Vigo en 80 estampas

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a historia local viguesa a raíz da publicación do libro de Gerardo González Martín La vuelta al mundo de Vigo en 80 días:

A visita de Jules Verne a Vigo e a presenza destacada da nosa cidade na súa novela “Vinte mil leguas baixo dos mares” é un dos episodios literarios máis lendarios dos que podemos fachendear os vigueses. Unha visita que sabemos se produciu a bordo do seu iate a vapor e vela “Saint Michel III”, polo menos en dúas oportunidades, a primeira, a comezos do mes de xuño de 1878. A prensa da época testemuña que Verne participou no baile de La Tertulia, foi recibido polas primeiras autoridades viguesas e aproveitou a estancia dunha semana en terra para arranxar unha avaría da caldeira da súa embarcación nas instalacións dos estaleiros de La Industriosa, onde amigaría co seu propietario Antonio Sanjurjo Badía, o famoso “Habilidades”, emprendedor vigués pioneiro da nosa industrial naval e inventor do batiscafo conservado (por ventura) no Museo do Mar de Alcabre.

Vigo xa estaba na obra de Verne antes de que o bretón recalase no seu porto. Foi entre os anos 1869 e 1870 cando publicou por entregas no “Magasin d’ Education et de Récréation” as vinte mil leguas, a novela protagonizada polo capitán Nemo. Unha obra que dende entón forma parte da historia viguesa xa que dedica o capítulo oitavo da segunda parte á exploración que Nemo fixo da baía de Vigo, “augas impregnadas de luz eléctrica”, onde agardaba recuperar os lingotes que transportaban as embarcacións fundidas na batalla de Rande. Unha referencia afortunada para Vigo que, sen dúbida, contribuíu a acrecentar a lenda dos tesouros ocultos no fondo da ría e a procura das grandes riquezas desaparecidas o 22 de outubro de 1702.

Coa excepción do monumento de José Molares, instalado no porto deportivo en 2005 (a verdade que non moi afortunado), Vigo mantén unha débeda con Verne, un dos seus maiores propagandistas internacionais, que podería saldar incluíndo o seu nome no rueiro ou bautizando con el a Ponte de Rande, como ten proposto Méndez Ferrín. Outrosí acontece con Guglielmo Marconi, outro dos ilustres amigos de Vigo, merecedor de ser recuperado na memoria dunha cidade moi esquecedeira coma nosa. Unha silenciosa doenza colectiva que trataron de curar ou aliviar no posible os xornalistas da nosa historia local. Unha nómina de profesionais da prensa viguesa na que nas últimas décadas non poden faltar, entre outros, os nomes de Manuel de la Fuente, Lalo Vázquez Gil, Francisco Pablos, Fernando Gallego, Francisco Armesto Faginas, Javier Mosquera, Fernando Franco, Jorge Lamas, Manuel Orío. Aos que habería que engadir o labor impagable para a recuperación da memoria que supuxeron os libros dos fotógrafos vigueses como Manuel García Castro “Magar”, Ángel Llanos ou Víctor de las Heras.

Nese esforzo compartido de divulgación da historia viguesa e da recuperación da memoria cidadán é fulcral a achega do xornalista Gerardo González Martín, autor de máis dunha ducia de libros sobre esta temática. Un catálogo ao que engadiu hai pouco unha nova referencia, “La vuelta al mundo de Vigo en 80 días” (Ediciones Cardeñoso 2012), un título no que tamén se homenaxea a Verne. Unha colección de oitenta estampas na que se recuperan as historias esquecidas ao pé da oliveira do paseo de Afonso, concibido polo autor como “quilómetro cero do viguismo”, ou das rúas principais do ensanche do século XIX, como a de García Barbón, dende a da Escola de Artes e Oficios até aquel “Día do Aforro” de 1955 (o 31 de outubro) no que se inaugurou o edificio das oficinas centrais da hoxe desaparecida (vergonzosamente) Caixa de Aforros Municipal de Vigo. Outrosí sucede coas historias nacidas ao abeiro da Guía, o miradoiro dende o que se pode contemplar a máis inmensa baía, “o máis fermoso do reino de España” (Jovellanos), dende os aconteceres da Ponte de Rande (outra vez ás voltas con Verne) até os da illa de san Simón, onde autor atopa no seu lazareto “a raíz do Gran Vigo”. Historias tamén recuperadas polo autor nas vilas de Bouzas, nos eidos das Travesas e na aba do Castro, nos pupitres dos colexios vigueses ou nos comercios de toda a vida (como a Villa de París da Porta do Sol e La Favorita de Príncipe). Relatos entrañables protagonizados por vigueses con pegada popular, dende o ciclista Delio, pasando polo prolífico escultor Camilo Nogueira, ou doutor Ernesto Canoa, o cineasta Cesáreo González, até Francisco Castro Represas, o home que trouxo a Vigo a arquitectura de vangarda.

Como é adoito noutros libros de Gerardo González Martín nestas prosas viguesas non falta o dato preciso e documentado, xunto a anécdota agarimeira de potencia evocadora. Un xeneroso exercicio de memoria que debemos agradecer, xa que se non sabemos de onde vimos, moi dificilmente poderemos identificar onde estamos e cara onde queremos dirixirnos. Recomendo moi vivamente esta volta ao mundo de Vigo en 80 días e parabenizo ao seu autor e editor.

 

Corrupción política, tolerancia cero

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do escándalo de Luis Bárcenas, reflexiono sobre a corrupción politica.

Os 22 millóns de euros que Luis Bárcenas gardaba en contas correntes en Suíza e os sobres extra de canto menos cinco mil euros que entregaba ao remate das reunións do Partido Popular son senllas noticias que producen tanta e tanta indignación cidadá que poderían ser a pinga que, por fin, fixese derramar o vaso da corrupción política e do financiamento ilegal dos partidos políticos en España. Noticias que coinciden, ademais, con novas revelacións do patético caso Urdangarín, que afecta ao entorno da Casa Real, e cos efectos devastadores dunha crise económica e social que emprobrece e debilita a sectores máis humildes da sociedade.

