Peonalización sen túnel

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño a peonalización da Porta do Sol, Paseo de Afonso e rúa Elduayen para as que entendo é innecesario o túnel previsto

É unha excelente noticia a peonalización da Porta do Sol, á que se debería engadir a do Paseo de Afonso, o noso espazo máis fermoso, o miradoiro de solpores incribles que en palabras de Valentín Paz Andrade abren as rotas do mar de Galicia. Peonalizacións que deberían incluír, ademais, a da rúa Elduayen, coa que se pecharía a ferida aberta no Vigo vello entre o barrio Alto e o barrio do Berbés desde que se trazou en 1879 unha nova rúa, chamada inicialmente Travesía, que unía a recén aberta Porta do Sol co barrio da Falperra e coa estrada de Camposancos. Peonalizacións que suporían un fito na historia da cidade xa que se gañaría para o paseo o espazo existente entre a Farola de Urzaiz e o comezo da rúa Pi e Margall, alongando tamén o eixo comercial de Príncipe até a Oliveira.

Unha peonalización que se converte nunha oportunidade para abordar cos criterios da Axenda 2030 das Nacións Unidas de desenvolvemento sostible un modelo de mobilidade para Vigo orientado a reducir as emisións de CO2 e o consumo de enerxía, o que obriga a limitar a entrada de vehículos no espazo concibido como «Vigo central». Un plan de mobilidade no horizonte de 2050 para unha cidade metropolitana intercomunicada, inclusiva e accesible para todas as persoas, baseado no funcionamento dunha rede de transporte público funcional, intermodal e non contaminante (coincidindo coa finalización do contrato de Vitrasa) e unha nova planificación urbana, recollida no Plan Xeral de Urbanismo, na actualidade en proceso de elaboración, que contemple a apertura de viais horizontais e verticais, de carrís bici, vieiros peonís escolares… Senllas oportunidades para poñer en marcha en Vigo neste mandato tamén as recomendacións do obxectivo 11 da Axenda 2030 da ONU no que atinxe ao pulo da participación activa da cidadanía na gobernanza e xestión da cidade.

Unha peonalización entre o Paseo de Afonso e a Porta do Sol que apenas precisaría para poñela en marcha dun corte do trafico semellante ao que se ven realizando en Nadal ou Entroido. Peche que, porén, debería estar contemplado no novo modelo de mobilidade e no seu correspondente plan de tráfico da cidade. O que obrigaría a implementalo de forma gradual, afectando primeiro aos vehículos privados, permitindo a circulación aos vehículos públicos e de reparto en función do calendario de posta en marcha do novo modelo de transporte urbano e da finalización das actuacións urbanísticas pendentes na zona (Panificadora, Barrio do Cura…).

Unha peonalización gradual que facilitaría a recuperación progresiva da rúa de Elduayen co seu estilo histórico de finais do dezanove. Mais sería unha medida incompatible coa construción do túnel previsto e a súa insólita sucesión de muros, ramplas de pendente ascendente do 14 % e bocas que pola súas dimensións obrigarían ao estreitamento das beirarrúas con dimensións inferiores ás existentes, o que impediría o paseo dos peóns. Obras cunha profundidade equivalente a dúas plantas dun edificio, o que podería afectar ás estruturas de edificios históricos protexidos. Un túnel que probablemente incrementaría a circulación do número de vehículos polo Vigo central, o consumo enerxético e as emisións, o que é incompatible tanto co fixado na Axenda 2030 para a mobilidade en cidades sostibles como cos eixes de Transición Ecolóxica nos espazos urbanos para evitar gases de efecto invernadoiro e as consecuencias do cambio climático.

Aínda é posible reconsiderar a execución dunha obra que ameaza constituír un erro histórico que condicionaría de forma irreversible o futuro do Vigo central nas vindeiras tres ou catro décadas, como no seu día sucedeu coa instalación no Areal da emerxente industria conserveira, o que pechou para sempre o Vigo pétreo ao mar, ou coa destrución do patrimonio pétreo durante os mandatos de Portanet e Ramilo, ou o que puido suceder co Scaletrick de Lepanto, por ventura reconsiderado in extremis polo alcalde Manuel Soto. Aínda é posible un trasacordo cando tan relevante actuación non aparece contemplada en ningún dos plans xerais nin sequera pode ser considerada unha obra prioritaria, cando existen puntos negros na mobilidade da cidade, que precisarían unha actuación semellante máis urxente, como a conexión entre as avenidas Antonio Palacios e Castrelos, por poñer un caso dun atoamento estrutural.

