Figuras viguesas da memoria

/en , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío da colocación da escultura de Manuel Castro na rúa do Príncipe e da publicación dos novos libros de Gerardo González Martín por Ediciones Cardeñoso, reflexiono sobre a identidade viguesa:

Moitos vigueses quedamos gratamente sorprendidos cando atopamos o pasado venres, ao comezo da rúa do Príncipe, a escultura de Manuel Castro, o popular vendedor de Faro de Vigo. Esta peza de bronce, de tamaño natural e fasquía realista, realizada por Jandro, lembrará a unha das figuras populares do Vigo da segunda metade do século XX, aquel vendedor de prensa que voceaba polas rúas do centro os xornais e era capaz de soster en equilibrio un faro co furabolos dereito, unha proeza que moito nos impresionaba aos rapaces daquel tempo.

Esta escultura de Manuel Castro é un activador de memoria xa que representa a toda unha xeración de figuras populares viguesas de hai catro ou cinco décadas. No seu furabolos de bronce reflíctense as carreiras daquel Toniño que, durante os descansos, corría o perímetro da lameira de Balaídos ou a presenza do Cordovés, tamén celtista apaixonado, e vendedor de lotaría. Alí están espellados Chuchete e Ismael, tan coñecidos en Teis e Lavadores. Non falta NAF, o vagamundo peregrino, nin sequera Manolito Soler, artista estrela dos cabarés Brasil e Fontoira. Mais e sobre todo, este bronce representa a toda unha xeración de heroes anónimos daquel tempo difícil, persoas que traballaban coma Castro nas rúas viguesas e das que esquecemos ou nunca coñecimos o seu nome: os serenos, os limpabotas da Estación Marítima ou de Flamingo, os afiadores, os fotógrafos de minuto e os vendedores de parisién da Alameda, as carrexonas e pescantinas do Berbés, as vendedoras dos mercados, algúns barbeiros, os taxistas e choferes de coches de punto, os tranviarios e gardas municipais… Todo o Vigo popular e humilde que, dende agora, ten outra icona.

Non deixa de ser curiosa a coincidencia fortuíta da inauguración desta escultura de Manuel Castro coa publicación do libro Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso, 2011), magnífica biografía de Gerardo González Martín sobre a figura do cronista deportivo de Faro de Vigo Manuel de Castro. Un libro delicioso que relata tanto a peripecia vital do promotor da fusión entre os equipos do Fortuna e do Vigo, que en 1923 daría pé á creación do Celta de Vigo, como do que foi o decorrer deportivo en Vigo durante a primeira metade do século pasado. Neste libro imprescindible para a nosa historia local, González Martín reconstrúe co maior detalle todo o proceso do nacemento do fútbol en Vigo, dende o primeiro partido no recheo, o 23 de xaneiro de 1895, entre oficiais da flota británica, até que o Celta conseguiu o 19 de abril de 1936 o seu primeiro ascenso a Primeira División, sendo, tamén, o primeiro club galego que acadaba semellante fazaña. Manuel de Castro cubriu xornalisticamente os Xogos Olímpicos de Antuerpe e París, crónicas que reuníu en senllos libros de moito éxito popular no seu tempo; colaborou na revista Nós cunha sección de “Notas deportivas” que, magoadamente, non tivo a continuidade que merecía. Esta magnífica biografía de Handicap, figura viguesa que conta cun monumento en Balaídos dende 1956, axudará a poñer en claro algúns capítulos da historia deportiva viguesa e a contribuír a completar outro da historia local, a do seu xornalismo deportivo.

O mesmo Gerardo González Martín, reedita e actualiza este nadal outro libro de referencia no eido da historia local, El orgullo de ejercer de vigués (Ediciones Cardeñoso, 2011), no que reúne cinco biografías doutras tantas figuras viguesas: Manuel Olivié Cousiño, José Cao Moure “PPKO”, Tomás Mirambell, Antonio Sanjurjo Badía e Ángel Urzáiz. Ambientado naquel Vigo inquedo das dúas primeiras décadas do século XX, no que probablemente se alicerzou o que é a cidade contemporánea, cunha forte identidade industrial e marítima, este libro amosa que a condición viguesa principal é a da adscrición por cidadanía. Con estas biografías, de indubidable interese didáctico para a formación dos nosos escolares, González Martín amosa que ao futuro de Vigo contribuíron coa mesma teimosía tanto os que aquí naceron –o editor PPKO e Manuel Olivié, dous dos seus maiores propagandistas– como outros que aquí chegaron, como o catalán Mirambell, alcalde e presidente do Celta, o andaluz Urzáiz, chamado popularmente “o ministro honrado”, ou o sadense Antonio Sanjurjo Badía, un dos forxadores da tradición metalúrxica viguesa. Somos, pois, cidade de permanente acollida dende hai máis de dous séculos, algo que nunca debemos esquecer.

A escultura de Manuel Castro, como estes dous libros de González Martín, ou os libros recentes de Xerais sobre o Vigo dos oitenta, contribúen á recuperación da memoria local dunha cidade un chisco desmemoriada e aínda xove como é Vigo. Unha tarefa que debe ser continuada coa intención de formar a unha cidadanía viguesa integradora e orgullosamente galega.

5.1. Lingua propia

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a resolución do Valedor do Pobo sobre un libro de texto de Coñcemento do Medio.

A resolución do Valedor do Pobo relativa a un expediente de queixa sobre o contido dun libro de texto de Coñecemento do Medio de 5º de Primaria, presentada por un político vigués, constitúe un grave erro pedagóxico, ademais de pór en evidencia o desamparo no que se atopa todo o referido ao uso, o estatus e mesmo a aprendizaxe de e sobre a lingua galega no actual sistema educativo non universitario. Outra desfeita de consecuencias educativas nefastas provocada por parte daqueles sectores políticos que de forma máis ou menos explícita pretenden erradicar a presenza do galego en todos os ámbitos da sociedade. Sectores galegófobos que se desentenden do noso actual marco de convivencia –baseado nos consensos amplísimos forxados e actualizados durante tres décadas arredor do estatus da lingua galega– recollido tanto no Estatuto de Autonomía do 81 como na Lei de Normalización Lingüística de 1983.