É un auténtico escarnio que estoutro importante episodio de corrupción estea protagonizado por que foi un influínte dirixente do mesmo partido que promove as chamadas “políticas de austeridade”, que provocan recortes nos servizos públicos básicos de sanidade, educación e dependencia e que retira a paga de nadal e baixa o salario aos funcionarios. É unha burla á cidadanía saber que algúns membros do PP recibiron cartos en negro de orixe descoñecida, mentres as cifras de desemprego se achegan aos seis millóns de parados e o goberno concede unha vergonzosa amnistía fiscal a algúns defraudadores.

Por moito que a versión oficial do Partido Popular insista estes días en botar balóns fóra e situar a Luís Bárcenas alleo á súa organización –foi despedido en 2010, a raíz de ser imputado no caso Gúrtel–, por moito que intente establecer distancias co seu comportamento e coas súas responsabilidades, é imposible ocultar que quen foi tesoureiro durante case dúas décadas coñece moitos e importantes segredos do partido. Bárcenas non foi un dirixente popular calquera. Entrou a traballar en AP en 1982. Logo foi nomeado xerente do PP por Rosendo Naseiro, daquela administrador do partido, que dimitiría en 1990 por un suposto caso de financiamento ilegal. Despois, accedeu á tesourería, controlando dende o seu despacho da sede de Génova (edificio que sería adquirido en 1996) as contas do partido e de cada unha das súas organizacións territoriais. Tras o estoupido do caso Gúrtel, a estrela do tesoureiro devalou, mais conserva información moi valiosa para o seu partido e mesmo para as batallas internas que se poidan librar no seu seo.

Gúrtel –que xa se levou por diante a Zaplana e ao xuíz Garzón, aínda que por razóns diferentes– non é o único caso importante de corrupción. No verán pasado, o caso Dívar afectou ao presidente do Consello Superior do Poder Xudicial, que dimitiu tras ser acusado de utilizar cartos públicos para ir de vacacións. O caso Pallerols afectou ao financiamento de Unió Democrática de Catalunya, o partido de Duran Lleida. Despois de quince anos de proceso xudicial, por medio dun acordo entre as partes e a Audiencia de Barcelona, Unió conseguiu suspender o xuízo, recoñecendo de forma implícita a súa culpabilidade nun caso de fraude de subvencións, malversación e falsidade documental.

En Galicia o caso Pokemon afecta a un grupo de empresarios, funcionarios e políticos de PP, PSdeG-PSOE e BNG, aínda que de distinta relevancia e en distinto número, involucrados dunha ou doutra maneira nunha trama de corrupción en torno a contratas municipais do grupo empresarial Vendex. O caso Pokemon ten especial incidencia en Santiago de Compostela, onde está imputado o actual alcalde do Partido Popular Ángel Currás, tras a obrigada dimisión de Gerardo Conde Roa a pasada primavera, tras o escándalo de ser imputado por fraude fiscal. Como tamén é alarmante, xa dende hai ben tempo, o exercicio de clientelismo e enchufismo nas contratacións de persoal politicamente afín polas que será chamado a declarar Xosé Luís Baltar, quen foi amo e señor da deputación provincial e do PP de Ourense durante dúas décadas.

Abonda con ler a prensa internacional para comprobar como semellantes entramados de corrupción deterioran a imaxe de España no exterior, tanto pola tolerancia do Goberno de Rajoy como pola febleza exasperante da oposición de Rubalcaba para esixir erradicalos de raíz. Hoxe xa non abonda coa denuncia cidadá indignada por estes escándalos. Cómpre acadar decontado unha tolerancia cero coa corrupción e cos comportamentos socialmente insolidarios (como a fraude fiscal). Urxe actuar. Empezando polo feito de que os primeiros responsables dos partidos expliquen como se financian as súas organizacións, de onde proveñen os seus fondos, cal é o seu patrimonio e con que entidades finaceiras manteñen as súas débedas. Continuando pola aprobación nos parlamentos de novas leis de transparencia e por unha modificación da Lei Orgánica de Partidos, na que se contemple a responsabilidade das direccións nas súas contas e na que se estableza a total transparencia dos seus ingresos.

Os alicerces de don Paco

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo ao fío da celebración do centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego lembro a súa primeira década en Vigo.

Hai unha semana celebrabamos o centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego, o home luz da cultura galega do século XX. Coa presentación dun libro colectivo, “Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia”, coeditado pola Fundación Penzol, a editorial Galaxia e o concello de Vigo abríuse o programa de actividades deste ano do centenario no que se poñerá en valor o legado de don Paco.

Nacido en Vilanova de Lourenzá, dende 1939 don Paco asentouse en Vigo, cidade na que durante sete décadas desenvolveu a súa inxente actividade e á que tanto amou e gabou nos seus discursos. Recibíu a Medalla de Ouro da Cidade de Vigo (1988), foi nomeado o primeiro Doutor Honoris Causa pola Universidade de Vigo (1992) e a Praza Elíptica, onde se colocou un busto de Álvaro Fernández de la Vega, tomou o seu nome en 2000. Por ventura Francisco Fernández del Riego recibíu en vida o recoñecemento e agarimo das institucións e da cidadanía viguesas ás que con grande xenerosidade doou en 1995 a súa valiosa colección de libros e cadros, reunidos hoxe na Biblioteca-Museo Francisco Fernández del Riego da primeira planta da Casa Galega da Cultura, debaixo da Biblioteca Penzol, a máis importante do mundo no que atinxe a cultura galega, que dirixíu de forma altruísta durante décadas até o seu falecemento en 2010.

