Listado de la etiqueta: illa_de_san_simón

Lugares e días vigueses da memoria

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao caso vigués do inventario de lugares da memoria:

A Lei 20/2022 de Memoria Democrática no seu artigo 51 establece a creación dun Inventario Estatal de Lugares de Memoria Democrática como instrumento de publicidade e coñecemento dos mesmos. En Galicia, até agora, foron incluídos a cidade de Ferrol, o Pazo de Meirás no concello de Sada e as Illas de San Simón e San Antón de Redondela, utilizadas polos sublevados como penal onde foron recluídas até 5.616 persoas entre as que se contabilizaron 517 mortes, ademais das que se produciron en «paseos» e fusilamentos. Como Lugares de Memoria Democrática, estes espazos deben contribuír á reparación e conmemoración da dignidade das vítimas, sen esquecer a súa función didáctica para visitas escolares. O que é importante no caso de San Simón, propiedade da Xunta de Galicia, obrigada a redefinir os seus usos actuais, como reclaman os colectivos galegos da memoria, abandonando o modelo turístico e de lecer, para convertela en monumento á resistencia e dignidade das vítimas e en lugar de instalación dun Centro de Interpretación e Documentación sobre a represión franquista, onde celebrar actividades culturais vinculadas coa temática da memoria, a paz e os dereitos humanos.

Certo que as illas non son o único espazo da memoria do Vigo metropolitano, onde se estiman foron fusiladas ou paseadas 203 persoas en diversos lugares que deberían ser lembrados e resignificados. En primeiro lugar, a Porta do Sol, onde o 20 de xullo de 1936 caeron as primeiras vítimas, entre elas Lenin Moreda, un rapaz de quince anos, vítima do fogo aberto sen previo aviso polo pelotón de soldados ás ordes co Capitán Carreró durante a lectura do bando de guerra. Acontecemento do que se cre deixou algunha pegada no mural publicitario de mosaico do león, case centenario, que acaba de ser restaurado. Como deben ser lembrados «Os mártires de Pereiró», fusilados na tapia do cemiterio o 27 de agosto de 1936, entre eles os alcaldes de Vigo, Emilio Martínez Garrido, e de Lavadores, José Antela Conde; ademais do impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández; Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía» e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Merecen lembranza os sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva próxima ao cemiterio de Cabral. Vítimas da chamada «Saca de Puxeiros», identificadas como Eugenio Arbones Castellanzuelo, xinecólogo e deputado socialista nas constituíntes; Adolfo Morgade Pazos, médico; Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo; Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos; Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

Como a represión continuou o 10 de decembro de 1936 no monte do Castro co fusilamento dunha ducia de persoas: Constante Moreda Vázquez, barbeiro e gaiteiro; o seu irmán, José Moreda Vázquez, contratista de obras; o pai de ambos os dous, Manuel Moreda Outeiral; Fernando Costas Méndez, carpinteiro; Manuel Acuña Gómez, o «Carabellón», pintor; Luis Ferreira Vieitez; José González Andreu, zapateiro; Fernando Lago Fernández, carpinteiro; Luis Martínez Román, albanel; Antonio Sayar Carrera, labrego; Manuel Núñez Álvarez, «Cachamuíña», panadeiro e Urbano Rodríguez Moledo, funcionario de arbitrios e escritor.

Datas e lugares referidos a represión inicial do 36, que continuaría no monte do Castro, onde foron executadas 136 persoas até abril de 1942. Outrosí sucede con episodios excepcionais como o asalto no porto ao bou Eva o 23 de abril de 1937, onde se suicidaron nove republicanos que pretendían fuxir, os paseos no monte da Guía ou na praia de Alcabre entre outros. Acontecementos que configuran unha xeografía da memoria que debe ser recoñecida e recoñecible para a veciñanza viguesa. A presenza da Cruz dos Caídos presidindo a escalinata do Castro e o Campo de Granada, monumento inaugurado polo propio caudillo en 1961 e deseñado con inequívocas connotacións franquistas, a pesar da súa insostible «resignificación relixiosa», é incompatible co espírito da Lei de Memoria Democrática e coa dignificación, coñecemento e publicidade destes espazos e días da memoria.

