Onte 583: Co arquivo de Guillermo Cameselle

/en , , , , , , , , , , /por

Tiven a fortuna de dedicar moitas horas do sábado ao estudo do arquivo do fotógrafo Guillermo Cameselle, xa que é a nosa intención publicar a comezos do vindeiro outono, coincidindo co primeiro aniversario do seu pasamento, un primeiro libro antolóxico da súa obra. Coa axuda imprescindible dos seus fillos (Guillermo, Rosa e Fernando) intentamos escolmar unha mostra representativa das máis de 30.000 fotografías do seu arquivo, que percorren a historia da area metropolitana de Vigo durante un cuarto de século, de 1980 a 2005. Cameselle foi fotoxornalista de Faro de Vigo durante este período, o que lle permitiu construír día a día unha crónica impresionante dun período decisivo no que a cidade revolcada sufriu unha durísima reconversión industrial e mudou case completamente o seu perfil urbano. Cameselle foi moito máis alá da rotina do disparo sobre o inmediato, esforzándose en ofrecer nas páxinas do Faro un traballo de composición limpo e rotundo en cada peza, no que deitaba unha ollada profundamente conmovedora, non exenta de humor e ironía. Aventuro que o libro vai ser outra arca para a memoria nosa. Para abrir boca, ofrezo unha pequena escolma de pezas que é probable aparezan no libro.

Onte 479: Frida & Diego

/en , , , /por

Non decepciona a exposición Frida & Diego instalada no AGO do chinatown torontino na que se percorre o itinerario biográfico e artístico de ambos os dous pintores comunistas mexicanos durante o cuarto de século no que compartiron as súas vidas. A exposición amosa o poder transformador da arte e da política («Art is a weapon», unha frase de Diego Rivera é un dos reclamos da coidada mercadotecnia da mostra), mais tamén supón unha radical afirmación da vida, «Long live life», «Viva a vida» proclamaba Frida, a pesar dos sofrimentos físicos e emocionais que tanto padeceu. Entre os máis de sesenta cadros chamou moito a miña atención algunhas das pezas realistas de Diego, como «O día dos mortos» (1936) e «A mestra rural» (1932), que pola composición e temática me lembraron algunhas outras de Castelao da mesma época. Como tamén me impactaron as pezas que Frida pintou en Michigan en 1932, durante a estancia en Detroit da parella, convidada polo fillo de Henry Ford, cando Frida sofríu o seu primeiro aborto. Neses dous cadriños de fasquía aparentemente surrealista, en palabras de Rivera, «nunca antes unha muller transformou a súa agonía nun lenzo». Con todo, a cerna da mostra está na extraordinaria antoloxía de autorretratos da pintora de Coyoacán que confesaba «Me pinto a min mesma porque son o tema que mellor coñezo». Completan a mostra os impactantes retratos que Nickolas Muray fixo a Frida en 1939. Se o interese da exposición non abondase no AGO pode visitarse a «Henry Moore Gallery», a colección máis grande que existe no mundo dos orixinais e maquetas do máis grande escultor inglés do século XX.  Unha visita ao AGO que pagou moito a pena.

Onte 459: Mural de Conde Corbal

/en , , , , , , , , /por

No edificio principal da Autoridade Portuaria de Vilagarcía, onde celebramos onte a excelente presentación do libro de Jacobo Buceta, coñecimos un interesante mural de Xosé Conde Corbal no que aparecen algunhas das figuras da literatura galega. Nesta peza en branco e negro, estimo que dun tamaño de dous por seis metros, aparecen retratados co trazo potente, vital e característico dun dos membros máis destacados da xeración dos «artistiñas» dende Rosalía, Castelao, Manuel Antonio, Valle, Cabanillas a Ferreiro ou Ferro Couselo. Unha peza valiosa que forma parte do pequeno e coidado museo da Autoridade Portuaria vilagarcián. Arquivo estas fotos apresuradas feitas co móbil deste recurso didáctico.

