Onte 2013: Camilo Nogueira, a razón resistente

/en , , , , , , , , /por

Acompañei onte a Suso de Toro e Fran Alonso na presentación en Couceiro de Compostela d’ Unha nación no mundo. A razón resistente (1480-2010), o libro que o meu admirado Camilo Nogueira escribiu ao longo das dúas últimas décadas. Transcribo o texto que lin en día que considero moi importante:

Coñecín a Camilo Nogueira na campaña electoral de 1977 cando se presentou como candidato do Bloque Nacional Popular Galego. Daquela eu era un rapaz de ERGA de primeiro de facultade e Camilo xa toda unha lenda na nosa organización estudantil, un jhichiño de Vigo que fundara Galicia Socialista, despedido de Citroën na folga do 72 e despois economista de SODIGA en Compostela. Dende entón, xa van máis de corenta anos, non deixei de admirar a Camilo, unha persoa das boas e xenerosas na que identifico de forma modélica os valores republicanos e o compromiso coa nación.

Sei que hai un grupo de nacionalistas, os chamados «camilistas», que tivemos a fortuna de ser formados por Nogueira nese teimoso optimismo da vontade, imprescindible na construción do proxecto nacional galego, nacionalistas que aprendimos de Nogueira que o nacionalismo non é unha ideoloxía, senón unha proposta de liberdade, progreso e independencia que procura o autogoberno para Galicia e o benestar e a igualdade da súa cidadanía. Abofé que hai moitos ámbitos que precisan de azos para construír a nación.

Camilo entendeuno así, tanto no Parlamento Galego (1981-1993; 1997-1999) como no Parlamento Europeo (1999-2004), cando desenvolveu, case en solitario, as tarefas de todo un grupo parlamentario, acuñando na política nacionalista “o xeito de Esquerda Galega”. Desenvolvendo un programa ambicioso, tanto global como sectorial, que conducise a que Galicia fose auténtica nación política; aceptando a responsabilidade de valerse economicamente, na interdependencia doutras nacións europeas; promovendo un desenvolvemento autocentrado dos diversos sectores da economía, con atención preferente á industria, á enerxía e os sectores gandeiro e pesqueiro; recoñecendo a lingua galega como nacional e universal, vinculada ao mundo da lusofonía e das culturas atlánticas; pensando, xaora, o mundo dende Galicia en constante diálogo coas circunstancias do noso tempo. Un xeito de entender o traballo parlamentar que continúa, por ventura, agora Ana Miranda, que compartiu con Nogueira moitos azos en Bruxelas.

A andaina de Nogueira no Parlamento Galego alicerzou, en boa medida, o programa de autogoberno do nacionalismo galego durante as décadas de entre séculos. Non se pode esquecer que en 1981 Camilo participou na redacción do anteproxecto do Estatuto de Autonomía de Galicia. Como tampouco que como único deputado de Esquerda Galega redactou de puño e letra a Proposición de Lei de Normalización Lingüística de Galiza, tamén en 1981, a primeira iniciativa lexislativa presentada no Parlamento de Galicia, que serviría para forxar dous anos despois o primeiro consenso político e social arredor do idioma. Como non se pode comprender a denuncia da marxinación de Galicia no Estado, fose no desenvolvemento das infraestruturas de comunicación coa Meseta ou no desenvolvemento competencial e financiamento autonómico, sen o traballo teimoso, constante e rigoroso de Nogueira nas tribunas de Xelmírez e do Hórreo.

Como foi marcante a súa etapa como concelleiro en Vigo, cando o PSG-EG obtivo cinco actas e, por vez primeira, arriscou e asinou un acordo orzamentario con Manuel Soto Ferreiro, alcalde do PSdeG-PSOE. Unha revolución no xeito de entender a política nacionalista. Aquel primeiro pacto de Camilo abriu un novo vieiro para a estratexia dos nacionalistas, tanto de PSG-EG como do BNG, que logo callaría na súa participación nun goberno de coalición (1991-1995) presidido polo socialista Carlos G. Príncipe. Uns anos de entusiasmo partidario, onde os seguidores de Camilo chegamos a conformar en Vigo unha organización política de varios centos de militantes, mobilizados pola cultura do municipalismo e da participación cidadá.  Finais dos oitenta nos que lembramos ao Camilo máis pletórico desenvolvendo unha proposta territorial e de autogoberno para Galicia, que se anticipou á estratexia que unha década despois asumirían Xosé Manuel Beiras e Anxo Quintana á fronte do BNG.

Durante a súa andaina en Estrasburgo, representando ao BNG no Grupo dos Verdes / Alianza Libre Europea, Camilo Nogueira presentou máis de medio milleiro de iniciativas, realizou máis de cento cincuenta intervencións nos plenos, converténdose na auténtica voz dos intereses e criterios de Galicia (xa fose expresándose en galego-portugués, francés ou español),  pero tamén doutros pobos e cidadáns humildes, xa que entende, como pensaba Castelao, o nacionalismo de esquerda como un punto de encontro que nos leva a integrarnos e a facer nosos os problemas de toda a humanidade. Mágoa que o electorado galego en 2004 non valorase este esforzo de Camilo Nogueira erguendo o facho destoutro nacionalismo posible, o da esperanza, o que foxe do vitimismo e do esencialismo!

