Galaicofobia

/en , , , , , , , /por

Tras O libro negro da lingua galega (Xerais 2021), o extraordinario traballo de investigación e divulgación de Carlos Callón sobre o galegofobia, o desprezo do galego como lingua e os episodios de represión lingüística, aparece agora Galaicofobia (Galaxia 2024), un moi valioso ensaio de Alexandre Peres Vigo sobre o odio ou desprezo por todo o vinculado con Galicia, o que ven ser pola súa xente, pola súa lingua e pola súa cultura. Dúas fobias documentadas na literatura española dende finais do século XV, lendas negras de desprezo, insultos e inxustizas antigaleguistas con séculos de historia. «Gallegueces» («antes puto que gallego», «Galicia rabo de Castilla», «monstros galicianos», «coz gallega», galego «roñoso» e «mozo de cuerda», «pobo atrasado e arcaico», «gallego el último»…) denunciadas e combatidas especialmente na primeira metade do século XX polo pensamento nacionalista galego como expresión da supremacía da metrópole madrileña, con toques xenófobos e inequivocamente racistas, mais que a pesar diso chegaron as pantallas do cinema e da televisión dos noventa e aos nosos días filtrándose por memes que actualizan os tópicos e estereotipos negativos de sempre (xente atrasada, introvertida e pechada á que lle falta criterio e decisión), como tamén os desa imaxinaria «Galicia profunda» que unha xuíza andaluza nun auto de 2021 localizaba nunha parroquia do concello de Muros. No remate de tan recomendable ensaio, Alexandre Peres Vigo conclúe que «tras 600 anos de galaicofobia resulta pouco probábel a súa desaparición a curto prazo», aínda que sexa « cada vez menos tolerábel e a sociedade galega, canto máis coñece a súa lingua, cultura e historia, maior respecto exixe». Con todo, sendo a cerna da galaicofobia a submisión e o desequilibrio de poder que marcaron as relacións entre Galicia e España, a superación do fenómeno pasa polo apoderamento político e económico de Galicia, outrosí pola vontade de ser do pobo galego reivindicando os seus dereitos e a súa dignidade.

Publicado en Nós diario: 01/05/2024

45 anos dos Premios da Crítica de Galicia

/en , , , , , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á celebración dos 45 anos dos Premios da Crítica de Galicia:

Na intervención que pechou o sábado o acto de entrega dos Premios da Crítica de Galicia 2022, Carmela Silva reclamou o liderado de Vigo, tamén no eido da cultura. Unha reivindicación coa que a presidenta da Deputación de Pontevedra recoñecía tamén o papel que para forxar ese liderado supuxo esta iniciativa da sociedade civil viguesa, encabezada polo editor Bieito Ledo e polo pintor Antón Pulido, que dende hai corenta e cinco anos organizan estes premios honoríficos cos que se pretende recoñecer a excelencia da creación e da produción das industrias culturais galegas, dende a literaria ao cinematográfica, dende a investigación á cultura gastronómica, dende a música ás artes plásticas e dende as iniciativas culturais e científicas ás artes escénicas. Premios que dende aquela primeira «Cea das letras», celebrada no desaparecido Hotel Samil o 16 de maio de 1978, organizados de forma entusiasta polos entón mozos do Círculo Ourensán Vigués, tiveron sempre a súa sede en Vigo, coa excepción do período no que foron trasladados a Mondariz Balneario, converténdose nunha das institucións culturais máis prestixiadas e veteranas da cidade.

Unha continuidade, tamén unha teimosa insistencia –á que certo é non foron alleas algunhas dificultades no apoio proporcionado polas administracións públicas– na que os promotores mantiveron o seu espírito fundacional de artellalos como un afán colectivo e altruísta de carácter normalizador. Uns premios deseñados para abrir unha xanela de visibilidade para a produción cultural galega anual, nos que convidaron a participar a máis de mil catrocentas persoas de diversas xeracións, profesións e ideoloxías como membros dos seus xurados. Un traballo crítico esencial, independente e rigoroso, no que participaron grandes figuras xa desaparecidas, como Eduardo Blanco Amor, Celso Emilio Ferreiro, Basilio Losada, Carlos Casares ou Pilar Vázquez Cuesta, que foi conformando un cadro de honra de persoas e entidades premiadas que permiten identificar as profundas mudanzas da creación cultural en Galicia ao longo dos períodos da Preautonomía e da actual Autonomía, tanto no que atinxe ao prometedor desenvolvemento das súas industrias culturais (editorial, musical, plástica, teatral e audiovisual) como das feblezas e ameazas provocadas pola ausencia de políticas culturais públicas efectivas de internacionalización dos sectores e de fomento da lingua galega.