A pesar de que a maior parte desta resolución do Valedor do Pobo se ocupa de cuestións de lexislación educativa, referidas a autonomía do profesorado e dos centros na elección dos recursos didácticos e no papel da Administración Educativa na súa supervisión, a cerna do erro desta resolución reside en admitir sen xustificación ningunha que este libro de texto recolle un “contido incompleto sobre a regulación Estatutaria das linguas oficiais en Galicia”. Valoración determinante que descoñecemos se é froito do informe que sobre a queixa subscribiu o subdirector xeral de Ordenación e Innovación Educativa da Consellaría de Educación ou do criterio dos redactores da resolución, tras a súa investigación sumarial e informal. En todo caso, abonda con lermos devagariño e con criterio didáctico as catorce páxinas da magnífica unidade didáctica dedicada a “O Goberno de Galicia”, incluída no libro de texto da editorial Vicens Vives obxecto da polémica, para decatármonos que por ningures existe un tratamento incompleto dos contidos curriculares establecidos para este nivel do terceiro ciclo de Primaria no referido ás institucións de goberno de Galicia, ao Estatuto de Autonomía ou aos símbolos de Galicia no marco establecido pola Constitución española para o Estado Autonómico. Para maior abondamento, se alguén pode albiscar algunha dúbida, na terceira páxina da unidade lémbrase nun recadro superior: “A Constitución establece que o castelán é a lingua oficial de España”, sendo “a lingua oficial única en 11 Comunidades Autónomas e en Ceuta e Melilla. Nas demais comunidades, segundo dispoñen os seus Estatutos de Autonomía, existe outra lingua oficial: O galego é a lingua oficial de Galicia…”

Semella que para os redactores da resolución do Valedor do Pobo, non abonda que na escolma de artigos do Estatuto de Autonomía (un texto de 57 artigos) recollida na cuarta páxina da unidade deste libro de texto só aparecesen os tres apartados do primeiro artigo e o primeiro do quinto (o xa famoso 5.1), aquel que reza “A lingua propia de Galicia é o galego”. Aí nesa liña semella estar a cerna da queixa e de resolución tan errada como inoportuna, nesta afirmación que expresa o carácter do idioma galego como patrimonio colectivo e primeiro lazo de cidadanía, que vincula a todos os cidadáns da Comunidade Autónoma Galega, tanto aos que o falan decote como aqueloutros que non o fan, propio tanto dos que aquí naceron como aqueloutros que viñeron a Galicia a construír o seu futuro e  o das súas familias. Esa afirmación do galego como lingua de encontro da cidadanía (un contido de carácter axiolóxico, que desenvolve a competencia social e cidadá, presente tamén no currículo do nivel) queda perfectamente abordada no libro de texto que o Valedor  recomenda á Consellaría de Educación “non sexa utilizado, en tanto o seu texto non sexa corrixido”. Afirmación –a lingua propia de Galicia é o galego– que na mesma tarde na que se coñeceu a resolución oín nun acto público dos beizos do actual conselleiro de Educación e dun maxistrado do Tribunal Supremo. Cal é a razon que non poida aparecer como tal nun libro de texto de Educación Primaria?

Non deixa de ser sarcástico que nesta unidade didáctica apareza outro recadro que reza do seguinte teor: “A misión principal do Valedor do Pobo consiste en recoller as queixas dos cidadáns e cidadás sobre as posibles violacións dos seus dereitos  e liberdades por parte da Administración”. Quen ampara aos cidadáns das resolucións erradas do Valedor do Pobo como esta, cando o seu criterio ademais é seguido pola Xunta de Galicia? Quen ampara aos cidadáns que queremos facer uso dos nosos dereitos lingüísticos e utilizar o galego en todos os ámbitos da vida social? Achegándonos aos días de Nadal, non está de máis que desexemos que sexa a estrela dos afectos a que guíe a lingua galega, unha luz que a todos e todas une.

