berce, que contribuirá o seu desenvolvemento temperán. Gatuxo merece todas as nosas beizóns, como Magín e o seu equipo de músicos. O librodisco será presentado no Espazo Infantil de Culturgal, o venres 5 de decembro, ás 20:30.

Onte 1153: Construír Culturgal

22 de Novembro de 2014/en Autores, Cultura, Culturgal, Editores, Eventos, Exposicións, Gastronomía, Iniciativas, Lingua, Literatura infantil e xuvenil, Música, Narrativa, Novidades, Onte, Premios, Presentacións, Promoción do libro, Radio, Teatro/por bretemas

Presentamos onte diante dos medios o programa de Culturgal 2014. 70 expositores, 150 actividades literarias, musicais, teatrais, artísticas e formativas destinadas a públicos diversos artellan o eixo do programa de tres xornadas moi intensas nas instalacións do Pazo da Cultura, Auditorio e recinto feiral de Pontevedra. Un programa concibido coa intención de ampliar o perímetro de Culturgal dende a corresponsabilidade dos diversos sectores das nosas industrias culturais e do patrocinio das administracións públicas e entidades privadas.

Entre as novidades do programa dunha feira, sempre con vontade de sorprender e innovar, saliento as dúas grandes exposicións de artes plásticas e visuais (Do papel ao xesto e XX anos de Bravú), o deseño dunha programación específica para bebés e dun espazo para lactancia, a introdución de actividades de gastrocultura, a potenciación da programación cinematográfica, as ceas temáticas no recinto feiral, o vermú cultural do domingo (ao que convidamos a 26 asociacións profesionais dos diversos eidos da cultura do país), emisión de programas do Diario Cultural da Radio Galega (premio do público) e Discópolis de Radio 3 en directo, o concerto de Caxade, a presentación dos novos discos de Magín Blanco, Guadi Galego, María Fumaça, Cantares do Brión, Maghua, o concerto da banda dos cueiros, a presentación da App Contacontos, o foro de Crowdfunding e Coworking, os encontros de editores con bibliotecarios e profesorado, ou as conversas literarias con Helena Miguélez, María Reimóndez, Suso de Toro, Xurxo Souto, Alberto Ramos, Fran Alonso, entre outros autores e autoras.

Un programa que iremos debullando con maior detalle nos vindeiros días, concibido para públicos e audiencias específicas, mais tamén moi vencellado ás novidades que os expositores ofrecerán nos seus stands. Culturgal como un espazo de todos e todas, interxeracional e transversal, horas de ledicia e entusiasmo para compartir sintagmas de simpatía e afecto para a nosa lingua e para as nosas artes. Propoñemos construír Culturgal para reforzar o papel e a independencia das industrias culturais propias. Un Culturgal alicerzado sobre a forza dos seus públicos e sectores profesionais. Convido a compartir o programa e solicito axuda para difundir na rede esta convocatoria. Culturgal no pazo da Cultura de Pontevedra do 5 ao 7 de decembro.

Onte 1149: Os dereitos da infancia

18 de Novembro de 2014/en Dereitos_humanos, Educación, Educación_para_a_Paz, Ilustración, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Ás portas da celebración do vinte e cinco aniversario da Convención sobre os Dereitos do Neno, aprobada polas Nacións Unidas o 20 de novembro de 1989, trinta anos despois do Declaración dos Dereitos do Neno, publicamos para celebralo un volume colectivo de intención didáctica e carácter solidario (un euro de cada exemplar vendido será para o comité de UNICEF). Dez autores e autoras das literaturas infantís e xuvenís do estado escriben cadanseu relato sobre cada un dos principios da Declaración, sendo ilustrados os textos polo xenio de Emilio Urberuaga. Así o relato de Agustín Fernández Paz, o que desenvolve o dereito a unha educación gratuita, recupera a voz da protagonista emigrante de Lúa do Senegal. O de Gonzalo Moure, o que aborda o dereito a unha educación e un tratamento especial para aqueles nenos que sofren algúnha discapacidade mental ou física, relata a historia de Pi un piollo moi feble que pretende vivir na cabeza lisa dun sabio. Particular interese ten o prólogo de Francesco Tonucci que insiste na transcendencia dos 54 artigos dunha Convención que recoñece aos nenos e as nenas como cidadáns capaces e competentes, e como tales, con dereito a participar, a decidir e a protestar. Este é un libro concibido polos editores (aparece simultaneamente en castelán, catalán e galego) coa intención de protexer e promover os dereitos dos nenos e nenas do mundo, á vez tan distintos e tan iguais, mais, como sinala Gustavo Martín Garzo, todos co mesmo corazón. Como sinala María Reimóndez no seu ensaio recente, os dereitos son concibidos nestas páxinas como leiras nas que traballar o desenvolvemento da infancia nun mundo profundamente desigual, xa que «a súa proteccíon e o desenvolvemento son imperativos de carácter universal e forman parte integrante do progreso da humanidade.»

