Onte 1977: «Galica en bus» de María Reimóndez en Andel

/en , , , , , , , , /por

Fran Alonso, Ramón Nicolás e Susana Sánchez Arins presentaron onte na Libraria Andel Galicia en bus, o libro de María Reimóndez gañador da vixésima edición do premio Johán Carballeira de poesía convocado polo concello de Bueu. Un poemario que o director de Xerais definiu como «íntimo e social, persoal e político, atravesado pola experiencia de percorrer o país en liñas de autobús» «Galicia en bus é un mapa literario arroupado nunha perspectiva de xénero, que critica de forma moi forte ao machismo e á ocultación perversa que se fai da muller. Un libro con moitas curvas, a pesar de a autora confesa que non é capaz de escribir en bus. Un libro que constitúe unha viaxe na que acaban doendo tanto o cu como a conciencia».

Fran Alonso abordou despois a estrutura dunha obra organizada en catro partes: «A primeira, «Puntos de partida», a segunda, «Traxectos», onde colle moita importancia o corpo; para xa na terceira, presentada como «polos camiños da literatura», abordar as diversas estacións, os lugares e a toponimia, reivindicando, ademais, unha nova arquitectura feita por mulleres. Remata con «Destino?», falando dunha futuro esperanzador, xa que o final do camiño depende da nosa vontade». «O libro, escrito cunha lingua fresca e moi eficaz comunicativamente, supón un repaso de lugares e persoas da paisaxe e da memoria, establecendo ao longo de toda a obra un contrapunto cos textos dun libro titulado O transporte público rodoviario na Galiza escrito por un tal M. Roda, un artificio poético que vai collendo peso a medida que avanzamos na lectura». Rematou Fran Alonso lembrando os dous versos cos que remata o libro: «Transformarei en poesía / o meu destino».

O texto da intervención de Ramón Nicolás pode lerse no seu Caderno da Crítica.

Onte 1969: «As cantigas de Martín Codax en 55 idiomas»

/en , , , , , , , , /por

Gañei onte o día cando como membro do xurado dos Premios de relato e poesía da Universidade de Vigo me agasallaron un exemplar d’ As cantigas de Martín Codax en 55 idiomas, un libro arca editado con motivo da exposición en Vigo do Pergamiño Vindel. Máis alá do feito de que con esta edición as sete  cantigas do primeiro poeta vigués se convertan no título literario galego traducido ao maior número de linguas, desde o chinés ao bengalí, desde o finés ao maorí, pasando polo persa, árabe, quichua ou romanés, o que constitúe unha proeza editorial, a obra coordinada polo catedrático Xosé Henrique Costas González expresa como ningunha outra a proxección inclusiva do texto codaxiano e, sobre todo, esa «forza que vén de lonxe» dos tradutores e tradutoras, embaixadores da lingua galega das máis diversas nacionalidades espalllados polo mundo, que se namoraron de Galicia e da nosa lingua, que traducen, falan e escriben con primor.

Xaora, este é un libro testemuña da diversidade lingüística como patrimonio da humanidade que se ofrece, ademais, como unha excepcional ferramenta didáctica para ser empregada nas nosas aulas. Parabéns ao coordinador, á Universidade de Vigo como editora e aos 55 tradutores e tradutoras deste libro histórico.

Onte 1953. «A banda da loba»

/en , , /por

Magnífico foi o concerto d’ A banda da loba (ABDL) de onte á note en La fábrica de chocolate na que o grupo de Xiana Lastra e Andrea Porto presentou os once temas de Bailando as rúas, o seu primeiro disco. A banda destas cinco mulleres bravas ofreceu durante unha hora ben longa un potente caleidoscopio musical de ritmos diversos, apoiados nos textos excelentes da poesía galega última de Rosalía Fernandez Rial («Bailando as rúas» e «Nunca ninguén») e Celia Parra («Tres segundos de memoria» e «Coma un blues»), que foron trufando con outros clásicos de Celso Emilio Ferreiro («Ti e eu» e «Abrente») e da propia Rosalía de quen onte estrearon unha estremecedora versión de «Tecín soia». Un concerto onde non faltaron os temas de Xiana e Andrea, como «Caleidoscopio», «Pepa», «Negra e azul» e o «Afogadas», unha canción xa moi popular con vontade de himno xeracional. A irrupción desta banda de cinco mulleres na música galega actual é cada concerto máis sólida e prometedora tanto pola forza dos seus textos como pola súa singular diversidade sonora a camiño dun novo folk indie ou dun pop con raíces na música popular. O tempo de empoderamento das mulleres na música galega chámase A banda da loba. Moi recomendable.