Onte 413: Na Casa dos Poetas

/en , , , , , , , , , , /por

Dixo Celso Emilio Ferreiro que «Celanova ten a dimensión exacta para ser andada». No serán chuvoso de onte puidémolo comprobar, antes de participar na presentación do libro de Ramón Nicolás Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro na Casa dos Poetas da Fundación Curros Enríquez. Antonio Piñeiro foi o agarimeiro anfitrión co que percorremos as salas todas dunha das casas museo máis xeitosas, dinámicas e visitadas do país. Ademais dos tesouros currosianos alí expostos, coroa poética incluída, a Casa dos Poetas garda no seu segundo andar, onde está instalada a biblioteca, outras pezas de enorme interese. Na galería está unha instalación espectacular que ningún visitante debe perder: «Redes Escarlata contra Maquieiro» de María Estarán, Xoaquina Silva, Xosé Carlos de Dios e Oriana Méndez. Nestes meses é tamén obrigada a visita ás saliñas de homenaxe ao celanovés César Moreiras («Spock» ou «Cesarito»), un dos fundadores do Frente Comixario e un dos pioneiros da banda deseñada galega. Falecido apenas aos vinte e nove anos, Moreiras foi un polifacético artistas urbanos dos oitenta, músico (membro de «Última adevertencia»), xornalista (correspondente en Celanova de La Región), fancineiro e comiqueiro. Gustáronme moito as súas planas axedrezadas e xeométricas, case sempre en branco en negro, como as da da súa particular homenaxe a Longa noite de pedra, o libro publicado por Celso Emilio no mesmo ano que naceu Moreiras. Eis as coincidencias da providencia laica. Esta humilde exposición de Moreiras merece ser divulgada e coñecida.

Imaxe destacada: «Redes Escarlata contra Maquieiro» de María Estarán, Xoaquina Silva, Xosé Carlos de Dios e Oriana Méndez

A balea negra

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a exposición «A balea negra» instalada no Marco con motivo do seu décimo aniversario, tamén do accidente do Prestige.

Foi grande o impacto que na memoria da miña xeración supuxo o incendio o 5 de maio de 1970 do “Polycommander”. O petroleiro noruegés (230 metros de eslora) tocou fondo nun baixo da illa norte de Cíes, á altura da Punta Meixueiro, ás catro e vinte da madrugada, cando pretendía abandonar a ría de Vigo tras desembarcar unhas horas antes no porto a Karin Alstad, unha camareira que precisaba axuda médica. O erro na manobra, probablemente provocado por unha dificultade de entendemento entre o capitán e o práctico do porto, provocou unha fendidura por babor, que afectou aos tanques 5 e 6, e despois un incendio cuxas lapas vimos atónitos durante día e medio dende Vigo, ademais dun verquido de 15.000 toneladas de petróleo. Á marea negra conseguinte, da que quedaron algunhas pegadas nas illas Cíes e na costa de Panxón a Baiona, uníuse a morte de vinte e tres dos tripulantes do enorme petroleiro.

As impresionantes fotografías que o afouto Magar realizou dende unha lancha de oito metros, publicadas no “Faro de Vigo” do día seguinte, quedaron como testemuño dos labores de extinción do incendio e da contención da marea negra, que con medios tan precarios como artesanais dirixíu o guardés Laureano Galiñanes Vega, como xefe do negociado de Pesca e Carburante da Comandancia de Mariña de Vigo. Nestes traballos foi decisiva a participación dos bombeiros vigueses e das tripulacións de dez pesqueiros, chegados dos diferentes portos da ría, que conseguiron tender unha teas que serviron de barreira para conter o verquido.

Coa traxedia do “Polycommander” iniciouse a xeira de cinco mareas negras que dende entón estragaron a costa galega. No mes de maio de 1976 o “Urquiola” derramou 100.000 toneladas sobre a ría da Coruña, que volvería ser castigada só dous anos depois polo “Andros Patria” e en 1992 polo “Mar Exeo”, que verqueu 80.000 toneladas diante da Torre de Hércules. A catástrofe máis recente foi, como todos lembramos, a do “Prestige”, que verqueu 63.000 toneladas desque se accidentou o 13 de novembro de 2002, mentres que as 14.000 restantes que transportaba permanceron nos seus tanques até que se afundíu no abismo a 260 km da nosa costa, despois de esgazarse ao medio, o 19 de novembro. Esta terrible xeira de traxedias ecolóxicas no litoral galego constitúe o pretexto temático da exposición “A balea negra”, aberta no Marco con motivo do décimo aniversario da súa inauguración, coincidente co día no que se producíu o accidente do “Prestige”. Unha moi interesante exposición na que a partir da de sinistros como os do “Polycommander”, mais e sobre todo do “Prestige”, se propón animar o debate e a reflexión arredor das relacións do ser humano coa natureza.