Onte 1144: Os máis lidos

13 de Novembro de 2014/en Autores, Bibliotecas, Clubs_lectura, Educación, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Soubemos onte da relación dos títulos máis lidos o pasado curso nos 209 clubes de lectura da rede de bibliotecas escolares de Galicia, unha valiosa información anual sobre as preferencias do noso lectorado mozo que contribúe a orientar o traballo de editores e mediadores. Chama a atención deste listado o peso dalgúns títulos publicados orixinalmente en galego como Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz, Todos somos de Marcos Calveiro, O corazón de Xúpiter de Ledicia Costas, Os fillos do mar de Pedro Feijoo, Ámote Leo A. de Rosa Aneiros, Faneca brava de Manuel Portas, Poetízate de Fran Alonso ou Dragal de Elena Gallego, por citar algúns dos publicados por Xerais. Como tamén é de salientar o protagononismo da novela, o elevado número de títulos traducidos e, en xeral, a veteranía dunha boa parte deles, o que expresa a permanencia destas eleccións capaces de transformalos en «clásicos do noso tempo». Xaora, o que me pareceu máis característico é o seu carácter de libros de fronteira, inevitable no seu papel na formación do lectorado literario. Como lin hai uns días nun carteliño nunha libraría de Gales, nesta relación dos máis lidos aparecen libros para a mocidade amados polas persoas maiores, libros para maiores amados pola mocidade. Unha relación a ter en conta.

Onte 1139: «O Gran Reino» en Librouro

8 de Novembro de 2014/en Autores, Feminismo, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Premios, Presentacións, Vigo, Xerais/por bretemas

No marco do programa «Venres nas librarías», presentamos onte en Librouro O Gran Reino, a novela de Eduardo Santiago gañadora do premio Jules Verne de literatura xuvenil. Pechabamos así o proceso de recuperación deste premio co que Xerais pretende fomentar un xénero decisivo para a formación do lectorado literario.

Nas palabras limiares sinalei a importancia da narrativa de Eduardo Santiago, autor até agora de dúas novelas de ficción científica, 2044 e A teoría do tempo imaxinario, escritas ambas as dúas dende unha perspectiva feminista, nas que destaca o papel fundamental da muller como motor do cambio político e social. Compromiso e perspectiva feminista que profundiza n’ O Gran Reino, novela na que abandona o xénero da ficción científica para ofrecer unha narración de corte realista sobre o problema tan complexo como son os trastornos da conduta alimentaria e na que o mestura un mundo paralelo de fantasía, o Gran Reino de Margonia.

Sinalei como grandes acertos desta novela cativadora e de lectura engaiolante o deseño dunha gran protagonista, Galadriel, unha homenaxe a J.J. Tolkien, que ocupa toda a novela, desenvolvendo as súas altas capacidades, o seu coñecemento como lectora compulsiva, a súa creatividade desbordada e a súa capacidade para liderar ás súas compañeiras (mesmo ás que lle dobran a idade) da unidade somática onde foi internada. Gala, ademais, será a creadora de Margonia e dos seus catro reinos (Lesiu, Nerun, Lar e Maltar), de cada un dos seus espazos e dos seus moi diversos habitantes. Unha fantasía, concibida sempre como unha creación humana, capaz de argallar un enigma matemático complexo que a súa terapeuta, a doutora Regueiro (e de paso todas as persoas que len a novela), se verá obrigada a intentar resolver.

Na súa intervención Eduardo Santiago expresou o seu compromiso de escribir a novela dende unha perspectiva feminista. Confesou que estaba baseada nun feito real moi duro e que Margonia era unha creación da súa filla Raquel, ela foi a creadora de todos os seus mundos e personaxes, mesmo dos debuxos que aparecen agora publicados. «A novela acabeina hai sete anos, mais daquela había algo que non me convencía de todo. Retomeina o pasado ano e grazas a un traballo escolar da miña filla máis nova ideei a estrutura fractal dos mundos de Margonia.» «Creei un enigma matemático complexo, que quedou sen resolver na novela, coa intención de que os lectores e lectoras poidan resolvelo a partir das pistas que se proporcionan. A verdade que estou pensando en escribir unha segunda parte na que desencriptarei o enigma.» «Gala ten todo na vida, mais fáltalle un pequeno detalle: a felicidade. Mergúllase nunha lectura compulsiva e remata por crear un mundo fantástico, que para ela é tan real como o que vivimos nós.»

