Listado de la etiqueta: zona_franca

Distrito industrial

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a comentar a política industrial en Vigo ao fío da publicación do libro Galicia, distrito industrial. Conversas con Daniel Hermosilla (Galaxia 2024) de Antón Baamonde:

A autorización definitiva do Goberno da conexión da factoría de Stellantis á rede de Moi Alta Tensión, prevista no horizonte de 2026, garante o investimento do grupo automobilístico nunha plataforma para a fabricación de vehículos eléctricos. Unha noticia agardada como auga de maio para asegurar a continuidade dunha empresa que transformou a economía viguesa e galega imprimíndolles novo celme industrial desde que en abril de 1958 Citroën Hispania (sociedade constituída o 2 de xullo de 1957) comezara a producir os primeiros vehículos Citroën 2CV (berlina) e 2CV AZU (furgoneta) nunha nave da Aduana na avenida de Montero Ríos. Unha decisión á que non foron alleos un conxunto de factores, entre eles, a existencia dun porto que facilitaba a saída dos vehículos (xa en 1958 embarcaron para Marrocos os primeiros coches fabricados en Vigo); a dispoñibilidade de enerxía eléctrica (o desenvolvemento hidroeléctrico do Miño por parte de Fenosa realízase dende 1955 a 1969); como na firme decisión política do réxime de desenvolver no porto de Vigo unha zona franca (creada xa o 20 de xuño de 1947) correspondente aos portos do Norte, tras as de Barcelona e Cádiz, e instalala unha década despois nos terreos de Balaídos, o que obrigou a expropiar milleiros de fincas no Val do Fragoso.

Arredor da planta de Citroën de Balaídos, inaugurada o 31 de agosto de 1959 con dúas naves e cen traballadores, desenvolveuse ao longo de seis décadas o Vigo industrial contemporáneo, que duplicou a poboación (Vigo contaba 150.000 habitantes en 1960) e provocou a ampliación acelerada da malla urbana (de forma caótica e desordenada) e das infraestruturas (sobre todo portuarias, que utilizaron o recheo da beiramar como espazo de crecemento), ao tempo que se converteu en signo de identidade colectiva de cidade portuaria do automóbil, tamén obreira, dinámica e cosmopolita. Foi Citroën (despois Grupo PSA, hoxe Stellantis) empresa tractora na rexión urbana viguesa, como Zara na coruñesa, que xunto ao sectores tradicionais portuarios con máis de cento cincuenta anos de historia da industria pesqueira e conserveira (a primeira fábrica de conservas hermética da ría de Víctor Curbera Puig comezou a funcionar en 1861 na praia de Arealonga) e do sector do metal e construción naval (iniciada en 1863 cando Antonio Sanjurjo Badía «Habilidades» fundou no Areal o taller de fundición La Industriosa) os que mantiveron cos seus ires e vires a actividade industrial como eixo da economía viguesa e como unha das hélices do ADN identitario da propia cidade.

Pasado industrial tradicional da cidade viguesa (como do propio país galego) que non pode ser desdeñado ou sacado fóra do foco, xa que estas empresas achegan facturación, emprego directo, capacidade exportadora e contribución ao PIB, ademais de que ao seu abeiro apareceron nas últimas décadas unha extraordinaria nube doutras de alto valor tecnolóxico, capitalizadas, internacionalizadas e orientadas á innovación dixital. Unha auténtica revolución silenciosa, un retorno da política industrial sobre o que conversan o pensador Antón Baamonde, autor d’ Unha nova Olanda (Galaxia 2021), e o empresario Daniel Hermosilla, CEO do Grupo Rodiñas, no libro Galicia, distrito industrial (Galaxia 2024), unha das obras máis interesantes e recomendables que se teñen publicado sobre o noso futuro económico. Unha cartografía industrial que no caso da área metropolitana viguesa identifica aquelas empresas que naceron e medraron dentro dos sectores da automoción e do mundo do mar, mais que despois souberon diversificarse noutros sectores como o aeronáutico, o enerxético, o loxístico, o do frío industrial, o do contract (equipamento integral), o da robótica, o das telecomunicacións, o alimentario ou o da biotecnoloxía e da farmacia.