Os libros, sempre os libros, foron o cordón umbilical que uniron a del Riego coa cidade de sal á que Valentín Paz Andrade o convidou a traballar. Cóntao o propio don Paco nun dos capítulos do seu libro de memorias, “O río do tempo. Unha historia vivida” (Ediciós do Castro, 1990): “Cando collín o tren para Vigo [outubro de 1939], en Compostela, levaba comigo unha maleta con roupa e libros”. Cando o tren parou en Redondela, baixou para mercar o “Faro de Vigo”, onde leu que fóra encarcerado o seu amigo Valentín. “Non podía voltar a Santiago, e en Vigo non sabería a quen me dirixir” relata para expresar a incerteza daquela súa chegada a Vigo, terra de oportunidades, onde lixeiro de equipaxe pretendía subsistir e fuxir das ameazas daqueles durísimos primeiros días de posguerra e terror. A previsión de Paz Andrade, que lle fixo chegar dende a cadea algunhas instrucións, permitíulle encarreirar as primeiras xornadas viguesas. Dispuña dun cuarto nunha pensión da rúa do Príncipe e comezou a traballar na rúa da Ronda, no bufete do propio Valentín, onde tamén escribía para a revista “Industrias Pesqueras”. Tarefas que máis tarde simultanearía coas de profesor de Literatura e Filosofía, primeiro no Colexio Mezquita e, logo, tamén no Colexio Labor.

Tras aqueles primeiros meses, del Riego xa comezaba a participar nas tertulias do Café Derby e visitaba con certa frecuencia a casa da rúa Cuba de Enrique Peinador Lines, o fundador do Balneario de Mondariz. Paseaba e xantaba co seu amigo Carlos Maside, en días de fame, de restricións, de prato único (“servíannos na mesa un guiso e tres anaquiños de pan”), no Bar Mundial da rúa Velázquez Moreno ou no Bar América da rúa Eduardo Iglesias. Despois, na primavera de 1940, casou con Evelina Herbella, instalándose na primeira casa viguesa de seu, un piso da rúa de Pi e Margall que lles cedeu o doutor Ovella, que acabara de inaugurar no Porriño a empresa Zeltia para aproveitamento do cornello.

Naqueles anos vigueses escuros, moi difíciles, don Paco desenvolveu unha actividade política clandestina intensa, que culminaría coa celebración en Coruxo, no mes de xullo de 1943, da Asamblea reconstituínte do Partido Galeguista, onde se implicarían no seu primeiro Comité Executivo. Don Paco desenvolvía, ademais, unha intensísima actividade epistolar, que como home ponte o mantiña permanente unido á Galicia do exilio e da diáspora americana, que lle permitiu o inicio do seu labor como correspondente da revista “Galicia”, editada polo Centro Galego de Buenos Aires, onde publicou máis de douscentos cincuenta artigos e cinco mil noticias referidas a accións culturais galegas, asinadas como Salvador Lorenzana, un dos seus coñecidos pseudónimos, xunto a outros como Cosme Barreiros, Adrián Solovio ou Adrián Soutelo.

Como home rede que foi, del Riego soubo tecer acordos, aglutinar vontades, contaxiar alento para acometer tarefas colectivas a prol da reconstrución do proxecto galeguista. En 1949, argallou o primeiro suplemento de artes e letras do compostelán diario “La Noche”, recabou e redactou cantas colaboracións foron precisas para o programa que en galego emitía, dende Londres, xa en 1947, a sección española da BBC. E xunto a Xaime Isla Couto, soubo atopar a fórmula idónea, a dunha sociedade mercantil, que permitise constituír unha empresa, prescindindo da oportuna autorización gobernativa, ao servizo dunha nova política cultural, a editorial Galaxia. Eis como se chantaron en Vigo os alicerces do labor hercúleo que del Riego desenvolvería nas seguintes seis décadas. Ben é lembralos ao comezo do seu centenario.

Espolio para Galicia

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo alerto sobre o futuro moi incerto da Fundación Novacaixgalicia.

A liquidación das caixas de aforros galegas é un dos temas que maior indignación e perplexidade cidadá provoca. Con todo o que choveu, xa é imposible negar o rotundo fracaso da operación de fusión, auspiciada pola Xunta de Galicia e tutelada polo seu presidente Alberto Núñez Feijoo, no marco do proceso de reestruturación e centralización do mapa do sector financeiro español reducido a catro ou cinco grandes bancos, onde non ten cabida unha entidade galega, a pesar de contar co 40% da cota do seu mercado e supoñer a súa actividade o 10% do PIB da nosa comunidade.

Como é imposible negar a responsabilidade dos grandes directivos (con soldos desorbitados e xubilacións millonarias) das dúas caixas, que conduciron (algúns durante décadas e de forma personalista) ás institucións á semellante desfeita, na que se leva reducido o cadro de persoal case nun sesenta por cento e na que se anuncia o despido doutras 2.500 persoas. Como é imposible non recoñecer un escándalo na estafa monumental das participacións preferentes e subordinadas, que poden arruinar a máis de 90.000 aforradores galegos, a pesar de contar coa defensa do Fiscal superior do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia e do apoio cidadán nas súas mobilizacións. Como é xa moi difícil aventurar outro escenario para o futuro do banco hoxe nacionalizado que non sexa o de ser adquirido a prezo de ganga por unha das entidades sobreviventes para transformalo na súa franquicia no mercado galego.

