Tempo Futuro (artigo en «Faro de Vigo»)

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo comento o segundo disco de Eladio y los Seres Queridos, con especial atención ao tema «Tempo Futuro» e o seu vídeoclip.

A pasada semana un dos videoclips máis exitosos de Internet foi «El Tiempo Futuro», unha das cancións de «Están ustedes unidos», o segundo disco de Eladio y los Seres Queridos, o grupo vigués que actuará o xoves na primeira xornada do “Vigo Transforma 2011”. Parella artística de Germán Fandiño en Tony Lomba & Elio dos Santos e compoñente que foi de formacións independentes como Starlux, Medusa ou The Foggy Mental Breakdown, Eladio Santos (Vigo, 1973) presentará no peirao vigués as cancións deste disco memorable, de son potente, musculoso e agarimeiro, chamado a converterse no máis importante da súa carreira e capaz de abrirlle o interese de públicos diversos.

Entre a ducia de melodías bonitas e voces claras, nas que Eladio relata historias cotiáns interesantes e ofrece reflexións comprometidas, chama a atención «El Tiempo Futuro«, un dos himnos máis luminosos e acaídos que se teñan dedicado a Vigo, na liña das mellores achegas de Siniestro Total ou Os Resentidos, creadores da «civilización Vigo» daqueles anos oitenta da salvaxe reconversión naval. Trinta anos despois, esta canción tranquiliña de piano e cordas, de melodía moi amable expresa o carácter austeramente revolcado desta cidade nosa construída co esforzo e a inxenuidade xenerosa da súa cidadanía seguindo o ritmo marcado polas sirenas. «Baixo a chuvia medramos máis fortes», «agardamos ao ano que ven, esa loucura é a que hai que crer» son algunhas das afirmacións de Eladio para expresar esa temperanza tan nosa, ese espírito retranqueiro capaz de estragar un penalti no momento máis decisivo e que a inevitable desolación que iso provoca apenas dure uns minutos e ocupe para o duelo colectivo unhas cantas páxinas no Faro. Como é certeiro o remedio que propón de asumir que, nestes tempos tamén de crise, o “tempo do futuro está aquí”, asumindo os riscos de continuar soñando a cidade día a día. Unha proposta de corresponsabilidade moi de agradecer, presente tamén noutros temas como «Eso no es así», «Toneladas de la nada» ou «Están ustedes unidos», que dá título a un traballo no que se reafirma esta mensaxe positiva e agarimeira, esa confianza nas persoas e nas posibilidades de actuar unidas.

Particular interese da proposta de Eladio Santos sobre o Vigo actual ten a peza audiovisual de tres minutos e medio dirixida por Alberto Baamonde e producida por Iria Pinheiro para Zinqin e Esmerarte. Unha marabilla para os ollos, chea de cativos detalles larpeiros para identificar nunha cidade que se presenta luminosa, colorista, dinámica, bonita onde bolen os transportes e a presenza da ría e dos seus portos reclama ese protagonismo que tantas veces se lle roubou. Dende a primeira imaxe («Arrecende a leña a cidade»), as leiras entre os edificios, inequívoca testemuña do noso carácter simbiótico; pasando polo protagonismo das imaxes da Panificadora, da oliveira do Paseo de Afonso, da desfeita urbanística do Casco vello, da acampada dos indignados da praza da farola (de Galicia), da praia de Samil, da costa da Gran Vía, do estadio de Balaídos, do Castro, dos edificios da Travesía, das latas e dos guindastres de Guixar, dos coches da Citröen en Bouzas, da Guía e das instalacións da ETEA, do intenso tráfico industrial da autoestrada, das procesións dos católicos, dos cruceiristas que nos visitan fugazmente, da dureza do actual Campo de Granada, das lonxas do Berbés, da praza das Travesas, dos xardíns do Pazo de Castrelos, da silueta do Museo do Mar, dos soños do Marco, do edificio de Asefal, das Cíes ao lonxe, o Sireno entre o lusco e fusco, deica as derradeiras e moi fermosa do baile sobre a auga das rapazas do equipo de sincronizada do Náutico debuxando na piscina as estelas do futuro compartido, este vídeo arrecende a salitre e pedramol, unha expresión euforizante do optimismo da vontade (“se é inxenuo, que máis dá”), probablemente unha das estratexias máis eficaces nos tempos difíciles. Son perfís, apenas liñas que definen un macrorretrato da nosa abella da ribeira, esoutra afanosa cidade portuaria atlántica.

Este vídeoclip enfróntanos de forma emotiva co exercicio difícil de determinar cales son os compoñentes da identidade viguesa, unha cidade que sabemos en crise permanente, capaz de facer e refacer a sua fasquía ao longo da súa historia bicentenaria, capaz de soportar durísimas reconversións industriais e os máis mediocres liderados institucionais, mais da que temos dificultade para identificar elementos indiscutibles de permanencia. Eis quizais resida unha das cuestións máis decisivas para a planificación estratéxica que precisamos, ese tempo futuro (metropolitano e en mudanza profunda) no que xa vivimos. A actual crise económica, social e política, unha crise de carácter global obrigará a reformular os proxectos urbanos e os servizos ofrecidos polas diversas administracións locais. Ese é o tempo futuro.

Recurtes na educacion pública

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo critico os recurtes que na educación pública promove a Consellaría de Educación.

A Consellaría de Educación aproveitou o cansazo da fin de curso para anunciar unha medida moi polémica: a ampliación en catro horas do horario lectivo do profesorado de infantil, primaria e educación especial. O conselleiro Jesús Vázquez desenténdese así do acordo que sobre a xornada de traballo docente o Goberno Galego asinara en 2007 con todos os sindicatos do profesorado. Unha medida aparentemente inocente, presentada apenas como unha reordenamento técnico do horario lectivo, mais destinada a reducir o cadro de profesorado interino e substituto da rede pública, en máis dun milleiro de prazas, segundo estimacións sindicais. Un recurte que, sen dúbida, ocasionará dificultades e problemas a cada unha das comunidades educativas dos centros públicos para manter a calidade do seu servizo.