Onte 1135: «Ovella descarreirada»

4 de Novembro de 2014/en Autores, Ilustración, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Poesía, Xerais/por bretemas

Imos pechando as novidades editoriais do ano. Tras a nova novela de Ameixeiras e o segundo volume da Historia da Literatura Galega de Pena, chegou onte Ovella descarreirada, o libro de poemas de Marilar Aleixandre ilustrado por Óscar Villán. Un libro que contén trinta e tres poemas, que carecen de puntos e comas, definidos pola súa autora como «coágulos de fala». Incluído na colección Milmanda, un caixón de xastre onde incluímos títulos que cremos contribúen á formación do lector literario, a maioría destes poemas de Marilar naceron coa vontade de ser cantados, outros de ser representados na escena ou xogados na aula, e todos eles para ser lidos, pronunciados gorentosamente para celebrar a festa da fala nosa. Polbos, fanecas, baleas, abellas, ovellas, curuxas, ourizos e outra animalia protagonizan este libro que arrecende a maruxía e chorimas esfragándose en primavera. Óscar Villán realizou outro dos seus grandes traballos. Aventuro que algunhas das súas planas formarán parte de antoloxías futuras da ilustración galega.

Onte 1129: A «Escarlatina» de Ledicia Costas

27 de Outubro de 2014/en Autores, Gastronomía, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Tras a primeira presentación, creo que cómpre cualificar Escarlatina, a cociñeira defunta, o premio Merlín 2014, como unha das obras da literatura infantil en galego máis importantes dos últimos tempos. Dígoo non só por que Ledicia Costas escollese un formato orixinal, a dunha historia de humor macabro para lectores novos, ou por asumir os riscos de introducir o mundo da cociña nun texto de ficción, dos que xa existían antecedentes en Roald Dahl ou en Tim Burton. Dígoo, sobre todo, pola sutileza coa que aborda un tema complexo, a relación do protagonista coa morte tras o falecemento do avó. Tras a visita ao Inframundo, unha representación da memoria familiar, e o seu regreso, despois de compartir unha aventura co avó, Román non só conseguiu facer o seu primeiro libro de larpeiradas, tamén sabe do auténtico valor da vida. A de Costas é unha novela que nace coa vocación dun clásico infantil contemporáneo. Aventuro que será un libro que dará moitas satisfaccións á autora e a lix galega. Recoméndoo, tamen, ao lectorado adulto.

Onte 1122: Cifras da edición en galego en 2013

20 de Outubro de 2014/en Age, Artigos_Galicia_Confidencial, Comercio do libro, Cultura, Edición, Editores, Educación, Goberno Feijoo, Goberno Rajoy, Libro, Lingua, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Política/por bretemas

Como sucedeu ao longo da década, o estudo de Comercio Interior del Libro en España 2013 amosa como o volume da edición nas linguas cooficiais concéntrase nos libros de Literatura, Texto e Literatura Infantil e Xuvenil, sendo en catalán o 83,9 % dos títulos, en éuscaro o 97,6 % e en galego o o 85, 7 %. Xaora, no caso dos libros editados en galego polos membros AGE o número dos publicados en 2013 destes tres xéneros «paraescolares» (1.120) representa o 85,7%, mentres que o número de exemplares producidos (1.564.000) o 87,26 % do total, supoñendo a súa facturación (18,40 millóns de €) o 89,8 % do mercado. Cifras todas elas que testemuñan que no entorno da crise non se modificou a forte dependencia do libro editado en galego con respecto ao mercado escolar e paraescolar.

A edición literaria en galego en 2013 (367 títulos, 263 mil ex.e unha tirada media de 717 ex,) representou 28,1 % dos títulos e o 14,6 % dos exemplares, mentres as súas vendas (2,58 millóns de €) supuxeron apenas o 12,6 % das totais do libro en galego. Con respecto ao ano anterior produciuse un lixeiro incremento de títulos do 4,26 %, unha importante redución do 19,32 % do número de exemplares (63.000 menos) e unha baixa da facturación do 2,64 % (apenas 70.000 €). Se fixesemos a comparación con 2011 (399 títulos, 509 mil ex., unha tirada media de 1.573 e unha facturación de 2,84 millóns de €), acentúanse esta tendencia. Xaora, o libro literario en galego nos dous últimos anos mantén a súa diversidade de edición e facturación, a costa de reducir o seu volume de edición e a tirada media arredor do 50 %.