Se todo o anterior non abondase, o colofón de semellante desfeita púxoo o recente anuncio do FROB (institución controlada polo Banco de España e o Ministerio de Economía) de que “o valor económico de Novagalicia Banco dá un resultado negativo de -3.091 millóns de euros”, colocando á Fundación Novacaixagalicia ao bordo do abismo. A entidade que xestiona a obra social e cultural das caixas, até agora propietaria do 6,84 % de NCG Banco, no momento no que o banco reciba “a inxección de 5.425 millóns de euros” do estado, procedentes do rescate solicitado á Comisión Europea, perderá toda a súa participación na entidade e a partir de 2014 quedará á intemperie sen posibilidade de recibir dividendo ningún para o seu funcionamento. Sucederálles outrosí aos setenta accionistas privados galegos que de forma testemuñal entraron a formar parte do capital fundacional de NCG Banco. Falando en prata, se un milagre non o remedia, tras 132 anos desaparecerá a caixa de aforros que fundou o 15 de xaneiro de 1880 o primeiro conde de Torrecedeira e o concello de Vigo. Confirmaríase así un auténtico espolio para Galicia, que no proceso de remodelación financeira perdería tanto as súas entidades (alá foi tamén o Banco Pastor) coma a súa máis importante entidade sociocultural.

Neste contexto, non se pode minusvalorar de xeito ningún a trascedencia do labor social, asistencial, solidario, educativo e cultural dunha entidade como a Fundación Novacaixagalicia que no ano 2008 chegou a dispoñer para a realización do programa das súas actividades dun orzamento de 146 millóns de euros, cantidade reducida a 35 millóns en 2012. Quen aínda teña dúbidas a este respecto, aconsello que compare estas cifras coas partidas dos orzamentos da Xunta de Galicia ou do Goberno de España para finalidades semellantes.

Co escenario deseñado polos responsables do FROB para Novacaixagalicia agóirase un panorama desolador: a desaparición dos programas para maiores e dependentes e o peche dunha rede de vinte centros asistenciais, de catro bibliotecas públicas especializadas, ademais de media ducia de escolas infantís, tres grandes centros de formación profesional e media ducia de centros de formación empresarial (incluída a Escola de Negocios da avenida de Madrid). Outrosí é probabe que suceda coa rede de centros sociais e culturais, que ofrecen unha programación de referencia no eido das artes plásticas, da música e do teatro. Sen esquecer os programas de bolsas universitarias no estranxeiro ou de iniciación profesional, os programas de apoio directo ao voluntariado e ás organización non gobernamentais, vitais nun momento coma o actual no que a desigualdade medrou en Galicia á mesma velocidade de vertixe ca precarización e o desemprego. Por non falar da incerteza que neste contexto provoca o destino que poida ter a colección de Arte de Caixanova, parte do patrimonio galego, ou o futuro dos edificios emblemáticos da fundación nas diversas cidades.

A desaparición da Fundación Novacaixagalicia, un patrimonio construído co aforro de varias xeracións de galegos e galegas, constituiría unha catástrofe para Galicia da que non temos precedentes, un tsunami social e cultural diante do que non pode permanecer máis tempo indiferente e conformista o actual Goberno Galego e o seu presidente.

No centro do mundo

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da aparición do libro Futbol es fútbol de Jacobo Buceta e da vitoria do Celta fronte ao Madrid, a criticar o relato centralista e reaccionario promovido pola caverna madrileña sobre as competicións de fútbol profesional.

Na presentación de “Fútbol es fútbol” (Xerais 2012) en Santiago de Compostela, Fernando Vázquez gabou o extraordinario humor co que está escrito o libro de Jacobo Buceta, ademais de insistir en que lle parecía insostible a actual estrutura dunha competición baseada na confrontación entre dous clubes, que reciben a maior parte dos cartos e atención das televisións, considerando ao resto dos equipos como meros comparsas ou figurantes. O seleccionador galego de fútbol –non esquezamos, tamén o adestrador do Celta que gañou dúas tempadas seguidas no Bernabeu– expresaba coa súa sutileza que era posible outra ollada do fútbol profesional en España, sen necesidade de centrar o foco na liorta entre madridistas e culés, semellante a desmitificadora que realiza no seu libro Jacobo Buceta.

No mesmo acto de presentación, o xornalista Xosé Hermida iniciou a súa intervención lembrando as palabras de Albert Camus, o escritor francés que xogara de porteiro, “todo o que sei con maior certeza sobre a moral e as obrigas dos seres humanos débollo ao fútbol”. Hermida enxalzou despois o divertido “das historias deste animalario de xentes que pululan polo fútbol actual, clasificadas por arquetipos”, ademais de agradecer que o libro estivese escrito dende Galicia, “evitando o espectáculo grotesco e cansino da eterna liorta entre Real Madrid e Barcelona, unha comedia interpretada sempre por persoas interpostas”.  Vázquez, Hermida e Buceta insistiron, pois, na necesidade dunha nova ollada distanciada do relato centralista, máis equilibrada e orixinal, sobre o mundo do fútbol español, xa que hai moita vida e ilusións máis alá dese eixo Madrid-Barcelona.

Vinte e catro horas despois da magnífica presentación compostelá, o colosal partido de copa do Celta en Balaídos demostrou sobre a lameira o acertado das palabras dos tres oradores. Os de Herrera gañaron con claridade meridiana un partido no que foron moi superiores tanto na utilización das estratexias do xogo coma na intensidade da súa posta en práctica. Conducidos polo rigor excepcional no manexo dos tempos do seu capitán Borja Oubiña, os celestes foron capaces de reducir a arrogancia das figuriñas madridistas até transformalas en monecos caprichosos incapaces de entender o que lles estaba sucedendo. Os celestes reescribiron coas súas biqueiras o argumento de David contra Goliat, un dos relatos fundacionais da humanidade, o do asalto á fortaleza por parte de heroes humildes. Un argumento seguido en Balaídos con tanta verosimilitude, ao que nin sequera lle faltou o imprescindible elemento da fatalidade que supuxo o gol merengue nos minutos finais, un feito que deixa o castelo madridista menos ameazado e obrigará a un maior esforzo dos nosos no novo Chamartín.