San Simón, lugar da memoria

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao recoñecemento da illa de San Simón no inventario de lugares de memoria:

Iniciativa Galega pola Memoria (IGM), plataforma constituída dende 2010 por medio cento de asociacións que en Galicia están a loitar pola memoria, presentou o mes de xullo a documentación prevista na lei 20/2022 na Dirección General de Atención a las Víctimas y Promoción de la Memoria Democrática, solicitando fosen incorporados ao Inventario Estatal de Lugares da Memoria Democrática o Pazo de Meirás e a Illa de San Simón. Trámite que esta semana soubemos foi aceptado polo Goberno de España, tras a publicación do programa da iniciativa «España en libertad 50 años», o que para a IGM, a pesar de non ser aínda informada de forma oficial desta incorporación, supón un primeiro paso satisfactorio no recoñecemento histórico e simbólico destes dous enclaves galegos da memoria que agarda poidan ser ampliados a outros no futuro.

Creado polo artigo 51 da lei 20/2022 de Memoria Democrática,  este inventario é un instrumento de coñecemento e publicidade daqueles espazos, inmobles e sitios nos que se desenvolveron feitos de singular relevancia para a memoria democrática, convertidos en símbolos da loita cidadá pola memoria, vencellados sobre todo, mais non só, coa represión da ditadura e da loita contra o franquismo. Incorporación ao inventario, do que até agora forman parte dezaoito lugares, entre eles o espazo urbano de Gernika-Lumo, o Val de Cuelgamuros ou o Centro Documental de Salamanca, que obriga as administracións, no caso de Meirás á do Estado, no de San Simón á da Xunta, a ocuparse  da súa difusión, identificación, explicación e promoción cidadá por medio da realización de recursos audiovisuais e dixitais, instalación de placas, paneis ou algún distintivo de memoria. Como atendendo ao disposto no artigo 52, apartado 2 da mesma lei, no suposto de que nestes espazos se cometeran crimes de lesa humanidade ou contrarios aos dereitos humanos ou ser lugares onde se realizaron traballos forzosos, as administracións deberán sinalar «puntos de recoñecemento das vítimas indicando cantos datos sexan de interese para o coñecemento público dos feitos».

Mágoa que este anuncio de homenaxe e reparación ás vítimas do campo de concentración que funcionou na illa de San Simón do inverno de 1936 á primavera de 1943, estendido ao buque Upo mendi, improvisado cárcere dos soldados da Frente Norte que non cabían na illa, fose apagado pola intervención no Parlamento de Galicia de José Luis Ferro Iglesias. Deputado do PP de Galicia, no seu día alcalde de Celanova, que asegurou non ter constancia da existencia de mortes na illa de San Simón, «salvo abusos do director daquel momento da prisión que foi pasado polo coitelo». Declaración que se produciu no marco do debate sobre a proposición non de lei, presentada polo PSdeG-PSOE, para instar á Xunta de Galicia a constituír o Consello da Memoria Democrática de Galicia, como órgano de asesoramento nesta materia, e facelo co consenso dos tres grupos.

Mentira ou ignorancia do deputado Ferro sen base histórica ningunha sobre o sucedido durante a Guerra Civil e os anos de terror que a seguiron. Velaí as diversas informacións recentes a este teor, como a detallada de Carolina Sertal en Faro de Vigo, sobre as vítimas do franquismo no campo de concentración da illa de San Simón, que para o investigador Xoán Carlos Abad, presidente do Instituto de Estudios Vigueses, superaron as 517, ás que cómpre engadir as que foron «sacadas» e asasinadas nas cunetas redondelás. Cifra de vítimas na illa que a base de datos do proxecto Nomes e voces do grupo Histagra da USC documenta en 387, moitas delas provocadas polas condicións de miseria extrema, hixiénicas, sanitarias e alimenticias, nas que se apiñaron as arredor de 6.000 persoas que pasaron polo campo. Cifras, en todo caso, moi superiores, como salienta Abad, as vítimas doutros campos penais en Galicia, como o do mosteiro de Celanova (84) ou o do colexio xesuíta de Camposancos da Guarda (70).