Campo do Fragoso CXV

/en , , , /por

COMPARTIR

A cómoda vitoria do Celta fronte ao Guadalajara produciuse debido a que os pupilos de Paco Herrera souberon compartir. Na polisemia de calquera das tres acepcións principais dese verbo transitivo de orixe latina atopamos as mudanzas dun equipo que vemos cada xornada máis sólido e competitivo. Esta semana en senllos bos encontros de copa e liga, o Celta demostrou que aprendeu a “ter en común” un patrón definido de xogo (primeira); que sabe “distribuír en partes” as responsabilidades entre as súas liñas e entre os seus membros, xa sexan defensivas e atacantes (segunda), e, quizais o máis decisivo, que forxou un clima amigable que facilita “ter o mesmo sentimento” celeste tanto entre os que se formaron na canteira da Madroa como entre aqueloutros que viñeron a Vigo para construír ese soño tan difícil do ascenso á primeira (e terceira). Este Celta de Nadal é moito mellor equipo ca aqueloutro vacilante de inicio da tempada por que conta cunha estrutura moi sólida nas súas parellas de centrais (Oier e Túñez) e medio centros (Borja e Álex) que facilita a fluidez do xogo da media ducia de dianteiros que cargan con dinamita as súas biqueiras. Nunha das mellores primeiras partes que lembramos, o Celta ganduxou con fío invisible o seu xogo. A actuación da parella de centrais, anticipándose a todos os balóns e acudindo ás axudas precisas dos laterais polas bandas, foi magnífica. A solidez flexible de Oubiña, sen dúbida, o líder natural deste equipo, permitía unhas veces mudanzas de orientación do xogo entre as bandas a velocidade de vertixe, que axiña foron aproveitadas por Orellana e Quique de Lucas, mais noutras facilitaba diagonais interiores de tiraliñas cara ese valladar chamado Mario Bermejo disposto sempre a abrir ocos nas defensas rivais. Mais non menos memorable foi a actuación de Álex López, un rapaz capaz de asumir a responsabilidade de conducir de forma infatigable e distribuír o pase decisivo entre os atacantes. Con semellante xogo decontado foron chegando os goles feitos. Aos tres minutos un xute de falta de Quique de Lucas obrigou ao porteiro manchego a ofrecer unha pombiña. Dous minutos despois, Orellana errou cando pretendeu entrar na portaría coa pelota, o que público tan entendido como o de Balaídos axiña lle recriminou cunha estrondosa asubiada. O internacional chileno aprendeu onte en carne propia que en Vigo se valora moito máis aos xogadores xenerosos que saben enunciar o verbo compartir ca aqueloutros figuriñas que prefiren adornarse co de chupar. David Rodríguez, un dianteiro centro nato, famento de gol, demostroullo de forma exemplarizante cando non dubidou en pasarlle un balón de ouro para que a porta baleira abrise o vieiro da vitoria celeste. Foi ben bonito, que un cuarto de hora despois, cando Borja e Álex aseñoraban o encontro como querían, Oier enviase dende trinta metros un globo medido sobre o chileno que, tras unha fermosa xogada, soubo devolver a moeda para que o noso pichichi reatopase o tan necesitado camiño do gol. Co resultado franco para os galegos, o partido mudou de ritmo. Un Guadalajara moi curriño e voluntarioso intentou durante toda a segunda parte atopar os espazos para intentar collerlle as costas aos nosos centrais. Contou apenas cun par de oportunidades, xa que Yoel estivo moi atento e Oier e Túñez non perderon nin intensidade nin concentración nun serán de solidez absoluta. Máis aínda, houbo oportunidades abondas para que o Celta puidese ampliar o resultado nalgunha das cabalgadas dirixidas por Álex. Mágoa que no minuto noventa o de Narón non marcase tras un seu cacheirón formidable que saíu a moi poucos centímetros do poste. En definitiva, moi bo partido celeste. Pechamos o ano coas maiores esperanzas.

O noso tren

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da inauguración da liña Avant entre A Coruña e Ourense, reflexiono sobre o que entendo debera ser un modelo vertebrador do territorio do ferrocarril galego.

A apertura da liña de velocidade alta entre A Coruña e Ourense e a solicitude do PP ao Goberno en funcións para que non licite determinados treitos reabre o debate sobre a chegada da alta velocidade. É comprensible que o pasado sábado os responsables da dirección do PSdeG-PSOE, tras unha derrota electoral sen paliativos, recibisen coa onda ao ministro de Fomento, cualificando con grandilocuencia o feito como histórico. Porén, non se pode agochar que a posta en marcha deste tren que corre a máis de 200 km por hora entre Santiago e Ourense, evidencia tamén algúns dos erros cometidos nas últimas tres décadas sobre a reforma dos camiños de ferro e, en xeral, sobre a planificación das infraestruturas de transportes en Galicia.

Afeitos como estamos os galegos, quizais pola nosa condición xeográfica atlántica, a ser os últimos en gozar das modernidades viarias da historia –abonda con lembrar que durante o franquismo fomos os últimos en completar o plan REDIA de estradas nacionais, cando no eixo mediterráneo xa contaban coas primeiras autoestradas; ou como na democracia a apertura das nosas autovías con Castela realizouse despois da inauguración do primeiro AVE con Andalucía– recibimos a chegada deste tren veloz con máis escepticismo ca entusiasmo. Prudencia e desconfianza máis que xustificadas tras o anuncio do presidente da Xunta de que nos plans do goberno do pontevedrés Mariano Rajoy a finalización das obras do enlace ferroviario coa meseta adiarase, canto menos, até 2018. Outrosí sucede coa finalización do chamado Eixo Atlántico ferroviario, que debería unir Ferrol coa fronteira portuguesa, para o que se enxergan as peores perspectivas, tras declinar o goberno luso a realización das obras no seu territorio.

Tras a apertura do treito do AVE Santiago-Ourense, as áreas metropolitanas de Vigo e A Coruña, ás dúas rexións urbanas sobre as que se alicerza a economía e a poboación do país, continuarán afastadas por máis de dúas horas dun tren exclusivamente diurno (a derradeira frecuencia en cada sentido continúa sendo ás nove da noite), obrigando a que milleiros de persoas utilicemos decote o vehículo privado nunha carísima e incómoda autoestrada de pagamento para a que non existe alternativa ningunha doutro vial semellante gratuíto. Outrosi sucederá coas tres terminais aeroportuarias do país para as que non existen proxectos, nin sequera a longo prazo, de conexión co novo trazado ferroviario, nin tampouco cos portos principais, xa que a infraestrutura non está concibida para o uso por parte de trens de mercadorías (nin sequera durante a noite), o que dificulta, como xa se está comprobando, a apertura en Vigo da autoestrada do mar. Con todo, o caso máis inconcibible sexa o da ausencia de conexión ferroviaria cos portos exteriores de Ferrol e A Coruña, hoxe dúas obras megalómanas, dificilmente xustificables, que pretenden dobregar con formigón a vontade do mar.

Mención á parte merece que os trazados previstos polas liñas de AVE ameazan con liquidar o actual e obsoleto tren de proximidade galego, illando vilas ferroviarias centenarias como Redondela, Lalín, Carballiño ou Monforte; sen contar cun proxecto alternativo de “tren de cercanías”, esencial para a mobilidade interna das rexións urbanas Ferrol-A Coruña e Vigo-Pontevedra. Sen esquecer o papel subalterno que no calendario de desenvolvemento do AVE galego se lle concedeu a Vigo, á derradeira cidade do Eixo Atlántico á que chegará a velocidade alta e, non sabemos, cando a alta velocidade. É innegable que a incerteza sobre o que pode suceder coa prevista variante por Cerdedo aumenta coa redución drástica dos investimentos públicos anunciada por Rajoy.