Premios da Crítica de Galicia nos que podemos identificar a profunda fenda de xénero presente en todos os sectores culturais galegos, mitigada hai pouco máis dunha década, cando a asociación abriu unha etapa de anovación, tanto pola incorporación de mulleres na promotora dos recoñecementos como na propia composición dos xurados, dende entón paritarios, o que se comezou a percibir no elenco de gañadoras. Así na modalidade de Creación Literaria houbo que agardar 18 anos a que fóra premiada a primeira muller, Marilar Aleixandre, abrindo unha nómina á que dende 1995 se incorporaron Pilar Pallarés, Anxos Sumai, Luisa Villalta, Ana Romaní, María do Cebreiro, Moncha Fuentes e Olga Novo, apenas oito de 45 persoas premiadas. Outro tanto sucede na modalidade de Investigación onde a relación de premiadas redúcese a catro, iniciada por Begoña Bas en 1992, á que dende entón seguiron Pilar Rodríguez Suárez, Patricia Fra e Blanca Ana Roig Rechou, todas vinculadas ao ámbito das Humanidades. Tendencia que se mantén na modalidade de Música, na que son só seis as premiadas desde que en 1985 o fora Dorothé Schubarth polo seu Cancioneiro Popular Galego, compilado con Antón Santamarina, á que seguiron Guadi Galego, Uxía, Mercedes Peón, Margarita Viso e nesta edición a cantora e investigadora mariñá Ugia Pedreira. E outro tanto se podería apuntar das outras disciplinas artísticas, nas que como reclamou tamén na súa intervención Carmela Silva, faltan máis mulleres premiadas.

As modificacións introducidas na convocatoria destes premios amosan as mudanzas, a vitalidade e a diversificación do conxunto do sector cultural galego. Das cinco modalidades da primeira edición, seis na segunda, pasáronse as oito actuais, tras a creación das de «Cultura Gastronómica» en 2014 e de «Cine e Artes Audiovisuais» en 2018. Ampliación do número de modalidades que cada edición propón no seu ditame algún dos xurados, sexa para desdobrar a de Investigación nun premio de Humanidades e outro de Ciencias e Tecnoloxía, fose para facelo nos diversos xéneros da Creación Literaria ou das Artes Plásticas, desdobradas, como se propuxo nesta edición, en Pintura e Escultura, Deseño e Arquitectura. En todo caso, axustes posibles para unha iniciativa con vontade de perdurarmos e de continuar forxando unha tradición.

Onte 1562: A colleita de 2015 de Fervenzas Literarias

/en , , , , , , , , , , , , , , , , , /por

fervenzas_literarias_2015

Como xa é tradición dende hai nove anos, coñecimos onte o ditame dos premios Fervenzas Literarias aos mellores libros e iniciativas do ano 2015. Os Fervenzas son sempre os primeiros da xeira anual de premios a obra editada, ao tempo que teñen a singularidade de ser outorgados por votación de medio milleiro de internautas, que expresan as súas preferencias arredor de vinte categorías da creación editorial galega actual. Como editor non podo máis que abeizoar a continuidade e rigor desta iniciativa de Fervenzas literarias, como a calidade desta revista literaria dixital, auténtica pioneira no noso humilde sistema.

No que atinxe ao resultado desta colleira 2015, estamos moi satisfeitos pola importante presenza de títulos editados por Xerais nas diversas categorías, nalgúns caso sendo considerados como os «mellores do ano». Así sucedeu con A boca da terra de Manuel Rivas, mellor libro de poesía; Raclette de Santiago Cortegoso, mellor libro de teatro, Historia da literatura infantil e xuvenil galega do equipo coordinado por Blanca Roig, mellor libro de ensaio; Europa Express de Andrea Maceiras, mellor libro xuvenil; O papiro do César, mellor libro de LIX traducido (por Isabel Soto e Xavier Senín); O último día de Terranova, mellor capa de adultos e Lendo lendas, digo versos, mellor capa de LIX.