Hai marxe para reconsiderar a construción do túnel de Elduayen e ao mesmo tempo continuar coa peonalización e co arranxo previsto para a Porta do Sol e agardemos que tamén para o Paseo Afonso así como para dotar á cidade metropolitana dun novo plan de mobilidade. Un proxecto ilusionante para a toda a cidade que polo seu carácter estratéxico debería contar co apoio unánime dos grupos políticos e colectivos veciñais. A alcaldía debería valoralo.

 

Campo do Fragoso CCXXXV

/en , , , , , /por

CELTA CON RESULTADO

O Celta de Óscar García Junyent, xogando en inferioridade numérica dende o minuto vinte, obtivo onte en horario inglés un gran resultado, tres puntos de ouro noutra finalísima contra un dos seus rivais directos. Unha vitoria épica e fulcral na loita pola permanencia dun equipo máis competitivo e eficaz, alicerzado sobre un estadio que nunca perdeu a fe e cada xornada mellor armado táctica e emocionalmente polo cadro técnico do adestrador catalán. Velaí os resultados dos seis últimos partidos, nos que de 18 puntos o Celta obtivo a metade, apenas perdeu un encontro, co Valencia nun gran actuación, conseguiu cinco goles e recibiu apenas 3. Unhas cifras alentadoras que con trece datas por diante (39 puntos) devolven a ilusión a un equipo que hai dous meses deambulaba na proximidade do precipio.

E iso que o de onte non foi un partido doado, sobre todo pola severidade habitual co Celta que amosou José Luis Munuera Montero, que non dubidou sacar cartón vermello a Filip Bradaric por unha entrada perigosa, pasados apenas vinte minutos, nun erro inadmisible do croata, só explicable polo seu descoñecemento da competición. Outra decisión severísima cos celestes deste árbitro, que a pasada semana dende a sala do VAR, porén, contemporizou cos merengues na entrada brutal de Bale sobre Rafinha. Actuación arbitral que onte condicionou o desenvolvemento do partido e virou en ridícula cando quixo compensar ao Celta expulsando a un dos visitantes, Óscar Rodríguez, por unha acción semellante a do expulsado celeste, que a arbitraxe do VAR a 600 quilómetros de Balaídos lle obrigou a emendar. Decisións polémicas que fixeron tolear a bancada, que apupou de seu ao andaluz, mais que se ben condicionaron o xogo non resultaron determinantes para o resultado, grazas á lección de afouteza dos celestes e ao recital táctico de Óscar García dende a banda.

Foi o Leganés dende o inicio un rival incómodo. Adiantando moito a súa liña de presión, Javier Aguirre propuxo un partido físico de contacto e presión intensa, sometido aos avatares de múltiples interrupcións, a maior parte delas teatrais. Outra proposta dese fútbol moderno segmentado e roto, tan antipático como, até agora, rendible para os visitantes en Balaídos. Diante de semellante panorama custoulle ao Celta un cuarto de hora botar un saque de recanto e case unha hora fabricar a primeira xogada marabilla. Unha ocasión nacida no 58’ dun pase ao espazo de Denís Suárez, que regresaba ao once de gala, recollido por Aspas que pasou sobre Rafinha con tan mala fortuna que esvarou cando ía rematar soíño na proximidade da área pequena. Dous minutos despois chegaría a xogada decisiva nacida tamén da participación da estrela de Salceda, que recibiu unha entrada dura de Óscar Rodríguez, á que xa nos referimos. A sanción provocou o lanzamento dunha falta lateral que Olaza tirou con luva de seda e permitiu que Aspas rematase a media altura, entre a incredulidade dos seus defensores. Outra xenialidade do noso Merlín de Moaña, cada vez máis fino no remate (aí van nove caroliños) e tamén máis identificado co caderno competitivo de Óscar García.

Coa táboa de marcas por diante e media hora de xogo, o adestrador de Sabadell comezou o seu recital táctico de serena afouteza ao que xa nos ten afeitos. Comezou por retirar do terreo a Smolov, que amosou detalles técnicos e compromiso, para introducir a Beltrán, o que facilitou a recuperación e a circulación dende a medula. Cadora, continuou a súa valente defensa do resultado, cun cuarto de hora por diante, modificando o debuxo por un 5-3-1, primeiro, dando entrada a Aidoo na defensa, e despois a Mina para substituír en punta a un Aspas desfondado polo seu esforzo de xigante. Certo é que os dez minutos finais foron agónicos, incluídos os cinco de tempo engadido interminable, mais os de Óscar dirixidos por un Rafinha inmenso e protexidos polo muro de Murillo souberon defender a vantaxe fronte a un Leganés con máis corazón ca acerto para inquedar a porta de Rubén.