Deseñado como parte do mapa radial da Alta Velocidade Española, debemos recoñecer que o custosísimo trazado do AVE galego, ademais de chegar con dúas décadas de atraso, non se axusta ás actuais necesidades do país. Galicia ten dereito a contar canto antes cunha conexión ferroviaria de Alta Velocidade con Madrid e con Porto, ninguén o dubida; mais tamén precisa conectar todas as súas cidades por un servizo ferroviario que utilice velocidade europea, sen esquecer a imprescindible interconexión entre os seus tres aeroportos e portos principais, como cos servizos de cercanías das rexións urbanas. Eis un proxecto de transporte intermodal viable, unha rede capaz de vertebrar todas as Galicias, as da beiramar atlántica coas do interior. Daquela poderíamos expresar o entusiasmo que hai cento e trinta anos cantaba Manuel Curros Enriquez na chegada da primeira locomotora a Ourense, que unía en cinco horas a cidade das Burgas con Vigo: “Velahí ven, velaí ven tan oupada, tan milagrosiña, con paso tan meigo, que parece unha Nosa Señora, unha Nosa Señora de ferro”. Ese sería o noso tren.

Vigo a explosión dos 80

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da publicación por Xerais de Vigo a 80 revolucións por minuto de Emilio Alonso e Vigo, a explosión dos 80 de Víctor de las Heras, reflexiono sobre o carácter dinámico e disruptivo da nosa cidade.

O 27 de decembro de 1981 o cine Salesianos, que rexía Salvador Penín, acolleu un dos concertos do Nadal Rock, organizados pola concellaría de Cultura do concello de Vigo que rexía Francisco Santomé. Ao escenario subiron catro grupos: os portugueses Arte e Oficio, os madrileños Nacha Pop e dous vigueses Trenvigo e Siniestro Total. O primeiro formado polo cantautor Bibiano Morón, que decidiu mudar de estilar e fichar aos membros do grupo Druída, Teo Cardalda, Pablo Novoa e Javier Martínez. O segundo, unha formación que se estreaba aquela noite formada polos membros de Mari Cruz Soriano y los que afinan su piano, Alberto Torrado, Miguel Costas e Julián Hernández, ao que se engadía como cantante Germán Coppini. Para Emilio Alonso, responsable do programa de información cultural “A Trincheira” de Radio Cadena Española en Vigo, aquel festival constituíu a epifanía do movemento cultural e social que se desenvolveu en Vigo ao longo da década dos 80, bautizado, quizais non do xeito máis afortunado, como “a movida”.

Dous libros recentes de Xerais, “Vigo a 80 revolucións por minuto” do citado Emilio Alonso e “Vigo a explosión dos ‘80” do fotógrafo Víctor de las Heras, retratan dende perspectivas complementarias un fenómeno cultural e social, unha euforia creativa moderna, de interpretación complexa que tendo o seu eixo vertebrador na música (un centenar de grupos de pop-rock) desenvolveuse tamén noutras disciplinas das artes (poesía, teatro ou plástica), da moda, do comercio, da hostelería ou da comunicación. Unha axitación artística que se produciu probablemente máis de noite ca de día. Unha sorpresa que convertíu a unha cidade de tradición industrial e portuaria nun referente de modernidade capaz de atuar a aquel Madrid de “la movida” e de “la nueva ola” de Alaska do que fachendeaban o alcalde Enrique Tierno Galván e o presidente da comunidade Joaquín Leguina, políticos que chegaron a visitar ambos os dous a nosa cidade.

Aquel Vigo foi tamén o da reconversión naval, anos dunha durísima pelexa sindical para salvar o futuro de Ascón e logo de Vulcano, no que a cidade tirou todo o seu carácter revolcado e os metalúrxicos toda a súa afouteza para defender na rúa con impresionantes manifestacións (como se ve nas fotos de Víctor de las Heras) o carácter de cidade industrial e identidade obreira. Anos nos que as feministas saíron a rúa para pelexar polos dereitos da muller e polo aborto libre na Seguridade Social e as mobilizacións contra os verquidos nucelares na fosa atlántica e as manifestacións anti OTAN, diante do xiro atlantista de Felipe González, forxaron os alicerces do movemento pacifista, ecoloxista e de educación para a paz. Anos nos que os estudantes de BUP e COU dos institutos vigueses se mobilizaron de forma contundente, como se facía case todo naquel tempo, esixindo pases para o Vitrasa. Década na que a heroína e a aparición da SIDA comezou a facer estragos sobre unha xeración de mozos desencantada tras anos de mobilización antifranquista dos seus maiores e de expectativas non satisfeitas no proceso de Transición e Reforma Política.

Os oitenta foron, tamén, os do “compañeiro” Manoel Soto como alcalde, gobernando en fráxil minoría, nalgún caso co apoio daquela elegante Esquerda Galega de Camilo Nogueira, sempre cun compromiso firme coa lingua galega e co protagonismo de Vigo no proceso de modernización iniciado pola Autonomía. Foi o tempo de maior protagonismo de Antonio Nieto Figueroa “Leri” na corporación, mais tamén dos seus campionatos de praias e dos seus “felices en Vigo”. Foron os da inauguración da ponte de Rande e da loita polo derrube do escalestri (a icona dos 80), os da colmatación urbana da aba do Castro cara ao Val do Fragoso e do polígono de Coia, convertido na sexta cidade de Galicia, sen contar apenas con servizos sociocomunitarios. Foi a década de dous ascensos a primeira do Celta e daquel mundial de Balaídos no que xogaron Italia, Polonia, Perú e Camerún. Tamén a da inauguración do Teatro e do Auditorio García Barbón da Caixa de Aforros (1984), a do primeiro Festival Internacional do Mundo Celta en Castrelos, a da apertura da Universidade Popular de Vigo na Escola de Artes e Oficios, a do Museo Laxeiro. Como tamén da publicación de “Tintimán” (a revista obxecto), do suplemento “Pharo the Bego” de “Faro”, da primeira concesión do Premio Xerais de Novela no Hotel Bahía ou do comezo da publicación de “Atlántico diario”.