Tras as imposicións unilaterais dun novo modelo lingüístico nos centros e dunha Lei de convivencia e participación, que non contan nin sequera co apoio do Consello Escolar de Galicia, órgano representativo dos diversos sectores da comunidade educativa (profesorado, familias e as propias administracións), a poucos pode extrañar a forma publicitaria escollida polo equipo de Vázquez para argallar o que o deputado socialista Guillermo Meijón definiu como un «ERE da escola pública galega» e vendelo á sociedade como unha medida coa que se pretende que «o profesorado recupere horas lectivas para dar máis servizos e optimizar recursos que garantan a calidade do ensino». Adobiada na linguaxe propia da mercadotecnia política da «consecución da excelencia» e das retóricas «reclamacións dos pais», como argumentos de maior autoridade, esta medida supoñerá de facto que algúns colexios públicos galegos reducirán de forma significativa o seu número de profesores e profesoras, un feito que non pode ser considerado como un «indicador de calidade». Outrosí sucede coa obriga dos claustros de ocuparse dos períodos de «custodia» do alumnado usuario do transporte escolar –unha cuestión que merecería outra solución educativa e asistencial que non fose responsabilizar ao profesorado– abrindo así unha perigosa fenda na especialización dos docentes e unha inxusta e inadmisible sospeita social sobre o seu compromiso con cadansúa comunidade.

Esta medida, cualificada como «abuso», mesmo por ANPE-Galicia, supoñerá que non se crearán o milleiro de prazas docentes previstas no convenio asinado con todos os sindicatos en 2007, ao tempo que continuará a política de amortización de parte das xubilacións que se vaian producindo cada curso. A eliminación de ciclos formativos, os recurtes nos comedores escolares, a paralización da extensión do programa de apertura dos centros fóra do horario lectivo, o peche das escolas unitarias, a sorpresiva posta en marcha dos centros integrados de FP, a redución dos programas de formación do profesorado constitúen un programa político de subsidiarización da rede de ensino público, á que o actual Goberno Galego pretende transformar en complementaria, alí onde exista unha rede privada concertada que compita con ela.

Reducir o gasto en profesorado da rede pública, ignorar o criterio dos sindicatos docentes e desprezar o valor dos consensos das comunidades educativas, como pretende o equipo de Jesús Vázquez, non é a estratexia máis eficaz para facer fronte aos retos dun sistema educativo como o galego que mantén unha taxa de fracaso e abandono escolar (26%) absolutamente inaceptable pola sociedade; mesmo, a pesar de mellorar a media española (31,2%) e case duplicar a dos países da Unión Europea (14,4%). Ás autoridades educativas galegas, como as do resto das comunidades autónomas, non poden esquecer que elas son as responsables de acadar o compromiso da estratexia «Europa 2020 para o emprego e o crecemento», un documento que establece para todos os estados membros, antes de finais desta década, unha taxa de abandono escolar no ensino obrigatorio por baixo do 10%, porcentaxe xa acadada en países como Austria, Finlandia ou Dinamarca. Para a Comisión Europea este obxectivo, no caso español moi vinculado coa loita contra o desemprego xuvenil, é asumible se todos os estados o consideran como estratéxico nas súas políticas públicas, o que supón, inevitablemente, que deben investir máis recursos en educación. Xusto o contrario do que se pretende facer aquí.

Os responsables políticos equivócanse se coa intención de salvar a saúde dos bancos alemáns e franceses, onde probablemente están as primeiras e máis poderosas razóns da catástrofe financeira do euro, hipotecan o futuro do noso sistema educativo. Saben, e non poden agochalo, que reducir a taxa de fracaso escolar é unha responsabilidade tan estratéxica como reducir a taxa de endebedamento das contas públicas.

Campo do Fragoso CX

/en , , , , /por

UN ÉXITO DA CANTEIRA

O valor dos mellores futbolistas, aqueles poucos capaces de marcar diferenza, dirímese nos encontros transcendentais, eses escollidos que se xogan a vida ou morte como son as finais, os «play-off», os derbis ou os clásicos. No primeiro partido da promoción fronte ao fachendoso Granada de Fabri, vinte mil celtistas en Balaídos (sen esquecer aos milleiros espallados polo mundo, que o viviron diante da televisión ou do ordenador) comprobamos que foi a canteira celeste quen marcou a diferenza. Moi ben arroupados pola veteranía de Sergio Ortega, dirixindo con autoridade a defensa, e polo esforzo extraordinario no medio campo dese valadar chamado Cristian Bustos –quizais o mellor xogador celeste desta tempada– e do seu noble escudeiro López Garai, oito canteiráns, uns formados dende noviños na Madroa, outros procedentes do filial, acadaron coa súa ambición e esforzo na media hora final senllas proezas: manter a portaría a cero e conseguir un golazo. Un resultado que deixa intactas todas as esperanzas para acceder á segunda e definitiva eleminatoria da promoción. O primeiro tempo foi moi táctico e de xogo enguedellado, mesmo aborrecido, entre dous rivais que se temen. Fabri conformouse con protexer a súa portaría e aproveitar a posibilidade dos temibles contragolpes da súa restra de figuras como Benítez, Orellana ou Collantes. Herrera apostou pola seguridade da súa defensa de cinco e polo seu tridente de figuras, tan exitoso durante a primeira volta. O puxilato dos adestradores durante esta primeira parte rematou en táboas. O Celta posuía o control do balón de forma escandalosa, mais os seus dianteiros non atoparon espazos nin posicións da vantaxe, coa excepción dalgún escintileo dun Trashorras moi vixiado ou dos espríns de Quique De Lucas, até que consumiu o seu combustible. No primeiro cuarto de hora da segunda parte, como o panorama non mudaba e os contragolpes andaluces eran cada vez máis frecuentes e perigosos, en boa medida froito do cansazo dos mediocampistas celestes, Herrera colleu o touro polos cornos e nun plis plas mudou toda a súa dianteira. Acertou de cheo con decisión tan arriscada de levar as súas tres figuras ao banco e confiar o ataque no tridente suplente, o dos canteiráns Aspas, Michu e Abalo. Todo o Celta foi, entón, capaz de meter unha marcha máis de intensidade e compromiso no seu xogo. Decontado comezou a percibirse na lameira os efectos do fulgor electrizante de Aspas –un xogador xenial e imprevisible ao que lle presta traballar nos perigos do arame– e a súa capacidade de asociarse cos ollos pechados con Abalo; comezou a sentirse a capacidade de chegada de Michu, un futbolista en estado de graza, capaz coa súa potencia de abrir espazos e provocar o temor das defensas rivais. Foron eses os vimbios da xogada dun gol que pode ser decisivo na eliminatoria. Aspas recuperou no centro un balón que abriu cara á banda, Mallo percorreuna até a liña e dende alí centrou moi raso, Abalo arteiro deixouno pasar entre as pernas e Michu chegou á carreira para trallar a rede cunha convicción incrible. O máis difícil do chollo quedara feito. No interminable cuarto de hora que restaba, os nosos resistiron con moita cabeciña e tesón e non perderon a súa concentración defensiva, mesmo nos saques de falta laterais, un dos seus puntos máis fracos durante os meses de devalo. A primeira fase desta eliminatoria fora superada cunha nota excelente. Un éxito da canteira e dunha forma de entender o celtismo. No entanto, o camiño cara primeira continúa sendo moi difícil; debemos conter o noso entusiasmo, xa que na noitiña do mércores o Celta apenas deu un pasiño na procura do seu soño.

