Onte 485: Entrevista no «Culturas»

Gustoume moito como titulou Ramón Nicolás a entrevista que me fixo para o número 500 do «Culturas», o suplemento de La Voz de Galicia. «O conformismo é incompatible co oficio de editor» entendo que unha frase acaída para resumir a actitude proactiva coa que os editores galegos debemos afrontar a crise e o proceso de mudanza profunda que vive o noso sector. Non hai dúbida que o vieiro posible para sairmos da crise actual está na mudanzas das políticas estratéxicas sobre a lingua e a lectura, como tamen por unha aposta pola dixitalización e a innovación. As miñas beizóns a La Voz de Galicia por estes dez anos do seu suplemento cultural e a nosa gratitude pola oportunidade de expresar as opinións do sector editorial nas suas páxinas.

O texto da entrevista completa (incluída unha pregunta e unha resposta que quedou fóra por cuestión de espazo) pode lerse no blog de Ramón Nicolás.

Onte 484: Aterraxe

A nosa longa viaxe de regreso dende Toronto alongouse catro horas debido á supresión do voo de Iberia a Vigo. Sen comunicación previa ningunha nin posibilidade de alternativa, quedamos varados na T-4 durante sete horas. A única explicación que recibimos foi que a «supresión» se debía «a posta en vigor dos novos horarios durante estes días». Efectivamente, comprobando na web de Iberia, soubemos que a compañía adquirida por British ofrecerá a partir deste mes  catro conexións diarias de Vigo con Madrid, dúas á mañá, unha ao mediodía e outra á noite. Unha oferta de voos que supón un retroceso a conectividade dispoñible hai quince anos. Cando chegamos a Peinador, derreados tras 25 horas de viaxe, percorremos os corredores da terminal ampliada, xusto diante do enorme aparcamento. Teñen sentido estas (custosas) obras de ampliación dun aeroporto que conta cada vez con menos voos, menos pasaxeiros e peores combinacións? Aterraxe na realidade nosa.

Onte 483: Baltar

Nunca me chistou Xosé Luís Baltar. Nunca me pareceu un ghicho do que un se podía fíar, nin sequera cando deu mostras do seu galeguismo e da lealtade coa lingua e cultura de noso. Só falei con el unha vez na miña vida. Foi en 2000, a raíz da edición do libro de homenaxe a Manuel Luís Acuña cando procurei o apoio da deputación de Ourense. Solicitei unha entrevista co presidente e adiantei nunha proposta o noso proxecto. Fíxome agardar ben de tempo, creo que preto de dúas horas nunha sala, despachoume en dous minutos dicindome: «Ti es o editor? Vouche comprar os libros, mais non vas facer negocio a miña conta». Aquilo non me fixo graza ningunha. Non. Dende entón comprendín que esas formas autoritarias de exercicio do seu cacicato eran a cerna da súa política e do seu caprichoso exercicio de coleccionista. A forma é o fondo. Como as súas dúas décadas de presidencia imperial da deputación foron un escándalo para a democracia. Unha situación da que son os primeiros responsables os dirixentes do PP (Fraga, Aznar, Rajoy e Feijoo) que a consentiron e da que sacaron proveito. Porén, o vello Baltar equivocouse cando artellou a súa megalómana herdanza, enfrontándose a Feijoo e á dirección de Génova. Conseguíu a cadeira para o fillo, mais quedou ferido politicamente para sempre. Só era cuestión de tempo. Máis tarde ou máis cedo caería de seu. Neste difícil transo pouco lle vai axudar o seu galeguismo e ourensanía que ambos os dous defenden como sinais identitarios do seu «caciquismo do bo». Quen no PPdeG vaise mollar a defendelo?

Onte 482: Niagara

Os nosos agarimeiros e xenerosos anfitrións canadenses, a familia Morgenstern, prepararon unha excursión a Niagara para visitar as famosas cataratas. Non nego que funcionou como un aliciente sentimental desta visita o mito acuñado pola película inesquecible que hai sesenta anos fixo estrela a Marilyn Monroe. Non houbo queixa. O par de horas que pasamos en Niagara pagaron moito a pena, a pesar da primeira labazada visual que recibimos dos neons tan chamarrangueiros, que coroan os rañaceos dos hoteis e moteis, dunha e outra banda do río (e da fronteira), din que «cheos de parellas en lúa de mel». Diante das cataratas enfrontámonos ao brutal dramatismo da natureza incrementado onte por unha paisaxe xeada, case cristalina, froito da severidade dun termómetro que baixou moitos graos baixo cero. Sensación estraña, onde os límites tan imprecisos entre a euforia e a melancolía difumináronse aínda máis coa caída súbita do día, cando as cataratas iluminadas transformáronse diante nosa en violentas fervenzas de augaluz. Antes, tiveramos a fortuna de camiñar pola avenida de Niagara-on-the-Lake, unha vila norteamericana desas que aparecen nas películas, e visitar unha das moitas adegas da beira do río Niagara, onde se produce o viño do xeo, unha rara variedade vinícola norteamericana para nós descoñecida. Este «icewine» de Niagara prodúcese con uvas recollidas tras a primeira conxelación (polo tanto de vendima serodia), o que explica o sabor moi doce deste branco. Foi unha excursión inesquecible a Niagara coa que pechamos esta viaxe canadense entre a neve.