Foi, abofé, un partido con mellor resultado ca xogo celeste; mais tamén foi un partido decisivo xa que consolida a traxectoria dun Celta que compite cada vez mellor, dun vestiario cada vez máis comprometido e unido por un cadro técnico que comeza a ofrecer resultados. A ilusión regresou ao Campo do Fragoso. A deriva está sinalada na carta celeste, cómpre agora encadear dúas vitorias para ir achegándose a porto seguro.

 

Febreiro marrucheiro

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao refraneiro de febreiro, mes marrucheiro en tempo de Entroido:

O mes de febreiro, o máis curto do ano, foi manancial inesgotable para o refraneiro e a cultura popular agraria galega. Hai máis de trinta anos que o académico Xesús Ferro Ruibal escolmou no seu Refraneiro Galego Básico (Galaxia 1987) máis de dúas ducias de textos que facían referencia ao carácter cabriteiro (tamén bautizado no refraneiro como verceiro, escarabanadeiro, grileiro, molineiro, mexadeiro, bertoeiro…) dun tempo no que pola Candeloria se casan os paxariños (o noso día do amor) e habitualmente se celebra o Entroido e a súa exaltación transgresora e larpeira: «Febreiriño corto, cos seus días vinte e oito, se duras máis catro, non queda can nin gato, nin ratiño no burato, nin ovella rabela, nin pastor para ir con ela, nin cornos no carneiro nin orellas ao pregoeiro». Refrán que alude á dureza meteorolóxica dun mes frío («febreiro sete capas e un sombreiro»), chuvioso («a auga de febreiro fai o palleiro») e de nevaradas («dure a miña veciña o que a neve febreiriña»), considerado o «pior de todos».

Cadora, a sabedoría do refraneiro e do prognóstico meteorolóxico popular admite a figura do trasacordo, razón pola que ten previstos outros refráns para aqueles febreiros máis levadeiros, como o que polo momento vai este ano: «se febreiro non febreirea, marzo marcea»; agoiro que pode resultar máis ou menos preciso se lembramos que «febreiro camiseiro, nin boa meda nin bo palleiro» ou aqueloutros que din «febreiro quente, trae o demo no ventre» ou «un día bo en febreiro é un ladrón no eido». Prognósticos que coas mudanzas do cambio climático probablemente conviría reconsiderar, como aqueloutro que reza «polo San Matías (24 de febreiro) iguala as noites e os días», percepción popular do ciclo solar unha miga imprecisa xa que adianta case un mes a chegada do equinoccio de primavera, que este ano 2020 será o 20 de marzo ás 3:50 horas.

Sexa febreiriño levadeiro e bisesto coma o actual («ano bisesto, ano funesto»?), non hai dúbida do seu carácter de mes larpeiro e lambón por excelencia no calendario de noso, xa que este tempo da cerna do entroido é o preferido para compartir os cocidos, os bolos do pote, as cacholadas, as boteladas, as androlladas e os lacóns con grelos, pratos que preceden á proba de filloas, freixós e outros encaixes de mesa como orellas de frade, chaolas, follas de limón, flores, chulas, sapos da Limia ou bicas e rosquillas coas que se pechan as enchentes destes días. Expresións dunha cultura gastronómica popular que pese a práctica desaparición da cultura agraria tradicional na que naceu (coma a do refraneiro ou a de correr o entroido) renace hoxe na Galicia urbana como recreación cultural culinaria e expresión dun estado de ánimo vitalista e festeiro.

Febreiro que celebra cada 24 o nacemento de Rosalía de Castro, un aniversario que coincide este ano co luns de entroido, no que a Fundación Rosalía (https://rosalia.gal) promove a recuperación ese día do Caldo de Gloria na carta de máis dun cento de bares e restaurantes de todo o país. Unha iniciativa de recuperación culinaria inspirada no poema «Miña casiña, meu lar» de Follas novas no que a poeta de Padrón explica como facer un caldo humilde e no que se relata a épica diaria dunha muller pobre. Unha recuperación ou re-creación do Caldo de Gloria, o bolo do pote, no que a FR recomenda seguir as instrucións que a autora nosa dá no poema ou consultar a receita enxebre que Picadillo achega en La cocina práctica (1905): «o caldo galego de verdade redúcese sinxelamente a unha mestura de patacas, feixóns, verduras e unto de porco, rancio, e máis nada». Reinvención do caldo galego en data tan sinalada que se pode facer nos propios fogares, como a de-construción da receita do cocido galego en termos de cociña saudable, que tivemos a fortuna de gozar na mesa viguesa da doutora Eva Estévez, unha auténtica marabilla de sabores tradicionais que contribúen á modernización do primeiro dos nosos pratos da cociña de inverno.