Roubándolle o título a unha expresión que Man o alemán de Camelle acuñou nun soño premonitorio, “A balea negra” presenta dous relatos, a detallada reconstrución documental dos acontecementos do outono de 2002 e da posterior marea de máis de cen mil voluntarios e das protestas de Nunca Máis de 2003, xunto coas lecturas críticas, épicas ou poéticas xeradas dende as diversas artes. Mestúranse así nas instalacións do museo de Príncipe as visións obxectiva e subxectiva dun fenómeno aparentemente local como foi o do “Prestige” e Nunca Máis transformado en mito universal, expresión de solidariedade e defensa dun modelo ecolóxico sostible.

Destacan entre as pezas da exposición as fotografías de Manuel Sendón de “Cuspindo a barlovento”, a reportaxe “Marea negra” de Allan Sekula publicada en “La Vanguardia”, a mítica foto de Xurxo Lobato do afundimento do “Prestige”, como unha serie de cinco viñetas de El Roto (recente Premio Nacional de Ilustración), nas que probablemente se condensa a intencionalidade de toda a mostra: “¡Hay que impedir que el derrame de petróleo llegue a las conciencias!”. Sen esquecer o impacto que provocan o cráneo de cetáceo procedente da casa museo de Man de Camelle ou os dous óleos de grande formato de Antón Patiño de 1987, agoirando o que sucedería na Costa da Morte quince anos despois.

“A balea negra”, unha exposición cuxa visita recomendo moi vivamente, coincide co inicio do tan agardado xuízo do “Prestige”. Mágoa a incredulidade que provoca na cidadanía un proceso xudicial onde non responderán no banco dos acusados os responsables políticos da xestión da crise, precisamente os que fixeron que un accidente dunha barco en mal estado se convertise na maior catástrofe ecolóxica da nosa historia. Con todo, é de agardar que tanto o xuízo como as actividades previstas con motivo deste décimo aniversario do “Prestige” contribúan a impedir que se repitan este tipo de catástrofes, cuxa orixe non é outra que a obsesión e a cobiza por obter o maior lucro, como lle sucedía ao capitán Ahab de “Moby Dick” na procura incansable da balea. Mareas negras, nunca máis!

A foto destacada é de Magar.

Onte 404: O século de Llanos

/en , , , , , , /por

Só catro días despois do pasamento de Guillermo Cameselle, aos 97 anos morreu Ángel Llanos, o fotógrafo todoterreo, a memoria dun século na cidade de Vigo. Como Prosperi e Pacheco, Ángel formaba parte dunha xínea familiar con presenza en Vigo dende hai 125 anos, cando chegou o seu avó procedente de Valencia. Fotógrafo independente dedicou oito décadas ao fotoxornalismo, colaborando con todos os xornais, ademais da foto de empresa e de estudio. Fotografou sen descanso as paisaxes urbanas viguesas e retratou aos seus cidadáns até conformar un arquivo familiar extraordinario (135.000 imaxes), adquirido hai tres anos pola Consellaría de Cultura e conservado dende entón no Museo Etnolóxico de Ribadavia. Ben sería que volvese a Vigo para expoñerse no futuro Centro Galego de Fotografía do Casco Vello.

Dez anos do Marco

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago un balance do proxecto do Marco con motivo da próxima celebración do seu décimo aniversario.


O Marco, Museo de Arte Contemporánea de Vigo, cumpre dez anos. Insignia da creación cultural viguesa do século XXI é un dos museos máis audaces, dinámicos e visitados de Galicia. Dende aquelas 24.000  persoas do ano inaugural, o museo da rúa do Príncipe acolleu 800.000 persoas, superando nos últimos anos a media dos 100.000 visitantes, duplicando o número dos recibidos polo CGAC de Compostela ou pola megalómana Cidade da Cultura do Gaiás. Un importante aniversario, que non debera pasar  desapercibido, e que será celebrado coa exposición A Balea Negra, mostra colectiva, aberta o pasado venres, que lembra, documenta e reflexiona sobre a catástrofe do “Prestige”, o petroleiro afundido o 13 de novembro de 2012, a mesma data na que era inaugurado o museo.