Probablemente, aquela explosión dos 80, como ten sinalado o xornalista Fernando Franco, “aquel cóctel de política, deporte, cultura e sociedade”, contribuísen a conformar o Vigo que agora somos, esa cidade que, a pesar de crises brutais de emprego (como a que agora vivimos) e da febleza das súas élites económicas e políticas, non desiste non seu dinamismo e na súa vontade disruptiva.

Cultura do derbi

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a cultura do derbi futboleiro galego.

O segundo libro de Vigo por Magar ábrese cunha fotografía da viguesa “Peña Xaburú” en Riazor. Datada o 9 de setembro de 1960, un grupo moi numeroso de celtistas, entre os que aparece o propio Magar, amosa a súa ledicia e elegancia (todos levan lazo ou garabata) baixo unha pancarta na que se le o seguinte texto en galego: “Vigo. Peña Xaburú ¡Aquí estamos, non o merecedes…, pero os animamos!” . Toda unha declaración de lealtade celeste dunha afección que, xa daquela, sabía estar ás duras e ás maduras. Segundo relata Fernando Gallego na súa historia do Celta, publicada por “Faro” con motivo do 75º aniversario do club, tras o descenso a segunda o ano anterior, a afección celeste estaba un chisco queimada co seu equipo, o que explicaría o de “non o merecedes”, unha chanza que resultou ser un revulsivo eficaz, xa que os seareiros regresaron felices a Vigo grazas ao solitario gol de Gómez co que o Celta gañou aquel derbi. Resultado que sería máis abultado no derbi de primavera en Balaídos, no que marcaron Igoa, Zamorita e, outra vez, Gómez, o noso dianteiro centro.

Hai cincuenta anos os derbis do Celta co Deportivo eran moi frecuentes. No verán, formando parte da pretempada, celebrábase o “Trofeo Amistad”, a dobre partido, un en cada cidade. Os seareiros viaxaban por milleiros para non deixar sós aos seus. En 1965 foron 8.000 os celtistas que acudiron a Riazor, un número superior ao de socios, algo asombroso. A ledicia daquela festa, que os celtistas iniciaban ao mediodía nos viños dos Olmos, “quecíase” polo anuncio das primas ofrecidas polos presidentes para motivar ao seus xogadores en partidos “transcendentais” –que podían chegar as dúas mil pesetas por barba– ou polos comentarios irónicos dalgúns xornalistas que criticaban nos medios coruñeses a tradicional “ferocidade olívica” ou que denominaban a Vigo como “cidade dos tranvías”, o que non sei se interpretar como un velado piropo. Unha rivalidade futbolística comezada en 1908 cando o Deportivo da Sala Calvet visitou o campo vigués do Fortuna C.F. e que continuou o ano seguinte cando o 15 de maio de 1909 se inaugurou o campo de Riazor co primeiro derbi, tamén co noso primeiro “team” vigués.

Magoadamente, dende hai vinte e cinco anos, coincidindo coa volta do Deportivo e do Celta a primeira e cos anos máis gloriosos deportivamente de ambos os dous clubes, perdeuse aquela cultura do derbi e do seu “fair play”, concibido como festa de encontro das afeccións, sendo substituída por unha confrontación pailaroca que emula a cultura hooligan e ao odio tribal. Quizais foi o derbi en Riazor do 7 de xuño de 1987, gañado polo Celta, con ambos os dous clubes xogándose a cara de can o ascenso a primeira, o que abriu a cultura das pelexas e da confrontación entre algunhas peñas de ambos os dous equipos. Un modelo de confrontación que non foi evitado polos presidentes dos clubes e que foi aproveitado de forma irresponsable por algúns políticos populistas, como testemuñan as fotos inesquecibles dos cornos de Francisco Vázquez na grada ou as actuacións de Antonio Nieto Figueroa “Leri” nos derbis de Balaídos. Os apedramentos dos autobuses da afección celeste no derbi da pasada semana, minimizados polo presidente Lendoiro, amosan que esa cultura da violencia asúmese como inevitable nos derbis. Outrosí sucede cos cánticos das afeccións, afirmándose por oposición ao rival (“Vigo, no”, “Coruña, non” ou outros sintagmas que non debemos reproducir), amosando unha carencia de autoestima e de confianza nas posibilidades do equipo ao que apupan.

Transformar rivalidades futbolísticas en confrontacións violentas entre Vigo e Coruña, dúas cidades irmáns, que sabemos compiten entre si nos mercados financeiros, nos fletes portuarios ou na chegada do tren de alta velocidade, resulta inadmisible e moi perigoso para a existencia dun proxecto de convivencia chamado Galicia. O entendemento entre Vigo e A Coruña, os dous motores industriais e financeiros cos que contamos, é esencial para o futuro do país.

Estou convencido que é posible a existencia dunha rivalidade goleira galega, moi intensa e emocionante, sen que isto impida o recoñecemento do rival, como o noso irmán e como o noso cómplice. O intenso derbi vasco, demostra que é posible un modelo de rivalidade deportiva que non estea baseado en negar ao contrario e atacalo de forma tribal. Ambos os dous clubes, tanto as súas directivas como os seus cadros de xogadores, os alcaldes, os partidos políticos e os medios de comunicación deben traballar arreo por recuperar aquela cultura do “fair play” doutrora. Non debemos renunciar a que algún día sexa posible tomar un viño nos Olmos coa camiseta de Iago Aspas ou unhas ostras na Pedra vestindo a de Valerón antes de celebrar un dos derbis galegos de primeira. Queda case todo por facer.