Empresas pequenas e medianas de alto valor tecnolóxico e mercado global instaladas, a maior parte delas fóra dos límites do concello de Vigo, nos parques industriais de Nigrán, Mos e o Porriño, apoiadas nalgúns casos pola Zona Franca, pola Universidade de Vigo ou polos centros tecnolóxicos e hubs dixitais (CTAG, Gradiant e Inova), que para Hermosilla teñen a oportunidade de constituírse en distrito industrial, como unha rede que obriga a respirar unha atmosfera industrial, a contar cunha inequívoca vontade de colaboración, confianza e innovación compartida. Unha oportunidade para que Vigo fose unha nova Turín, na que sen abandonar o seu carácter de cidade do automóbil (eléctrico) fose capaz de diversificar a súa oferta industrial tanto nos eidos do metal como das industrias dos sectores de alto valor tecnolóxico engadido citadas. Se conta coas infraestruturas necesarias, responsabilidade das administracións, Vigo continuará como cidade industrial.

Vigo traballa

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao cadro Vigo traballa de Manuel Moldes:

Ademais d’ A vista de Vigo de Urbano Lugrís, as visitantes da exposición «Vigo no tempo» adoitan amosar grande interese e sorpresa por Vigo traballa (1986), un óleo sobre lenzo de dimensións formidables (dous metros e medio de largo por dous de altura), no que Manuel Moldes expresou o carácter obreiro e industrial da cidade nosa. No marco das mobilizacións obreiras da reconversión da construción naval e das manifestacións artísticas da movida na música, plástica e na moda, Moldes ofrece dende a súa ollada expresionista unha vista aérea que representa de forma vibrante o Vigo caótico e incesante, na que se poden identificar espazos xeográficos como diversas actividades industriais dunha cidade que non se rendeu, a pesar dos moitos paos que recibía. Un cadro de narrativa debuxada onde, ademais de aparecer rascuñadas varias das iconas viguesas (a oliveira, o tranvía, as guindastres portuarias, a casa do concello, o García Barbón…), o pintor pontevedrés cede o protagonismo aos metalúrxicos, ferreiros, soldadores, albaneis, pintores e pescantinas, mentres as súas ferramentas e espazos fabrís compiten en beleza cos edificios do ensanche burgués. Unha peza que, como a vista de Lugrís, e practicamente o resto dos óleos de «Vigo no tempo», enxerga o horizonte das illas Sías (deberiamos reivindicar este nome galego) aboiando sobre o océano, ás que o pintor pontevedrés accede por unha ponte transparente ao longo da ría.

Moldes titulou este cadro Vigo traballa porque formaba parella con outro de características semellantes que pintara tres anos antes, Pontevedra durme, recorrendo así a unha expresión tópica que se fixera popular en Galicia (con diversas variantes): «Vigo, traballa; Pontevedra, durme (ou bocexa); Santiago, reza e A Coruña divírtese». Frase que Manuel Gago, coordinador do proxecto expositivo «Cidades no tempo», considera nacida nos ámbitos intelectuais vigueses, documentada xa na reportaxe e nas fotos que Benedicto Conde («Bene») titula «Vigo trabaja» no Anuario de Vigo (publicado en marzo de 1943), no que se exalta ante todo o carácter de Vigo como cidade traballadora e a laboriosidade viguesa como «divisa e fundamento do pulo adquirido e máis aínda do poderío e grandeza futura». Unha moderna estratexia de vender os valores propios que ao comezo do franquismo amosaba esa vontade de ser cidade, que Vigo nunca perdeu no século XX, e o que aínda é máis relevante de liderar a Galicia urbana dende o traballo, a economía produtiva. Unha expresión que prendeu no imaxinario popular de Galicia e á que se incorporaron as tres cidades que faltaban na década do sesenta: «Ferrol, navega; Lugo, come e Ourense, bebe».

