Onte 1972: «Mar adiante», fermosa edición facsímile do Consello da Cultura Galega

/en , , , , , , /por

O meu amigo, o editor Xosé García Crego, ensinoume a valorar as edicións facsímlies como un xeito de homenaxear á creación e á edición a un tempo. Ao coidado de Crego, director de Produción de Xerais durante máis de tres décadas, saíron algunhas das mellores edicións facsimilares de libros galegos da historia, respectuosas co formato, coa composición e cos materiais das orixinais, como as que preparou de Galicia de Manuel Murguía, hoxe unha alfaia en Amazon, ou de Longa noite de pedra de Celso Emilio Ferreiro, na que conservou a reprodución das imaxes de Picasso e Miro, que fixemos en Xerais con motivo do corenta aniversario da publicación do poemario en Salnés.

Nesta tradición moderna de edicións facsímiles insírese a que case todos os anos ofrece o Consello da Cultura Galega con motivo do 17 de maio. Desta volta coa recuperación da de Mar adiante. Historia de nenos pra nenos, o primeiro libro de María Victoria Moreno, publicado por Ediciós do Castro en 1973. Un facsímile ben xeitoso do que se fixo unha tirada numerada de 500 exemplares no que se reproduce a escala lixeiramente reducida a impresa na editorial Celta de Lugo con portada de Carmen Arias «Minina» e ilustracións da autora. Recuperación que se enriquece con tres textos magníficos: un prólogo de Ramón Villares, o presidente do Consello; un oportuno limiar de Xesús Alonso Montero, que moito axuda a entender os anos lugueses de María Victoria Moreno, esenciais na súa revelación como escritora e cidadá galega; ademais dunha carta fermosa que Sara Alonso Pimentel escribe corenta e cinco anos despois á autora.

Edición de Mar adiante, o libro esencial para entender a traxectoria de MVM como escritora galega e fundadora da nosa literatura infantil e xuvenil, que se completa cun segundo facsímile, o do mecanoscrito de «Crarisca», tamén con debuxos da autora, dedicado a Sara Alonso Pimentel, incluído como capítulo sete na noveliña, recoñecido ademais co segundo premio de contos para nenos convocado pola agrupación «O Facho» da Coruña en 1972, o que constitúe outro engado máis desta valiosa edición. Parabéns ao Consello da Cultura Galega por unha iniciativa que agaradamos teña continuidade no futuro.

 

Onte 1966: «O lobo con botas»

/en , , , , , , , /por

Unha das sorpresas recentes da nosa lix é a irrupción dos álbums de El Hematocrítico e do ilustrador Alberto Vázquez subvertindo coa ferramenta da retranca os contos tradicionais do gato con botas e o lobo feroz. Tras o extraordinario debut de Feliz Feroz. O lobiño riquiño (2016), ao que seguiu Axente Riciños (2016), os coruñeses regresan este mes ás librarías coa súa versión d’ O lobo con botas, un conto precioso sobre os perigos do consumismo. Os plans tan bos do Lobo Feroz levarano a facer magníficos negocios entre os pequenos de cinco a doce anos. O gato con botas, o rei do bosque, axiña quere participación pola utilización da súa imaxe, o que provoca importantes problemas. Xaora, coa axuda do seu sobriño, o lobiño riquiño, Feroz vaille dar unha boa volta a este bosque onde habitan xigantes, dragóns, bruxas e outros mangantes. Utilizando o recurso da deconstrución do conto popular e achegándose a un humor nonsense de orixe carrolliana El Hematocrítico e Alberto Vázquez ofrecen un relato engaiolante que vai dar moito que contar, rir e pensar.

Onte 1964: Referentes xeracionais

/en , , , , , , /por

Como sucedera a pasada semana na libraría Moito Conto da Coruña, a conversa que mantiveron onte en Librouro Ledicia Costas, Antonio Manuel Fraga e Jacobo Fernández Serrano expresou a madurez e plenitude creativa acadada polos membros da Xeración da Esperanza que por ventura está anovando dende a raíz a nosa literatura infantil e xuvenil.

