Onte 793: «A memoria da choiva» no Modus Vivendi

Volvimos ao Modus Vivendi para a première diante da prensa da agardada novela de Pedro Feijoo A memoria da choiva. Chema recibiunos cos brazos abertos para agarimar a aparición dun libro co que cremos o autor d’ Os fillos do mar acadará a súa madurez como narrador de longo alento e de públicos diversos.

Comezou Pedro Feijoo a súa presentación cualificando A memoria da choiva coma un thriller literario cuxa trama principal xira arredor dunha cadea de crimes, mortes moi violentas que se producen en Compostela durante os dez días anteriores ao 17 de maio de 2013. «Como pretendín na miña primeiraa novela, propoño ao lector un desprazamento polo tempo, para comprender o que está sucedendo no presente, neste caso hai que viaxar ao pasado para desvelar un segrego arredor de Rosalía de Castro.» «Creo que é importante coñecer o pasado para comprender o presente e construír un futuro un pouco mellor.» Despois Pedro confesou os dous compromisos que asumiu cando iniciou a súa andaina como narrador. O primeiro, un compromiso cos lectores e lectoras, «nos meus textos quen manda é o lector, propoño entretemento por medio de textos estensos nos que na medida do posible exista un ritmo trepidante, razóns abondas en cada páxina para seguir lendo». Segundo, un compromiso co país e coa nosa cultura, con nós memos. «Crin e creo que se pode abordar o formato bestseller e enchelo de contidos que teñan como centro Galicia». «Neste libro quixen apostar todo, é o máis galego dos bestsellers posibles. Quixen construír unha historia sobre Rosalía, xa que ela é a nosa icona, o noso tótem, o que todos os membros da tribo veneramos e respectamos. Quizais a pregunta podería ser, se Rosalía está tan presente, que necesidade había de facer unha novela con Rosalía ao fondo? Penso que a explicación está en que todos recoñecemos a Rosalía, mais outra cousa ben diferentes é coñecela. Debaixo dese mito vello, hai unha muller moderna, mesmo para hoxe. Quixen que as páxinas d’ A memoria da choiva convidasen a sentir esoutra Rosalía, que os lectores e lectoras sentisen os seus versos, máis alá do mito que nos chegou. Hai outra parte da súa figura que non a podemos coñecer, nin existe sequera unha grande biografía de Rosalía, houbo un traballo de borrador que nos impide chegar a desvelar aspectos da súa vida, mesma da súa árbore xenealóxica, da súa descendencia, sabemos que tivo sete fillos e ningñun neto. Tirando dalgúns deses fíos construíronse as páxinas d’ A memoria da choiva, con moitos versos, moita sangue, moito amor e moito odio.»

Feijoo respondeu despois ás preguntas dos xornalistas. Fíxo fincapé na importancia para el da memoria e do proceso de documentación sobre a cuestión rosaliana, «onde as pezas estaban moi separadas e aínda faltan ocos por cubrir». Sobre as localizacións en Compostela, contestou que utilizara a fórmula das novela anterior, «nas miñas novelas as localizacións nunca son casuais, un xogo que os lectores poden identificar». Por último, cando se lle preguntou sobre se tiña unha presión extra despois do éxito d’ Os fillos do mar, Feijoo contestou que comezara a escribir esta novela cando a primeira comezaba o proceso de promoción. «Naquel proceso houbo moito agarimo dos lectores e lectoras, houbo unha confirmación do que eu pretendía. Foi un ambiente de traballo no que me sentín moi cómodo».