«Unidos podemos»: aí o vídeo épico preparado en Granada para recibirnos mañá.

VPA: Galicia como tarefa

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da elección de Valentín Paz Andrade como autor do Día das Letras galegas 2012, fago unha semblanza do poeta e emprendedor vigués.

A Real Academia Galega elixiu a Valentín Paz Andrade (VPA) como o persoeiro do Día das Letras Galegas de 2012. O empresario e escritor vigués, nacido na pontevedresa parroquia de Lérez, representa a concepción de Galicia como tarefa, como angueira permanente e inacabada, como encrucillada dos eidos da cultura, da economía e da política, imprescindibles para sacala do atraso e da marxinación na que viviu durante séculos. Nestes tempos tan difíciles para Galicia, onde para vergonza da cidadanía as súas institucións propias viran as costas ao patrimonio esencial do país, é oportunísimo que a institución presidida por Ferrín promova a figura deste emprendedor galeguista, un cosmopolita que viaxou polo planeta case enteiro e nunca perdeu os seus alicerces chantados nos portos de Bouzas e do Berbés e nas rúas de Vigo, a cidade do mundo para el máis querida.

En 1922, tras licenciarse en Dereito e participar na guerra de Marrocos, aquel xornalista noviño chegou a Vigo coa intención de fundar un xornal de inspiración liberal, independente e galeguista. Contando co apoio económico de Ernesto Cádiz Vargas, e coa axuda, entre outras persoas, do seu tío, o poeta Juan Bautista Andrade, VPA conseguiu que o 25 de xullo aparecese o primeiro número de Galicia, un novo xornal da mañá que levaba por subtítulo Diario de Vigo. Aquel proxecto do que VPA foi o seu primeiro redactor xefe e logo director –no que participaron mártires do xornalismo galego como Roberto Blanco Torres ou Manuel Lustres Rivas, ou no que mestres do humor gráfico de noso, como Castelao, Álvaro Cebreiro, Carlos Maside ou Fernández Mazas, publicaban os seus debuxos e caricaturas– uniuno para sempre co mundo do xornalismo e cunha cidade que consideraba como o motor principal da Galicia moderna. Así o expresou nun extraordinario artigo, «El porvenir de Vigo en el porvenir de Galicia»: «Mientras Vigo no sea lo que merece (…), Galicia vivirá incapacitada para la vida intercontinental». Unha idea que reiterou en traballos posteriores nos que presentou a Vigo como o músculo empresarial, obreiro e mariñeiro necesario dunha Galicia consciente de que «a súa frontalidade marítima debía converterse en lei de vida e clave do seu destino». Unha idea que traduciu no seu periplo vital na tarefa de facer Galicia dende o mar de Vigo.

O xornalismo foi a súa gran vocación profesional. Tras o Galicia, un proxecto que durou catro anos, mais cuxo fulgor librepensador mantivo acceso de por vida na súa alma mareira, en 1927 comezou a asesorar xuridicamente á sociedade «La Marítima» de armadores de Bouzas e a escribir en Industrias pesqueras, a revista técnica fundada por José Barreras da que logo sería director dende 1942. Aí naceu a súa vinculación co sector da pesca, do que foi un dos máis destacados coñecedores e dinámicos emprendedores, fose como experto internacional en economía pesqueira ou como participante en proxectos empresariais tan destacados como os de Pescanova e a súa primeira flota conxeladora ou a organización en Bouzas, en 1973 e dende a iniciativa privada, da primeira Exposición Mundial da Pesca.

A política tampouco lle foi allea. Pertencente á xeración dos xigantes do galeguismo, como Otero Pedrayo, Bóveda e Castelao, contando con apenas vinte e un anos participou na segunda Asemblea Nacionalista Galega de Santiago, sendo o primeiro presidente do Grupo Autonomista Galego fundado en Vigo en 1930. Membro do Partido Galeguista, foi candidato ao parlamento republicano e tras o alzamento militar sufriu desterro en varias ocasións. En 1974 foi designado como representante galego na Xunta Democrática creada en París, despois formou parte, representando a Galicia como independente, na Comisión Negociadora da Oposición Democrática, sendo elixindo senador pola Candidatura Democrática Galega nas primeiras eleccións democráticas.

Poeta de espírito reflexivo e sentimental, biógrafo de Castelao, modelo de integración de inquedanzas e saberes, VPA foi unha figura poliédrica e renacentista, onde as súas preocupacións arredor da economía e da empresa enxartábanse na mesma tarefa de desenvolver un proxecto político e cultural que sacase a Galicia da marxinación e o abandono, como sinalou nese libro fundamental da súa longa bibliografía La marginación de Galicia (1970). Toda a súa vida, pois, resúmese no compromiso expresado polo sintagma Galicia como tarefa, o título, tamén, dun dos seus ensaios máis emblemáticos, publicado en 1959 pola editorial Galicia do Centro Galego de Buenos Aires.