Como febreiro é por excelencia o mes das filloas, ou freixós (no norte da provincia de Lugo) ou marruchos (na Ramallosa e noutras parroquias do Val Miñor), a primeira das nosas sobremesas de inverno, unha especialidade que non só está presente na cociña galega, velaí as crêpes bretoas ou os pancaques arxentinos ou uruguaios. Filloas ou marruchos, sometidos tamén a un necesario exercicio de de-construción modernizadora, cuxa presenza na carta de sobremesas era para Álvaro Cunqueiro indispensable para calquera restaurante ou casa que pretendese ser considerada galega. Proba da filloa na que abonda acompañala de azucre ou mel, sabendo que esta froita de tixola ten moi diversas receitas en Galicia enteira. Gocen destes días felices en tempo de entroido corredoiro, unha oportunidade magnífica tamén para febreirear na mesa coas persoas queridas.

Onte 2066: Café de redacción con João Soares

/en , , , , , /por

Continuamos onte as actividades da Fundación Luzes co Café de redacción con João Soares, o editor que foi presidente da Cámara de Lisboa, eurodeputado e ministro de Cultura do primeiro goberno de António Costa. Os xornalistas Xosé Manuel Pereiro, Valeria Pereiras e Daniel Domínguez conversaron durante máis de hora e media co político portugués sobre o proxecto europeo, a formación do goberno Costa, a ruptura do arco de gobernanza entre socialdemócratas e conservadores, como sobre as posibilidades de mudanza nas vindeiras Galegas. Unha conversa que resultou moi significativa tamén sobre as relacións e os prexuízos existentes entre Galicia e Portugal, tan virados de costas coma próximos no afectivo. Un pasiño máis na posta en marcha do proxecto da FL e a súa procura de espazos de debate e garantía.

Vigo metropolitano primeiro

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do transporte metropolitano de Vigo

A resolución do Xulgado do Contencioso Administrativo nº 1, que admite a querela interposta polo concello de Redondela en 2018, cando era alcalde Javier Bas (PPdeG), solicitando que fose eliminado o requisito do empadronamento para poder obter a tarxeta de transporte urbano de Vigo, é outro capítulo da batalla política e xudicial entre o PPeG e Abel Caballero arredor da Área Metropolitana de Vigo (AMV). Unha interminable liorta política, que prexudica á veciñanza da rexión urbana de Vigo, máis que para os protagonistas constitúe outra oportunidade para enrocarse nas súas posicións. Unha sentenza que carece de utilidade práctica xa que dende abril de 2018 as persoas residentes noutros concellos, grazas a un auto ditado polo mesmo xulgado, poden solicitar este moedeiro electrónico ao concello de Vigo, sabendo que se lle proporcionará nun formato distinto (unha tarxeta branca) ao do coñecido como PassVigo reservado para as empadronadas nas oficinas do Campo de Granada.

Como tampouco mudou o debate xurídico, xa que para ambas decisións, o xuíz se baseou na Lei 2/2017 de medidas fiscais, administrativas e de ordenación, de 8 de febreiro, texto xurídico que Abel Caballero considera foi promulgado polo Goberno de Feijoo coa intención de castigar aos vigueses, xa que só se aplica en Vigo. Unha «lei Feijoo», que se axusta coma unha luva ás posicións do PPdeG desde que a ausencia de acordo sobre o transporte metropolitano abortou a posta en marcha da AMV, prevista na Lei 14/2016, de 27 de xullo. E dende aquela negativa da Xunta de Galicia en 2017 a inscribir á área metropolitana viguesa, este conflito político e xudicial deixou en auga de castañas o funcionamento da institución política máis relevante para o futuro da primeira rexión urbana de Galicia.