Reunidos co propósito de presentar as edicións comerciais recentes en Sopa de libros de dous títulos publicados con carácter non venal polo Salón do Libro de Pontevedra, As peripecias de Extravaganzza Pérez de Ledicia Costas, ilustrado por Óscar Villán, e Escaquis e Romeu de Antonio Manuel Fraga, ilustrado por Jacobo Fernández Serrano, afondaron nesta conversa interesantísima nas intencións creativas de dúas obras protagonizadas –en palabras de Ledicia– por «xente máis ben rara, que se afasta do normal», cuxa intención en todo caso foi facer visible que «a diversidade é a maior riqueza para construír o mundo que queremos». Unha conversa na que se lembrou con respecto e emoción ao mestre Agustín Fernández Paz, un referente para a nova xeración, ao fío da homenaxe que Antonio e Jacobo lle fixeron co personaxe de Romeu, o barbeiro que «simboliza –en palabras de Toni Fraga– a inocencia e a bondade», representando como Agustín os mellores valores da humanidade.

Devoción agustinista que levou aos tres participantes a ir debullando outros referentes e iconas creativas que compartían todos tres, dende o Xabarín Club e Songoku, pasando por toda a obra de Roald Dahl, autor que lembraba que «en cada páxina dun libro infantil había que incluír sempre unha referencia humorística», e a serie Stranger Things, até o cinema do Hayao Miyazaki e a súa obra emblemática O meu veciño Totoro, definida onte por Jacobo Fernández Serrano como «o mellor filme de animación da historia». Conversa que rematou coas referencias gastronómicas presentes nuns libros «gorentosos» e que «sempre arrecenden».

Un serán que tivo o seu cabo cunha grande asinatura na que se incorporou á mesa Andrés Meixide, o ilustrador d’ A señorita Bubble, membro tamén destacado da nova xeración. Había razóns abondas para saír de Librouro felices e moi orgullosos, a nova xeración emproa a deriva a toda máquina.

Onte 1963: «A noite das bicicletas» de Teresa González Costa

/en , , , , , , /por

Acompañamos onte no Grove á nosa admirada Teresa González Costa na presentación d´ A noite das bicicletas. Transcorridos oitos anos da publicación d’ A filla do ladrón de bicicletas, este sétimo libro de Teresa no catálogo de Xerais constitúe unha precuela daquel extraordinario premio Merlín, un dos mellores libros infantís desta década, no que como aqueloutro afonda na cultura do circo e do espectáculo escénico protagonizado por unha familia extraordinaria de saltimbanquis, acróbatas, actores e músicos. Homenaxe explícita á Commedia dell’ Arte, mais tamén ao teatro clásico, á opera, ao cinema clásico (Buster Keaton e Vittorio de Sica), mais tamén ao deporte (especialmente ao ciclismo), ás costureiras de vestiarios imposibles, ás adiviñadoras e contadoras como ás persoas que esculcan no coñecemento (marabilloso o personaxe de Elías Bricamán).

A noite das bicicletas constitúe un canto á liberdade, unha loubanza da vida como conquista individual («nós somos vento, déixate levar»), na que os animais falan e as bicicletas teñen nome (Celerífera, Vancouver…). A noite das bicicletas homenaxea tamén aos contos clásicos de Hansel e Grettel e ao frautista de Hamellin, unha marca hipertextual presente en todas as obras de Teresa; como aparecen tamén aquí referencias intertextuais, como ao seu personaxe Leopolda Diéguez, a narradora de Fred Quincalla, o nómade do mar, presentada como ilusionista. Xaora, A noite das bicicletas é, sobre todo, unha historia de amor e de exaltación dos valores da amizade na que o espírito de superación constante e o esforzo nos ensaios e adestramentos constitúe o eixo de calquera actividade deportiva ou artística. Outra excelente entrega dunha das autoras con maior proxección internacional da literatura infantil e xuvenil galega actual.

Onte 1962: «Segredos no Solpor»

/en , , , , , /por

Presentamos no serán de onte no Casino de Sabarís e diante de oitenta persoas Segredos no Solpor, a segunda novela de Iria Misa. Un acto emocionante no que a autora sinalou que con esta obra –a primeira que escribira, que resultara finalista na mesma edición que gañara o Premio Jules Verne con Xa non estou aquí– fora a súa intención abordar o tema das violencias visibles e invisibles sobre as mulleres nunha novela de intriga na que están tamén presente a memoria familiar. Tanto o presentador, David González, como a propia autora sinalaron a importancia da localización da novela nunha xeografía precisa, a de Sabarís (na novela Bico), Baiona e o Val Miñor, o que supón a creación dunha atractiva rota literaria. Insistiu a autora que intentara demostrar o carácter tóxico de moitas relacións adolescentes baseadas no modelo do amor romántico, xerme de moitas das violencias machistas: «A novela revisa as violencias que vemos e aquelas que non. Cómpre educar a rapazada sobre as violencias machistas. A miña intención foi trasnmitir algo de esperanza. Eu son optimista. As cousas poden mudar se o intentamos, os pequenos poden aprender a querer mellor». Ao remate desvelou que no vindeiro mes de setembro aparecerá a súa terceira novela O meu nome é Ziggy Stardust na colección Sopa de Libros, obra finalista no Premio Agustín Fernández Paz 2017.