Esta acertada elección da Academia Galega permitirá recuperar a obra literaria e facilitar o coñecemento popular desta figura moderna que soubo poñer en diálogo permanente a tradición e os retos do seu tempo. Unha aposta de futuro.

Unha semblanza didáctica interesante preparada polo IES Paz Andrade.

Campo do Fragoso CIX

/en , , , /por

FORZA CELTA

A contundente goleada fronte ao Cartaxena abre a xanela das esperanzas de ascenso e coloca ao Celta nunha óptima posición para encarar a primeira eliminatoria de promoción. Case totalmente recuperado da fochanca na que caera durante os tres meses pasados, un equipo inédito, formado de saída por oito xogadores galegos ou da canteira nosa, noqueou con asombrosa facilidade ao seu rival. Os murcianos deberon abrir o marcador nos primeiros seis minutos de xogo, tras unha cantadiña lamentable da defensa nosa toda, que levou o balón ao pao e agoiraba volver ás de sempre. Porén, aquela malfadada xogada inicial serviu aos nosos de lección e, dende entón, a sobriedade de Túñez e Ortega e a autoridade de Oubiña serenaron o xogo defensivo celeste, esmagando así as chegadas pola esquerda dos dianteiros albinegros. Herrera concibiu o partido como un banco de probas da promoción. Deixou algúns dos seus imprescindibles no banco e probou as variantes tácticas que lle permitan recuperar o seu catro-tres-tres con xogadores menos habituais como a de Oubiña, Alex e Michu no medio, ou a de Abalo, Iago e Joán Tomás adiante. O éxito da experiencia foi rotundo. Oubiña, recuperado e centrado, amosou o valor enorme da súa experiencia, sobre todo pola súa colocación con capacidade estruturante que facilita a disciplina táctica de todo o equipo; ao que engade o valor do exercicio da súa capitanía sobre os seus compañeiros, aos que agarima, apoia, acouga ou recrimina xusto cando é preciso; un liderado que faltou ao longo de toda a tempada e que pode ser decisivo nesta vindeiras eliminatorias a vida ou morte. Michu reivindicouse como un xogador imprescindible neste treito, tanto pola súa vontade como pola súa autoestima inquebrantable, demostrada nun gol enorme, o que abriu o marcador, conseguido tras superar por potencia aos seus tres marcadores e xutar logo coa esquerda con enorme convicción e forza. Outrosí sucedeu con Álex López, a revelación celeste da tempada, que ilusionado comeza a saír da fase depresiva na que caera para asumir a responsabilidade da condución do ataque. Semellante é o caso de Iago Aspas, eléctrico e hiperactivo, referencia ofensiva do conxunto, capaz de elaborar xogadas extraordinarias e asociarse de forma imprevisible, sobre todo, con Dani Abalo, o seu mellor amigo, que non pasa polo seu mellor momento. Con todo, a sorpresa do serán foi a de Joan Tomás que, probablemente, conseguiu o mellor gol celeste da tempada, tras un sombreiro ao porteiro e un remate de cabeza que enviou o balón á rede. Un gol importantísimo, fermoso, de alta escola, que devolvía a ilusión a unha bancada disposta a soñar e a sufrir co seu equipo. Na segunda parte, co marcador cómodo, o Celta dirixido pola batuta de Oubiña xogou moi relaxado. A entrada de Jota foi outro alento de esperanza. Estoutro rapaz da canteira aproveitou os minutos ofrecendo xogadas de moitos quilates, especialmente un pase interior debuxado con tiraliñas que soubo finalizar Abalo para marcar o terceiro. A inusual goleada foi unha festa para a bancada. No entanto, o máis importante que deixou o partido foron as boas vibracións que supón manter a porta a cero, amosar unha seguridade defensiva nas xogadas a balón parado, recuperar o liderado do capitán Oubiña ou participar da cobiza gañadora de xente como Michu e Iago. Non vai ser doado superar a eliminatoria a cara de can fronte ao prepotente e poderoso Granada. Mais non teño dúbida que se durante eses 180 minutos o Celta xoga coma onte, os fachendosos andaluces van quedar as portas do seu soño. Forza Celta!!!

Magníficas imaxes do partido: Xornal de Galicia, La Voz de Galicia.

Escritora María Xosé Queizán

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da presentación o pasado venres do libro Cara a unha poética feminista. Homenaxe a María Xosé Queizán, reivindico o papel fulcral da escritora viguesa nas letras galegas contemporáneas.

Queizán merece un recoñecemento institucional e cidadá que aínda non recibíu. Debe entrar a formar parte da Real Academia Galega, reparando así unha anomalía incomprensible. Como tamén, Vigo, a cidade onde naceu e a que quere, debe homenaxeala como merece, recuperando no espazo de lecer que leva o seu nome a magnolia que ela plantou hai máis de dez anos.

No serán do pasado venres, o Auditorio Mar de Vigo acolleu a presentación do libro Cara unha poética feminista. Homenaxe a María Xosé Queizán (Xerais 2011). Ademais da presentación desta obra colectiva –coordinada por Camiño Noia e Manuel Forcadela, profesores do Departamento de Filoloxía Galega da Universidade de Vigo, e na que participaron dúas ducias de persoas vinculadas ao ámbito académico e ao movemento feminista–, o acto constituíu unha reivindicación rotunda da achega humana, política e cultural da escritora e pensadora feminista viguesa.