Mágoa que neste debate sobre o futuro metropolitano, onde non lle faltaron nunca os argumentos, o alcalde Abel Caballero, obsesionado coa súa estratexia de «Vigo primeiro», non sempre acertase coa mesura e coa altura de miras necesarias na construción do proxecto histórico do Vigo metropolitano. Esa obsesión, á que non foi allea tampouco na defensa dos intereses de Vigo e da súa veciñanza a utilización do seu característico e retador ton ditirámbico, explica erros de pé de banco como pretender converter a PassVigo, apenas un moedeiro electrónico xestionado por unha entidade bancaria, nunha especie de dni vigués polivalente, capaz de ser utilizado no vitrasa, no acceso privilexiado aos concertos de Castrelos ou servise de forma experimental como chave dixital para abrir os colectores marróns, que esixen a utilización de bolsas cen por cen reciclables. Un exceso de entusiasmo que deixa polo camiño algunhas afirmacións pouco afortunadas nunha cidade onde todos dunha ou doutra maneira somos xentes de fóra, nun viguiño que ao longo de máis dun século acolleu cos brazos abertos aos nosos bisavós, avós ou pais sen preguntarlles pola súa condición ou facer diferenza ningunha sobre a súa procedencia.

A exitosa estratexia electoral do «Vigo primeiro» do alcalde Caballero prendeu en terreo moi fértil abonado polo desamparo da Xunta de Galicia de Alberto Núñez Feijoo, que someteu a Vigo e a súa rexión a un durísimo illamento institucional e orzamentario, do que o problema do transporte é apenas a punta do iceberg. Mais indo ao caso que nos ocupa, nas bonificacións do transporte urbano é inadmisible facer distincións entre as persoas usuarias empadronadas en Vigo, Redondela, Cangas, Mos, Nigrán, por citar algúns dos concellos da AMV, cando todas acceden en vitrasa ao Cunqueiro ou a Povisa, ou cando acuden a traballar a calquera dos polígonos industriais radicados neles. Empregando o transporte colectivo todas contribúen a facer unha cidade sostible e saudable, sexa no anel central ou nas contornas periurbana ou metropolitana. Velaí a cerna para establecer un sistema de mobilidade metropolitana intermodal, capaz de reducir de forma efectiva a utilización do vehículo privado, onde na mesma rede se articulan o uso do autobús, o transporte de ría, o tren de proximidade, o carril bici e a mobilidade a pé, tanto horizontal como vertical. Un modelo de mobilidade que pola súa dimensión e importancia require o acordo e o compromiso económico entre a Xunta de Galicia e todos os concellos da AMV.

Esta sentenza sobre a PassVigo reabre o esquecido debate do transporte metropolitano e obriga aos actores políticos, Xunta e concellos da AMV, a acadar (si ou si) un acordo que poña fin a este envurullo interminable. As 600.000 persoas que vivimos e nos movemos na rexión urbana de Vigo non podemos continuar sendo discriminadas. É unha oportunidade de ouro para recuperar o espírito acolledor dunha cidade que se foi construíndo con estrépito deitada diante da ría de Vigo.

 

Campo do Fragoso CCXXXIV

/en , , , , , /por

CELTA CON AMBICIÓN

Comezou o Celta a súa primeira finalísima fronte ao Sevilla de Lopetegui como pechacancelas da categoría e rematouna fóra dos postos de descenso. Unha gran vitoria na casa que moito se fixo de rogar dende aquela do pasado 6 de outubro fronte ao Athletic, o que provocou no serán de onte un estoupido inesperado de ledicia e entusiasmo nas bancadas do vello Balaídos. Un partido gañado con autoridade fronte a un rival duro de roer (quinto da clasificación) grazas aos dous golazos de moi fermosa execución de Iago Aspas e Pione Sisto. Tres puntiños de ouro que devolven a esperanza ao cadro de Óscar García Junyent ao que a pesar do seu bo xogo a fortuna lle fora allea as pasadas semanas fronte ao Eibar e o Valencia.

Sorprendeu o adestrador celeste coa ambición do seu once de gala, incluíndo xa a Smolov, coreado pola bancada no día do seu trinta aniversario como a nova esperanza branca. Como ambiciosa foi a primeira grande xogada de ataque celeste aos cinco minutos de inicio na que Iago Aspas, despois de canear na área ao central Diego Carlos, xutou lixeiramente desviado. Ambición celeste, que se repetiría dez minutos despois, na biqueira do mago de Moaña tras un triángulo trazado na área visitante con Rafinha, onte tamén o cerebro creativo do Celta, e dous minutos máis tarde nun xute envelenado de Brais, que regresaba ao once ocupándose da banda esquerda. Mágoa que cando o equipo liderado sempre por Rafinha volvera carburar en ataque, no 22’ un erro inocente de Olaza ao intentar controlar un balón co peito foi aproveitado polo pillo En-Nesyri que a todo filispín encarou a Rubén para superalo cun globo ben feitiño. Unha desgraza na táboa de marcas que non facía xustiza ao que até entón acontecerá na lameira do Fragoso.