Campo do Fragoso CXIV

/en , , , /por

SÍNDROME DE FILIAL

Creo que ten razón meu irmán Eduardo cando di que este Celta padece a síndrome de filial, eses equipos tan simpáticos para os rivais, gabados por tratar ben a pelota, por ter vontade combinatoria, mesmo por chegar a golear, mais que tamén, finalmente, son doados de superar para os equipos máis feitos e competitivos debido a súa febleza de carácter. Nos dous últimos partidos, os célticos amosaron síntomas moi preocupantes desta síndrome e pagaron con senllas derrotas, moi dolorosas ambas as dúas, a súa escasa entidade defensiva e a súa incapacidade para desbordar a dúas defensas (portarías incluídas) serias, contundentes e fiables tacticamente. Aí quizais poida residir algunha das razóns que, transcorrida máis da metade da primeira volta, sitúan ao equipo noso nun chanzo inferior aos catro galos da categoría, Hércules, Almería, Deportivo e Valladolid; conxuntos cos que perdimos, con todos os catro, con claridade. Fronte ao líder repetíuse a decepción da semana anterior en Riazor. Nos primeiros vinte minutos enxergamos algunha esperanza. Apenas transcorridos dous minutos, Aspas debeu marcar, tras deliñar unha falta con moito veleno sobre Falcón, moi asubiado polas peñas. Outrosí, poucos minutos despois, cando a forte presión do Celta nos dous terzos da lameira permitiu que Iago Aspas estragase sobre a rede lateral un gol feito, tras un pase magnífico de Joán Tomás. Foi un espellismo e unha desgraza que penso mudou a deriva do partido. É certo que o Celta combinaba a partir das aperturas de Álex López; como tamén o foi que Orellana intentaba, unha e outra vez, os seus perigosos caneos polo centro ou os seus taconazos de fantasía, mais resultaba imposible superar o valado que o Hércules foi construíndo desque decidiu xuntar as súas liñas. Unha arañeira que unha vez tecida serviulles os alacantinos para procurar algunha xogada de contraataque. A primeira con perigo chegou aos 17 minutos cando Callejón xutou moi colocado e Xoel desviou a córner na súa mellor e case única intervención ao longo do partido. Froito do saque de recanto posterior, coincidindo coa lesión dun defensa noso, deitado no chan, e cunha perda de concentración do resto da defensa, marcou o seu gol o Hércules. Unha brincadeira do azar ou unha desgraza, nunca o saberemos. Aos visitantes abondáronlle estas dúas xogadas como toda a súa achega ao xogo de ataque. Durante a hora e cuarto restante, o Celta monologou coa pelota até o aborrecemento, incapaz de abrir polo centro a lata dun rival que soubo defenderse con moito oficio e moita autoridade sen apenas pasar dificultade ningunha. Durante a segunda parte, Herrera incorporou a David, para aproveitar a mobilidade de Iago nunha das bandas. Faltando vinte, o Celta tivo cinco minutos de grande intensidade onde semellaba podía chegar o empate en calquera momento, ben nalgunha entrada por banda ou dos saques de falta frontais. Joán Tomás tivo un gol feito cando quedou só diante de Falcón, que o arqueiro salvou in extremis. Imposible. As entradas de Bermejo e Toni tampouco conseguiron descentrar a un equipo como o Hércules moi seguro e convencido na súa impecable estratexia defensiva. Os cinco minutos de desconto, amosaron o éxito da estratexia do galego Mandiá, o adestrador alacantino que formara parte da defensa do Celta durante catro tempadas hai vinte anos. É inevitable que a bancada de Balaídos, ademais de fachendear de contar cunha dianteira goleira, deveza por contar coa solidez defensiva que hoxe presentou o líder. A febleza de estrutura, un problema que arrastra o Celta dende a primeira xornada, pode estragar as súas posibilidades de ascenso. Aínda hai tempo e forma de resolvelo.

«Polaroid 25», artigo en «Faro de Vigo»

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o que supón para a literatura galega a celebración do vinte e cinco aniversario da publicación de Polaroid de Suso de Toro.

Hai algúns libros e autores marcantes, capaces de permanecer e de representar as preocupacións ou o imaxinario colectivo dun tempo. Esa capacidade referencial é a que permite utilizar as efemérides literarias como mecanismo para volver a visibilizar a libros e autores no mercado editorial, nos medios de educación ou no propio sistema educativo. Foi o caso deste 2011 no que lembramos ao poeta Lois Pereiro, con motivo do Día das Letras Galegas, e ao escritor Álvaro Cunqueiro, con ocasión do centenario do seu nacemento. Celebracións ás que se uniron senllos aniversarios bibliográficos de dous títulos emblemáticos: o cincuentenario da publicación de Memorias dun neno labrego, a novela de Xosé Neira Vilas, publicada en 1961 en Buenos Aires pola editorial Follas Novas; e o vinte e cinco aniversario da edición de Polaroid, o libro narrativo coa que Suso de Toro iniciaba en 1986 as súas publicacións en Xerais. Efemérides literarias que terán a súa continuidade en xaneiro de 2012, coa celebración do centenario do nacemento de Celso Emilio Ferreiro e no mes de agosto co cincuentenario da publicación na colección Sanlés de Galaxia da súa Longa noite de pedra; sen esquecer a lembranza do polígrafo e empresario Valentín Paz Andrade, figura á que se lle dedicará o futuro 17M. Nin tampouco que en 2013, Galicia deberá preparar un ano rosaliano con motivo dos cento cincuenta anos da publicación no prelo vigués de Compañel da primeira edición de Cantares gallegos.