Onte 481: ROM

Dedicamos unhas cantas horas á vista do ROM (Royal Ontario Museum), un antigo museo de historia natural reconvertido en museo das culturas para o goce dun público familiar e escolar. Na primeira ollada, semella un museo moi ecléctico, cunha moi potente e atractiva colección de dinosauros (quizais das mellores do mundo), mais na que tamén teñen certo interese as salas dedicadas ás civilizacións antigas, sobre todo no que atinxe ás artes decorativas e o vestiario. Mais o ROM semella tamén un museo dinámico, en clara transformación da súa identidade de vello museo de bioloxía e xeoloxía cara un modelo que poña en valor a diversidade das culturas. Eis todo unha nova planta dedicada a expoñer obxectos que representan as tradicións artísticas e culturais de pobos autóctonos de varias partes do globo, con particular atención á cultura dos primeiros pobos norteamericanos. Idéntico obxectivo proxectan exposicións non permanentes (magníficas) sobre o Carnaval («a emancipación da celebración») ou a desacougante mostra fotográfica sobre o xenocidio dos khmeres vermellos en Camboia. Con todo, máis alá do indubidable valor das coleccións, no ROM destaca o seu interese por conquistar ao público familiar, sobre todo aos picariños, e o forte peso do voluntariado na xestión destas actividades. Mención á parte merece a impactante arquitectura capaz de harmonizar un edificio de clásica liña vitoriana cunha peza de cubismo poliédrico. A pesar dos esforzos de modernización e de aproveitamento didáctico, o futuro deste tipo de museos de orixe decimonónica, coma o ROM torontino  (ou no caso galego como o Museo do Pobo Galego ou o Luis Iglesias de Historia Natural da USC) é incerto, a menos que sexan capaces de transformar a visita nunha experiencia auténtica de coñecemento que se prolonga nos soportes dixitais. Museos en tránsito.

Onte 480: The Distillery

Aproveitamos as derradeiras horas de luz do ano para visitar The Distillery district, unha intervención urbanística sobre o que foi a destilería de Gooderham and Worts, unha típica peza da arquitectura industrial vitoriana. Adoptando un modelo moi conservacionista na fasquia das edificacións, The Distillery é unha peza do que entendemos por «factoría cultural». Un teatro, media ducia de galerías de arte, centos de estudios para creadores (pintores, escultores, deseñadores, actores e outros artistas), unha decena de tendas de artesanía e deseño, numerosas oficinas de asociacións e entidades profesionais relacionadas coa cultura, espazos para a realizacións de eventos, cafés e restaurantes con encanto, e até unha fabrica de cervexa orgánica ocupan o espazo desta tan pouco pretenciosa «cidade da cultura» torontina. Ademais, os seus espazos exteriores acollen o mercado de nadal e moitos eventos culturais e cívicos de mediano formato. The Distillery pareceume un modelo interesante de recuperación dunha peza de arqueoloxía industrial que fai compatible o desenvolvemento da actividade cultural e a edificabilidade en altura nun espazo histórico protexido. Mentres tomabamos un chocolate moi quentiño comentabamos a posibilidade de que a recuperación da Panificadora adoptase un modelo semellante de factoría cultural, sen esquecer o disparate do Gaiás, un modelo antagónico, que continúa e continuará hipotecando o futuro da industria cultural en Galicia. The Distillery é unha visita obrigada.

Onte 479: Frida & Diego

Non decepciona a exposición Frida & Diego instalada no AGO do chinatown torontino na que se percorre o itinerario biográfico e artístico de ambos os dous pintores comunistas mexicanos durante o cuarto de século no que compartiron as súas vidas. A exposición amosa o poder transformador da arte e da política («Art is a weapon», unha frase de Diego Rivera é un dos reclamos da coidada mercadotecnia da mostra), mais tamén supón unha radical afirmación da vida, «Long live life», «Viva a vida» proclamaba Frida, a pesar dos sofrimentos físicos e emocionais que tanto padeceu. Entre os máis de sesenta cadros chamou moito a miña atención algunhas das pezas realistas de Diego, como «O día dos mortos» (1936) e «A mestra rural» (1932), que pola composición e temática me lembraron algunhas outras de Castelao da mesma época. Como tamén me impactaron as pezas que Frida pintou en Michigan en 1932, durante a estancia en Detroit da parella, convidada polo fillo de Henry Ford, cando Frida sofríu o seu primeiro aborto. Neses dous cadriños de fasquía aparentemente surrealista, en palabras de Rivera, «nunca antes unha muller transformou a súa agonía nun lenzo». Con todo, a cerna da mostra está na extraordinaria antoloxía de autorretratos da pintora de Coyoacán que confesaba «Me pinto a min mesma porque son o tema que mellor coñezo». Completan a mostra os impactantes retratos que Nickolas Muray fixo a Frida en 1939. Se o interese da exposición non abondase no AGO pode visitarse a «Henry Moore Gallery», a colección máis grande que existe no mundo dos orixinais e maquetas do máis grande escultor inglés do século XX.  Unha visita ao AGO que pagou moito a pena.