Un gol que conxelou ao estadio durante varios minutos, mais que o cadro de Óscar soubo encaixar, xa que decontado volveu sobre a meta de Vaclik, quen non 34’ chapou un pexegazo de Smolov, que acreditou así unha boa pegada. Xaora, sería Rafinha quen no 38’ tivo a oportunidade máis clara cando xutou alto un servizo excelente que lle filtrou á área Brais, tras unha recuperación e un gran cambio de xogo de Iago Aspas, sempre moi activo na súa mobilidade nas bandas. Con todo, o Sevilla noutro erro defensivo celeste, neste caso de Murillo, tivo no 40´o segundo na biqueira de Ocampos, que por ventura non conseguiu superar a Rubén nun man a man de infarto.

Óscar introduciu mudanzas xa ao comezo da segunda sesión dando entrada a Pione Sisto procurando maior verticalidade no xogo. E abofé que o internacional dinamarqués non defraudou e dende a banda esquerda petou no 59’ e no 68’ sobre o gardarredes visitante. Óscar García non se conformaba e no 69’ fixo debutar ao croata Bradaric, substituíndo ao voluntarioso Fran Beltrán, o que lle permitiu adiantar a posición de Okay, quen dende ese momento empurrou ao equipo ao ataque. Grazas a ese movemento táctico en vinte minutos de tolería, abrindo o campo de banda a banda, o Celta conseguiu os dous tantos da remontada. O primeiro, no 77,’ naceu dun pase diagonal extraordinario de Rafinha e dun remate de alta escola de Iago Aspas que despois de deitar ao porteiro conseguiu xutar na área pequena ao pau corto, practicamente sen ángulo ningún. Un tanto que facía xustiza a un gran partido do noso goleiro internacional, a quen tantas outras veces nesta liga a fortuna lle fora adversa.

O gol da vitoria chegou tamén pola ambición dun equipo que non se conformou co empate. Óscar sacou no 88’ a Santi Mina, que substituíu a Smolov aínda facendo a pretempada. E grazas a que o equipo non perdeu nunca a fe, no 90’ marcou Pione cun xutazo milimétrico ao pao longo aproveitando unha asistencia marabillosa de Okay que roubou, conduciu en velocidade e pasou con cano incluído sobre o extremo dinamarqués. Un golazo de moitos quilates tanto pola súa perfecta e fermosa execución como polo moito que supón para a recuperación anímica e a autoestima do cadro de xogadores de Óscar.

Tras esta importante vitoria o Celta ten a metade do traballo feito. Fáltanlle outros vinte e puntos a obter en apenas 15 xornadas. Se acredita a ambición atacante e a seriedade defensiva, a pesar dun par de erros, amosada onte fronte a un rival potente e moi competitivo, pode conseguilo. Upa Celta!

 

Cuerda e a escola das bolboretas

/en , , , , , , , , , /por

Souben esta mañán do pasamento do meu admirado José Luís Cuerda, un home cabal e un cineasta sensible e acedamente retranqueiro. Hai pouco mais dun ano dedicáballe un agarimo nestas brétemas a raíz de Tiempo después, o que será a derradeira liña dun catálogo selecto dunha ducia de películas. Coñecino hai quince anos nunha presentación en Ourense, serán no que me entusiasmou a forma como rendeu tributo á educación como transmisora de talante crítico e como criticou o que bautizou como «sociedade do espectáculo e da percusión».

A Cuerda dediqueillo outros dous textos, un artigo publicado o 10 outubro de 1999 en Faro de Vigo, con motivo da estrea d’ A lingua das bolboretas, e outro en novembro de 2006, tamén a raíz da mesma película, con motivo dunha intervención miña na Semana pola recuperación da memoria histórica de Navia.

Recupero agora o texto de 1999 publicado en Faro de Vigo, baixo o título «A escola das bolboretas»,  e expreso a miña admiración por Cuerda, tamén, como a aquel don Gregorio (de Manuel Rivas), mestre das bolboretas:

Emocioneime moito con A lingua das bolboretas, a película de José Luís Cuerda que recrea textos de Qué me queres amor?, o libro co que  Manuel Rivas obtivo o Premio Nacional de Narrativa. Rivas ten razóns de máis para estar satisfeito, xa que a habilidade do guionista permitiu tecer moi sutilmente os seus contos, sen que a penas se noten as costuras destas tres historias que comparten unha mesma atmosfera galega de melancolía realista. A película, filmada toda ela en escenarios de Allariz e Pontevedra, consegue emocionar tanto como os textos de Rivas, xa que tralos ollos de Monchiño –o Pardal de seis anos que foxe do seu niño familiar da man de don Gregorio, o mestre a piques de se xubilar que lle aprende a importancia do silencio e da lectura– vemos un mundo que se desintegra moralmente, por mor da intolerancia e do fanatismo relixioso.