Porén, semellante proeza futbolística galega foi considerada por algún medio da caverna mediática madrileña como unha manifestación “de paletismo de ardor nacionalista do Celta de Vigo, que nunca se repite contra o Barça, que é outro tipo de independentismo”, ademais da “típica patada ao destino desta nación sometida aos rexionalismos que á levaron á ruína, en plena época da globalización”. Semellantes barbaridades evidencian que para persoas como o seu autor, o xornalista Julián Ruiz, esta traballadísima vitoria celeste non ten cabida posible no seu relato único, onde equipos e afeccións “tan simpáticas” coma a celeste están apenas para baixar os brazos, deixarse golear, facer o corredor aos campións brancos e aplaudir abraiadas e “agradecidas” as carreiras e caneos de Cristiano e outras figuras fichadas pola “xenerosidade ilimitada” de Florentino. Un noxento relato reaccionario e fanático que oculta o brutal endebedamento do clube dos seus amores (tamén coa Facenda Pública), mais tamén os continuos privilexios horarios e “outras axudas” recibidas ao longo das competicións. Un relato deportivo centralista que admite modulacións aparentemente menos ferintes, como a da transmisión deste partido en Canal +, onde os locutores descoñecían os nomes dos nosos xogadores e confundían os dos estadios e cidades galegas, expresión simbólica de que para eles máis alá da capital todo semella terra conquistada.

Oubiña, Mallo, Aspas, Bermejo, Sergio, Krohn Delhi, Bustos e o resto de heroes celestes demostraron o mércores o seu protagonismo, evidenciaron que o Celta non é comparsa de ninguén e que Balaídos volveu ser o centro do mundo onde competir con dignidade cos rivais mais difíciles. Abondou confíar nas propias posibilidades e dosificar con intelixencia o esforzo que requiríu activalas. Como o apoio entusiasta que os xogadores recibiron demostra que o Celta é un patrimonio afectivo e identitario de todos e todas, por riba de calquera diferenza, sexa política ou xeracional, ou a pesar de calquera distancia física ou virtual. Ala Celta!

O galego ameazado pola LOMCE

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo analizo o segundo borrador da LOMCE, con particular atención ao que atinxe á modificación que introduce no estatus das linguas cooficiais distintas do castelán.

Como membro dunha xeración de profesorado comprometido coa renovacion pedagóxica e a normalización da lingua e cultura galegas sinto indignación pola deriva que o Partido Popular pretende imprimir na nova reforma do sistema educativo. Seguindo de pé a pa os principios do documento “La sociedad española ante la agenda de reformas”, presentado polo sociólogo José Ignacio Wert no Campus FAES de 2010, coa aprobación da Lei Orgánica de Mellora de Calidade da Educación (LOMCE) o goberno de Rajoy pretende desmontar o modelo de Escola Pública acuñado na LOXSE de 1990.

Neste texto, dispoñible en Internet co formato esquemático de presentación, Wert propón, entre outras reformas políticas económicas e sociais, a recentralización das administracións autonómicas e a recuperación dalgunhas competencias por parte do Estado, o desenvolvemento de políticas de “austeridade exemplarizante”, a baixa das prestacións de desemprego, así como a reforma da Educación “como a máis importante que a sociedade española deben afrontar” ao longo desta década.

Neste eido, lonxe de ser considerado un recén chegado, o actual ministro de Educación, Cultura e Deporte critica abertamente o concepto “abusivo de Comunidade Escolar”, base do modelo de organización escolar e participación da LOXSE, propoñendo “non deixar escapar unha crise tan boa” (boutade que lle rouba ao demócrata Rahm Emmanuel, actual alcalde de Chicago) para substituír no sistema educativo “o refluxo de aspiracións participativas en beneficio da restitución da autoridade e da esixencia”, así como un pulo cara “a recuperación do papel do Estado na xestión do sistema educativo”. Meu dito, meu feito. Medidas recollidas polo miúdo no segundo borrador da LOMCE, presentado na Conferencia de Educación, ás que engadíu un reforzamento do peso da Relixión, coa conseguinte desaparición da materia de Educación para a Cidadanía e os Dereitos Humanos (presente no primeiro borrador da lei como Educación Cívica Constitucional), así como no alongamento a seis anos dos concertos educativos, sen dúbida, froito da negociación de Wert coa Conferencia Episcopal.

Para pechar o círculo das súas reformas recentralizadoras, a última hora e de forma non exenta de sorpresa, Wert decidíu ir a por todas e modificar tamén o estatus das linguas cooficiais no sistema educativo non universitario, rachando de forma unilateral un consenso recollido tanto no texto constitucional como nos Estatutos de Autonomía catalán, vasco e galego. Coa consideración do castelán e da primeira lingua estranxeira como materias troncais en todas as etapas educativas obrigatorias (das que o alumnado será avaliado en  todas as reválidas) e o das outras linguas do Estado, como é o caso do galego, como materias de especialidade (da que habería a posibilidade de non ser examinado nas reválidas), pretende perpetrarse un golpe de morte ao estatuto de igualdade das linguas no sistema educativo. Máis alá do seu dubidoso encaixe constitucional, esta medida pretende rachar de raíz co eixo das políticas lingüísticas catalás e galegas baseadas na non segregación do alumnado en razón de lingua e no desenvolvemento para todos os alumnos e alumnas dunha dobre competencia semellante en ambas as linguas oficiais, imprescindible para asegurar a súa liberdade de elección.

Como sinala a plataforma Prolingua, de aprobarse este segundo borrador da LOMCE as agresións á lingua galega do Decreto de Plurilingüismo, enmendado polo Tribunal Superior de Xustiza de Galicia no que atinxe á “liberdade de elección de lingua” do alumnado e das súas familias, veríanse “bendicidas e legalizadas”, mesmo podendo quedar en papel mollado os contidos da Lei de Normalización Lingüística da que estamos a piques de celebrar o trinta aniversario da súa aprobación. De non modificarse a redacción de Wert, no noso sistema educativo o estatus da lingua galega –non o esquezamos, definida como “lingua propia” no Estatuto de Autonomía– quedaría en absoluta inferioridade con respecto tanto ao castelán como á primeira lingua estranxeira (o inglés, na maior parte dos casos), xa que non tería idéntico valor académico para a traxectoria do alumnado. Unha humillación a nosa lingua racionalmente inxustificable. Un brutal retroceso que nos levaría a tempos anteriores á aprobación da Constitución de 1978.