A edición de poesía e teatro en galego, con 51 títulos en 2013 e unha tirada media de 764 exemplares, representou o 3,9 % do total dos títulos, o 2,2 % dos exemplares fabricados e o 0,9 % da facturación (180.000 €). Mentres que a edición de ensaio e estudos literarios en galego, con 101 títulos e unha tirada media de 643 exemplares, supuxo o 7,7 % do total, o 3,6 % dos exemplares e o 1,3 % da facturación.

Deteñámonos no caso da novela, o mercado privilexiado da edición literaria en galego. En 2013 publicáronse en galego, entre novidades e reimpresión, 215 títulos, o 16,5 % do total da edición; fabricáronse 159.000 exemplares, o 8,8 % do volume total de produción, o que supón unha tirada media de 740 exemplares por título; e facturáronse 2,14 millóns de €, que supoñen o 10,5 % do total d eingresos a prezo de capa. Se comparamos estes datos cos do ano anterior, comprobamos que aumentou o número de títulos nun 18 %, baixaron os exemplares fabricados nun 51,22 %, reducíndose a facturación apenas nun 1,38 %. En definitiva, a novela que supón o 58, 58 % dos titulos literarios en galego, mantén a tendencia xeral de redución do volume de fabricación e de tiradas medias como estratexia dos editores para asegurar a diversidade da edición e a súa cifra de facturación. Un fenómeno facilitado polos actuais procedementos de impresión dixital e de baixa tirada que permiten realizar tiradas inferiores aos 400 exemplares a prezos asequibles.

Como xa fixemos en anos anteriores, é interesante comparar estes datos do mercado da novela en galego cos do conxunto deste subsector de ficción en España, que en 2013 editou 9.773 títulos, imprimiu 43 millóns de exemplares e facturou 426,27 millóns de €. Se desagregamos máis estas cifras, comprobamos que a edición de novela en castelán facturou 382,27 millóns de € (o 20 % do seu mercado), en catalán 39,93 millóns de € (o 19,6 % do seu mercado total), sendo en galego apenas os citados 2,14 millóns de €. Noutras cifras, o número de novelas en castelán (8.227) multiplica as galegas por 38, o número de exemplares (40 millóns) por 251 e a súa facturación (382, 27 millóns de €) por 178. Se facemos esta comparativa coa edición en catalán, o número de novelas editadas (1.164) case sextuplica o das galegas, o número de exemplares fabricados (2.940.000) multiplícaas por dezaoito e a facturación (39,93 millóns de €) faino case por dezanove. Ademais, se comparamos o mercado da novela en galego (2,14 millóns de €) co total do mercado libro en Galicia en 2013 (139,646 millóns de €) obtemos que a súa cota real no mercado galego do libro é do 1,53%, o que supón un avance de sete décimas con respecto ao pasado ano, sendo a cota de mercado do libro literario galego no seu conxunto do 1,84 %. Cifras que nos axudan a comprender a cativa dimensión do mercdo literario galego e mesmo do seu xénero máis popular.

A edición infantil e xuvenil en galego con 399 en 2013 e unha tirada media de 1.133 exemplares representou o 30,5 % do total; con 452.000 exemplares o 25, 1% dos fabricados e con 4,31 millóns de € o 21 % da facturación. Con respecto ao ano anterior as porcentaxes medraron en todas as tres variables, apenas un punto no número de títulos publicados (que baixaron en 30); máis de sete no de exemplares, que subiron en cen mil, como na facturación que se incrementou nun 9,94 % (300.000 euros). Cifras que amosan o crecemento e mellora da edición infantil en galego no entorno da crise do sector.

A edición de libro de texto en galego con 354 títulos en 2013 e unha tirada media 2.395 exemplares representou o 27,1 % do total dos editados; 849.000 fabricados, o 47,2 % do total e os seus 11,51 millóns de €, o 56,2 % da facturación. Cifras que amosan o peso elevadísimo deste subsector de edición no conxunto do sector mais que, con respecto ao ano anterior, diminúe en todas as tres variables, nun 20 % no número de títulos, nun 15 % no de exemplares fabricados e nun 11,83 % a súa facturación.