Don Gregorio, interpretado por Fernando Fernán Gómez, representa a figura daqueles mestres que foron as verdadeiras luces da República. Mestres, formados na tradición laica da moderna pedagoxía da Institución Libre de Enseñanza e nas ideas educativas do socialismo histórico, que pretendían redimir a súa sociedade pola escola. Con este obxectivo os gobernos progresistas da República realizaron un extraordinario esforzo educativo: crearon milleiros de escolas e formaron a novos profesores nas máis modernas técnicas pedagóxicas da Escola Nova europea. Tentaban deste xeito atallar a lacra do analfabetismo, que en Galicia acadaba unha taxa do 35% de toda a poboación adulta.

Na escola das bolboretas non se pegaba, nin o mestre berraba. Non había vara de vimbio para azoutar a aqueles que non sabían. Moi ao contrario, don Gregorio sempre sorría coa súa cara de sapo e empregaba as súas verbas –agarimosas, seductoras e entusiastas– coma poderosas lentes que achegaban aquilo que estaba tan lonxe. Verbas lentes que permitían coñecer o tilonorrinco, un paxaro que vivía en Australia e pintaba de cores o seu niño cunha especie de óleo que fabricaba con pigmentos vexetais. Verbas lentes coas que os rapaces descubrían que as patacas e o millo viñeran de América e coas que viaxaban sobre o mapamundi coa mesma fascinación dunha película. Cando don Gregorio se anoxaba, calaba buscando nese silencio prolongado, desacougante, que os seus alumnos sentisen como eles mesmos eran os que debían buscar a solución ó seu conflicto.

Para don Gregorio a escola tiña que ser obradoiro e xardín, un verdadeiro laboratorio de coñecemento científico e experimental, no que todos agardaban coa mesma ansia a chegada do microscopio que algún día enviarían os responsables do Ministerio de Instrución Pública. Como outros mestres daquel tempo, organizaba paseos escolares, verdadeiras rotas do descubrimento, para que os alumnos puidesen coñecer horizontes novos dende o Monte Sinaí, e ir na procura do Iris, aquela bolboreta que brillaba fermosísima pousada na lama ou no esterco. Saía con eles para facer unha ensinanza máis intuitiva que os fixese interrogarse sobre o que os rodeaba e eles non coñecían. Velaí a razón de ser da lingua das bolboretas, esa trompa enroscada coma un resorte de reloxo, feliz metáfora de Manuel Rivas sobre a paixón por coñecer e por descubrir, de cómo o saber posúe un poder redentor para as persoas.

A película é crónica do fracaso deste modelo escolar, desta utopía pedagóxica destruída pola barbarie da intransixencia que levou, só en Galicia, a que corenta profesores –entre eles os tres socialistas vigueses Apolinar Torres López, Víctor Fraiz Villanueva e o seu fillo Julio Fraiz Castellanos– pagasen coa súa vida polo único feito de ser coma don Gregorio. A lingua das bolboretas é unha homenaxe para eles e para os dous mil profesores republicanos galegos sancionados, represaliados ou trasladados, que forman parte da memoria de tódolos educadores progresistas de hoxe.

Esta é unha película que os mozos e as mozas de hoxe non poden perder. Propoño que os seminarios de lingua galega dos institutos da cidade organicen pases especiais para que tódolos alumnos e alumnas poidan vela. Reflexionarán e conmoveranse, que non é pouca cousa nos tempos que corren.

Colmeiro no Marco

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición de Colmeiro no Marco comisariada por Carlos L. Bernárdez:

O pintor Manuel Colmeiro conta nunha entrevista que lle fixo Carlos G. Reigosa que cando chegou a Vigo en xuño de 1926 procedente de Bos Aires quedara moi impresionado: «Carai, Vigo é azul». Unha lembranza perdurable de quen regresa con vinte e cinco anos, despois de ter emigrado aos 12 á capital arxentina para reunirse cos seus pais, e recoñece que quedou impresionado pola primeira cidade do seu país nun día de primavera. Aquel artista que comezara en Bos Aires a súa formación autodidacta como pintor de bodegóns e escenas portuarias, iniciaba con aquela homenaxe ao Vigo que o acolleu unha relación tanto artística como afectiva, xa que despois do seu regreso de París (1986) tivo estudio aberto na rúa Progreso, que compartía coa súa casa de San Fiz de Margaride, en Silleda, onde naceu.