Diante desta ameaza de morte para o galego, o presidente da Xunta ten a obriga de defender o futuro do idioma de noso, a lingua de toda a cidadanía galega, tanto dos que a utilizan como dos que prefiren non facelo, o patrimonio da humanidade máis valioso que quedou ao noso coidado. Feijóo debe instar a que o goberno de Rajoy recupere a sensatez nunha cuestión fulcral para o futuro de Galicia e para a convivencia da súa cidadanía.

Mártires de Sobredo

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar os acontecementos de Sobredo, con motivo do seu 90 aniversario. O texto recolle unha parte da miña intervención no Campo dos Mártires.

Cumpríronse noventa anos dos acontecementos de Sobredo, na parroquia de Guillarei, cando tres persoas foron asasinadas o 28 de novembro de 1922 pola Garda Civil cando defendían a dignidade dos labradores aos que se lles esixía un lucro da terra que eles traballaban. Cándida Rodríguez, veciña da parroquia de Pazos de Reis, Joaquín Estévez Besada, veciño de Soutelo do concello de Salceda de Caselas e Venancio González Romero, dirixente agrario de San Esteban de Budiño foron as tres persoas falecidas, xunto a outras sete que resultaron feridas de bala, cando a Garda Civil disolveu a balazos unha concentración de máis de dúas mil persoas que acudiran, convocadas a golpe de badaladas e de foguetes, dende diversas parroquias de toda a bisbarra, dende o Baixo Miño, a Louriña até o Paradanta en solidariedade cun veciño de Sobredo, a quen coa presenza do xuíz e a Garda Civil lle pretendían embargar os bens por negarse a pagar o foro ao rendista tudense José Sarmiento.

Unha negativa a pagar acordada no Congreso Rexional Agrario de Tui, celebrado do 28 ao 30 de xuño do mesmo ano, no que se acordou tamén fundar a Confederación Rexional de Agricultores Galegos baixo a presidencia de Basilio Álvarez. Un boicot, asumido por 133 sociedades agrarias parroquiais, co que se pretendía rematar cuns contratos forais, propios dun réxime escravista medieval, que obrigaban aos labregos a pagar unha renda anual, case sempre á altura do san Martiño, ben en especie (millo, viño ou animais) ou en cartos, aos donos da terra que traballaban. Unha reivindicación que provocaría o 6 de novembro a detención dos membros da directiva da Sociedade Agraria de Ribadelouro, o comezo dunha posterior folga na bisbarra e a clausura de locais das sociedades.

Dende entón, os acontecementos de Sobredo de 1922 quedaron fixados como símbolo da sociedade labrega martirizada, uníndose a xeira oprobiosa doutros semellantes que se produciron nesta loita agrarista noutras localidades do país, como Oseira (1909), Nebra (1916) e Sofán (1919). Particularmente estremecedores foron os desta última parroquia do Porto do Son, onde o 12 de outubro de 1916 foron abatidas cinco persoas, catro mulleres e un home, na ponte de Cans, tamén tras unha manifestación de labregos que berraban en contra do “defís”, un tributo que impuxera o concello para pagar unha débeda contraída coa deputación. Estes acontecementos foron inmortalizados por Castelao en 1931 no álbum “Nós”, cando escribíu ao pé dunha das ilustracións: “¡Un padrenuestriño pol-os que morreron en Oseira, Nebra e Sofán!”

Dende a derradeira década do século XIX e, singularmente, na primeira do XX, constituíuse o movemento agrarista galego co obxectivo principal  de eliminar os foros e trabucos que impedían a modernización do sector agrario, forestal e gandeiro e a liberación do réxime caciquil que os ateazaba. Na bisbarra baixomiñota foron pioneiras as Sociedades Agrarias de Salceda, constituída en 1897, do Porriño en 1900 e de Guillarei en 1901, presidida polo canteiro Ramón Castiñeira. O que provocaría no primeiro lustro do século pasado un rápido crecemento deste asociacionismo labrego por case todas as parroquias. O historiador Henrique Hervés Sayar sinala que as sociedades agrarias tudenses reiteraran unha serie de demandas verbo dos tributos, o que reflectía o descontento da poboación rural co sistema fiscal da Restauración.

A actitude rebelde, a solidariedade, a fraternidade, o esforzo colectivo amosado na longa loita antiforal ao longo de máis de dúas décadas conseguiron abrir unha saída política para o conflito que chegaría no mes de xuño de 1926 co decreto de redención foral do goberno de Primo de Rivera, que permitía cos labregos fosen donos das súas terras, mediante o pagamento dunha indemnización. Un sistema que custou ferro e fariña pagar a tantos dos nosos campesiños, que procuraron nos vieiros da emigración americana os cartiños para redimir os foros das terras de seu.

Coa conquista cívica da República e cos tempos de entusiasmo que suscitou, Sobredo convertiuse nun referente daquela loita antiforal e anticaciquil. O 29 de novembro de 1931 o escultor Camilo Nogueira puxo a primeira pedra do monumento aos mártires de Sobredo, que sería inaugurado o ano seguinte con motivo da celebración do décimo aniversario. Porén a intransixencia e o fanatismo fascista levou a dinamitar a obra de Nogueira no mesmo mes de xullo de 1936, coincidindo coa disolución das sociedades agrarias, o auténtico celme deste movemento a prol da dignidade campesiña. Por ventura, en 1986 celebrouse por vez primeira un encontro de lembranza daqueles sucesos e dous anos despois reconstruíse o monumento do escultor de Lavadores á dignidade campesiña. Unha cita anual que non perdeu actualidade.