Onte 792: Tras a sentenza do Prestige

A sentenza do Prestige, a pesar do fito que supuxo a súa redacción e lectura en galego, devólvenos a máis crúa realidade dun país en ruínas. Da marea negra, daquela desfeita que conmoveu ao mundo, non se tiraron nin responsabilidades políticas nin xudiciais. Non houbo delito ambiental nin culpables nin responsabilidade das empresas que contaminaron máis de 1.200 km de costa galega, cantábrica e francesa nin actuación imprudente do executivo que mandou o barco ao quinto pino e provocou danos valorados pola fiscalía en catro mil millóns de euros nin se sabe tampouco cales foron as razóns que orixinaron un verquido de 70.000 toneladas de chapapote. Aqui non pasou nada, coma se dun fenómeno natural se tratase, botouse terra sobre a verdade. Semella que todo aquilo foi apenas un pesadelo vivido por 20.000 mariñeiros e mariscadoras, por máis de 120.000 voluntarios que durante meses limparon praias e cantís, e por milleiros de galegos e galegas mobilizados hai once anos reclamando dignidade e que nunca máis se repetise unha traxedia semellante. Tras a sentenza, aquí non se pode reclamar un euro nin ninguén vai ser compensado. Non, non foi un acto de xustiza do que sentirse recoñecidos. A sentenza do Prestige devólvenos ao noso punto de inicio, á necesidade de que a cidadanía galega abandone o conformismo e a comodidade, á de teimar no esforzo por recuperarmos a tensión da mobilización cidadá solidaria coa intención de reconstruír un país en ruinas. Por moito que nos incomode esta sentenza, non é este o momento nin para o desolación nin para o desánimo. Cómpre reaxir.

A foto é de Guillermo Cameselle.

Onte 791: O cese de Wert

O comportamento do ministro Wert comeza a ser propio das historias dos tebeos de Carpanta. A propia Comisión Europea perdeu con el a paciencia e onte cualificou de forma pouco elegante como «lixo» o anuncio que o ministro español realizou diante dos responsables de universidades das diferentes consellarías de educación sobre unha redución do 50 % das bolsas Erasmus para o vindeiro curso. Unha medida desmentida de raíz polos responsables do programa Erasmus, demostrando que o ministro español mentiu, que o moi pillabán quizais pretendía agochar por esa vía outro dos seus recortes. Entendo que Mariano Rajoy, coa intención de evitar males maiores, agarde para cesalo á aprobación da LOMCE por parte de Congreso e Senado, prevista para finais deste mes de novembro. A reforma educativa quedaría pechada, remataría así unha etapa (inevitablemente) conflitiva para o PP e Wert podería volver tan pancho á súa empresa demoscópica, No entanto, convén non desprezar nin moito menos o traballo político que como cabeza de turco do goberno realiza o ministro Wert, focalizando toda a atención e o malestar cidadán sobre o seu (aparentemente) estraño proceder. É lóxico preguntarse se a persoa que o suceda mudará as políticas educativas e culturais do goberno popular. Temo que non podemos nin soñalo. Quizais aí resida a cerna do comportamento tan chafalleiro mais ben pouco inocente do señor Wert, un magnífico actor.

Onte 790: «Pontevedra nos anos do medo»

Contei duascentas catro persoas na presentación de Pontevedra nos anos do medo, o libro de Xosé Álvarez Castro, no paraninfo do instituto Valle Inclán de Pontevedra. Na véspera do 12 de novembro, data na que se lembra a execución de dez políticos republicáns pontevedreses no Km 1 da estrada de Campañó, entre os que entre outros estaban o impresor Ramiro Paz Carbajal, o xornalista Víctor Casas, o avogado José Adrio Bareiro, o mestre Germán Adrio Mañá, o médico Telmo Bernárdez, esta extraordinaria presentación constituíu un acto cívico en homenaxe de todas as vítimas da represión e unha reivindicación da rehabilitación moral e pública de todos os represaliados e do papel da investigación histórica para informar á cidadanía sobre aqueles feitos.