Camilo Nogueira compartiu a súa intensa acción política coa escritura ensaística, unha das actividades que sei máis lle prestan. A publicación do libro de Suso de Toro, Camilo Nogueira e outras voces (Xerais, 1991), o primeiro no que participei como editor, abriu o complexo relato da memoria da esquerda nacionalista en Galicia, ao que Camilo fixo valiosas achegas. Como os seus centos de artigos, recollidos en dous libros, A terra cantada (Xerais, 2006) e A rota do sol (Laiovento, 2011), expresan mellor ca ningunha outra crónica o seu devir, preocupacións e afáns políticos.

Xaora, son os seus ensaios A memoria da nación. O reino de Gallaecia (Xerais, 2001), Europa, o continente pensado (Galaxia, 2008), Galiza na Unión (Galaxia, 2008), Para unha crítica do españolismo (Xerais, 2012) e o que hoxe presentamos Unha nación no mundo. A razón resistente (Xerais 2019), onde recolleu a cerna do seu ideario político e a súa contribución á recuperación da memoria política de Galicia. Obras, especialmente a que hoxe presentamos nas que Nogueira enuncia unha menxase esperanzada para unha Galicia con vontade de mudar a súa perspectiva histórica, reencontrándose como nación política, unindo a memoria do pasado co proxecto do futuro. Ou dito doutro xeito, Nogueira propón pensar o mundo desde a propia Terra e sendo do mundo en dialéctica coas circunstancias de cada tempo.

Un libro o que hoxe presentamos que constitúe a segunda parte do relato iniciado en A memoria da nación. O reino de Gallaecia, que publicamos en 2001, e co que iniciamos tamén en Xerais a nosa colección de Ensaio, coa intención de promover a creación de pensamento galego. Non esquezo a primeira presentación da obra na libraría Cervantes de Vigo, hoxe desaparecida. Xornada na que anunciabamos os alicerces e estrutura dun proxecto editorial concibido para ser publicado en tres volumes, antes de finais de 2002:

No primeiro, subitulado O reino de Gallaecia, poñíase de manifesto con datos e fontes concretas a tradición medieval da nación galega que conta con dous mil anos de historia e personalidade política-administrativa.

No segundo, subtitulado Galiza no Absolutismo, consideraríase o carácter da monarquía española na Idade Moderna e a evolución da sociedade galega baixo as dinastías europeas dos Habsburgo e os Borbón.

Por último na terceira, A nación política contemporánea, analizaríase a formación da conciencia nacional e a estructuración do nacionalismo galego como forza política no proceso de configuración do estado español no contexto dos estados europeos despois da Revolución Francesa.

O traballo previsto a desenvolver en menos de quince meses alongouse en máis de quince anos, nos que Nogueira non deixou de traballar sobre o manuscrito, o que me consta polas versións e versións que fun coñecendo. Estou certo que pagou a pena agardar e refundir o segundo e o terceiro volume nestas setecentas páxinas que hoxe presentamos e mesmo pensó que pagou a pena mudarlle o título ao libro como Unha nación no mundo, como acordamos no mes de marzo pasado.

Sei que das argumentacións que sustentan a obra debe falar Camilo. Con todo, antes de rematar, quixera sinalar algunhas ideas eixo que entendo fundamentais:

No conxunto da obra deféndese que a memoria da nación necesita ser recuperada para o futuro de Galicia, para evitar caír no esquecemento antes de que este poida ter sucedido. Esta recuperación esixe á crítica da ideoloxía españolista que deturpa o pasado común dos pobos peninsulares e lle dá un carácter determinista á existencia do propio Estado na súa forma actual.

Na obra deféndese que Galicia ten dous mil anos de historia e personalidade política, o que supón unha profunda e fundamentada crítica da ideoloxía española, baseada na idea de España como unha realidade política unitaria desde o tempo romano e godo. Como se defende que a pesar de ter padecido no Antigo Réxime unha dominación perversa, mantivo os seus recursos vitais e personalidade diferenciada até 1800, cando era o país máis populoso entre os da península. E foi no tempo contemporáneo cando o Estado español negou a nosa personalidade histórica e cultural. Os intentos de reescritura da Historia de España, aos que asistimos en tempos de Aznar e que hoxe se están repetindo, sustentan unha falacia histórica que conduce á interpretación da Idade Media como un proceso que conduce necesariamente á hexemonía de Castela e á concepción do Estado español como unha unidade procedente do século XV.

Nesta obra deféndese que a manifestación da memoria política de Galicia como nación precisa da crítica dunha ideoloxía dos estados-nación que considera os estados xa constituídos como produto dunha lóxica histórica que non podería ser posta en cuestión.