Con todo, o máis preocupante da intervención do deputado celanovense é que fai moi explícita a estratexia iniciada polo seu partido de branquear o réxime franquista, mesmo a pesar de que o fixo de forma moi groseira, quizais contaxiado pola ausencia de fineza dos articulistas da dereita que tirando de argumentario da rúa Génova atacan con palabras grosas e escaso talento o programa gobernamental «España en liberdade 50 anos». Secasí, intervencións como as de Ferro e outras voces populares, branquean case catro décadas de férrea ditadura militar e nacionalcatolicismo, que non cesou, nin sequera cando Franco morría na cama, en perseguir aos seus detractores e levalos diante do pelotón de fusilamento. Pretender recuperar a presidencia do goberno negando a verdade histórica e banalizando o sufrimento das vítimas non semella unha estratexia defendible.

 

Onte 2141: «Illote P. Barraca 16», memorias dun exiliado republicano nos campos de concentración franceses

/en , , , , , , , /por

Lin con moito interese Illote P. Barraca 16 (Galaxia 2021), as memorias de Santiago Rodríguez Salinas, exiliado republicano nos campos de concentración do sur de Francia durante ano e medio. Fillo de Antonia Rodríguez Salinas, profesora republicana represaliada, ao seu regreso á España franquista e tras case tres anos en batallóns disciplinarios, instalouse coa súa nai en Redondela, onde ela daba clases particulares para poder asistir ao seu compañeiro, o xornalista e crítico madrileño Alberto Marín Alcalde, preso na illa de San Simón. Datado en 1983 e do que se conservaban seis copias mecanoscritas polo propio autor, o texto foi recuperado polo seu fillo o titiriteiro, actor e cantor Eduardo Rodríguez Cunha «Tatán», constituíndo o segundo título da nova colección «Memoria Histórica» coa que Galaxia continúa ás achegas memorialísticas doutras coleccións galegas como Documentos para a historia contemporánea de Galicia de Edicións do Castro ou  Crónica de Xerais.

O libro narra a vida cotiá en condicións deplorábeis dun dos 300.000 refuxiados, a maior parte deles, como Santiago, ex-combatentes do exército da República, nos campos de concentración de Saint Cyprien, Le Barcarès e Argelés-Sur-Mer. Lonxe de pretender retratar heroísmos, a obra relata en primeira persoa a miseria, a desgraza e o sufrimento dos internados, sometidos a situacións extremas, agravadas polas condicións climáticas, pola falta da mínima hixiene, a carencia de instalacións sanitarias, a escaseza de alimentos e auga e a crueldade dos gardas senegaleses. Xaora, ao autor cando fai memoria relatando as anécdotas desta vida tan precaria non lle falta nin o humor nin o xeito literario para construír unha peza emocionante para o lector, mesmo a pesar de que a súa intencionalidade, recollida dende o propio limiar, é ofrecer apenas un documento fidedigno e veraz sobre a vida dos exiliados españois nos campos de concentración franceses antes da ocupación alemá.

O rescate do esquecemento deste mecanoscrito constitúe, ademais, unha oportunidade para lembrar a Antonia Rodríguez Salinas, «Dona Antonia», a mestra que coa súa firmeza e sensibilidade marcou dende a súa escola da rúa Telmo Bernárdez a varias xeracións redondelás. Natural dun pequeno pobo de Guadalaxara chegou a Redondela co seu fillo Santiago para acompañar ao seu amor encarcerado na illa, unha historia extraordinaria merecedora de ser rescatada con outro lapis do carpinteiro literario. Como inesquecible e o seu labor como mestra de primaria, que utilizaba os textos de Federico García Lorca para a aprendizaxe da lectura e da escritura e axeitaba aquelas enciclopedias de Álvarez  para que as súas clases de historia e xeografía preparatorias para os exames por libre fosen inesquecibles para os seus alumnos e alumnas. Memoria do labor educativo de dona Antonia que como a doutras esquecidas mestras particulares do franquismo merece ser recuperada.