Como tamén moito nos aprace que Xerais sexa considerada outra edición máis como mellor editorial do ano,  Culturgal como «o mellor acontecido de 2015» e Brétemas, a pesar de non ser un blog estritamente literario, continúe sendo valorado. Merecen, ademais, os nosos parabéns Ledicia Costas como «autora do ano», Xosé Cobas como «ilustrador do ano» (ademais de autor das ilustracións das dúas mellores capas) e Armando Requeixo como crítico literario e responsable do mellor blog. Outro tanto a Antón Riveiro Coello, autor d’ Os elefantes de Sokurov, mellor libro de Narrativa; Maria Solar, autora d’ O meu pesadelo favorito, mellor libro infantil; Davila autor d’ O bichero, mellor álbum de banda deseñada, Laureano Araújo Cardalda, tradutor d´ A morte en Venecia de Thomas Mann, mellor libro traducido para o público adulto; Couceiro como mellor libraría e Praza como mellor medio de comunicación.

Abonda con repasar as obras e iniciativas recoñecidas como finalistas en cada unha das categorías para recoñecer a diversidade da oferta do sector editorial galego, a pesar de que non amanaisen os ventos da crise nin a inacción das políticas públicas de lectura. O 14 de maio, data na que se celebrará no Teatro Principal de Compostela A Gala das Letra, organizada conxuntamente pola AELG, AGE e Federación de Librarías de Galicia, coñeceremos un novo ditame sobre o publicado en galego o pasado ano. Xaora, as nosas beizóns aos responsables de Fervenzas e a todos os autores e autoras, ilustradores e ilustradores, tradutores e tradutoras e editoras recoñecidas.

610: «Estilística da lingua galega» de Freixeiro Mato

/en , , , , , , /por

Presentamos no serán de onte, no salón de actos da Asociación Cultural Alexandre Bóveda da Coruña, a Estilística da lingua galega do profesor Xosé Ramón Freixeiro Mato. Recibiunos con grande elegancia e agarimo o presidente da asociación Xosé Manuel Sánchez Rei, para quen «ninguén era máis apropiado que Freixeiro para ofrecer unha Estilística da lingua galega».

Tras a intervención do editor, fíxoo a profesora Mercedes Queixas. Comezou o seu parlamento a secretaría da AELG salientando que «esta é unha obra que quedará para historia literaria galega como un fito dos nosos tempos». Tras repasar o perfil académico de Freixeiro, no que se desenvolven os eixos da lingua e da literatura, afirmou que «nesta obra ambos os dous interseccionan, conflúen». Comentou despois Queixas a súa estrañeza de que o profesor Freixeiro, con semellante currículum, «non fose membro da institución con sede na rúa Tabernas, que debería acoller perfís da calidade dos de Freixeiro».

Xa entrando en materia dos contidos do libro, Queixas sinalou que fora elaborada a partir do levantamento de obras literarias de 186 autores e autoras, dende os cancioneiros medievais até 2011, «unha mostraxe que inclúe os diversos xéneros literarios, a literatura culta e a popular, ademais de textos de diferentes épocas, dende os medievais até os máis actuais». «Suma de moitos estilos diferentes, é unha estilística polifónica. A focaxe fundamental do libro está na lingua como máxima potencialidade expresiva. Para iso, Freixeiro bebe de todas as fontes e reconstrúe unha estrutura cíclica e pechada». Queixas gabou a profundidade e rigor da obra, o seu esforzo de organización, «buscando a dosificación do discurso, a súa claridade e proximidade». Salientou ademais o interesante marco contextualizador, presentado na primeira parte, «que converte a obra nun libro de libros de estilística, unha fonte documental global de referencia». Continuou Mercedes valorando a importancia de que «esta Estilística da lingua galega estivese imbricada nunha sociedade determinada cunha lingua nunha situación determinada. Freixeiro ofrece unha estilística nun proceso de conflito lingüístico, sendo moi consciente que a situación sociolíngüística condiciona a creación e recepción do texto, como a fixación do propio código da escrita, que mesmo no é allea a existencia dun conflito ortográfico».