A edición de Ciencias Sociais en galego con 70 títulos en 2013 e unha tirada media de 768 exemplares supuxo o 5,3 % do total, o 3 % dos fabricados e o 1,2 % da facturación. Mentres que a edición de libros Científico técnicos en galego con apenas 4 títulos en 2013 representou o 0,3 % do total, o 0,6 % dos exemplares editados e unha porcentaxe insignificante de facturación. O resto dos tipos da edición en galego (libros prácticos e de divugación, dicionarios e enciclopedias) supuxeron 113 títulos, o 8,7 %; 171.000 exemplares fabricados, o 9,5 % do total, e 1,34 millón de €, o 8,6 % da facturación.

Cando dispoñamos da Panorámica da edición de libros en España 2013, cos datos achegados do ISBN, poderemos detallar os datos referidos a libros traducidos e edición en soportes dixitais, categorías que polo momento non manexa o estudo de comercio interior do libro da FGEE.

Publicado en Galicia confidencial.

Onte 1116: Tintimán en Lugo

14 de Outubro de 2014/en Autores, Cidades, Historia, Literatura infantil e xuvenil, Museos, Novidades, Onte, Xerais/por bretemas

Entre as novidades para o público xuvenil lanzadas neste mes non podemos deixar de reparar nunha nova entrega de Tintimán, a serie de Jaureguizar protagonizada polo que se presenta como «o reporteiro máis novo de Europa e Indonesia». Desta volta o xornalista estrela do Diario Galego viaxa a Lugo para participar nunha das vodas celtas do «Arde Lucus»; cidade á que, tras a aparición do corpo do arqueólogo Henrique Alcorta, regresará para intentar desvelar un misterio que o levará a recuperar os planos utilizados no século III na construción da Muralla e o Carneiro alado e Ribadeo, unha alfaia castrexa do Museo de Lugo. Coma nas novelas anteriores, a trama dunha complexa investigación técese sobre un fito histórico, onde aparecen personaxes actuais recoñecibles, como o alcalde López Horacio, o doutor Fernández Paz (director da Unidade de Medicina Tropical do HULA), o historiador Adolfo de Abel Vilela, Aurelia Balseiro (directora do Museo Provincial), o inspector Xosé Cid Cabido (da Brigada de Delitos Patrimoniais) e Marcos Calveiro (director xeral de Patirmonio). Ademais, non faltan nin o humor nin o terror nin o amor nin a aventura trepidante. Con este Tintimán en Lugo, Jaureguizar acada a plena madurez dunha serie a que o ilustrador Matalobos deu unha imaxe de seu, moi atractiva e actual. Aventuro que Tintimán continuará engaiolando como as entregas que protagonizou en Santiago, A Coruña e Vigo.

Onte 1103: Regresan os Megatoxos

1 de Outubro de 2014/en Autores, Ilustración, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Xerais/por bretemas

Non debe pasar desapercibida a publicación d’ Os Megatoxos e o dragón de xade, a quinta entrega da serie escrita e ilustrada por Anxo Fariña. A que é a saga xuvenil da literatura xuvenil galega máis veterana e con maior número de títulos, como tamén a que conta con máis lectores (máis que entusiastas), viaxa ao Xapón medieval de ninjas e samurais coa intención de evitar un terrible terremoto. Como nos libros anteriores, os catro superheroes galegos continúan buscando cura para a súa mutación xenética provocada polo Toxo, unha planta mutante que permite viaxar no espazo e no tempo. Aventuras, amor, fantasía, loitas, enigmas, mitos, coñecemento científico, histórico e xeográfico, continúan sendo compoñentes principais destes libros de lectura engaiolante, adictiva, que provocan o entusiasmo dos seus siareiros. Como estimulantes son para crear interese pola historia de Galicia en diálogo aberto con diversas culturas e civilizacións.

Mención á parte da serie merece a singularidade e espectacularidade da creación visual de Anxo Fariña. Utilizando a cultura manga, un trazo rotundo, que non impide a precisión dos detalles, é capaz de dotar a cada un dos personaxes da serie dunha personalidade moi recoñecible para os seus siareiros. Outrosí sucede co coidado da ambientación histórica e paisaxística, que nesta quinta entrega acada nalgunhas imaxes un altísimo nivel. Como editores sabemos que dende hai sete anos, cando apareceu o primeiro título na editorial A Nosa Terra, cada unha das seguintes entregas dos Megatoxos foi unha beizón para esa dificil tarefa de facer novos lectores para o a lingua galega na preadolescencia. Que máis se lle pode pedir? Toda a nosa gratitude e parabéns por esta proeza para Anxo Fariña.