Profesor Alonso Montero

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao profesor Xesús Alonso Montero con motivo do seu noeamento como fillo adoptivo de Ribadavia o vindeiro sábado, 24 de novembro.

Coincidindo co seu oitenta e catro aniversario, o vindeiro sábado 24 de novembro, o profesor don Xesús Alonso Montero será nomeado fillo adoptivo de Ribadavia por decisión unánime da súa corporación. Aínda que nacido en Vigo, onde vivíu até os nove anos, Xesús pasou parte da súa infancia e adolescencia en Ventosela de Sampaio, parroquia do concello de Ribadavia, onde nacera a súa nai. Foi no berce das terras do Ribeiro onde mamou a lingua galega e onde ten a súa matria da que nunca se desprendeu, como reza a placa que hai apenas uns meses se colocou na casa de Ventosela onde viviron os seus avós maternos: “A idade de nove anos, un mes e dous días o filólogo Xesús Alonso Montero iniciouse na aprendizaxe da lingua galega”; un feito que o protagonista cualifica retranqueiramente como “a primeira placa sociolingüística de Galicia”, xa que non se refire nin o seu lugar de nacemento nin de residencia. Como foi tamén en Ribadavia, onde sendo estudante de Filosofía e Letras na Universidade Complutense, obtivo o seu primeiro recoñecemento literario nos Xogos Florais de 1949, por un ensaio breve, que permanece inédito, titulado “Canto a Ribadavia”. Razóns abondas para tributarlle unha homenaxe a don Xesús na súa terra, á que se levan adherido, polo momento, máis de sesenta entidades culturais e cívicas de todo o país.

Non poderiamos entender a historia de Galicia e da lingua galega nas últimas seis décadas sen a achega esencial de don Xesús, tanto pola súa bibliografía monumental como investigador, estudoso, editor e publicista sobre os máis diversos eidos das letras e das humanidades, como polo seu compromiso inquebrantable coa causa da igualdade e da xustiza, a principal da humanidade, e contra calquera tipo de tiranía, empregando como armas a luz da palabra e a fouce da razón. O profesor, palabra que no seu caso transfórmase en metonimia da súa identidade, exerceu o seu maxisterio dentro e fóra das aulas como formador de bachareles en Lugo, onde deixou unha pegada extraordinaria no seu alumnado, como podemos comprobar cada vez que o acompañamos alí a presentar algún dos seus libros. Outrosí sucede cos seu alumnado do que foi aquel Colexio Universitario de Vigo e, máis tarde, da Facultade de Filoloxía da Universidade de Santiago de Compostela, da que é catedrático emérito.

Como editor non podo negar a miña admiración polo traballo rigoroso até a extenuación de Xesús, na consulta de múltiples fontes que acheguen novos detalles (aparentemente eruditos), que lle permiten desvelar a memoria (oculta) republicana de Galicia, ámbito onde ven realizando unha achega excepcional, recollida en libros de referencia internacional como “Cartas de republicanos galegos condenados a morte (1936-1948)” ou “Intelectuais marxistas e militantes comunistas en Galicia (1920-2006)”, un libro moi vencellado a súa militancia no Partido Comunista durante os últimos cincuenta anos. Como moi valiosas son as súas biografías intelectuais, nas que, sen dúbida, destaca a que preparou sobre Luís Seoane, “As palabras no exilio” (1994, 2002), como a máis recente sobre o filólogo “Aníbal Otero” (2011) con motivo do seu centenario, merecedora do premio Lousada Diéguez ao mellor traballo de investigación dos publicados o pasado ano, ou sobre a viaxe de “Castelao á Unión Soviética en 1938”, que presentamos ao longo destes meses.

Como tampouco podo agochar a miña admiración pola dimensión de don Xesús como brillantísimo orador de verbo rítmico e preciso, de erudición asombrosa, froito dunha curiosidade desborda. Orador que sabe dosificar o discurso a lume lento, introducindo pausas para a reflexión política ou literaria, co gume ben afiado da ironía e do escarnio cando o argumento do seu relato o fai preciso. Un orador que conquista decontado á audiencia, na xínea de Otero Pedrayo co que compartíu foros e formas, como testemuñan as fotografías do inesquecible xantar do Hotel Roma de Ourense en 1966 no que a cultura (a esquerda) galega despedía ao poeta Celso Emilio Ferreiro e iniciaba o combate cívico contra o encoro de Fenosa en Castrelo de Miño, asolagando tamén as súas terras nativas. Como tamén admiro a don Xesús pola súa conversa amenísima e documentada, sobre outras cuestións que poden parecer quizais máis triviais, mais non menos relevantes, para o futuro das artes e da cultura, como as goleadas do seu admiradísimo Lionel Messi, as xogadas memorables de Xavi ou as aliñacións históricas do noso Celta do corazón, onde é un grande experto. Este maxisterio oral do profesor, constitúe un macrotexto de dimensións extraordinarias, que permanecerá conservado na memoria e no corazón dos milleiros e milleiros de persoas que o temos escoitado ao longo dun país enteiro, que percorreu e percorre con enorme xenerosidade. A nosa maior gratitude para el.