Onte 478: Wedding

A razón da nosa viaxe a Toronto foi participar onte na voda dun noso sobriño. É innegable que nos sorprendeu o rito co que se desenvolveu a cerimonia do matrimonio xudío, iniciada coa lectura en galego e inglés dun poema de Ana Romaní, e na que se utilizaron até cinco linguas, con importante presenza da galega. Como nos sorprendeu a festa posterior, Hora incluída, unha roda roda que chega a ser moi emocionante. No obstante, como nos sucedera hai dous anos, cando participamos noutro matrimonio no norte de Inglaterra, o mellor da voda foron os discursos dos noivos, do best man e dalgúns familiares  e amigos. Pezas oratorias sinxelas, eficaces, construídas cos fíos da vida familiar e amical, onde non faltaba nunca nin o humor nin a emoción nin unha imprescindible reflexión moral. Eis sempre atopei a principal diferenza coa maioría das nosas vodas e outro tipo de cerimonias comunitarias, onde se renuncia a fala colectiva e a cohesión comunitaria que provoca. É moi probable que neses espiches de apenas cinco minutos poidamos atopar algunhas das causas da fenda que aínda arrastra o sistema educativo español.

Onte 477: The World Needs More Canada

Saquei esta foto na libraría !ndigo do centro comercial Eaton, no corazón de Toronto. Unha relación de escritores e escritoras, dende Margaret Atwood, Saul Bellow a Michael Ondaatje, músicos (Neil Young ou Celine Dion) e outros artistas constitúen o reclamo para expresar a creatividade e produtividade da industria cultural canadiana. Unha iniciativa concibida, tamén, para desenvolver a autoestima colectiva arredor dos produtos culturais propios, ao tempo que un reclamo para a súa maior presenza no mundo. Unha estratexia, escasamente novidosa, mais que sei compartimos os que traballamos nas industriais culturais galegas. Ben estaría que nas escaleiras dalgúns dos centros comerciais galegos (fose As Cancelas, Marineda ou A Laxe) aparecese o rótulo «O mundo necesita máis a Galicia» impreso en negriña sobre unha relación de creadores e creadoras de noso. Éche ben doado de emular.

Onte 476: #IdleNoMore

Margaret Atwood, a nosa admirada narradora canadiana, veciña de Toronto, apoia dende o seu moi activo perfil de Twitter a difusión do hashtag #IdleNoMore a prol da defensa das comunidades indíxenas das primeiras nacións canadianas. O pasado 10 de decembro, milleiros de persoas mobilizáronse nas rúas das principais cidades canadianas baixo o lema «Idle No More» para protestar polos efectos das políticas actuais sobre os pobos índíxenas. Estas manifestacións, que tiveron ampla difusión nas redes sociais e moi escasa nos medios de comunicación, foron as máis importantes das celebradas en Canadá dos últimos anos, até ser consideradas como «native winter», á semellanza das das chamadas «primaveras árabes». O episodio máis impactante das mobilizacións está sendo protagonizado pola xefa Attawapiskat Theresa Spence que comezou unha folga de fame que pretende alongar até que o primeiro ministro Harper e a raína Sabela II acepten reunirse cos líderes das «primeiras nacións». A xefa Attawapiskat confesou «estar disposta a morrer até conseguir maior respecto para os membros do seu pobo». O movemento Idle No More xurdíu a raíz dos acontecementos do 4 de decembro, cando se impedíu acceder aos representantes das primeiras nacións ao parlamento de Ottawa onde se debatía a Lei C45, que eles entenden debilita protección da terra e das augas, ademais de violar tratados xa existentes. #IdleNoMore configúrase como un movemento cidadán de empoderamento, promovido dende a rede, que achega novos puntos de vista no eido político, ao tempo que é capaz de mobilizar a sectores mozos e outros até agora pouco representados. Pode seguirse a evolución deste interesante movemento cidadán dende o seu blog e espazo en Fb.

Na foto a xefa Theresa Spence.