E por último, nesta obra sitúase o nacionalismo galego como un movemento político a prol da democracia, da liberdade e do desenvolvemento económico e social, como un movemento político que defendeu o pluralismo social, cultural e lingüístico e as liberdades fronte a un Estado español que historicamente se identificou coa uniformización e considerou a eliminación da diversidade como elemento substancial do seu funcionamento.

Estou convencido, esta obra demóstrao, que Camilo Nogueira, persoa rigorosa e reflexiva, foi pioneiro da nova política, tanto por ser capaz de compaxinar durante anos o seu traballo profesional coas responsabilidades parlamentarias e políticas como pola súa capacidade de encarnar coa vontade de ferro do corredor de maratón, o atleta que dosifica o seu esforzo para chegar á meta, o modelo de optimismo da vontade que admiramos desque o coñecimos hai catro décadas.

Moitos parabéns, Camilo por culminar esta memoria da razón resistente. Moitos parabéns, insisto.

Onte 2007: Adolfo Domínguez presentou «Juan Griego» no Club Faro de Vigo

/en , , , , , , /por

Resultoume onte moi grato acompañar a Adolfo Domínguez na presentación no Club Faro de Vigo da súa novela Juan Griego (Defausta, 2018). Unha hora de conversa literaria sobre unha novela concibida como un poema épico de máis de setecentas páxinas, un auténtico everest literario para o goce e a reflexión dun lectorado esixente. Publicada hai décadas en castelán por Mondadori e en galego por Galaxia, tras unha reescrita e ampliación moi considerables, Domínguez ofrece agora unha novela formalmente aínda máis arriscada na que se mesturen xéneros e temáticas ben diversas, para afirmar con rotundidade a veracidade do relato científico como o propio do noso tempo. Creo que non esaxerou o poeta Luis García Montero cando a cualificou de «monumento literario» nin  Susana Pietro Mori, a editora de Defausta como a «oportunidade de ler un clásico antes que se convirta en clásico». Unha novela con vontade de pervivir. Interesante.

Onte 1991: «Mamá, quero ser Ziggy Stardust» de Iria Misa

/en , , , , , , , , , /por

Viaxamos onte a Baiona para acompañar a Iria Misa na presentación da súa terceira novela, Mamá, quero ser Ziggy Stardust, xunto a Alba Barreiro, ilustradora do libro. O pub Bidendum quedou pequeno para acoller a máis dun cento de persoas que seguiron a conversa da autora e da ilustradora con Cristina Palacios, presidenta da Arelas (Asociación de familias de menores Trans*), sobre o que é a primeira novela infantil en galego que aborda esta realidade, narrada por Thomas, o inseparable amigo imaxinario de Aine. Un serán no que estivo presente a figura e a música de David Bowie na antoloxía de temas interpretados polo dúo formado por Starman e China Girl. Unha tarde na que moito se gabou a rebeldía da figura de Bowie, e os seus diversos heterónimos artísticos, unha figura icónica que quixo mudar o mundo por medio da música, mais sen esquecer a todas aquelas persoas que, a pesar das dificultades e das violencias explícitas ou agochadas, son como eles queren ser.

Onte 1989: Premios Xerais 2018

/en , , , , , , , , , , , /por

Resultou moi brillante e emotiva a cerimonia do serán de onte no Museo do Mar de Alcabre na que se entregaron os Premios Xerais 2018. Tras unha ducia de edicións na illa de San Simón, tras trinta e cindo edicións, Xerais inicia para os seus premios literarios unha nova etapa noutro espazo arquitectónico e paisaxístico emblemático da ría de Vigo e faino cun formato de acto literario novidoso e innovador, protagonizado polas obras xa editadas, que recibiron como aliciente todos os asistentes.

Marabilloume o ritmo da cerimonia e o deseño gráfico dos espazos, rotundo, claro, protagonizado pola emotividade do noso pantone vermello diante do que foi a loxa onde se celebraban as poxas do Berbés. Gustei moito das palabras de firmeza e esperanza coas que Fran Alonso abriu o acto, moi consciente de que o éxito da edición radica en concebila como unha tarefa realizada por pequenos grupos cohesionados en diálogo permanente coa creación literaria e co coñecemento do seu tempo. Como gustei das tres conversas coa gañadora e os dous gañadores da xornalista Teresa Cuíñas, modelo de rigor e amenidade, unha veterana compañeira de viaxe da editorial dende hai dúas décadas que moito admiramos.

Como extraordinarias foron tamén as palabras de gratitude de Carlos Negro en defensa da poesía na cultura actual, de Héctor Cajaraville (para quen non teño palabras para agradecerlle o seu agarimo comigo) reclamando o protagonismo do lectorado máis novo, e da Emma Pedreira que leu un poema soberbio, marabilloso, que deixou tremendo aos asistentes. Como inesquecibles foron as intervencións nas pantallas de tres youtubeiras que presentaron cada un dos premios, o Xerais, Besta do seu sangue, o Merlín, Kusuma, e o Jules Verne, Aplicación instantánea; unha iniciativa de comunicación literaria moi xeitosa que abre vieiros na rede para o protagonismo da lingua galega.