Nacida na rúa Urzaiz en febreiro de 1939, á altura do muro da Estación, aquela nena de posguerra educada en berce de mulleres herdou unha tradición de galeguismo urbano e unha educación liberal que a afastou do fanatismo fascista e relixioso daqueles anos díficiles. Sen perder nunca as súas raíces na ría, viaxou a París hai cincuenta anos, onde tivo o seu primeiro encontro cos pensadores existencialistas e coa literatura máis innovadora do seu tempo. Dende entón, esta viguesa afrancesada, rebelde e independente, mantivo como norte da súa vida a defensa dos principios da razón e da xustiza, concretados nos proxectos da revolución feminista, socialista e galeguista nos que participou, alenta e continúa promovendo dende o seu oficio de escritora.

Desque en 1965 publicara na colección “Illa nova” de Galaxia a novela obxectalista A orella no buraco, e desque en 1977 aparece o seu primeiro libro de ensaio, A muller en Galicia, María Xosé Queizán desenvolve un catálogo literario que non entende de fronteiras de xénero, procurando unha vía de diferencialismo feminista, ensaiando a creación dunha linguaxe específica e abordando temáticas novas para a literatura galega. Oito libros de ensaios, dous de contos, media ducia de novelas, tres pezas teatrais, catro poemarios, conforman un catálogo actual de vinte e catro libros individuais. Unha obra literaria á que cómpre engadir máis dun centenar de artigos publicados en revistas literarias, centos e centos de artigos xornalísticos en seccións como «Lilith», «Antígona» ou «Carrapuchiña feroz» (estas en Faro de Vigo), dúas biografías inéditas, un libro de viaxe en publicación e varios guións de documentais. Unha obra tan extensa como variada, propia dunha escritora total que fixo da literatura e da creación artística un compromiso primeiro e fundamental na súa vida.

En cada unha das súas novelas, relatos, poemas ou artigos –sempre escritos dende o seu optimismo feminista e os criterios da racionalidade e a confianza na ciencia– salienta a necesidade de fuxir de calquera tipo de sentimentalismo e procurar a liberdade do ser humano, sometido aos condicionantes da sociedade patriarcal. Toda a súa obra constitúe un esforzo pouco frecuente na literatura galega por ofrecer as lectoras e lectores unha reflexión sobre a palabra literaria como forma de poder e, ao mesmo tempo, utilizar o poder da palabra como medio para inventar novos paradigmas de igualdade na relación entre os seres humanos. Un exercicio de coherencia e de reflexión permanente que xa é tempo de recoñecer. Máis aínda cando é imposible entender a literatura galega contemporánea sen o espazo fulcral, artellado pola obra literaria da pensadora e escritora viguesa.

Alén do seu traballo como escritora, María Xosé Queizán é unha teimuda editora. Dende hai vinte e cinco anos dirixe e terma contra vento e marea esa fantasía chamada Festa da Palabra Silenciada, a interesante revista cultural da FIGA (a organización feminista á que pertence é da que unha das súas fundadoras). Dende 1999 dirixe «As Literatas» de Xerais, unha colección de literatura escrita por mulleres que permitiu verquer para o galego de forma pioneira a autoras como Herta Müller ou Emilia Pardo Bazán. Actividade editorial á que non son alleas outras iniciativas súas como promover a tradución para o galego da obra de Simone de Beauvoir, O segundo sexo, proeza realizada ao longo dunha década pola súa amiga Marga Rodríguez Marcuño.

María Xosé Queizán merece o agarimo e afecto dos membros da cultura galega, mais tamén ser elixida como membro da Real Academia Galega, reparando así unha anomalía que de forma incomprensible se ven arrastrando dende hai tempo. María Xosé Queizán merece o aplauso, o agarimo e os aloumiños que lle proporcionamos os seus conveciños, mais tamén que no denominado Parque da «Escritora María Xosé Queizán» (situado en García Barbón, á altura da entrada da autoestrada), inaugurado en 1998 con motivo da homenaxe que lle ofreceu a AELG, volva chantarse a pedra na que se gravaron os seus versos e volva plantarse unha magnolia negra como aqueloutra que ela plantou. Reclamo que o concello repare a escape esa inxustiza poética, antes de nomeala Viguesa distinguida.

Os adeuses

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago unha glosa da exposición Os adeuses do fotografo Alberto Martí Villardefrancos.

https://bretemas.gal/wp-content/uploads/2011/05/Os-adeuses.-A-Coruña-1957©Alberto-Martí.jpg

“Galicia é terra de adeuses” dixo Ramón Otero Pedrayo no discurso que pronunciou no paraninfo da Universidade de Santiago con motivo da inauguración do curso 1954-55. Esta frase rotunda, case un manifesto en cinco palabras que subliña a condición emigrante do pobo noso, foi recuperada na fermosa presentación que Ramón Villares escribiu para o catálogo da exposición Os adeuses do fotógrafo coruñés Alberto Martí Villardefrancos, aberta até onte nas instalacións viguesas da Fundación Barrié. Froito da colaboración da Xunta de Galicia e o Consello da Cultura Galega, esta mostra itinerante memorable, inaugurada xa o pasado ano na Coruña, contribúe a construír a memoria do acontecido nas estacións marítimas da Coruña e Vigo hai máis de cincuenta anos. Daquela, Venezuela e Arxentina, sobre todo, e, en menor medida, Brasil e Uruguai, foron os destinos escollidos por máis de trescentos mil emigrantes galegos para inventar as súas vidas. Unha cifra elevadísima, arrepiante –supuña o cincuenta por cento do conxunto da emigración española a ultramar entre 1950 e 1970– que amosa canta verdade atesouraban as palabras de Castelao: “o galego en troques de rebelarse, emigra”.