Fose ou non fose unha estratexia pioneira do márketing vigués, acuñado pola prensa local, salientar que Vigo traballa constitúe a primeira explicación do extraordinario crecemento demográfico de Vigo, dende 1875, cando nos talleres de Sanjurjo se construíu a primeira locomotora, o mesmo ano no que chegou o ferrocarril ao porto e comezou a súa actividade industrial moderna. Dos corenta e cinco mil habitantes cos que os concellos de Vigo, Bouzas e Lavadores comezaron o ano 1900, pasou o concello de Vigo aos cento cincuenta mil de 1959, cando comezou Citroën a súa actividade na factoría de Balaídos. E dende entón, transcorridas outras seis décadas, a pesar de reconversións e crises Vigo duplicou a súa poboación. A actividade industrial, artellada arredor das actividades portuarias (pesca, conserva, construción naval…) foi, até a creación da Zona Franca, o motor demográfico vigués nos últimos cento cincuenta anos. Abonda con lembrar que en 1920 na industria conserveira viguesa traballaban 5.500 persoas, a maioría mulleres, que producían un millón de latas. Ou que no mesmo período nos dezaseis estaleiros da ría ocupaban a cinco mil obreiros.

Ese inequívoco carácter industrial do sintagma «Vigo traballa», como salienta no seu cadro Manuel Moldes, transformou tamén a propia paisaxe viguesa, tanto da ría como do farturento Val do Fragoso. Velaí como as guindastres portuarias, de estaleiros e peiraos, convertéronse en iconas viguesas, caligrafando coa mobilidade xeométrica dos seus brazos de ferro a nosa liña do horizonte. Así o entendeu o fotógrafo Manuel Vicente que na exposición «Vigo no tempo» identificou na beleza caprichosa das grúas da beiramar un dos padróns que mellor definen a identidade de Vigo, xunto as costas e escaleiras e os caprichosos ornatos pétreos dos edificios do ensanche burgués. Outro xeito de expresar visualmente a resiliencia industrial dunha cidade que, a pesar de inevitables e conxunturais cantos de serea, continúa tendo nos camiños do mar o ronsel do seu porvir e do seu liderado entre as cidades portuarias do arco atlántico peninsular.

A Exposición Industrial do 44

/en , , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á Exposición Industrial de Galicia celebrada en Vigo do 17 de agosto ao 12 de setembro de 1944:

Ao fío do artigo sobre Handicap e a fundación do Celta, no que fixen unha referencia á Exposición Industrial de Galicia celebrada en Vigo entre o 27 de agosto e o 12 de setembro de 1944, foron varias persoas maiores as que me lembraron o impacto que aquela mostra causara en Vigo, nun tempo de autarquía e represión franquista, días tamén de esperanza no que París era liberada da ocupación nazi, no que a cidade comezaba a recuperar as estratexias de desenvolvemento industrial e comercial iniciadas na segunda metade do século XIX. E nunha cidade esquecediza coma a nosa paga a pena lembrar o que foi aquel pioneiro evento feiral organizado coa pretensión de salientar o empeño industrial de Galicia. Mais por ventura podemos facelo seguindo o completísimo artigo de José Luis Mateo Álvarez, historiador a quen tantas esculcas debemos para recuperar a memoria viguesa, publicado en Glaucopis, Boletín do Instituto de Estudios Vigueses (2019): «A exposición industrial de Galicia en Vigo (1944): “o milagre dos corenta días”, un exemplo de arquitectura efémera do réxime franquista».

Conta José Luis Mateo que a idea naceu no mes de maio do mesmo ano nunha reunión de autoridades do réxime e representantes da Cámara de Comercio de Vigo no despacho da Alcaldía, na que o novo Gobernador Civil, Genaro Riestra Díaz, propuxo facer en Vigo unha Exposición Industrial seguindo o modelo das xa realizadas en Bilbao, Valencia e Barcelona. O alcalde, Luis Suárez Llanos, a quen se recorda pola creación da Zona Franca, o deseño da Gran Vía, o axardinamento e repoboamento dos montes do Castro e da Guía, asumiu o financiamento e presentou o proxecto de Exposición Industrial, que sería aprobado no pleno de 29 de xullo cun orzamento inicial de medio millón de pesetas, que logo sería triplicado. De contado comezaron as obras nos xardíns de Eijo Garay, diante da Comandancia de Mariña, espazo no que Fernando Molins Soto, xove arquitecto vigués discípulo de Antonio Cominges, deseñou un recinto expositivo distribuído en tres prazas, que acolleu 125 stands, salón de festas e recepcións, e Luciano Turc Bert, o técnico municipal en xardinaxe, creou uns xardíns, que sen alterar as árbores existentes, deran un punto natural a cada unha das estancias. Os traballos desenvolvéronse a correr en apenas corenta días, velaí a consideración de “milagre”, coa intención de que a mostra fose inaugurada por Franco o 27 de agosto.