Por se todo isto non abondase, o cadro da editorial entregoume de forma completamente inesperada, unha das estatuíñas dos premios, un agasallo para min absolutamente extraordinario co que nunca soñara, que xa preside a biblioteca onde gardo todo o fondo da editorial. O mellor recoñecemento posible para toda a miña vida de editor en lingua galega, que nunca saberei agradecer como merecen estas sete persoas que mo outorgaron por min tan queridas.

Non hai dúbida que o novo formato de entrega dos Premios Xerais, coa presentación de tres excelentes edicións, marca outro fito innovador no noso sistema literario. No entanto, foi a estrela dos afectos ao solpor, entre as xanelas do Museo deseñado por Aldo Rossi, o que todos onte máis agradecemos. Parabéns, moitos, meus compañeiros e compañeiras! Beizón!

Onte 1986: Comeza unha renovada Feira do Libro da Coruña

/en , , , , , , , , , , /por

No día de inauguración da Feira do Libro da Coruña agradecín que, despois de non faltar en ningunha das últimas vinte e cinco edicións, os organizadores me convidasen a conversar con Manuel Gago arredor da súa novela máis recente O exército de fume. Unha deferencia que moito agradecín, mais aínda cando resultou tan interesante o formato conversado da presentación, tanto para o público que encheu a carpa como para o propio autor e editor. Unha mudanza significativa de formato, ademais das comodidades das novas instalacións, introducidos polo novo modelo organizativo da feira compartido entre a Federación de Librarías de Galicia e o Concello da Coruña, o que constitúe un acordo histórico para enxergar un novo futuro para o conxunto das feiras do libro de Galicia.

O feito de contar con máis trinta librarías participantes, con dúas carpas de programación literaria simultánea, a carpa grande e a infantil, con máis de oitenta autores e autoras asinando nas librarías, así como ofrecer unha intensa presenza nas redes sociais, tanto en Facebook como Twitter, imprimen a esta feira da Coruña un gran dinamismo e a consolidan como referente indiscutible da actividade editorial e libreira en Galicia.

Souben que pola mañán o meu admirado Xavier Senín dedicou o pregón ao mestre Xabier DoCampo, un dos fixos desta feira coruñesa, a quen onte tivemos moi presente na nosa memoria. Convido a non perder este programa literario excelente, onde Xerais ten unha participación destacada, que por riba a partir do 6 de agosto se comparte coas actividades e as casetas de Viñetas desde o Atlántico. Parabéns aos organizadores por convertir a Coruña en capital do libro en Galicia.

Onte 1984: «O exército de fume» de Manuel Gago, presentación en Compostela

/en , , , , , , , , /por

Presentación memorable a de onte en Cronopios na que estreamos en Compostela O exército de fume, a segunda novela de Manuel Gago. As intervencións da libreira Mercedes Corbillón, do historiador Lourenzo Fernández Prieto e do autor, precederon a unha emocionantísima e inesquecible sesión de contos de guerra e resistencia de Soledad Felloza, Celso Fernández Sanmartín e María da Pontragha.

Foi a de onte, tamén unha oportunidade para expresar a nosa gratitude e recoñecemento a Manuel Gago, un autor co que me sinto identificado no seu proxecto de refundación da novela histórica e de ampliación dos límites dos públicos para a narrativa galega. Desque en 2013 publicou Vento e chuvia. Mitoloxía da vella Gallaecia, un libro de narración, dificilmente clasificable, compartimos con Gago a experimentación de formatos de edición estendida e de formas diversas de comunicar co público lector. Cada novo título publicado con Manolo Gago é unha oportunidade para o editor de aprendizaxe e reflexión. Cada nova entrega é un reto para ampliar os públicos utilizando os recursos dunha ficción histórica de longo alento, alicerzada sobre unha documentación rigorosa, tecida sobre tramas trepidantes e textualidade engaiolante. Tanto na súa estrea na colección Narrativa, O anxo negro, como nesta segunda entrega, O exército de fume, Gago ofrece unha ficción orientada a recuperación dunha identidade galega esquecida ou agochada, nun concienciudo labor de construción de memoria. Un proxecto no que está moi comprometido como un dos nosos mellores divulgadores históricos e culturais, que emprega diversos soportes e formatos para o seu labor.