Tras un ano Pereiro moi exitoso e renovador, despois do éxito da recuperación das memorias de Balbino e das numerosas publicacións e actos sobre a figura de Cunqueiro, afortunadamente tampouco pasou desapercibido o aniversario da publicación de “Polaroid”, un libro que, coincidindo co inicio da Autonomía e a oficialización da lingua galega nas administracións e no sistema educativo non universitario, supuxo unha profunda ruptura estética no decorrer da narrativa galega. Un feito que xa acontecera no eido da poesía xusto unha década antes, en 1976, coincidindo coa publicación de Mesteres de Arcadio López Casanova, Con pólvora e magnolias de X.L. Méndez Ferrín e Seraogna de Alfonso Pexegueiro, tres libros de poemas que enxergaron un novo horizonte.

Polaroid foi un lóstrego, un acto de rebelión cunha tradición mansa, unha revolución literaria, que en palabras do crítico José Manuel Estévez Saa sinalou “o inicio do tránsito da narrativa galega cara á modernización e as posibilidades de versatilidade da nosa lingua”. Un texto no que Suso de Toro, tras o seu debut con Caixón desastre, asumía unha tarefa artística por facer, a de inserir a narrativa en galego na tradición contemporánea universal. Un proxecto que continuará en textos posteriores, como Tic-Tac, A sombra cazadora, Calzados Lola, Non volvas, Trece badaladas, e que desenvolverá até, polo momento, na súa última peza, Sete palabras.

Polaroid foi unha aposta moi arriscada do inesquecible editor Luís Mariño, cando abría os vieiros da colección “Xerais Narrativa”. Un libro que rompía cunha forma de entender a narrativa galega, un libro que non se pode explicar, xa que continúa sendo moi difícil saber se estamos diante dunha novela extravagante e bizarra –quizais, tamén “romántica”, como a definíu o académico Xosé Luís Axeitos, que destrúe practicamente todo–, dun monllo de relatos punkies e irreverentes ou apenas dun compendio de momentos epifánicos. Suso de Toro declarou no acto no que se lembraron estes vinte e cinco anos: “a publicación deste libro foi un acto estético e político, daquela era, como son hoxe, moi crítico coas ideas establecidas na cultura galega, mesmo co propio país”. En cada unha das páxinas de Polaroid, e non só nos capítulos iconoclastas presentados como “Apocalipse do churrasco”, late a insatisfacción, a necesidade de mudar o país, a vontade de saír desas páxinas de papel superando calquera intención de autocomplacencia sobre un devir coletivo do que somos os únicos responsables.

Cunha fasquía formal anticlásica, Suso de Toro amosa nas páxinas de Polaroid unha confianza radical na literatura como unha ferramenta para mudar a realidade, para esculcar nos límites, mais tamén na posibilidade de ser moderno e radicalmente galego. Eis capítuliños memorables, epifanías como as de “¡Móvanse, que é un vídeo!”, auténticos textos manifesto, que amosan o carácter anticipatorio dunha obra escrita coa audacia de quen reivindica a precariedade, a inmediatez, o que non é perfectible, o que se pretende aberto para que poida ser radicalmente modificado. Tras vinte e cinco anos, semella que o tempo non envelleceu as páxinas de Polaroid, un libro que radicalmente actual, coa capacidade de permanencia dos textos importantes. Recomendo vivamente revisitalo nestes tempos difíciles de incerteza.

«Vigo é traballo»

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a situación de crise económica na área metropolitana ao fío da manifestación sindical unitaria do domingo.

A grande manifestación sindical unitaria en defensa do emprego na área metropolitana de Vigo é unha chamada de alerta sobre a gravidade da situación económica e social que vivimos. Todos os pilotos xa están en vermello. Cunha taxa de paro do 21%, á altura da elevadísima media española e catro puntos por riba da media galega, no Vigo metropolitano viven 60.000 persoas en paro, das cales máis da metade son veciños do concello de Vigo. Disparadas nos tres últimos anos e con forte incidencia tanto nos sectores da industria como dos servizos, estas cifras sitúan a Vigo como a cidade con maiores taxas de paro de Galicia e un dos puntos negros do desemprego en España.

Estas taxas reflicten as dificultades económicas das empresas da nosa área metropolitana, tanto das grandes de capital trasnacional como aqueloutras pequenas e medianas empresas de capital galego. A crise financeira internacional bate sobre todas. A crise mundial do sector do automóbil supuxo a perda do 24% dos empregos do sector na comarca de Vigo, mesmo a pesar de certa resistencia inicial da factoría de Citroën que prescindiu de tres mil obreiros, a maior parte deles eventuais. Outrosí sucede coa crise do sector da construción naval, no que se perderon máis do 40% dos empregos fose a causa da falta de novos barcos ou de problemas engadidos como o da tax lease. Mais tamén hai perdas de emprego noutros sectores industriais como o do resto do sector metalúrxico, o téxtil, a madeira, a construción e as actividades pesqueiras. Sen esquecer o fortísimo impacto da crise sobre as pequenas empresas do sector de servizos, sometidas ás restricións de financiamento polos bancos, a pesar de que moitas delas sexan viables, e ás políticas de redución do gasto das administracións públicas para diminuír o déficit público. O pequeno comercio vigués vive unha situación catastrófica como se pode comprobar paseando por algunhas rúas viguesas, onde hoxe semella que son máis os establecementos pechados que aqueloutros que continúan abertos.