Na Exposición Industrial tiveron presenza destacada a Unión de Fabricantes de Conserva e as empresas agrupadas en Suministros Metalúrgicos y Navales S.A. (SUMNSA) dedicadas á construción naval, fundición e industrias do envasado. Como tamén estiveron as estampadoras La Artística, La Metalúrgica e  Alonarti; os estaleiros de Enrique Lorenzo, Troncoso e Santodomingo e Paulino Freire; as porcelanas e vidros de Manuel Álvarez; e empresas de actividades diversas como a Panificadora, Unión Cristalera, Zeltia, Pedramol, La ibense ou Casa Pérez Conde, entre outras. Como indica José Luis Mateo, a burguesía local, que apoiara aos golpistas do 36 e formaba parte da estrutura viguesa do réxime dende o seu inicio, “aproveitou a Exposición como plataforma de promoción para reivindicar o seu protagonismo”. Estratexia das elites franquistas da cidade que tivo o éxito recoñecible tres anos máis tarde, cando o Goberno concedeu ao porto de Vigo a Zona Franca do Norte, o que permitiría o seu aproveitamento comercial intercontinental, facilitaba as exportacións, potenciaba a subministración naval e unha década máis tarde a creación de novas instalacións industriais como a de Citroën.

Ademais da expresión do perfil industrial, fabril e portuario do Vigo da década de 1940, na Exposición estivo presente o traballo artístico dos creadores do Servicio Nacional de Propaganda na decoración dos espazos máis emblemáticos, entre os que estaban o escultor José Luis Medina Castro (ao que o concello de Vigo encargaría en 1949 catro esculturas de animais, entre elas o famoso Oso dunha peza do Castro) e os pintores José Romero Escassi e Juan Antonio Morales (autor dos murais alegóricos A Terra e O Mar da entrada principal). Mentres os artistas vigueses se ocuparon do arranxo dalgúns stands, como Urbano Lugrís (decorador do da unión de conserveiros con motivos mariños e da ilustración do Anuario de Vigo 1944/45 dedicado ao evento) Laxeiro, Demetrio Lobato, Riego, Barbosa, Oliveira e Ernesto Bao (autor do excelente cartel anunciador). Como estiveron presentes membros do sindicato vigués de Artesanía como os escultores Camilo Nogueira e Manuel Longa, o tallista Victoriano Gonzalo Tomé, os ourives Irmáns Hernández  ou o forxador Romero, autor da emblemática “Farola de Urzaiz”, que amosaron algunhas da súas producións máis emblemáticas.

Esperanza para a Panificadora

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á situación do proxecto de recuperación da Panificadora como espazo público para usos culturais e sociais:

panificadora

O anuncio do inicio dos traballos do proxecto da Panificadora na Xerencia de Urbanismo abre unha xaneliña de luz para cumprir o soño de tantas persoas que reclamamos teimosamente a recuperación integral para usos públicos deste edificio emblemático construído polo arquitecto Manuel Gómez Román. Abandonado dende hai catro décadas, derrubados algúns dos seus elementos máis característicos como a cheminea e a cuberta acuática, expoliadas as valiosas madeiras do seu edificio principal, arruinadas as súas instalacións e a súa maquinaria industrial, a icona arquitectónica dunha cidade industrial en estrépito, a catedral laica viguesa, a esvelta ponte dun barco sen bandeira atracado no Campo de Granada, agarda a súa oportunidade, quizais a derradeira, para ser salvada da piqueta e transformada nun espazo público para a cultura, o lecer e o encontro cidadán.