Se n’O anxo negro abordaba o expolio do noso patrimonio e o heroísmo dun grupo de humildes para recuperalo, n’ O exército de fume fusiona na primavera de 1942 dous fitos históricos: a presenza dos submarinos alemáns na costa e portos das cidades galegas e as actuacións dos membros da guerilla antifascista na provincia da Coruña. A partir de feitos transformados en lenda, Gago constrúe unha ficción sorprendente utilizando os ingredientes xustos de intriga, aventura,  amor, política e historia. Sería absurdo entrar a valorar escenas e acontecementos, algúns extraordinarios, narrados con fidelidade a unha documentación moi coidada, nin tampouco explicar as claves da presenza nazi en Galicia. Xaora, é moi difícil resistirse a non expresar admiración polo tratamento que a novela achega das persoas fuxidas no monte, homes e mulleres, ou de personaxes históricos como Urbano Lugrís, o pintor das grandes máns, que coma ningún outro pintou as mariñas do exilio interior.

Onte 1983: Conversa con Ledicia Costa sobre as súas mulleres revolucionarias

/en , , , , , , , , , /por

Resultou excelente a conversa que na Feira do Libro de Vigo mantiveron onte o editor Fran Alonso e a escritora  Ledicia Costas sobre as mulleres revolucionarias na obra da escritora viguesa. Tres cuartos de hora de amena reflexión literaria, onde non faltaron as anécdotas e o humor, sobre as protagonistas da literatura de Costas, mulleres revolucionarias, rebeldes, empoderadas; unha conversa na que se percorreu toda a obra literaria, xa unha ducia de títulos, dunha autora que en apenas seis anos se convertiu nun referente da literatura galega do noso tempo.

Comezou Fran Alonso preguntando a Ledicia se fora ela tamén unha nena rabuda coma o son as súas personaxes, ao que Costas respondeu confesando que fora unha nena sensible, tímida, «aprendín a ser rabuda lendo, fun unha nena moi lectora, aprendín a comprender o mundo a través dos libros». De aí a conversa pasou a falar do personaxe de Esmeraldina, personaxe que a autora considera «unha nena rabuda por excelencia, está indignada por estar morta, por ser unha fantasma». Costas lembrou que aos cinco anos visitaba o cemiterio da man do seu avó. «Alí lin nomes extraordinarios como Casimiro Blanco Blanco. Quizais por iso foime tan sinxelo construír o personaxe de Escarlatina. A rabudez e o tema macabro non foron cuestión alleas na miña infancia». «Como tampouco o foi o interese pola cociña, a pesar de que cociño fatal, a min gústame probar. Teño unha relación estreita coa cociña porque miña nai é unha gran cociñeira e miña irmán unha gran reposteira».

«Incluín a cociña en Escarlatina comprobando como as mulleres sempre estivemos relegadas na alta cociña, a pesar de ser as que se ocupan da cociña e dos coidados na familia. Observei que cando se puxeron de moda os programas de cociña na televisión todos os chefs eran homes. Ás mulleres prohibíaselle o acceso a esa posición de poder. “Diso nada”, pensei. Nos meus libros son as mulleres as que cociña e as que saben facelo. Os meus libros son unha homenaxe ás nais e as avoas que nos alegran o estómago e sobre todo, o corazón». Ledicia contou como nos centros escolares se foi formando unha auténtica comunidade gastronómica a partir das receitas de Escarlatina: «Nun IES fun recibida por catro mesas cheas de larpeiradas a partir de receitas dos libros. Pretendía que eu fose o xurado dun concurso que organizarara e probase cada un dos dos 356 petiscos. Quererían matarme ou acabar comigo?»

«Esta é outra das experiencias extraordinarias que teño vivido nos meus encontros co lectorado nos centros escolares, centos e centos que teño visitados nestes últimos cursos. Sei que algunhas receitas son difíciles, trátase de cociña francesa, moi elaborada e complexa, pero así todo aí están os pratos, riquisimos. Estas experiencias nos centros son inesquecibles para min. É fantástico cando a literatura dá un chouto e chega a outras partes». «Como tamén o está sendo a utilización do humor macabro para abordar o tema da morte. Sempre me considerei unha persoa seria, xaora síntome moi cómoda escribindo con humor». «Desa pulsión humorística naceu o personaxe de Lady Horreur, esa araña macabra que é tamén a voz da conciencia de Escarlatina, capaz de dicirlle as cousas claras, de cuestionala e motivala. Sempre crin que tiña que ser unha araña con acento francés. Gústame ese personaxe».

Fran Alonso levou a conversa despois ás mulleres planta que protagonizan Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta. «Sempre quixen contar cunha obra que tivese un peso vexetal específico. De aí naceu a idea de crear unha estirpe de mulleres con corpo humano e alma de planta. Ben é certo que todos os personaxes históricos son homes, Jules Verne e Antonio Sanjurjo Badia, e son as mulleres plata as que introducen o elemento fantástico. Esta novela deume pé a homenaxear ao Vigo de finais do XIX, o que coñeceu Jules Verne cando desembarcou no peirao da Laxe. Un Vigo que daquela estaba en movemento, en expansión. O proceso de documentación foi moi amable, cheguei a ter saudades daquel Vigo que non cocñecín. A axuda dos membros do Instituto de Estudios Vigueses facilitoume moito o traballo. Esta foi a miña homenaxe a miña cidade, síntome unha viguesa orgullosa». A conversa deu un chouto no tempo e xirou arredor de Un animal chamado néboa, un libro de relatos publicado na colección de Narrativa,onde a ficción se constrúe a partir de diferentes acontecementos sucedidos durante o conflito bélico da Segunda Guerra Mundial.