A do “Prestige” e do Marco será sempre unha coincidencia azarosa e significativa para a historia de Galicia. Como tamén o é o feito de que este décimo aniversario da apertura do museo vigués coincida con dificultades financeiras provocadas polos recortes severísimos que sofre o seu orzamento. Problema ao que non son alleos nin a retirada total do apoio económico da Deputación da Pontevedra e da Fundación Novacaixagalicia nin a redución das achegas e o atraso no seu pagamento que coa institución cultural viguesa manteñen tanto a Xunta de Galicia como o Ministerio de Cultura. A esta altura é o concello de Vigo o que coa súa achega de 800.000 euros mantén case o 80 % dun orzamento total de 1.052.950 euros, que xa nos dous últimos anos foi reducido nun 40%. Unha situación de auténtica asfixia económica sobre o museo vigués á que é moi difícil non atribuír connotacións políticas, cando esta descorresponsabilización económica de tres institucións pertencentes dende o seu inicio á Fundación Marco (Goberno de España, Xunta de Galicia e Deputación de Pontevedra) se produce cando son gobernadas por maiorías do Partido Popular.

Dende o comezo da súa andaina, coa memorable exposición inaugural “Atlántica 1980-1986”, os responsables profesionais do museo non renunciaron a convocar á maior cantidade de público e a participar activamente na dinámica da cidade. Lonxe de calquera elitismo, doenza que padecen outros centros de arte contemporánea en Galicia, Marco soubo sempre producir mostras propias que facilitasen a súa apertura cidadá sobre públicos diversos e interxeracionais. Eis o éxito acadado por exposicións como  “Vigovisións” (2003), “César Portela, arquitecto” (2003), “Diáspora. 10 artistas galegos no exilio latinoamericano” (2005), “Suso Fandiño” (coincidindo co 50 aniversario da apertura da fábrica de Citroën, en 2008), “Virxilio Vieitez” (2010) ou a de “Martín Creed” (2011), a famosísima dos 50.000 globos azuis, coa que gozaron milleiros de persoas o pasado ano. Producións ou coproducións con outros museos, como aquel innovador “Proxecto edición” (2006-2008), que non supuxeron en caso ningún renunciar á exploración radical e análise teórica de formas creativas ou expresivas contemporáneas. Así o demostran exposicións inesquecibles como “A mostra invisible” (2006), na que se convidaba aos visitantes a reflexionar sobre o espazo a partir do son; “O medio é o museo” (2008), na que se nos propoñía explorar as relacións do propio museo como obra de arte; até o ciclo máis recente das cinco exposicións de  “Entrar na obra” (2011) e a mostra “Presencia activa” (2012) na que se relacionaba a trepia formada pola instalación, o artista e o espectador.

Ao longo desta década, o cadro de profesionais do Marco, dirixido con moi bo criterio por Iñaki Martínez, esforzouse por desenvolver, a pesar das estreiteces económicas, un proxecto totalizador e diverso que abranguese todas as formas da expresión artística actual. Un proxecto artístico que vai máis alá da produción das exposicións estendéndose aos ámbitos da investigación, a documentación, as publicacións e a animación didáctica. Probablemente as actividades organizadas pola Aula Didáctica, nas que participan cada ano máis de 150 centros educativos e milleiros de escolares, sexan outras das súas achegas máis valiosas. Como tamén o foi o seu auditorio onde se celebraron centos de actos culturais, dende presentacións de libros, concertos (especialmente os do Festival SINSAL), proxeccións ou encontros formativos.

Como o resto dos museos, bibliotecas e centros culturais públicos, sometidos aos recortes feroces de políticas que minusvaloran o carácter produtivo do sector cultural, sabemos que o Marco deberá pelexar moi duro por manter as súas portas abertas e a súa programación e servizos en marcha. Eis a responsabilidade, que non poden obviar ningunha das institucións que participaron na súa fundación hai unha década. A continuidade do Marco é competencia de todas.

Onte 368: Libro electrónico

/en , , , , , , /por

Andando ás voltas estes días co traballo sobre os nosos libros electrónicos, ven ao caso esta peza polaca na que se homenaxea o Manifesto  de El Lissitzky 1923, nacido nun momento de tránsito, tamén, como o que hoxe vivimos. Cal é o modelo de libro electrónico que queremos? Serán as posibilidades técnicas, tamén posibilidades creativas?

Luis Torras, o pintor centenario

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a figura do pintor Luís Torras, o decano dos artistas galegos, a piques de cumprir cen anos.

As reviravoltas da vida permitíronme saber hai uns días que o meu avó, o ebanista Suso “Beleiro”, preparou algúns dos marcos dos óleos de Luis Torras Martínez, o pintor centenario, decano dos artistas galegos, co que mantiña amizade. É moi probable que algún deses cadros formen parte da doazón que o artista vigués fixo a súa cidade en 1998, instalada na segunda planta da Casa das Artes.