Onte 1951: «Papusza»

/en , , , , , /por

Habia tempo que non vía unha película visualmente tan fermosa como Papusza, a obra dos polacos Joanna Kos-Krauze e de Krzysztof Krauze, un espectáculo fotográfico en branco e negro deslumbrante de Krzysztof Ptak tanto pola súa composición como pola súa tonalidade achegada ao pictórico. Un film que reconstrúe a peripecia biográfica de Bronislawa Wajs, chamada «Papusza» (1910-1987), a primeira poeta xitana poca que publicou os seus textos, mais que tamén recibiu os apupos e a incomprensión do seu rpopio pobo. Papusza é un fermoso poema visual, unha homenaxe marabillosa a un pobo ambulante e a unha paisaxesevera, tanto a campesiña como a urbana. Porén, a narración –na que se alteran os tempos e na que se fai presente a historia tráxica da Polonia do século XX, dende a invasión nazi aos rigores da sociedade stalinista que obriga a abandonar a itinerancia ao pobo romaní– non acada nin a emoción nin a beleza que a súa luz e textura visual agroman na pantalla.

No entanto, Papusza está tinguida da tristeza da protagonista, capaz de lamentar o feito de ter aprendido a ler como fonte da súa desgraza, mesmo a pesar de que ao longo de dúas horas se representan con rigor os ritos e as músicas do pobo xitano, un pobo sen patria, mais con forte identidade no seu permanente deambular. O dito, unha película moi fermosa visualmente, un documento etnográfico valioso. Para non perder.

Onte 1948: Na Casa das Hortas de Manuel María en Outeiro de Rei

/en , , , , /por

Visitamos onte devagariño a Casa das Hortas de Outeiro de Rei, onde está instalada a Casa Museo Manuel María. Foi unha visita de auténtico privilexio onde puidemos demorarnos na memoria literaria e no percorrido vital do autor de Terra Cha. Foi emocionante escoitar a voz do poeta recitar algúns dos seus textos máis emblemáticos (un recurso moi ben utilizado neste museo), como espertaron a nosa curisidade algunhas das coleccións de obxectos persoais, como a das navallas, plumas ou reloxos. Tamén foi de grande interese a consulta do arquivo fotogáfico dixital, organizado por persoas e localidades, así como a dun importante fondo bibliográficos, tanto da obra editada como da súa ampla biblioteca persoal. Unha visita interesantísima que moito recomendo, tanto polas súas posibilidades de aproveitamento didáctico como polo suxestivo da recuperación da propia casa e da accesibilidade dos seus fondos. Esta Casa das Hortas expresa a teimuda vontade da Fundación Manuel María de manter viva a memoria do poeta, editor e activista cultural, como de constituírse en dinamizador cultural da Terra Cha. Arelas que neste temos difíciles constitúen tamén unha proeza dos seus promotores. Reiteramos a nosa gratitude por tan calorosa acollida e os parabéns aos responsables da fundación.

Poemar o mar

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a Antonio García Teijeiro, recente gañador do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil polo seu libro Poemar o mar.

Coma se fose outro milagre laico ou serindipia inesperada a noticia da concesión do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil a Poemar o mar (Xerais 2015), o libro escrito polo poeta vigués Antonio García Teijeiro e ilustrado por Xan López Domínguez, produciuse cando o Pergamiño Vindel, que atesoura as sete cantigas de Martín Codax, estaba xa para orgullarnos depositado temporalmente no Museo do Mar de Alcabre.

Dúas obras protagonizadas polo mar que coa diferencia de oito séculos comparten a ría de Vigo como espazo poético. Dúas pezas escritas en galego que arrecenden a marusía, senllas exaltacións da nosa admiración polo mar coma suxeito protagonista e fonte de vida: “Ai, ondas que eu vin mirar!, / se me saberedes contar”; “E bañarnos hemos nas ondas!”, cantou a finais do XIII Martín Codax, o fundador literario da cidade de Vigo. “Quero chegar ao mar para abrazalo”, “Quere o mar o que non ten / os seus soños / non se ven”, “Eu quero en silencio / perderme no mar”, canta Teijeiro, a comezos do XXI.

Outro nacional –o máximo premio que unha obra literaria editada en galego pode recibir–, o vixésimo primeiro que recibe a literatura e edición galegas desde que 1978 comezaron a ser convocados estes premios polo Ministerio de Cultura, o undécimo para unha obra publicada por Edicións Xerais de Galicia, e o terceiro no que se premia un libro de poesía infantil, que recoñece tanto a excelencia dun libro memorable como a traxectoria de máis de tres décadas dun autor que concibiu a creación poética e a formación do lector de poesía como idéntica tarefa.