Ledicia Costas lembrou o personaxe de Catarina Salicheva, «unha nena de doce anos que morreu xunto a toda a súa familia durante o cerco de Stalingrado, a temperaturas de 30 graos baixo cero». «É estarrecedor o diario de Catarina, un diario de apenas un día, unha testemuña de como van morrendo, unha a unha todas as persoas da súa familia. Catarina Salicheva é filla da dor e da fame. O seu diario merece ser lembrado, como o de Ana Frank». «No libro tamén se recupera a historia das mulleres prostituídas, recluídas nos campos de concentración Ravensbruck e Mathausen, sobre as que hai apenas documentación. Outro episodio da hsitoria das mulleres que permanece case oculto». A conversa seguiu sobre a creación do personaxe da señorita Bubble e a estética steampunk, presente tamén en Jules Verne e as mulleres planta e no libro máis recente, As peripecias de Extravaganzza Pérez, estética baseada na revolución industrial e na época vitoriana, onde se fai un alegato a prol do valor da ciencia e da tecnoloxía.

Avanzou a conversa falando do personaxe de Extravaganza; «un personaxe raro, ligado á defensa da ecoloxía, «Extravaganzza é unha nena que naceu cunha descapacidade moi grave, ten que superar obstáculos, razón pola que lle dei unha extracapacidade, a de comunicarse cos animais de forma silenciosa, non verbal», «foi este un libro no que pretendín unha defensa férrea a ecoloxía». Xa no remate da conversa, Fran Alonso preguntou a Ledicia Costas sobre os personaxes de Isla, protagonista d’ O corazón de Xúpiter, e Nube de Recinto gris, novela que a autora considerou unha das súas obras máis complexas, na que pretendeu abordar a aceptación da diversidade. Rematou a conversa, lembrando o editor que Reina fora o primeiro personaxe da autora, a xitana d ‘ Unha estrela no vento, e que ägata o será da próxima, A balada dos unicornios, premio Lazarillo de literatura xuvenil 2017, que Xerais publicará no vindeiro mes de setembro. Tras a conversa comezou unha animada sesión de asinaturas.

Onte 1982: Presentación de «Fóra do normal» de María Reimóndez na Feira do Libro de Vigo

/en , , , , , , , , , /por

Excelente foi a presentación do serán de onte na Feira do Libro de Vigo de Fóra do normal, a novela de María Reimóndez gañadora da primeira edición do Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade. Eric Dopazo e Fran Alonso acompañaron á autora diante de medio cento de persoas que participaron activamente na sesión.

Comezou Fran Alonso lembrando o pasamento de Xabier P. DoCampo, membro do xurado que outorgou o premio a Fóra do normal, ao que cualificou como unha das maiores figuras da literatura galega do noso tempo. A seguir encadrou a novela como «outra obra que continúa o compromiso de Reimóndez coa literatura para construír o mundo, para intervir nel, literatura que quere facer da diferencia normalidade, porque a diferencia é o que caracteriza o mundo». «Do que fala Fóra do normal é da capacidade que temos para recoñecer a diferencia, a nosa propia identidade. Un libro,sobre a identidade transxénero, que pon o valor sobre a anomalía desa diferencia. Ilustrado por Antonio Seijas nos interiores e na cuberta, as súas imaxes que remiten a superheroes e superheroínas, como a propia autora, constitúen o pano de fondo dunha novela que conta a vida de André, un mozo transexual, que vive a súa identidade como un feito problemático, tanto socialmente, sexa no ámbito escolar, no insttuto de Teis, como na súa propia familia, sobre todo pola difícil relación co seu pai».

Continuou o director de Xerais falando dos personaxes. Comezou polo de Mucha das Antas, «que lembra moito a outro personaxe de María, a Gaia de En vías de extinción, un personaxe o desta rapaza que chega de Ribadeo que reivindica toda esa forza e todo ese valor da cultura rural, da terra e do sabor de quen sabe está apoiado por unha cultura ancestral, con orgullo e fachenda. Mucha ten unha personalidade arrolladadora, moi marcada, o que levará a que André se sinta nalgún momento intimidado. El está afeito a vivir co acoso, razón pola que ese encontro con Mucha o vive con certa controversia persoal». Seguiu Fran sinalando que «ao longo da novela vaise conformando unha patrulla trans formada por outros dous personaxes: Xela e Martín. Xela é a rapaza guai, a rapaza popular, a que ten éxito. Martín ten certo perfil de acosador pero tamén de vítima dunha carencia afectiva dentro da súa familia. Catro personaxes que están fóra do normal, que non encaixan no ambito que os rodea, por ser distintos. Mais ao mesmo tempo son personaxes, sobre todo o de André, que manteñen un paralelismo cos superheroes e superheroínas do cómic que pululan polo libro, eses personaxes chegados a través da banda deseñada e a televisión que supoñen un referente para eles. Un referente que os reforza xa que son persoas irredentas, que se acaban rebelando contra as convencións sociais. Os personaxes do cómic axúdanos a comprender o espazo no que habitan, a aceptar a súa forma de ser, de pensar e de relacionarse cos demais e, polo tanto, a superarse».