Porén, non podemos agochar o noso temor a que este anuncio tan esperanzoso puidese quedar en augas de bacallao como aqueloutro que fixo tamén o alcalde Abel Caballero a comezos do outono de 2010 cando anunciou a construción na Panificadora da Biblioteca Pública do Estado, dotación que cun custe estimado de oito millóns de euros sería financiada integramente por parte do Ministerio de Cultura, a cargo dos orzamentos xerais do estado de 2011 a 2014. Con aquel compromiso abríase un futuro esperanzador para a Panificadora despois de que a Xerencia de Urbanismo aprobase a suspensión de licenzas nestes terreos, pechando así a posibilidade de desenvolver o proxecto comercial e residencial (que contemplaba a construción de máis de 200 vivendas en todo o seu perímetro, cunha altura que igualaba a actual da rúa Falperra, e protexía apenas os emblemáticos dez silos de formigón), conveniado en 2003 entre os propietarios e o concello de Vigo e autorizado polo Plan Especial do Casco Vello (Pepri) de 2007. Seis anos sen avances no proxecto nos que pola contra se incrementou a deterioración da Panificadora e a degradación de todo seu entorno, dende a Falperra ao barrio do Cura, sometido a idéntica situación de abandono e marxinalización, tras o traslado do asilo.

Para non volver poñer o carro diante dos bois, a prioridade hoxe é pechar decontado a recuperación para o patrimonio público dunha propiedade de elevado valor simbólico para a cidade, para logo abrir con luz e taquígrafos un debate sobre os usos futuros das instalacións e sobre os criterios que guíen a redacción do proxecto arquitectónico de rehabilitación para a súa completa recuperación e posta en valor. Para facer fronte a esta operación, sexa por acordo de compra cos actuais propietarios ou pola vía da expropiación (o máis probable), o esforzo compartido entre o concello e a Zona Franca, como propón Abel Caballero, semella unha solución que previsiblemente sería asumible para o patrimonio municipal, aínda que como contrapartida conlevaría a reserva de espazos para o desenvolvemento de actividades vinculadas ao consorcio dependente do Ministerio de Facenda que, non esquezamos, tamén é o primeiro axente de desenvolvemento económico da área metropolitana.

Só cando a Panificadora forme parte do patrimonio público, poderá a Xerencia de Urbanismo asumir a responsabilidade de escoller un proxecto arquitectónico que debería contemplar a conservación e recuperación integral de todas as edificacións actuais, tanto das orixinais da década de 1920 como dos engadidos posteriores das rúas Falperra e Cachamuíña realizados tres décadas despois. Un proxecto que, ademais, debería ser capaz de integrar as propostas recibidas, tras un amplo debate entre os grupos políticos e os colectivos cidadáns, no que se contemple tanto os usos culturais e sociais (Biblioteca Pública do Estado, Centro Social, Auditorio, Factoría de emprendemento cultural…) das diferentes pezas arquitectónicas como a súa integración na remodelación da propia Praza do Rei e da Casa do Concello como na parte do Casco Vello comprendida entre as rúas de Santiago, Cachamuíña, Falperra e Paseo de Alfonso.

Se consideramos o éxito que tiveron intervencións semellantes sobre espazos do patrimonio industrial, como as da antiga Alhóndiga de Bilbao (onde se integraron unha gran biblioteca pública cun ximnasio e varias piscinas) ou El Matadero de Madrid, a nova Panificadora está chamada a transformar radicalmente o espazo do antigo Campo de Granada, o auténtico corazón do Vigo histórico, durante as catro próximas décadas. Estamos falando, pois, dunha intervención histórica e estratéxica, merecedora dos máis amplos niveis de consenso tanto dentro da actual corporación como entre as administracións participantes. En abordar este proxecto con esa altura de miras, radica a nosa esperanza para o futuro da Panificadora.

A reforma de Balaídos

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre os criterios que entendo deben respectarse na reforma integral do estadio de Balaídos.

novobalaidosgrande

O anuncio da reforma integral do estadio municipal de Balaídos, tras o acordo entre o concello de Vigo e a deputación de Pontevedra para entre as dúas entidades achegar a partes iguais os dous terzos dun orzamento dunha obra de case trinta millóns de euros, merece ser comentado. Unha reforma necesaria para renovar unhas instalacións envellecidas, e nalgúns casos perigosas, utilizadas por milleiros de persoas para as que cómpre garantir a súa seguridade e maior comodidade.