Onte 432: Chapapote Prestige 10

/en , , , , , , /por

Cando se cumpren dez anos da xornada do afundimento do Prestige, coincidindo coa declaración do capitán Mangouras no xuízo, non podo evitar acudir ao meu arquivo (daquela aínda non abrira estas brétemas) e comprobar o que sobre o asunto escribira no Campo de Granada do Faro. A verdade é que lembro aqueles días de outono, no que acompañamos a Manuel Rivas nas presentacións d’ As chamadas perdidas, con enorme desacougo, mais tamén como alborais dun tempo de mudanza, un engrama na nosa historia colectiva que marcaría (como así foi) un antes e un despois. Reler aqueles textos de urxencia, escritos a golpe de serena indignación, é inevitable que produza certa melancolía. Como hoxe provoca indignación e vergonza que os responsables  e incompetentes políticos da catástrofe ecolóxica dos que pediamos a demisión non sexan nin chamados a declarar na causa. Recupero, pois, en formato pdf, sen cambios ningúns, aqueles textos publicados nas páxinas de Faro de Vigo ao longo de cinco domingos consecutivos:

  1. “Chapapote Prestige” (24 de novembro)
  2. “Nunca Máis” (1 de decembro, coincidindo coa manifestación dos paraugas de Santiago)
  3. “Somos mariñeiros” (8 de decembro)
  4. “A flota da esperanza” (15 de decembro)
  5. “Corenta días alteza” (22 de decembro)

 

Un éxito colectivo

/en , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo volvo sobre as orixes dos Premios da Crítica Galicia, que se celebrarán na edición 2012 o vindeiro sábado, 17 de novembro.

O pasado venres publicouse nestas páxinas de “Faro” unha reportaxe de Amaia Mauleón sobre os Premios da Crítica Galicia con motivo do seu 35 aniversario. Ilustraban o texto senllas fotografías de Magar e outra do desaparecido Llanos nas que puidemos identificar a relevancia que estes premios, creados en 1978 polo Círculo Ourensán Vigués, a entidade recreativa da rúa Venezuela daquela presidida polo libreiro Bieito Ledo, tiveron para a cultura galega.

Na primeira das fotos, a que máis me impactou, aparecen as sete persoas que formaron parte do primeiro xurado de creación literaria, o que escollería como gañador o poemario “Mar e naufraxio” de Alfonso Pexegueiro, editado polo Círculo de Investigacións e Estudos Sociales (CIES). Na foto de Magar aparecen arredor de dúas mesas rectangualres seis homes barbados e unha única muller, a profesora de literatura galega Pilar Vázquez Cuesta. O catedrático Emilio de Gregorio, secretario do xurado en representación do Círculo Ourensán, e Basilio Losada, profesor da Universidade de Barcelona, acompañaban a catro dos escritores máis relevantes da literatura galega das últimas cinco décadas Carlos Casares, Paco Martín, Xosé Luís Méndez Ferrín e o poeta Celso Emilio Ferreiro, un ano antes do seu pasamento. Este xurado de auténtica excepción afirmou no texto do seu ditame que no libro de Pexegueiro se realiza “un esforzo importante no camiño de conquerir unha renovación das técnicas expresivas da lingua poética galega”, ademais de salientar tamén o interese doutra obra que considerou longamente, “Silabario da turbina” do colectivo poético Rompente, “que mostra unhas especiais caraterísticas renovadoras no que facer poético”. Dende aquela, a creación literaria en galego, como o conxunto da oferta editorial galega, deu un chimpo de xigante. Paga a pena lembrar que entón se editaban en galego cada ano apenas 150 títulos, mentres que na actualidade, a pesar das dificultades das crises da industria editorial, son bastantes máis de dous mil. Foi, pois, aquel do Hotel Samil un decisivo momento alboral dun proceso de crecemento, ao que os Premios da Crítica nunca serían alleos.

Mais a foto de Magar, que sen dúbida pasará á historia da literatura galega, non informaba sobre o que sucedía extramuros daquel cuarto do Hotel Samil, onde se celebraron as deliberacións, ou do salón onde aquel 16 de maio tivo lugar a primeira “Cea das Letras”, na que é ben lembrar que cada un dos asistentes, o certo que de moi diversa condición, pagou as 800 pesetas do menú. Extramuros fervía o Vigo revolcado, que comezaba a enfrontar a primeira das súas nunca concluídas reconversións navais, unha cidade que sofría un momento de devalo económico, ao tempo que coas liberdades, aínda non completamente conquistadas, os partidos e forzas políticas abordaban o complexo debate do texto constitucional e das aspiracións da nación galega ao seu autogoberno e á recuperación plena da súa lingua e da súa cultura.

Nese fervedoiro social e político, que foi tempo de incertezas e oportunidades, cocéronse as primeiras edicións dos Premios da Crítica Galicia. Impulsados por unha xeración entusiasta de profesionais vigueses, pertencentes a un espectro político plural, mais vinculados coa esquerda e co galeguismo, os Premios da Crítica (nacidos primixeniamente co nome de “Premios Martín Codax”), como outras actividades organizadas polo Círculo Ourensán Vigués (Romería das Letras Galegas en Castrelos, Semana da Cultura Galega no norte de Portugal) acreditaron na potencia das iniciativas da sociedade civil e na consideración da cultura e a lingua galegas como un patrimonio de todos. Iniciativas todas as tres alicerzadas sobre un xeito mancomunado de entender o país e un traballo cultural “vivo e incitante”, co que se pretendía, lonxe de calquera intención elitista, “chegar a amplos sectores sociais”, por utilizar os termos dos seus textos fundacionais.

Ese espírito de galeguismo aberto, inequivocamente integrador e antiseitario, esa vocación de presentar a cultura galega na súa verdadeira estatura e diversidade (dende a creación literaria, a investigación, o ensaio, atá a iniciativa cultural, o disco, as artes plásticas, escénicas e audiovisuais), sen complexos nin chovinismos, permitíu a consolidación e a continuidade ininterrompida dos Premios da Crítica Galicia, a pesar das dificultades económicas e das circunstancias políticas de tres décadas e un lustro. A forza destes Premios, que na súa edición 2012 se fallarán o vindeiro sábado, 17 de novembro, debeuse tanto a ese espírito agarimeiro como á grande vitalidade da cultura galega, representada por esas máis de duascentas persoas e entidades que premiadas nas diversas modalidades ao longo da súa historia. Un éxito colectivo!