Salientou Alonso «a evolución psicolóxica de todos os personaxes está moi ben acompasada cos acontecementos narrados, o que require por parte da autora unha gran sensibilidade para poñerse na pel dos demais, de asumir a forma de ver o mundo e sentir a outras persoas. María Reimóndez intenta ofrecer un mundo biodiverso. É unha autora que concibe a literatura como unha ferramenta de transformación social. Os seus libros están concibidos para facernos reflexionar, para obrigarnos a pensar, para provocar o debate social e persoal dende a intervención literaria. A literatura como intervención, pero tamén como pracer». Rematou Fran Alonso salientando que «o libro está escrito, como todos os libros de María, dende a esperanza, que é o motor que move o mundo, que fai que as persoas diversas poidan ter un lugar neste mundo».

Continuou a presentación cunha conversa entre Eric Dopazo e autora, no que participou tamén o público, e na que se foron lendo anacos da novela. Dopazo comezou a súa intervención sinalando que «este libro non é só para persoas diversas, é tamen para persoas canónicas ás que convida a reflexionar sobre a súa propia diversidade». Despois de conversar arredor do papel dos superheroes como fío condutor da novela, Dopazo e Reimóndez o fixeron sobre a abordaxe da diversidade en Fóra do normal. Para a autora «a diversidade é fundamental na novela non só referida ao corpo, hai tamén outras diversidades, como a da lingua, dende o punto de vista dialectal; como tamen se propón unha reflexión sobre a linguaxe sexista dende o punto de vista do xénero e das identidades».

Falaron despois dos corpos, das concepcións que temos dos corpos, das identidades e de todas interseccións existentes entre elas. María Reimóndez confesou que «todos os libros, polo menos os meus, están escritos dende a realidade. Nesta novela traballei con personaxes e persoas que coñezo, con referentes próximos, o que é importante para todo o que escribimos. O personaxe de Mucha está construído con moitas das rapazas coas que convivín en Vilalba, rapazas do rural que tampouco encaixan, sendo vistas como brutas ou persoas pouco intelixentes, de forma despectiva, un estereotipo que sempre moito me irritou».

Seguiu Reimóndez sinalando que «o libro parte da realidade e da súa diversidade. Son consciente de que existe unha fenda entre a literatura e o que vivimos, a realidade é sempre mais diversa ca literatura, que por desgraza non acolle a todas as identidades nin a todas as orixes nin sequera a nosa propia lingua. Creo que a literatura ten un papel moi importante á hora de conformar outros modelos de sociedade, as formas de ser e de estar no mundo. Este libro bebe de todo isto, personaxes que viven fóra do normal, que esa é a esencia de ser superheroes ou superheroinas, non hai ningún deles que sexa normal porque non tería nada de particular nin faría nada extraordinario».

Remataron a conversa Eric e María falando arredor do conflito entre o que Dopazo definiu como «corpo conflito» e «corpo fogar». Confesou Eric que «hai dez ou quince anos ter este libro na miña mesiña de noite teríame sido de gran utilidade». A este teor, Reimóndez sinalou que «quitando os corpos normativos, homes, brancos, cis, heterosexuais, a todas as mulleres, sexan cis ou trans, se nos pon constantemente en conflito co noso corpo, se nos obriga a pasar por unhas rodas de consumo, por entrar nuns cánones de beleza moi concretos, e iso provoca que permanentemente vivamos en conflito co noso corpo. Moitas veces o acto máis revolucionario é querer ao propio corpo e se cadra ser heroína e non levar esta roupa [a autora vestía nese momento un traxe de superwoman] e voume cambiar de superheroína a heroína real [a autora vestiu unha bata tradicional].» «A novela é unha reflexión sobre heroes e heroínas, é necesario desfacernos dos corpos e dos traxes e pasar a reagrupar outros traxes e outras identidades que son as que realmente resultan heroicas», rematou.

Onte 1977: «Galica en bus» de María Reimóndez en Andel

/en , , , , , , , , /por

Fran Alonso, Ramón Nicolás e Susana Sánchez Arins presentaron onte na Libraria Andel Galicia en bus, o libro de María Reimóndez gañador da vixésima edición do premio Johán Carballeira de poesía convocado polo concello de Bueu. Un poemario que o director de Xerais definiu como «íntimo e social, persoal e político, atravesado pola experiencia de percorrer o país en liñas de autobús» «Galicia en bus é un mapa literario arroupado nunha perspectiva de xénero, que critica de forma moi forte ao machismo e á ocultación perversa que se fai da muller. Un libro con moitas curvas, a pesar de a autora confesa que non é capaz de escribir en bus. Un libro que constitúe unha viaxe na que acaban doendo tanto o cu como a conciencia».