A dor e a tristeza daquel éxodo de milleiros dos nosos compatriotas, que enxergaban alén mar un futuro que daquela en Galicia se lles negaba, quedou inmortalizado na fotografía que Manuel Ferrol fixera no peirao da Coruña en novembro de 1957, mergullado entre os emigrantes, que embarcaban na derradeira travesía do Juan de Garay rumbo a América, e os familiares que foran a ofrecerlles o último aloumiño. Esa extraordinaria foto –na que aparecen un pai e un fillo, Xan e Xurxo Calo, veciños de Fisterra, desfeitos e bagoantes despedindo á nai e a dous irmáns do primeiro– constitúe a icona máis internacional da fotografía galega, formando parte da colección permanente do Museo da Fotografía de Columbia e sendo reproducida en diversas historias da fotografía universal como exemplo dun dos mellores documentos gráficos da humanidade. Aquela fotografía, realizada ao abeiro da reportaxe que sobre a emigración masiva galega lle encargara a Ferrol a Comisión Católica de Emigración, foi publicada por vez primeira en Arxentina, en xuño de 1958, por Luís Seoane na revista “Galicia emigrante”, que a recibira de mans de Isaac Díaz Pardo. Oito anos despois, xunto a outras seis da mesma reportaxe, foi incluída no libro “Galicia hoy”, publicado por Ruedo Ibérico. Dende entón, a foto dos Calo foi considerada como a denuncia máis contundente da emigración nosa durante o século XX.

As fotografías dos adeuses de Alberto Martí non desmerecen de maneira ningunha a emoción e a calidade daquela magnífica e tan gabada reportaxe de Manuel Ferrol. Realizadas na mesma época e no mesmo escenario, estas setenta e tres imaxes, que o veterano fotógrafo coruñés mantivo inéditas até agora, posúen a potencia visual e a sutileza compositiva abondas para captar o estado da alma emigrante en momentos decisivos de transo como son os das saídas e as chegadas. Organizados en tres apartados (a ida, a volta, e a chegada ao porto de Vigo do “Santa María” en 1961, tras o secuestro do DRIL), cada un destes cartaces retrata unha historia secreta do que supuxo a emigración para milleiros de persoas, dende o latexo inicial da saudade, modulado a medida que o buque se afastaba do peirao, até a inevitable incerteza do regreso.

Nesta mostra o espectador atopará fotografías marabillosas, emocionantes, impactantes. Eis ese retrato de gran modernidade, utilizado para a cuberta do catálogo e para a promoción da mostra, de catro persoas de costas saudando cos panos de man aos seus seres queridos, a máis elegante expresión da saudade que nunca vira. Outrosí sucede coa dureza das escenas que retratan o rebumbio das aduanas, onde os emigrantes quedaban espidos, privados de calquera intimidade, mentres os axentes remexían sen o menor pudor nas maletas. Ou coa emotividade de retratos excepcionais dos nenos que perderon o barco, da meniña sentada entre maletas, da rapaza que en cuberta fai de nai cos seus irmáns pequenos, da monxa saudando dende o camarote á súa chegada ou das avoas subindo a bordo co seu obxecto máis querido, un tallo. Mención á parte merece o documento excepcional da presenza do fotógrafo do minuto fotografando no peirao (quizais a peza que recolle mellor o sentido desta mostra), coa intención de captar para sempre a esperanza depositada no derradeiro adeus ou a quentura da primeira apreta tras o reencontro.

Cos estes adeuses e apretas, Alberto Martí desvelou unha fascinante paisaxe humana que contribúe á renovación da iconografía sobre o fenómeno emigratorio galego, a nosa grande epopea colectiva. Coñecela é imprescindible para entender a historia recente de Galicia.

Memoria de Cabral

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar o libro Cabral. Olladas do pasado de Xosé Manuel Álvarez Estévez.

En numerosas ocasións temos salientado libros que contribúen ao proceso de construción da memoria histórica viguesa. Desta volta celebramos a publicación de Cabral. Olladas do pasado, un coidado volume de Xosé Manuel Álvarez Estévez que reúne preto de medio milleiro de fotografías sobre os máis diversos eidos da vida cotián do último século da parroquia de Cabral. Un libro que afonda no proxecto de recuperación documental iniciado hai dous anos polo mesmo autor, “Santa Mariña 1947-1997. Memoria dunha andaina deportiva” no que reconstruía a traxectoria do club máis emblemático da súa parroquia natal.

Grazas á colaboración de máis dun cento de particulares, que achegaron fotografías privadas, á consulta dos arquivos das entidades societarias da parroquia e doutras publicacións nas que quedaron algunhas pegadas da historia da que foi unha das parroquias adscritas ao concello de Lavadores, o autor ofrece un entrañable relato visual da historia de Cabral durante o século XX, sen esquecer ningún dos seus catro barrios: Becerreira, Carballal, Figueiras e Sello. Unha historia iniciada en 1904 a carón da lareira campesiña de Flora Vilaboa e rematada coas paisaxes actuais dos muíños de Amaro e dos Lusquiños, apenas unha mostra das dúas ducias de rodicios que no seu tempo moeron nunha parroquia de farturentos eidos de labranza regados polo Lagares, o río que tiña o seu berce na Lagoa Mol, hoxe aterrada polas instalacións deportivas do Aero Club e polas pistas de Peinador.

O autor ten o acerto de reunir no seu limiar, onde bosquexa unha breve historia da parroquia, os nomes dos lugares de cada un dos seus barrios. Borralliño, Mancoña, Gondarisco, Requeixo, Maceiriña, Besada, Rinxela, Gorguiña, Sardomela, Medoña, Parachán, Carballas, Pividal, Nogueira, Grileira, Remesil, Lomba, Sanín, Ameal, Retorta, Peinador, Chans, Rans, Molares, Caeiro, Cruxeira, Riomao, Cerquide, Penís, Fontaíña son algúns dos nomes de lugar que desfilan polas páxinas desta arca da memoria. Nomes que durante moito tempo vertebraron un espazo de cultura campesiña, onde nas primeiras décadas do século anterior emerxeu un potente movemento agrarista, que traballou arreo tanto na abolición foral coma na recuperación para os veciños do patrimonio forestal de Cotogrande, Valadas, Rans, Lodoso, Gorxal, Cotiña ou Bandeira, os montes da parroquia. Un proceso que chegou aos nosos días da man da actual Comunidade de Montes de Cabral, a piques de resolver o seu derradeiro contencioso sobre a propiedade dos terreos no que AENA constrúe o novo aparcamento do aeroporto.