Xaora, o nacional de Antonio García Teijeiro, o sexto obtido por un libro infantil editado orixinalmente en galego –tras os de Paco Martín (1986), Xabier DoCampo (1995), Fina Casalderrey (1996), Agustín Fernández Paz (2008) e Ledicia Costas (2015)–, constitúe outro éxito colectivo da nosa vizosa e potente literatura infantil e xuvenil, un recoñecemento da excelencia dos seus textos e creacións editoriais, mais tamén nestes tempos difíciles para a nosa lingua un formidable exemplo do valor da diversidade acuñada polas minorías.

Un nacional que lle chega a Antonio García Teijeiro no momento máis acaído, o da súa madurez autoral, coincidindo coa súa xubilación como docente do Colexio Possumus, cando conta con máis de medio cento de libros individuais publicados en galego e mobiliza todo o seu fulgor creativo como activista poético. Un catálogo de autor o seu extraordinario que supera con moito o cento de obras, se incluímos as edicións dos seus poemarios en castelán, as súas obras de narrativa, ensaio, as súas edicións de poetas como Rosalía e Celso Emilio ou a súa participación sempre xenerosa en libros colectivos. Un labor literario comezado en 1980 nas páxinas de “Artes e Letras” do Faro de Vigo, que entón compaxinaba coa súa actividade docente e deportiva (non esquezamos que Teijeiro foi porteiro do Academia Octavio e do Teucro en categoría nacional). Un traballo continuado a partir de 1984 no suplemento “A Pizarra”, tamén de Faro de Vigo, onde se ocupaba da crítica de literatura infantil e onde publicou entrevistas inesquecibles con figuras como Rafael Alberti, con quen tanto amigaría.

Dende 1988 iniciou o seu camiño como autor de tres libros fundacionais para a nosa poesía infantil, publicados na colección “Tartaruga” de Galaxia: Nenos, Coplas e Aloumiños. Textos nos que empregou os recursos da raíz popular e comezou a súa depuración da sonoridade como ferramenta necesaria para contaxiar a emoción da palabra poética. Son algúns dos seus moitos libros imprescindibles: Cacarabín, cacarabón (Edelvives 1991), Na fogueira dos versos (Xerais 1996), premio Merlín, premio Pier Paolo Vergerio e Lista de Honra do IBBY; Paseniño, paseniño (2003); Chove nos versos (Xerais 2004) e Un rato díxolle a lúa (Xerais 2013), antoloxía da súa obra, que inclúe un disco no que canta tres poemas, entre eles o xa mítico “Que ocorre na terra?”, aos que lles puxo música o seu amigo Paco Ibáñez.

“Poemar o mar”, o libro co que Antonio obtivo o nacional, forma parte da súa Triloxía do Mar, formado tamén por En la cuna del mar (Creotz 2015) e Palabras do mar (Embora 2015), un proxecto poético no que demostra que o emocional é compatible cun discurso crítico que afonda na complexidade da innovación estética. “En cada libro que escribiu, –sinala o seu antólogo o poeta Fran Alonso– o seu verso foi medrando, como un mar de escuma, como un mar de prata, como un mar de bruma”. Aí atopamos o ADN da obra deste poeta vigués do mar, pacifista comprometido, amante da música, seguidor de Bod Dylan e Luis Eduardo Aute, que entende a poesía como unha chave expresiva capaz de transformar as persoas. Parabéns, Antonio. Que continúen chovendo versos e palabras azul celeste!

Onte 1922: Queizán con Rosalía

/en , , , , , , , /por

Interesantísima resultou a presentación onte na LIbraría Andel de Vigo de Rosalía de Castro e o poder sexual, o libro máis recente de María Xosé Queizán. A escritora viguesa conversou coa escritora e membro da plataforma de crítica A Sega Susana Sánchez Arins arredor dunha obra híbrida, que inclúe ensaios, poemas e contos, onde hai un cuestionamento explícito dos xéneros. «A unidade do libro é o meu criterio sobre Rosalía», confesou Queizán, para quen «a soidade e o traballo son os os temas fundamentais para Rosalía, tamén para xustificar a morte dóce que propón para aquelas mulleres polas que ninguén agarda». Arins comezou agradecéndolle a Queizán que co seu ensaio Misoxinia e racismo na poesía de Pondal lle descubrise «como Rosalía contesta a Pondal, ofrecendo unha lectura dos dous en contrapunto, membros da mesma época e da mesma sociedade, aínda que con diferentes modelos e puntos de vista; dende entón non canto o himno galego, dun autor que non me representa».