Sei que neste tempo fraco para as arcas públicas, onde tanto se resinten os servizo sociais básicos, non vai ser doado xustificar o gran esforzo económico que ambas as dúas administracións locais anuncian para os dous ou tres próximos exercicios (arredor de dez millóns de euros cada unha) na reforma dunha instalación municipal utilizada por unha empresa privada. No entanto, sei que será defendido polos seus promotores pola importancia do Celta como expresión dun sentimento compartido de forma unánime pola cidadanía, mais tamén pola súa capacidade de xerar actividade noutros sectores económicos. Argumentos pouco cuestionables xa que todos os equipos históricos de fútbol son máis ca un club, expresións de identidades locais e nacionais. E como tal, o Celta non é só unha institución deportiva nonaxenaria, é tamén o mascarón de proa de Vigo, o seu primeiro embaixador internacional, o vínculo sentimental para os milleiros vigueses e viguesas da diáspora.

Mais como non somos inocentes, non e difícil identificar que o anuncio desta reforma de Balaídos forma parte do espírito de gran coalición que motivou o acordo orzamentario asinado por PSOE e PP no concello de Vigo, xusto cando entramos nun período preelectoral no que Abel Caballero e (previsiblemente) José Manuel Figueroa competirán pola alcaldía viguesa. Tras a denuncia xudicial, presentada polo secretario local do PSdeG-PSOE de Pontevedra, sobre o sobrecusto das obras da reforma do estadio de Pasarón (valoradas en 7,2 millóns de euros, mais que tras tres modificacións superaron os 17 millóns), froito tamén dun convenio entre Deputación e concello de Pontevedra, semella que os dous socios vigueses pretenden con este convenio blindar a reforma de Balaídos dos litixios da campaña.

Xaora, é moito menos entendible no marco dun convenio, do que se descoñece a súa redacción e no que se anuncia está prevista, mais aínda non comprometida, a participación doutras administracións públicas (Xunta, Consello Superior de Deportes e Zona Franca), a achega pecuniaria do Real Club Celta de Vigo S.A.D., apenas 2,2 millóns de euros, menos do 10 % do orzamentado. Unha achega moi cativa para a beneficiaria directa da actuación que recibiría unha valiosa axuda indirecta que para así quixeran nun momento crítico outras sociedades culturais e deportivas emblemáticas (como o Náutico ou o Mercantil) e mesmo outras empresas tamén estratéxicas para a economía e o emprego na área metropolitana e para a conformación do tecido civil da sociedade viguesa. Por moito que sintamos como propias ás cores celestes, debemos recoñecer que hoxe o Real Club Celta de Vigo, como sociedade anónima deportiva participante nas competicións da Liga Española de Fútbol Profesional, ten un valor económico non desprezable no mercado global do fútbol, onde se moven moitos intereses e millóns de euros, dos que son só beneficiarios e responsables os seus accionistas. É imprescindible, pois, coñecer as condicións e contraprestacións da participación do Celta neste tan custoso proxecto.

Ademais do reparto das achegas e responsabilidades, entre as administracións públicas e o club, non é cuestión menor para a cidade coñecer o impacto urbanístico que esta reforma do estadio terá sobre o barrio de Balaídos e sobre as instalacións industriais da Zona Franca. Máis alá da muda de pel do estadio e da prevista construción de novas gradas nos fondos, é imprescindible solucionar a cuestión do aparcamento que hoxe estrangula o acceso ao recinto deportivo e incomoda a veciñanza nos días de partido. Como tamén o é contemplar a necesidade de remodelación das pistas de atletismo, hoxe moi deterioradas, e dos espazos de uso público, valorar o impacto da actuación sobre o funcionamento de Citröen e a renovación das infraestruturas que eviten novas inundacións do Lagares.

A reforma integral do estadio municipal de Balaídos é necesaria mais non pode facerse a calquera prezo. Require un proxecto integral de actuación arquitectónica e urbanística moito máis preciso que as maquetas presentadas até agora na prensa. Como tamén pechar unha memoria económica na que apareza unha valoración detallada dos custes das obras e do seu financiamento, onde as diferentes achegas sexan redistribuídas de forma equitativa entre os participantes.