No libro está presente, ademais, o pulo industrial da parroquia, ao que contribuíu a instalación en 1939 da empresa de Manuel Álvarez e fillos. Primeiro, o forno da fábrica de vidro –co que o fundador continuaba en Cabral a actividade industrial que iniciara na rúa Vitoria e despois no barrio de Casablanca–; máis tarde, as fábricas de porcelana Santa Clara en 1941, Royal China de louza en 1948 e Vanosa de vidro na década de 1960 converteron aquela resistente “Rusia chiquita” dos días doa alzamento nun dos principais focos obreiros vigueses deica a súa desaparición a finais da década dos noventa, tras un lamentable e fraudulento proceso de liquidación.

Polas páxinas deste excepcional libro documental recuperamos a imaxe dos tranvías da liña Vigo-Porriño, os ómnibus dos rusos e moita xente dacabalo. Coñecemos as entradas dos cines Camaruxo e Delicias, o mercado da Ponte ou as modernas tendas-bar. Como temos a posibilidade de intentar  identificar a milleiros de persoas que participan en vodas, xantares, romarías, ranchos de reis, festas, procesións, enterros, excursións, coros, comparsas… Costureiras como Josefa “A Farrapeira”, lavandeiras, regadores, vendedores de churros e patatillas… sorprenden coa súa presenza. Outrosí sucede cos grupos de escolares e dos seus mestres, ou as ducias de equipos de fútbol que desputaban aqueles encontros de solteiros contra casados tan frecuentes durante a ditadura. No libro aparecen as agrupacións de gaiteiros (Os Olimpios, Os Alegres, Os Parrulos e Os Cuncheiros de Cabral), as orquestras (a Orquesta Bastos, fundada polo acordeonista Arturo Bastos, e a famosa Orquesta Sintonía) ou os grupos pop (Los Gritos e Néctar). Como os deportistas son protagonistas doutro capítulo, dende a figura de Amante Caride, creador en 1929 do Veritas Sporting Club, primeira entidade deportiva da parroquia, pasando por Manuel Augusto Alonso, un dos mellores atletas vigueses de todos os tempos, deica os clubs de fútbol e balonmán, como o Santa Mariña ou o Deportivo Carballal.

Un libro entrañable, moi recomendable e clarificador, tanto para os fillos de Cabral como para o resto dos vigueses, xa que permite identificar unha parte moi significativo do que é o noso ADN urbano.

O futuro do Castro

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da publicación do libro de Jaime Garrido, El origen de Vigo. El monte de O Castro y su castillo (Deputación Provincial de Pontevedra 2011), propoño a redacción dun plan director do monte do Castro que preserve o seu patrimoio arquitectónico e natural.

Cando queremos fachendear de cidade fermosa diante dos visitantes non dubidamos en levalos ao monte do Castro. O formidable outeiro das murallas do Castelo, os miradoiros das áncoras de Rande ou do poeta Martín Códax son anfiteatros privilexiados para gozar de toda a beleza inquedante da ría e do farturento val do Fragoso, para pasmar co ir e vir das embarcacións dos portos ou para identificar entre a xeometría aceirada das guindastres dos asteleiros e dos tellados das naves do enorme recheo de Bouzas o latexar industrial dunha cidade que non desiste. A visita ao Castro é, ademais, para o viaxeiro curioso unha posibilidade magnífica de comprender o que foi a historia da nosa cidade, dende a súa orixe castrexa e as pegadas que deixou a economía marítima romana, pasando polo esplendor dos trobeiros medievais, deica a actual cidade portuaria atlántica, que agromou nos areais do Berbés e se estendeu até Guixar e Samil.

Jaime Garrido Rodríguez, un dos mellores coñecedores da historia viguesa e do seu patrimonio arquitectónico, emprega unha estratexia de comunicación semellante no seu libro máis recente, El origen de Vigo. El monte de O Castro y su castillo (Deputación Provincial de Pontevedra 2011). Un documentadísimo volume no que esculcando en todos os eidos desas 17 hectáreas, ubicadas na zona central de Vigo, ofrece tanto unha radiografía do estado actual e da problemática do noso primeiro parque urbano como un ameno percorrido pola nosa historia milenaria. Dende o parque arqueolóxico, museificado neste mandato da corporación, até a orixe da edificación e o estado actual do castelo da nosa señora do Castro, Garrido achega múltiples documentos (fotos e planos), algúns inéditos ou escasamente divulgados, que axudan a coñecer o valioso patrimonio arquitectónico e natural alí existente. Son de salientar os capítulos dedicados á ubicación do castelo do Penço, a descrición das fortificacións do castelo e ao asedio que sofriu en 1719 por mor da invasión inglesa. Como moi clarificadoras son as páxinas que explican as condicións da cesión ao pobo de Vigo do monte do Castro por parte das Cortes e os proxectos de axardinamento que en 1903 realizou o arquitecto Jenaro de la Fuente, case coincidindo coa instalación alí do primeiro depósito municipal de augas. Mais. Garrido, como xa fixera en libros anteriores, especialmente no seu clásico Vigo, la ciudad que se perdió, alerta sobre os numerosos desaforos e excesos cometidos no monte do Castro ao longo dos últimos cincuenta anos, propoñendo actuacións recomendables para a súa posta en valor e protección, especialmente no que atinxe ao conxunto do parque, ao castelo e ás excavacións arqueolóxicas.

Ten toda razón Jaime Garrido cando denuncia as construcións adosadas ao castelo, un monumento datado na metade do século XVII e hoxe sometido a protección como ben de interese cultural. Rematadas as concesións municipais dos tres establecementos hosteleiros existentes no parque, o concello de Vigo debería ter a coraxe de derrubalos e acometer un plan de recuperación integral das murallas do castelo. Como tamén a posúe cando denuncia que o monte do Castro se convertiu no primeiro aparcamento gratuíto do centro da cidade, xa que son centos os coches que durante todo o día permanecen estacionados nos diversos paseos asfaltados, o que semella incompatible cun espazo concibido para o lecer e o acougo, onde os peóns deben de ter preferencia absoluta sobre os vehículos a motor.