Sinalou Susana que Queizán tamén lle descubrira a palabra «viriloide«, «coa que se referían a Rosalía na súa época, formando parte das visións deitadas sobre ela, como santa ou chorona, polos señores críticos». Sinalou Susana a soidade que sufriu Rosalía, «unha muller moi avanzada no seu tempo, que non se escondía detrás dun pseudónimo masculino, unha muller a que lle faltou a rede de afectos e apoios, como os que conformamos hoxe na Sega, como quizais tamén a propia María Xosé».

Queizán insistiu en que o fastío de Rosalía tiña unha causa política e non existencial, «non é este mundo para mulleres, percibe que está no lugar e no tempo equivocado». Rematou a conversa, na que Susana estableceu un nexo directo entre Rosalía e Queizán, que recuperou a narrativa feminina en galega en 1965, debatendo sobre a oportunidade do título, que podería levar a confusión. Para Queizán «Rosalía é unha das escritoras que mellor comprendeu e reflectiu na súa obra, a sedución, entendendo esta como o poder sexual que os homes exercen sobre as mulleres. Toda a obra de Rosalía ten como fío condutor a sexualidade e o poder patriarcal. Rosalía capta ese poder sexual, soubo distinguilo perfectamente, con tanto adianto, antes de que se estudase e se lle dese nome ao patriarcado, foi pioneira, con orixinalidade e audacia, nun tema tan vixente na actualidade».

Onte 1920: «Paterson» ou a defensa da poesía

/en , , , , /por

Levaba tempo agardando por ver Paterson, a película de Jim Jarmusch que relata a peripecia dun condutor de autobús que escribe poesía na cidade de Paterson, Nova Yersey, onde naceu o poeta Allen Ginsberg e onde escribiu boa parte da súa obra poética William Carlos William, o poeta preferido polo protagonista. Enfrontando durante unha semana a vida dunha parella de namorados, a rotineira do poetacondutor (almorzo, traballo, regreso, cea, paseo co can, cervexa no bar do barrio) coa ollada dinámica, optimista, soñadora e enérxica da súa compañeira, cociñeira de cupcakes e deseñadora de cousas en branco e negro, Jarmusch pretende deitar unha ollada poética sobre o cotián como mellor xeito de promover o interese pola poesía («palabras escritas sobre a auga»). Paterson atende as conversas dos seus viaxeiros, mais apenas fala con eles, mentres conducindo cisma na creación dos seus textos de linguaxe moi coloquial que salva despois nos tempos de descanso no seu inseparable caderno.

Película de boa factura e impecable interpretación, sobre todo da iraní Golshifteh Farahani, fraquea un chisco na súa narratividade, tanto pola práctica ausencia de conflito como pola previsibilidade do seu desenlace. Mágoa que Jarmusch desaproveitase a oportunidade de traducir con maior rotundidade a poesía en linguaxe cinematográfica. Con todo a película constitúe unha interesante defensa da poesía, esa «preferencia por ser só un peixe» e non calquera outro animal.

Onte 1919: O Vindel en Vigo

/en , , , , /por

O feito de que onte o Pergamiño Vindel fose amosado no Museo do Mar de Alcabre durante apenas dous minutos e baixo unha luz moi tenue constitúe un fito histórico. Grazas á teimosía dos membros de Pertenza, unha asociación cultural galeguista viguesa, e da dispoñibilidade e sensibilidade da Universidade de Vigo poderemos contar durante seis meses cunha peza senlleira do noso patrimonio que constitúe unha das iconas da lingua galega e da identidade do propio país como tal. Un fito, mais tamén un modelo de cooperación do que convén tirar partido, moito máis nunha cidade como Vigo, sometida a un triste (como inducido) devalo cultural. O regreso do Vindel demostra que a iniciativa do asociacionismo cultural é capaz de mobilizar do seu conformismo ás institucións culturais públicas. Para tomar boa nota.