Foi en Vigo, en 1928, na Sala de Faro de Vigo onde Colmeiro fixo a súa primeira exposición, nun ano decisivo para el, cando recibiu a pensión da Deputación de Pontevedra para ampliar os seus estudos en Barcelona, entón a capital artística. Mostra que repetiu en Vigo nos mesmos salóns do Faro en 1935, nun tempo de entusiasmo político e de renovación da vangarda artística. Vigo ao que regresará cos seus cadros Colmeiro en 1957, que exporá na Sala Velázquez, cando xa comezara a súa estadía parisina de catro décadas. Vigo onde Colmeiro terá a súa primeira antolóxica en Galicia (1978), na Nova Sala de Exposicións da Caixa de Aforros. Antolóxica que se ampliará en 1999, ano do seu pasamento, na mostra «Colmeiro a través da súa obra» instalada entre a Casa das Artes e a Sala de Exposicións do Centro Cultural da Caixa de Aforros. Mostras da obra de Colmeiro que continuarán coa da Galería Montenegro (2011), e coas organizadas pola Pinacoteca Fernández del Riego, a primeira en 2012, e a máis recente en 2018, para presentar o Comodato Colmeiro, legado cedido pola familia á cidade, como quixo o propio artista.

Quizais o pintor do século XX máis admirado en Vigo, xunto a Laxeiro e Urbano Lugrís, Manuel Colmeiro volve chamar a atención da cidadanía cunha nova antolóxica aberta no primeiro andar do Marco de Príncipe que comisariada por Carlos L. Bernárdez e baixo o título «Espazos e encadramentos» propón unha lectura moi novidosa da obra do pintor e debuxante de Chapa. Unha ollada cronolóxica sobre os espazos onde desenvolveu a súa obra (Bos Aires, Galicia e París) máis tamén transversal sobre os contextos artísticos nos que participou. Velaí a súa achega aos debates arredor da figuración, que se deu tanto en Europa e América nas décadas de 1920 e 1930; como a súa contribución á formación do Movemento Renovador da Arte Galega, que compartía con Maside, Torres, Laxeiro ou Souto, acuñando a súa interpretación da estética do granito fundindo a tradición galega coas linguaxes vangardistas. Colmeiro foi creador non só dun modelo de pintura, tamén dun repertorio iconográfico orixinal, que someteu a revisión, como as súas famosas panadeiras e moletes, aos que somete aos máis diversos riscos cromáticos, ao longo de case cinco décadas.

Na mostra do Marco descubrimos algunhas pezas do Colmeiro menos coñecido, como os seus debuxos de guerra, realizados no exilio (1937), que lembran a piedades relixiosas, onde denuncia a represión dos paseos fascistas. Coma os seus debuxos e óleos de temática portuaria e a súa representación da dignidade das clases traballadoras (campesiños, xornaleiros, mariñeiros ou mineiros), sen esquecer o achegamento a figura feminina con valor arquetípico, en cadros como «Muller con neno« (1930) ou «Maternidade« (1931). Outro tanto sucede coa súa pintura mural, que concibía como unha lección de humanidade nos espazos públicos ou o seu tratamento da paisaxe que consideraba formaba parte da experiencia vivida e do espazo de querenza, non exenta dunha certa ollada panteísta e dun cromatismo vibrante. Como moi presente está o valor do debuxo que sempre ocupou un lugar importante no traballo de Colmeiro fose vehículo de comunicación coa realidade ou coa súa abstracción.

Coa magnífica exposición de Colmeiro, completada no mesmo andar con outra excelente de Eduardo Gruber, o equipo do Marco dirixido por Miguel Fernández-Cid dá outro impulso á recuperación do proxecto de Museo de Arte Contemporánea co que naceu o Marco en 2002. Unha magnífica nova para un museo afogado economicamente polos conflitos entre administracións, cuxo orzamento soporta hoxe case na súa totalidade o concello de Vigo. Un centro que con todo merecemento debera contar con achegas económicas do resto das administracións, singularmente da Deputación de Pontevedra e da Xunta de Galicia e mesmo dalgún patrocinador privado, como xa aconteceu no seu día. Parabéns ao comisario e aos responsables do museo. Paga a pena non perder este Colmeiro novidoso.