Onte 1960: Boloña 2018

/en , , , , , /por

Regreso da Feira do libro de Boloña coa convicción de que o libro galego pode atopar o seu espazo no mundo. O feito de que as editoras da AGE déramos o paso histórico de acudir a Boloña con espazo propio, compartindo gastos e esforzos e sen contar con axuda ningunha da Consellaría de Cultura e Educación, testemuña a madurez do noso sector editorial ao tempo que pon en evidencia a incapacidade da administración autonómica galega de entender que o seu papel debería ser apenas o de apoiar a presenza das editoras galegas nas feiras internacionais.

Abondaba situarse no espazo da AGE para comprobar que este era o modelo discreto e profesional asumido dunha ou doutra maneira polas diversas administracións. A Federación de Gremios de Editores contaba co seu espazo, apoiado polo Gobierno de España. O Gremio de Editoras de Euskadi contaba cun espazo de dimensións idénticas ao galego, mais co apoio do Goberno Vasco. A lingua catalá contaba cun espazo amplísimo dunha actividade frenética xestionado polo Gremi d’ Editors de Catalunya e apoiado polo Institut Ramón Llull e por dúas administracións autonómicas, a de Catalunya e a das Illas Baleares. Como tamén as editoras valencianas estaban presentes, no seu caso escolleron o espazo da Federación de Gremios de Editores de España, mais contanto co apoio da Generalitat Valenciana.

Modelos diversos, mais todos eles centrados sobre o protagonismo das editoras, ás que lles corresponde xestionar o espazo expositivo e as axendas de traballo dos participantes, xa que a fin e o cabo o que se pretende nestas feiras internacionais do libro é o intercambio de proxectos entre editoras ou axencias. Modelos estritamente profesionais, que contan en todos os casos co apoio dos poderes públicos, nos que se establece unha clara diferenza entre a actividade das editoras privadas e os programas de internacionalización e apoio a tradución das administracións públicas. Un modelo que agardo sexa o utilizado para artellar a participación do libro galego en feiras internacionais futuras.

Tras varios anos sen acudir, percibín que esta Boloña dedicada a China, contou cunha notable participación de público (máis de trinta mil persoas), ao que probablemente contribuíu o protagonismo do país convidado, mais tamén o peso crecente do subsector da edición infantil e xuvenil que semella resistir mellor ca ningún outro o proceso de hibridación dixital. O escaso peso da oferta dixital nos corredores da feira e as mil e unha maneiras de reinvención do formato impreso do álbum ilustrado expresan a importante capacidade de resiliencia do libro infantil e xuvenil, unha das mellores expresións da diversidade cultural no mundo e do valor da infancia e da educación. Xaora, fronte a tendencia anterior, o polo da globalización homoxeinizadora intenta invadir o sector do lecer infantil no chamado «mercado das licenzas», sobre todo de produtos audiovisuais, que xa conta cun pavillón específico para presentar os seus produtos e heroes rexistrados. Unha tendencia a ter moi en conta.

Como tamén percibín que o proceso de empoderamento das mulleres convertiuse en produto editorial de éxito, o que é moi de celebrar. Álbums de mulleres rebeldes e pioneiras expresan esta tendencia que agardamos se consolide nos catálogos e nas preferencias e recomendacións lectoras. Como tamén foi unha ledicia comprobar a consolidación de proxectos editoriais especializados neste sector como os de Kalandraka (parabéns por eses primeiros vinte anos), Planeta Tangerina ou Tecolote, que recibiu o premio ao mellor proxecto editorial do Centro e Sudamérica, que demostran como é posible que grupos pequenos fagan viables editoras independentes publicando libros infantís de calidade.