No treito final da súa presentación, Queixas ocupouse de valorar o que representa esta Estilística. «En primeiro lugar, é unha obra pioneira, inexistente polo seu carácter enciclopédico, unha obra sen precedentes que gañará valor co tempo». «En segundo, constitúe unha aposta clara pola lingua como cordón umbilical da literatura. O estilo como marca e como capacidade para que a lingua se reinvente nos textos literarios. Se o dominio da fonética demostra o control da lingua oral, no dominio do estilo está o da lingua literaria, o estilo é unha marca de identidade». «En terceiro lugar, esta obra é unha posta en valor da lingua que demostra a potencialidade que ten a lingua literaria, recoñecéndose o esforzo inxente de escritores e escritoras que continúan debullando todos os recursos e forza expresiva que ten a lingua. Freixeiro recoñece o esforzo dos escritores e escitoras galegos para convertir a lingua escrita en produto artístico». Rematou Mercedes Queixas o seu discurso facendo un simil de bergantiñán a bergantiñán. «Se Pondal dixo que me “déstesme unha lingua de ferro e devolvinvos unha lingua de ouro”, Freixeiro diría “déstesme unha lingua de ouro devolvinos unha lingua chea de estilo”».

Comezou a súa intervención Freixeiro dicindo que «a presentación deste libro era unha ocasión especial. Primeiro por tratarse dun longo proxecto, que pon o ramo ao meu ciclo de estudos da lingua interna, nos que sempre quedaba adiado o proxecto de facer a estilística. Segundo, polo feito de que aparición do libro é un motivo de contento despois dun ano horribilis». Proseguiu o autor sinalando que «este é un libro polifónico, de autoría múltipla, un texto no que están convocados moitas voces de escritores e escritoras galegos. É tamén unha homenaxe ás persoas que crearon a lingua literaria galega, tanto as citadas como as que non aparecen nestas páxinas». Tras agradecer as palabras de Mercedes Queixas e sinalar as limitacións do formato editorial escollido, «no que tratei de incluír os exemplos e referencias coa maior brevidade e concisión posibles», Freixeiro debullou a xénese da obra: «Foi unha das primeiras ideas que tiven cando pasei do ensino secundario á Universidade, foi unha das primeira sideas que meu deu Manuel Ferreiro». Citou despois aos estudos, parcialmente estilísticos, sobre a lingua literaria de Noriega Varela, Rafale Dieste, Crecente Vega, Manuel García Barro, os diminutivos na obra de Rosalía de Castro e sobre a obra de Manuel María, «precedentes e preparación desta obra».

Contextualizou Freixeiro a súa Estilística con outras obras sobre este tema que existen en todas as linguas. «Facela foi un reto para a dignificación da lingua galega». «Até o que eu sei, de todas as estilísticas xerais de linguas romances non hai ningunha con este completude, de todos os aspectos da lingua. Moi poucas enfrontan a estilística do texto, que constitúe a maior das novidades desta ELG». Sinalou depsois o seu interese para «pór en valor os textos literarios contemporáneos (séculos XIX e XX), os que máis debemos reivindicar e poñer en valor. A lingua literaria galega contemporánea é a máis necesitada de recoñecemento». «Pretendín contribuír ao prestixio da lingua galega, sabendo que lle ven dado en boa medida pola posta en valor da lingua literaria».

Abordou despois Freixeiro as dificultades de elaboración da súa Estilística: «En primeiro lugar, saber que é “Estilística” e que se entende por “estilo”, un termo con diversas definicións e sinónimos; desvío da norma, escolla, pegada, connotación, características individuais e colectivas, ornato, afectividade…». «Para min estilo é todo aquilo que na lingua ten vontade de expresividade. Razón pola que a Estilística debe centrar a súa atención na linguaxe afectiva ou expresiva». «Procurar os recursos expresivos que ten a lingua galega, dos que podemos botar man cando falamos e cando escribimos. Pór en evidencia eses recursos é do que trata a miña obra». Sinalou con outras das dificultades a «inexistencia de modelos, o que me obrigou a madurar moito a estrutura da obra».

Rematou o seu discurso o profesor Freixeiro Mato salientando que esta Estilística da Lingua Galega constituía para el un fin de ciclo no seu traballo orientado «a un mellor coñecemento e dignificación da lingua galega para un uso máis correcto da lingua e para acadar un modelo de lingua de calidade». «Coa lingua temos dous retos por diante. O primeiro gañar galegofalantes, perante a deixación de funcións das autoridades que deben velar pola lingua. O segundo, mellorar a práctica lingüística, tanto na escrita como na oralidade, mellorando o seu uso e preservando a súa autenticidade. Ambos os dous son igualmente precisos».