O monte do Castro, como o parque de Castrelos, son senllas pezas preciosas e primeiras do noso patrimonio natural e arquitectónico que merecen unha protección integral da que hoxe carecen. E como tales deberían ser peonalizados, sometendo o tráfico ás restricións precisas e acoutando a posibilidade de aparcamento a espazos moi concretos e a un tempo reducido. O monte do Castro require un plan director que contemple a recuperación da muralla e dos baluartes do castelo, mais tamén que facilite o desenvolvemento das excavacións do Parque Arqueolóxico e o arranxo de espazos especializados para o goce dos pequenos, da mocidade e das persoas maiores, os seus principais usuarios. A retirada da chamada “cruz dos caídos” debería incluírse no marco dunha nova estratexia da súa transformación en espazo cultural, sobre todo no actual Paseo de Rosalía de Castro, onde poderían estar presentes os textos da padronesa universal. Como especial atención merece o coidado do patrimonio forestal e floral do parque e do seu albeiro, así como o arranxo dos vieiros, carreiros, vereas ou sendas, que constitúen a única oportunidade que teñen milleiros de cidadáns para durante unhas horas camiñar por terra, gozando da súa fragrancia e do benestar que iso ocasiona. Eis o futuro do Castro.

Modesta proposición

/en , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío do primeiro de maio e do día das letras galegas, reflexiono sobre as características da crise actual e da prosa vindicativa que lle fai fronte, poñendo como exemplo anticipatorio os textos da Modesta proposición de Lois Pereiro.

A última Enquisa de Poboación Activa amosa que en España hai cinco millóns de persoas (o 21,29%) paradas. Unha cifra que non é menos desacougante para Galicia, onde o número supera xa as 226.000, situando a taxa de paro nun alarmante 17,33%, que na cidade de Vigo chega ao 20,8%; sendo case 70.000 os fogares galegos nos que todos os seus membros carecen de traballo e máis de 20.000 os que non reciben xa ningún tipo de axuda. Cifras que no caso da poboación xuvenil, a comprendida entre os 16 e os 29 anos, acadan en Galicia a inaudita taxa do 31%, a pesar do aumento do número de emigrantes e do notable alongamento da permanencia no sistema educativo, característico deste tramo de idade. Dende 2007 triplicouse en Galicia o número de parados e descendeu de forma significativa a poboación activa, o que constitúe un pésimo balance para a conxunto da economía nosa. Cifras que non poder considerarse alleas ao fracaso sen paliativos tanto da recente reforma laboral, promovida polo Goberno, como das chamadas “políticas activas de emprego”, competencia da Xunta de Galicia.

Sen dúbida, a situación é moito mellor para os traballadores que contamos con emprego, mais non por iso menos desalentadora, xa que a política feroz de axustes e de redución do déficit acometida polas administracións públicas, motivada pola crise da débeda soberana española nos mercados financeiros, provocou o aumento da idade de xubilación e outras subtracións dos avances e conquistas sociais gañados nas catro décadas anteriores. Se a iso engadimos a usurpación da democracia, realizada por políticos de diversas cores e países que actúan baixo a disciplina das axencias de cualificación e dos chamados de forma enigmática como “mercados”; se lle sumamos as dificultades das caixas de aforro para acometer o seu proceso de privatización e saneamento, que pagaremos a escote os seus clientes e todos os cidadáns durante uns cantos anos; se consideramos a clara tendencia inflacionista que comezamos a sufrir, cun IPC xa preto do 4%, á que non son alleas cuestións como a subida dos prezos das materias primas (alimentos) nos mercados internacionais de futuros, a dependencia dos carburantes fósiles ou o incremento dos intereses das hipotecas, é moi difícil para calquera cidadán, mesmo para o máis optimista, enxergar unha xanela de luz para saír da crise.

Máis alá da utilización apocalíptica da situación por parte dos voceiros mediáticos conservadores, que identifican esta xanela coa desaparición de Zapatero do escenario e a entrada de Rajoy no Goberno –simplificación interesada e falaz motivada pola proximidade das municipais– non hai dúbida que vivimos inmersos nunha crise moi profunda, non só económica, tamén social e política. Unha auténtica crise civilizatoria que pon en cuestión a viabilidade do modelo europeo acuñado tras a Segunda Guerra Mundial, tanto do seu proxecto de unión política e monetaria, como do modelo democrático de participación e de redistribución da renda, o da “sociedade do benestar”, baseado na tributización fiscal progresiva, na existencia de pensións ao remate da vida laboral e no acceso universal aos servizos de sanidade, dependencia, educación e acceso á cultura. Unha crise que hoxe comeza a poñer en cuestión a estabilidade e viabilidade destas conquistas, mais que sobre todo constitúe unha ameaza para a xeración dos nosos mozos e mozas, esa “xeración perdida” ou “xeración sacrificada” (xeración “rasca” en Portugal) cuxo futuro semella cada vez máis incerto.

Neste contexto comezan a aparecer textos vindicativos que rescatando o valor das palabras denuncian con indignación estas ameazas e propoñen o compromiso de non resignarse. Este é o caso do panfleto de Stéphane Hessel Indignádevos! (publicado en galego por Factoría K), que nuns poucos meses leva espallado en Francia mais de dous millóns de exemplares contendo unha mensaxe insurxente, incardinada na insurrección pacifista de Martin Luther King. Chamamento semellante realizaba en 1996 Lois Pereiro, o autor deste 17 de maio, na súa Modesta proposición para renunciar a facer xirar a roda hidraúlica dunha cíclica historia universal da infamia (Xerais 2011), o noso Indignádevos!. Un texto vindicativo anticipatorio no que Pereiro denuncia a inocente indiferencia e reclama o noso compromiso e a nosa obriga en loitar polo que sempre nos resultou xusto e evidente: «Quen desexe realmente facer algo, a medida das súas forzas, talento e influencia, que se poña xa mans á obra e axuda a exercer a sabotaxe. Inda que un non consiga aspirar máis que a transformar o seu espírito, a mellorarse tan sequera a súa alma e a súa vida en cada un dos seus actos, só con iso elevará o nivel da súa propia e dormida conciencia e a súa capacidade de indignarse e sentir noxo».