Fran Alonso abordou despois a estrutura dunha obra organizada en catro partes: «A primeira, «Puntos de partida», a segunda, «Traxectos», onde colle moita importancia o corpo; para xa na terceira, presentada como «polos camiños da literatura», abordar as diversas estacións, os lugares e a toponimia, reivindicando, ademais, unha nova arquitectura feita por mulleres. Remata con «Destino?», falando dunha futuro esperanzador, xa que o final do camiño depende da nosa vontade». «O libro, escrito cunha lingua fresca e moi eficaz comunicativamente, supón un repaso de lugares e persoas da paisaxe e da memoria, establecendo ao longo de toda a obra un contrapunto cos textos dun libro titulado O transporte público rodoviario na Galiza escrito por un tal M. Roda, un artificio poético que vai collendo peso a medida que avanzamos na lectura». Rematou Fran Alonso lembrando os dous versos cos que remata o libro: «Transformarei en poesía / o meu destino».

O texto da intervención de Ramón Nicolás pode lerse no seu Caderno da Crítica.

Onte 1976: Presentación de «Falemos de caricatura» na Coruña

/en , , , , , , , , /por

Acompañamos onte a Siro e a Félix Caballero na presentación do seu libro Falemos de caricatura no Espacio Lector Nobel da Coruña. Un acto que constituíu, tamén, unha humilde homenxe a Siro, como pai da caricatura xornalística galega, ao tempo que unha reivindicación do humorismo gráfico galego como unha das expresións máis xenuñinas das artes visuais.

Despois de expresar a súa ledicia por participar nun libro con Siro, «o que constitúe un privilexio«, Félix Caballero lamentou que aínda existía pouca investigación sobre o humorismo gráfico galego. Lembrou cando coñeceu a Siro e como fora o presentador en Compostela do seu primeiro libro, Pienso, luego embisto. Pra rematar considerou que Falemos de caricatura é un libro tanto teórico como práctico, sendo «un acerto o seu carácter conversa, que permite unha lectura amena ao tempo que ofrece a posibilidade de desvelar de forma natural algún segredo da técnica da caricatura».

Na súa intervención Siro lembrou que publicara o seu primeiro libro en 1971 recollendo viñetas que publicara en Ferrol diario. «Aquel meu primeiro pecado orixinal foi un desastre de edición. Como sucedeu tamén co segundo que publiquei en 1975. Decidín, dende entón, que non publicaría un libro até que non estivese completamente satisfeito. E así o fixen en 1980 cando Galaxia me editou Pecados capitais., o que podo considerar o meu primeiro libro. Dende entón quedei satisfeito con todos os libros que publiquei. Con todo, desde hai tempo quero publicar só libros sobre temas que non se teñan abordado no noso ámbito. Así o fixen nos libros que preparei sobre o humor no Quixote e sobre a relación de Castelao coa arte europea, que me acaba de publicar Garañón, a nova editorial de Ferrol. E así xurdiu este libro sobre a arte da caricatura que foi a actividade que me deu de comer ao longo da miña vida».

Siro lembrou como se incorporara á redacción de La Voz de Galicia en 1983, despois de traballar na oficina técnica de Bazán como deliñante. «Quería facer humor gráfico, pero os directores fixéronme caricaturista político. Juan Ramón Díaz pediume que fixese a caricatura política do día. E así, ao longo de vinte e un anos fixen máis de nove mil». «Desque me xubilei tiña unha débeda coa caricatura. E propúxenme facer un tratado da caricatura que non existía como tal, nin pola profundidade nin polo rigor do libro que presentamos».

Siro comentou despois a caricatura da portada do libro, a que Cebreiro preparou de Castelao, «unha xenialidade dunha elegancia insuperable, que podería figurar en calquera antoloxía da caricatura no mundo enteiro», «unha caricatura que une na mesma imaxe ao mellor caricaturista que deu Galicia, Cebreiro, e ao creador do humor gráfico galego, Castelao». Rematou lembrando a figura de Xosé María Cao Luaces, «o patricarca da caricatura en Arxentina a principios do século XX, que era de Cervo, marchou aos vinte e cinco anos para Bos Aires onde chegou a director da revista Caras e caretas;  unha publicación que sabemos chegaba a Rianxo e que sen dúbida coñecía Castelao». Como lembrou taén a figura de Juan Carlos Alonso, «un rapaz que fuxiu como polizón dende Ferrol, entrou como recadeiro na redacción de Caras e caretas e que se puxo a debuxar alí con dezaoito anos para chegar a ser o mellor debuxante do seu tempo. Este ferrolán foi o inventor do photosop con lapis, acuarelas e pastel. Alonso é o mellor caricaturista que coñezo».