Onte 1957: “Pioneiras” de Anaír Rodríguez e Nuria Díaz, presentación na Libraría Lume

/en , , , , , , , , /por

Moita xente participou onte na Librería Lume da Coruña na presentación de Pioneiras. Galegas que abriron camiño, o libro de Anaír Rodríguez, ilustrado por Nuria Díaz. Ás portas da folga feminista do 8 de marzo, no acto estivo sempre presente a humilde contribución deste álbum ilustrado, dirixido a todos os públicos, ao proceso colectivo de procura de referentes femininos alternativos aos acuñados pola actual sociedade patriarcal. Así o sinalou a autora ao comezo da súa intervención expresando a súa preocupación pola falta de referentes femininos por parte das mozas como, o que é aínda máis alarmante, a ausencia total por parte dos mozos. “O libro o que pretende é procurar referentes femininos alternativos. É breve e sinxelo, sen pretensión ningunha de carácter historiográfico. Un libro de pura divulgación para todas as idades, que asume a potencialidade do seu uso educativo para dar a coñecer as biografías dunha ducia de mulleres galegas que foron pioneiras en dar pasos que logo foron importantes para a causa das mulleres”.

Anaír Rodríguez detívose, a seguir, nas biografías das coruñesas que aparecen no álbum, as xornalistas Sofía Casanova e Mª Luz Morales, a futbolista Irene González, a enfermeira Isabel Zendal, a camionaeira Celia Rivas, como as mestras Marcela e Elisa ou a oceanógrafa Ángeles Alvariño. Salientou que intentara ofrecer unha mostra dos diferentes ámbitos sociais e profesionais, como tamén de procurar referentes na historia, razón pola que o libro comeza con Exeria, a viaxeira do século IV e continúa coa almiranta Isabel Barreto do século XVI, antes de afrontar as pioneiras da idade contemporánea. Rematou a súa intervención cunha última reflexión: “non pretendín que estas pioneiras fosen consideradas como heroínas, forman parte todas dun proceso, o da procura da igualdade, promovido polo movemento feminista dende hai trescentos anos”.

Onte 1955: «Os Megatoxos e a Batalla de Rande» de Anxo Fariña

/en , , , , , , /por

A Casa do Libro de Vigo acolleu onte a presentación de Os Megatoxos e a Batalla de Rande de Anxo Fariña. Esta sexta entrega da que xa é a serie máis extensa da literatura infantil e xuvenil galega, dirixida ao lectorado na fronteira entre infancia e preadolescencia, viaxa aos acontecementos da Batalla naval de Rande que se produciron na ría de Vigo o 23 de outubro de 1703. Unha nova entrega na que os personaxes principais coñecen elementos da cultura maia e sofren un proceso de maduración obrigados a enfrontarse a unha serie de dilemas morais complexos e a unha reflexión sobre o alcance do amor e da amizade. Os catro Megatoxos (Faísca, Ruxe, Lúa e Serea), despois dunha excursión do instituto na que visitaron o faro e as instalacións de Cabo Silleiro, coñecen a existencia dun galeón, O Indomable, que non figuraba nos rexistros, que levaba un arma que podía facer mudar o rumbo da historia. Na súa viaxe no tempo deben responder ao dilema de se é posible e xusto modificar os acontecementos o pasado para mudar o presente?

Onte 1947: Premio Agustín 2017

/en , , , , , /por

A cerimonia de entrega no Auditorio de Vilalba do Iº Premio Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil pola igualdade, outorgado á novela Fóra do normal de María Reimóndez, constituíu unha gran homenaxe ao autor d’ O rastro que deixamos. Durante máis de dúas horas catrocentas persoas participamos nun acto organizado con moito agarimo polo Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA) e polo concello de Vilalba, no que as intervencións musicais e lecturas de textos de Agustín se foron mesturando coas intervencions dos membros do xurado, dos organizadores e da gañadora, mentres no escenario a xove pintora vilalbesa Isabel Pardo creaba o que será a imaxe  do cartel da convocatoria da segunda edición. No entanto, foi a proxección dun vídeo de máis de corenta minutos de duración, preparado polo IESCHA, no que se achegaba a palabra do mestre Agustín, a cerna deste serán inesquecible e emocionante no que se salientaron os valores literarios e humanos do agustinismo. Non hai dúbida que esta cerimonia de entrega do Premio Agustín será, a partir de agora, unha referencia na angueira de manter viva a memoria do mestre de Vilalba.