Nacido o 29 de decembro de 2012, no número 14 da rúa Alfonso XIII, entre a igrexa de Santiago de Vigo e a Estación do ferrocarril, Luis Torras é fillo dun industrial catalán emigrado a nosa cidade a finais do século XIX, que entre outros negocios rexeu a famosa Cerería San José da Praza da Almeida, que logo se trasladaría á praza da Constitución. Alumno dos Maristas, estudou algúns cursos de Comercio até que, antes dos vinte anos, moi influído polo médico e coleccionista Isidoro Reguenga, xa tiña claro que quería ser artista. En 1935 trasladouse a Madrid para estudar na Escuela de Bellas Artes de San Fernando, mais o alzamento de 1936 pillouno de vacacións en Vigo, sendo mobilizado no exército de Franco e ferido na fronte norte por dúas balas, unha delas preto do cerebro, o que provocaría para sempre a súa xordeira. Tras ser licenciado en 1941, rematou os seus estudos e obtivo o título de profesor de Debuxo, profesión que exercería, primeiro, en Madrid e máis tarde, dende 1954 en Vigo, na Escola de Artes e Oficios da rúa García Barbón, onde deixou unha importante pegada en varias xeracións viguesas.

Persoa discretísima, permanceu allea aos ruxerruxes dos círculos artísticos. Pouco amigo de falar da súa vida, desenvolveu unha ampla obra pictórica que ademais de poder visitarse nos museos vigueses, está presente no Museo de Arte Contemporánea de Madrid e en numerosas coleccións privadas. Con escasas exposicións, foi a antolóxica preparada polo Centro Cultural de Caixavigo en 1985, cando xa contaba con máis de setenta anos, a que lle abriu as xanelas do público. Antolóxica que se repetiría en 2008, na Casa das Artes, preparada polo Concello de Vigo, coa colaboración da Fundación Caixa Galicia, coa intención de ampliar con outras 54 obras, o importante Legado Torras, formado por 50 cadros doados e 17 cedidos en réxime de depósito, que con carácter permanente se expón nese edificio.

Probablemente en ambas as dúas antolóxicas recolléronse o que foron os motivos temáticos principais deste pintor singular que evolucionou dende o realismo figurativo de carácter académico a un expresionismo de grande austeridade, que os críticos sitúan achegado ás formas “fauves”. Cun nivel de autoesixencia elevadísimo, no que recoñece que destruíu algunha das súas obras que non lle chistaban, cultivou tanto o retrato, a paisaxe, os bodegóns como as escenas populares e alegóricas. Boa mostra deste último tipo de traballo foi o mural que preparou para as instalacións do primeiro Auditorio de Caixavigo, o que nos anos anos setenta funcionaba no edificio central. Alí, coas súas características figuras escultóricas en primeiro plano, presentou unha alegoría das artes da música, do teatro, da pintura e da literatura sobre unha paisaxe na que ao fondo aparecían unha perspectiva de casas escalonadas na beiramar mariñeira, recortándose con pureza xeométrica sobre unha atmosfera transparente, perfil identificable co barrio do Berbés que repetiría en moitas das súas paisaxes viguesas máis coñecidas. A súa técnica moi achegada ao muralismo; a súa pincelada enérxica, firme, sen veladuras; as súas texturas ásperas e arenosas, nas que a súa paleta cromática máis recoñecible son os vermellos, ocres, negros e azuis está tamén presente nos seus magníficos retratos e na súa obra de temática taurina.

Artista metódico, Torras leva pintando diariamente de forma incansable dende hai máis de setenta anos. Confesoulle a Fernando Franco nunha memorable entrevista dominical que se ergue cedo e logo de realizar unha táboa de ximnasia, almorzar e ler o “Faro”, traballa no seu estudio toda a mañá coa intención de aproveitar a luz natural, para volver ao traballo unhas horas pola tarde. Cunha humildade abraiante e cunha lucidez futurista, Torras confesa que aprendizaxe é un fenómeno permanente que se produce ao longo de toda a vida. Ten declarado en diversas ocasións que “o marabilloso da pintura é que nunca se remata de aprender”, o que lle permite continuar ensaiando novas técnicas e novos produtos, explorando outros temas para ofrecer unha obra aínda máis atractiva e depurada. Unha actitude vital e unha disciplina creativa máis que encomiable en tempos de conformismo como os que vivimos.

Neste ano no que cumprirá os cen anos ben sería que a cidade que tanto ama e continúa pintando lle dedique unha lembranza para sempre no seu rueiro: Rúa Pintor Luis Torras.