Onte 1876. Xerais 2017, a lectura unha causa de todos

/en , , , , , /por

Premios_Xerais_2017

A lembranza de Agustín Fernandez Paz durante a presentación de Un mundo de palabras e o discurso luminoso de Xurxo Mariño, A pedra negra, marcaron o ton emocionante e sereno da cerimonia dos Xerais 2017, que celebramos no serán de onte (por décimo terceira vez) na illa de San Simón. A magnífica intervención de Isabel Soto, a editora literaria do libro que reúne os ensaios de Agustín sobre o libro e o fomento da lectura, insistiu na idea de que para el a lectura é unha causa que a todos nos convoca, da que ninguén pode sentirse alleo. Como despois moito nos emocionou a interpretación que A Banda dos Cueiros fixo da canción “O rastro que deixamos”, xa que detrás de cada verso, un título de cada un dos libros de Agus, forxáronse moitas complicidades e horas de lectura.

Xurxo_Mariño_03-06-2017Xaora, o discurso de Xurxo Mariño imprimiu outro rexistro ao serán, reclamando a cultura científica e tecnolóxica e a cultura humanística como unha única cultura. Primeiro, Mariño fixo un percorrido sintético e engaiolante pola historia da ciencia e das artes, defendeu a convivencia das humanidades e das ciencias experimentais como compoñentes dunha única cultura, reivindicando tanto o coñecemento humanístico para os científicos como o coñecemento experimental para artistas, poetas e novelistas. Mariño rematou co relato abraiante da orixe dun meteorito, a pedra negra que tiña na man, unha lectura poética que a todos entusiasmou.Foron excelentes todas as intervencións do ditame dos tres premios, tanto por parte dos membros dos xurados como da gañadora do Premio Merlín, María Canosa por Muriel, como do Jules Verne, Manuel Lourenzo por Ceiba de Luz, e do Premio Xerais de novela, Santiago Lopo por A arte de trobar.

Non faltou, como é adoito, a expresión humilde das nosas gratitudes para todas aquelas persoas que acudiron ao noso convite, activistas, a maior parte, desa revolución aínda pendente que é a da lectura literaria en galego. Sentímonos particularmente agarimados onte pola presenza das presidencias da AELG, da Federación de Librarías e de GALIX, que se solidarizaron con esta nosa causa. Sei que esta reunión anual de San Simón contribúe a tecer unha rede de afectos e complicidades, un xeito esperanzoso de enxergar un mellor horizonte para a creación literaria na nosa lingua.

Agradezo a Xurxo Mariño a fermosa fotografía de grupo que forma parte dun álbum magnífico que recomendo visitar.

Guardar

Guardar

Guardar

Poema de hoxe 171: «Contrabanddo de amigo» de Antón Reixa
/en , , /por

Sentada estou na illa de San Simón
esperando, meu amigo, ai, que volvas do Gran Sol
e pola ponte de Rande van e veñen sen parar
moitos coches, meu amigo, que non veñen do Gran Sol.

Antón Reixa, «Contrabando de amigo» (Viva Galicia beibe, Positivas, 1994)

Onte 1693: Emoción e esperanza nos Xerais 2016

/en , , , , , /por

Premios_Xerais_2016

Creo que foi o discurso de Ledicia Costas, Todas as constelacións do mundo, o que marcou o ton da cerimonia dos Xerais 2016, que celebramos no serán de onte na illa de San Simón. A firmeza na reivindicación do idioma e a confianza nos azos que achega unha renovación constante da nosa creación literaria tinguiron as diversas intervencións que resultaron tan emocionantes como emocionadas.

As homenaxes explícitas de Ledicia Costas aos membros da Xeración Lamote, os fundadores da nosa literatura infantil e xuvenil, e ao movemento feminista galego, encabezado por María Xosé Queizán, así como a súa aposta «pola luz, pola lingua e pola forza dun país que me fai sentir importante» expresaron o que Cesáreo Sánchez Iglesias cualificou, cando nos despediamos no peirao, de «emocionante diálogo xeracional».