María Reimóndez no seu discurso de aceptación (aquí en pdf) rescatou os fíos de vida enlazados con Agustín, dende o de Villaba, onde viviu tres anos da súa infancia, o que alimenta dúas das súas novelas, Dende o conflito e, a máis recente, As cousas que non queremos oír, que dedica a Agustín, até o de Vigo, onde gozou da xenerosidade e calidez humana de Agustín. Salientou Reimóndez que a obra de Fernández Paz “contén clave e mundo para facer deste un lugar mellor”. “Creou espazo para as rapazas, para a memoria, para o agromar do recordo; falounos en todas as emocións humanas; soubo escoitar como ninguén o corazón anoado que latexa naquelas as que ninguen escoita, e desenleou os fíos para que outras persoas puidesen entendelos”.

Reimóndez confesou que este premio tiña para ela “o vaor esencial de dar valor a unha literatura que non só debe ter todos os compoñentes que precisa para ser lida, senón que entende que a calidade literaria é tamén é un un servizo ao ser humano, á xustiza e á igualdade. Unha das leccións máis importantes que a min me deu Agustín como persoa e como escritora, é que toda literatura contribúe a conformar valores. A función da literatura de Agustín era non só amosar os fíos da súa propia vida, senón a través deses fíos poñer en evidencia os outros, os que disfrazan “estética” para falar en contra dunha ética”.

Rematou María Reimóndez expresando a súa convicción de que este premio de Agustín “permite por fin que as nosas obras se lean sen prexuízos. Iso é o que tentei con Fóra do normal, poñer no centro a quen de primeiras ficaría nas marxes, poñer en dúbida quen son os heroes e as heroínas, aquelas que loitan con puños e superpoderes para que o mundo volva estar como era, ou as que, como o meu amigo Eric Dopazo, teiman en ser quen son e conseguen, despois de humillacións e resistencias, un DNI co seu nome e a súa identidade”. “Nin esta historia, nin eu estariamos hoxe aquí sen Agustín. Este premio une o meu nome ao seu para sempre. Anóanos coma o nó intenso e emocionante que sinto neste momento, disposta a levar con orgullo e humildade o seu legado e desexando que moitos outros nomes veñan a unirse ao meu e que cos seus fíos todos construamos un mundo diferente, como o que Agustín nos suxeriu con cada obra e con cada acto na súa vida”.

Onte 1946: Fervenzas Literarias 2017

/en , , , , , , , , , , /por

Coa súa puntualidade característica o anuncio dos premios Fervenzas Literarias abriu onte a rolda de galardóns anuais á obra editada en lingua galega e ao recoñecemento do activismo no sector editorial e da lectura en lingua galega. Uns premios outorgados dende 2007 por esta pioneira revista dixital literaria en galego, á que non é allea a teimosía e o rigor do bibliotecario Nacho Alonso, que se foron consolidando tanto como referentes da popularidade na rede (nesta edición superáronse o medio millar de votacións) como pola súa influencia para marcar tendencias de escollas posteriores.

No que atinxe ao noso traballo como editores de Xerais quedamos ben satisfeitos polo feito de que catro das nosas obras fosen consideradas como “mellor libro do ano” nas modalidades de narrativa, A nena do abrigo de astracán de Xabier P. DoCampo; na de teatro, Suite Artabria de Manuel Lourenzo; na de libro infantil e mellor capa de LIX, A señorita Bubble de Ledicia Costas e Andrés Meixide; e na de mellor capa de adultos, Luns de Eli Ríos, sobre fotografía de Paula Gómez del Valle. Como tamén é unha satisfacción que Víctor Rivas fose escollido como “mellor ilustrador do ano”, ao que sabemos non foi alleo o seu traballo man con man con Ledicia Costas nas obras do proxecto Escarlatina. Como tamén nos orgulla o feito de que as obras de Xerais fosen elixidas nos postos relevantes de case todas as modalidades, o que constitúe un estímulo para os autores e autoras como para  cadro de profesionais da editorial. Xaora, tampouco pode negar que constitúe para min unha ledicia o feito de que outro ano máis Culturgal fose “o mellor acontecido en 2017”, o que supón un recoñemento para o labor discreto dos que nos responsabilizamos da asociación Culturgal e, sobre todo, do equipo de profesionais dirixido por Xosé Aldea.

Todas as persoas premiadas e todas as finalistas destas Fervenzas Literarias 2017 merecen os nosos parabéns pola excelencia do seu traballo e pola súa achega para ampliar a diversidade e a calidade do espazo da edición e da literatura galega. Como sinalabamos o pasado ano, esta nova colleita de Fervenzas expresa “a vitalidade do libro galego e a vontade de ampliar os seus públicos”. A pesar de que continuamos á intemperiem seguimos vivos e con azos anovados.