Despois do Vindel

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á chegada do Pergamiño Vindel a Vigo:

A data de hoxe, 26 de setembro de 2017, na que procedente da Pierpont Morgan Library de Nova York chega a Vigo o “Pergamiño Vindel” quedará fixada na cronoloxía histórica desta cidade fundada hai séculos polo poeta Martín Códax. A nosa primeira alfaia bibliográfica, onde quedaron recollidas, dende finais do século XIII, as sete cantigas de amigo do trobeiro vigués, coa notación musical de seis delas, será exhibida no Museo do Mar de Alcabre durante os vindeiros seis meses no marco da exposición “Berce da nosa cultura”. Unha oportunidade única para que a cidadanía metropolitana coñeza in situ este documento literario excepcional, onde se identifica tanto o ADN da nosa lingua como a propia existencia da nosa cidade no territorio sagrado da ría de Vigo.

Como reflectiu a recente serie de artigos de “Faro de Vigo” non foi doado conseguir este histórico regreso á ría de Vigo do Vindel da man da Universidade de Vigo e da Consellaría de Cultura da Xunta de Galicia. Foi decisiva a xestión da Asociación Cultural Pertenza de Vigo que puxo en marcha en 2010 o proxecto “Monumento as Cantigas de Martín Códax. Cantor do Mar de Vigo” coa intención de celebrar o centenario do descubrimento do pergamiño polo libreiro conquense Pedro Vindel nun forro dun exemplar dunha obra de Cicerón copiada no século XIV. Xaora, foi a visita que fixo en marzo de 2015 á Biblioteca Morgan de Nova York un dos membros de Pertenza, o psiquiatra e vigués distinguido Cipriano Jiménez Casas, a que iniciou o proceso tan felizmente culminado hoxe. Unha iniciativa privada amosaba como era posible o soño de que o pergamiño viaxase a Vigo, mesmo a pesar do desleixo das institucións culturais viguesas e galegas que en 2014 nada fixeron e deixaron pasar sen pena nin gloria o ano do centenario.

Tamén foi decisivo para este regreso o compromiso incondicional asumido pola Universidade de Vigo, tanto polo Departamento de Filoloxía Galega e Latina como pola súa reitoría, como institución académica independente, asumindo así a primeira das condicións establecidas pola Fundación Morgan, ademais de aceptar despois tanto as condicións esixidas de custodia e conservación da peza, como as referidas ás actividades de promoción da súa exposición, entre elas a celebración dun congreso internacional sobre o pergamiño e a cultura literaria a el asociada. Unha responsabilidade que a institución universitaria viguesa compartiu coa Consellaría de Cultura e Educación, que cedeu as instalacións do Museo do Mar de Galicia e asumiu os gastos da exposición, despois de que o concello de Vigo, a primeira institución á que a Universidade de Vigo fixo a proposta, declinase liderar institucionalmente esta exposición nas instalacións do Marco, aducindo razóns económicas, o que tamén pasará ás páxinas da nosa historia local.

Pola relevancia deste tesouro, única mostra conservada do cancioneiro profano galaico portugués, xunto ao “Cancioneiro Sharrer”, que recolle sete pezas do rei Don Dinís, como polo interese das corenta pezas artísticas que o acompañan, entre pinturas, documentos e esculturas, na súa maioría do século XIII, a exposición do Vindel convertirá a Vigo durante uns meses na capital literaria galega portuguesa. Unha iniciativa cultural internacional que proxectará a Vigo no incipiente mercado do turismo literario, con especial relevancia para o público portugués, tanto o portuense como o lisboeta (favorecido pola conexión directa entre os aeroportos de Peinador e Portela). Mais a exposición debería ser tamén unha posibilidade de popularizar entre a cidadanía metropolitana, sobre todo entre os seus escolares, mesmo por medio dunha figura escultórica, a presenza urbana do poeta Martín Códax como o primeiro publicista da cidade nosa no mundo.

A exposición do Vindel debería axudar a que Vigo, unha cidade aínda con precaria dotación bibliotecaria, cunha feira do libro cativa e moi escaso apoio municipal á creación e difusión literarias, recuperase parte do terreo perdido na promoción das letras e da lectura. Un paradoxo inaceptable nunha cidade creada por un poeta, que por ventura continúa sendo a capital editorial de Galicia e que con intelixencia e vontade municipal podería consolidarse como capital mundial da poesía galego-portuguesa. Despois do Vindel e con este obxectivo, deberían estudarse pór en marcha iniciativas como a convocatoria anual dun premio internacional de poesía galego-portuguesa (bautizado como Martín Códax ou como Ría de Vigo) ou a realización de residencias poéticas internacionais na illa de San Simón. O regreso do Vindel constitúe un exercicio de autoestima e orgullo cidadán, mais non debería desaproveitarse a oportunidade que achega de proxección internacional do Vigo literario.