Como moi emocionantes foron as palabras de David Pérez Iglesias, tras recibir o premio Merlín de Literatura Infantil, por Todo o tempo do mundo, confesando que «un premio non é algo co que quedas, é un legado que acolles para dar a alguén que, no silencio da escrita e da lectura, soñas as palabras dun novo camiño, dun relato futuro que somos nós, que nos compromete e dá sentido aos días da xente de noso». Un xeito ben fermoso de concibir a creación literaria e a lectura como actividades creadoras de comunidades de memoria e afectos.

Como tamén as de Iria Misa, persoa até agora descoñecida no eido literario que acolleu con orgullo e humildade o premio Jules Verne de Literatura Xuvenil, pola súa novela Xa non estou aquí, concibíndoo apenas como «un impulso para deixar atrás os medos e os reparos e como un pulo enorme para continuar creando historias. Como tamén moi emocionante foi escoitar a Manuel Estebán, gañador do Premio Xerais de novela, que se estrea literariamente con A ira dos mansos, cando confesou que «nunca tomara a novela como un exercicio literario, senón como un berro de impotencia, como un traballo dun cirurxián que estirpa un tumor, pola necesidade de compartir un sentimento intenso de inxustiza da sociedade con respecto aos discapacitados intelectuais».

Foi importante para nós salientar nesta edición o protagonismo das lectoras nos xurados (trece mulleres de dezaoito membros), como que coincidise coa fronteira dos catro mil títulos no noso catálogo e dos once millóns de exemplares vendidos, o que constitúe un éxito colectivo que os profesionais da editorial quixemos compartir. Sei que as persoas que nos reunimos cada ano nos Xerais de San Simón formamos unha comunidade de afectos, mais tamén que compartimos a angueira de construír a esperanza dende o territorio das palabras, o da creación literaria, o da lingua, o da educación e o da cultura. Despois dunhas horas de acougo, seguimos no noso afán.

Recompilei algunhas fotos que me parecen significativas. Grazas a Tempo de Lecer, Nuria Díaz, Veli Rodríguez e á representación dos membros da Xeración da Esperanza fotografados en San Simón.

Onte 1348: Xerais da esperanza

/en , , , , , , /por

Esmoris_Cajaraville_MaceirasXornada intensa a de onte na que coñecimos os ditames dos Premios Xerais 2015. Serán moi calorosa en San Simón na que Ce orquestra pantasma deitou ledicia a eito, Miguel Vázquez Freire leu un discurso literario extraordinario («Unha parábola verniana») no que reivindicou o poder vivo da palabra e na que Érica Esmorís, Andrea Maceiras e Héctor Cajaraville representaron emocionadas o seu compromiso co futuro. Tres persoas novas as gañadoras, aínda pouco coñecidas (ou mesmo algunha totalmente descoñecida) no mundo literario galego, que expresaron a forte pulsión do cambio imparable promovido polo que veño chamando «Xeración da esperanza«. É unha evidencia que a literatura galega conta hoxe cunha canteira ampla e de calidade, a mellor formada da súa historia, comprometida coa memoria da tradición e as angueiras e incertezas do tempo presente. Xaora, precisamos de maior autoestima e visibilidade para superar prexuízos e ampliar o perímetro da sociedade lectora en galego e dos seus públicos diversos, Esas son algunhas das angueiras dos Premios Xerais dende hai tres décadas, acadar máis visibilidade e prestixio para a nosa produción narrativa. E abofé que temos razóns para estar satisfeitos co vivido onte. Máis de duascentas persoas seguiron por streaming a cerimonia, que tivo unha importante presenza nas redes sociais e da que hoxe se fan eco en espazos xenerosos a maior parte dos medios impresos e dixitais. Héctor, Andrea e Érica son todas tres membros desa Xeración da esperanza onde reside o mellor futuro para as nosas Letras. Parabéns para elas e a nosa gratitude para todas as persoas que onte compartiron a súa ledicia esperanzosa.