A situación que vivimos en Vigo é difícil e, magoadamente, as perspectivas a curto prazo non son moi alentadoras. Sabemos que para saír da crise non abondará cunha simple modificación das actuais políticas de contratación, receita salvadora que propoñen os que defenden unha maior flexibilidade para o despido, cando se amosa que outras comunidades coa mesma normativa laboral que temos en Galicia (eis os casos de Euskadi, Navarra) presentan unhas taxas de paro que son a metade das nosas. Como tampouco creo vaian axudar a reactivar a actividade económica, e polo tanto a fomentar o emprego nos sectores privados, as políticas públicas de consolidación fiscal baseadas só nos recurtes dos servizos e na eliminación de calquera investimento en infraestruturas e dotacións de carácter público. Como sobran as proclamas electorais oportunistas, que estes días empregan nos mítins o desemprego como reclamo de partido e prometen a recuperación da confianza como auténtico fierabrás capaz de curar nun plis plas todas as feridas causadas pola crise. Os economistas insisten en que non é posible unha recuperación dos niveis de emprego sen políticas que poñan o seu énfase no estímulo da actividade económica (crecemento do PIB como mínimo por riba do 2%). Aí nesas políticas económicas proactivas e na reorientación da actividade produtiva cara aos sectores máis dinámicos e eficientes pode enxergarse unha saída a medio prazo para crise tan dura como a que vivimos.

A economía viguesa, baseada nun forte sector industrial e nunha presenza importante das actividades pesqueiras e marítimas, deberá asumir ese mesmo reto, tamén esa oportunidade, para modernizarse e reinventarse tecnoloxicamente en sectores en profundaza mudanza. Vigo non pode resignarse a perder sen batalla os seus principais sectores industriais. A identidade viguesa forxouse, ao longo de dous séculos, polo traballo teimudo dos seus mariñeiros, obreiros, empregados e dos seus empresarios e emprendedores, capaces de superar as maiores dificultades. Vigo é unha cidade marítima industrial. Aí reside unha cerna que non pode perder.

A crise actual lembra moito á vivida hai tres décadas, cando a cidade afrontou con toda a súa coraxe os problemas de Citroën e a brutal reconversión do sector naval, sectores defendidos polos traballadores e os seus sindicatos coa maior afouteza, mais que contaron co apoio unánime do resto dos sectores cidadáns. Lembrar aquelas manifestacións de 1984, cando a cidade toda reclamaba a continuidade do sector da construción naval, constitúe hoxe un acicate e un motivo para a esperanza. A nosa laboriosa abella da ribeira posúe, tamén, un carácter revolcado, unha resistencia teimosa que lle imprime dinamismo. Apostemos para que no futuro Vigo será traballo.

Campo do Fragoso CXIII

/en , , , /por

YOEL SALVADOR

O Celta completou a súa xeira máxica cunha cuarta vitoria, manténdose, ademais, imbatido en Balaídos por terceira xornada consecutiva. Tras un resultado moi axustado e un período de prolongación de nove minutos, no que Yoel salvou a vitoria cunha intervención extraordinaria, o equipo de Herrera emproa o derbi con todo o seu velame aberto. Despois de catro tempadas vividas na desolación, o Celta presentarase o domingo en Riazor coa autoridade que lle dá ocupar postos de ascenso, como corresponde ao equipo sólido e competitivo que quere a súa afección para estes partidos importantes co Coruña. Non foi doada esta vitoria pola mínima diante dun Cartaxena máis frouxo ca en tempadas anteriores. O Celta non soubo levar ao marcador a súa magnífica saída na que defendeu dende moi arriba, algo o que non estabamos afeitos, presionando xa dende o terreo contrario, o que obrigaba aos albinegros ao xogo do pelotazo. Neses vinte excelentes minutos, nos que o Celta mandaba, Orellana e un Bermejo moi batallador estragaron oportunidades moi claras para marcar. Porén, a medida que a presión inicial foi decaendo, o partido entrou nunha fase de horrible aborrecemento, motivado, en boa medida, polo diletancia de Bustos e as súas voltas e reviravoltas para axilizar o ataque e pola escasa participación de Álex López nos lances do xogo. Non foi estraño que este devalo permitise aos dous puntas do Cartaxena que se fixesen notar, procurando atoparlle as costas a Jonathan Vila e a Andrés Túñez, desta volta a nova parella de centrais. Con todo e a pesar de xogo tan gris sobre a esvaradía lameira, de cando en vez producíanse alustros de xenialidade combinatoria entre os dianteiros celestes, que están tempada queren poñer dinamita nas súas biqueiras. Bermejo debeu marcar de chilena tras un excelente centro de Quique de Lucas. Poucos minutos despois, a piques de rematar a primeira parte, o extremo celeste volveuno intentar con outro centro envelenado, dende a dereita; desta volta houbo fortuna, xa que o central Abraham Paz chegou un pouco xusto e só foi capaz de despexar sobre o longueiro da súa propia porta, de xeito que a pelota botou na propia liña de meta, onde agardaba Iago Aspas, o noso dianteiro en estado de graza, para empurrala a porta baleira. A segunda parte foi moito máis movida e emocionante para a bancada. O Celta deixou a iniciativa aos murcianos e buscou o seu gol da tranquilidade ao contragolpe. Abofé que tivo case media ducia de oportunidades para conseguilo, mais aos dianteiros celestes sobráronlles caneos e faltoulles xenerosidade combinatoria nas súas accións. Sobre todo foi unha mágoa que Aspas, tras unha recuperación magnífica e unha carreira velocísima, preferise xutar (e errar) que ceder a De Lucas, situado en mellor posición para marcar. Porén, ben sabemos que cando non se aproveitan eses goles feitos, dalgún xeito se lle están dando azos a que sexa o rival que o intente. E así sucedeu co Cartaxena que un minuto despois da estrondosa “chupada” de Aspas puido empatar cando Chamorro quedou só diante de Yoel e, neses segundos intensos de man a man, non foi quen de superalo. Con todo, máis extraordinaria foi a seguinte intervención do porteiro de Arbo, cando no treito derradeiro salvou de auténtico milagre un cabezazo de Abraham Paz, tras un minutos nos que os de Herrera tiveron que defenderse de forma meduliana. Non hai dúbida que foi Yoel con estas dúas grandes paradas o que gañou un partido que os dianteiros celestes non souberon pechar. Unha gran actuación que, ademais, sabemos reforza a confianza do equipo e da bancada nun porteiro novo, que comezou a tempada de forma vacilante.