Onte 1042: Illa da memoria

/en , , , , , , , , , /por

Foto_de_Miguel_Riopa_19-07-2014

A axencia francesa AFP chiaba onte a tarde esta gran foto de Miguel Riopa para ilustrar os actos celebrados na illa de san Simón con motivo da Homenaxe nacional ás vítimas do franquismo organizados pola Iniciativa Galega pola Memoria. Magoa o escaso eco que este acto recibiu nos medios galegos, apenas unha mostra da hibernación á que esta sometido o proceso de recuperación da memoria desque goberna o Partido Popular, como proba a  paralización do proxecto interuniversitario «Nomes e voces» e o da propia Lei de Memoria histórica de 2008, sen recursos nin dotacións para desenvolver as súas finalidades. Denunciouno alí Manuel Rivas o pasado sábado: «non existe respecto pola memoria histórica en España», continúan »impunes» algúns crimes franquistas e moitas fosas comúns agardan ser abertas. Nunca esquecemos que San Simón, onde vivimos tantos momentos felices, é a illa da memoria, testemuña silente ao fondo da ría da dor de milleiros de persoas que alí foron recluídas e de tantas outras cuxa dor non foi aínda reparada. A gran foto de Riopa quedará na nosa memoria para nunca esquecelo.

Onte 999: Gratitude

/en , , , , , , , /por

Capitan_Nemo_San_Simon_07-06-14Nin o vento nin a chuvia puideron co entusiasmo das duascentas cincuenta participantes na cerimonia na que onte demos a coñecer o ditame dos Premios Xerais 2014. A miña primeira gratitude é para elas polo seu apoio xeneroso e fraternal, pola súa calor e ledicia contaxiosas ao longo de todo o serán, fose na velada literaria coma no convivio posterior. É o espírito dos Xerais de San Simón que se multiplica despois no feis. A miña gratitude para Xavier Senín, figura esencial para o desenvolvemento do libro galego entre séculos, pola súa brillantísima loanza da lectura e a súa homenaxe aos membros da Xeración Lamote, á que el pertence. Beizón para Xiana Lastra que conseguiu emocionarnos cos seus dous temas musicais. Gratitude para as quince lectoras que tomaron as decisións dos xurados, trece delas mulleres, que apostaron polo pulo irresistible da xeración de narradoras do novo século que toma a remuda. Beizón para o traballo extraordinario do equipo de profesionais de Xerais, que dende hai máis de catro meses ocupou a Celia Torres na organización de todos os detalles do premio e a Helena Pérez, Xosé Manuel Moo e Francisco Alonso nas secretarías dos xurados. A ledicia compartida onte é a confirmación de que os proxectos con futuro son os alicerzados no rigor do traballo e os que conservan o plano dos valores sempre sobre a mesa.

Manuel G. Vicente preparou esta fotogalería do serán de San Simón.

Onte 998: Predicións

/en , , , /por

San_SimonEstivemos pendentes das diversas predicións meteorolóxicas para o serán deste sábado no que daremos a coñecer na illa de San Simón o ditame dos Premios Xerais 2014. Hai moitas probabilidades que chova, coma xa sucedeu nos dous últimos anos; aínda que tamén algunhas da existencia de clariños intermitentes. En definitiva, tempo variable e incerto, como lle acae a esta primavera do país de noso. Con todo, non teño dúbida que celebraremos o magnífico discurso de Xavier Senín de gabanza da lectura e dos membros da Xeración Lamote, gozaremos da música de Puntada sen fío, o grupo musical no que participa Xiana Lastra, gabaremos a Jules Verne na súa semana viguesa, leremos anacos d’ A illa misteriosa na tradución galega de Ánxela Gracián, coñeceremos tres novos textos, chufaremos ás súas autorías e, sobre todo, compartiremos co polbo e cos petiscos que prepara Fita anceios e angueiras de amigos e amigas chegados de todo o país. Eis a importancia do serán de convivio de San Simón. Quen dixo choiva!!!