Tras as intervencións do editor, e do historiador Xosé Carlos Morgade, o autor comezou o seu discurso expresando as dificultades para abordar un libro de historia coma este, tanto na consulta de arquivos coma na localización de fontes orais, «claves para coñecer as execucións extraxudiciais, os chamados paseos». Para Xosé Álvarez «o estudo da represión é un pasado non ausente, que segue influíndo en nós. Até que non se esclareza totalmente non pasará a ser pasado, historia». «Tampouco se pretendeu con este libro facer un axuste de contas co pasado, xa que o papel do historiador non é facer xustiza. O noso papel é facer comprender o pasado á sociedade. O recoñecemento social das vítimas correspóndelle á sociedade, para iso é preciso coñecelo antes». Subliñou, ademais, que «as vítimas non perderon nunca a dignidade, perdérona os seus verdugos». Referiuse despois á orixe do libro, que estivo no blog homónimo, onde dende comezos de 2008 foron publicándose diversas achegas sobre a represión e o golpe militar en Pontevedra entre 1936 e 1939, «no libro ampliouse ese traballo, estruturándose o que alí aparecían só como pinceldas dispersas».

A seguir, o autor abordou as tres partes principais da obra. A primeira na que se presenta a situación política e social de Pontevedra nos anos anos anteriores ao golpe, «onde non parece para nada a desorde e a violencia que os golpistas utilizaron para xustificalo». A segunda a descrición do golpe de estado en Pontevedra, tanto nos días anteriores como no luns 20 de xullo cando se declarou. E a terceira referida á represión e clima de terror posterior, tanto no referido aos consellos de guerra de persoas destacadas como a represión extraxudicial que «foi moi intensa até o mes de marzo de 1937 e que afectou aos militantes da Frente Popular que non era doado poder executalos nun proceso xudicial». Álvarez citou as instrucións reservadas do Xeneral Mola para amosar que a represión foi «unha actuación planificada, sistemática, común en todos os territorios onde gobernaron os sublevados». Relatou como se creaba o clima de terror e medo entre a poboación, así como as actuacións dos membros de Falange, sobre todo nos días posteriores ao golpe, e da Garda Cívica, agrupación creada pola Garda Civil, da que foi o seu verdadeiro xefe en Pontevedra o médico Víctor Lis Quibén, deputado de Renovación Española. O autor estimou en setenta as persoas paseadas na zona de Pontevedra. Cualificou aos chamados «Consellos de Guerra» como farsas xudiciais, xa que se condenada a xente por actuacións legais, non se aplicaba o principio de retroactividade das leis, nin a presunción de inocencia, nin a imparcialidade dos tribunais. «Os rebeldes xulgaban por rebelión aos defensores da legalizade. O que Serrano Suñer definiu como “a xustiza ao revés”».

Continuou Xosé Álvarez relatando outras formas da represión daquel período. A depuración dos mestres e outros funcionarios. A represión económica, que se realizaba por medio da incautación de bens por responsabilidades políticas, por presións sobre as mulleres, «o grande sector oculto da represión», polas requisas e doazóns, «practicamente obrigatorias», polas ameazas de inclusión en listas negras, «todo un entramadado que moveu unha gran cantidade de diñeiro, cuxo coñecemento é unha tarefa pendente para os investigadores». Polo papel da Igrexa católica, coa súas cerimonias de reposición de crucifixos en escolas e hospitais. Pola militarización da sociedade, pola promoción dun sector social de indiferentes, o que se ten denominado como «franquismo sociolóxico».

Rematou o autor expresando a sua reflexión sobre a importancia do papel do historiador para informar sobre aqueles feitos, «as feridas non cicatrizan sen non se abren e se desinfectan«. Salientou ademais que «agás moi poucos casos de xenreiras e vinganzas, as vítimas fixeron algo, militaron en organizacións agrarias, políticas e sindicais, foron  vítimas por exercer a súa liberdade e os seus dereitos cidadáns». Rematou Xosé Álvarez insisitindo na necesidade de divulgar os feitos, citando a Gunter Grass recomendou «hai que falar, mesmo do máis traumático, hai que falar do pasado, á fin sempre volve».

Onte 789: Porto Cabral (II)

A votación dos comuneiros rexeitando a negociación cos promotores de Porto Cabral aventuro que terá importantes consecuencias no concello de Vigo. Non teño dúbida da inconveniencia do proxecto, mais tamén que a súa cerna está, como xa teño expresado hai seis meses, na desafortunada clasificación que dos terreos forestais de Liñeiriños fixo o PXOM de Vigo, que dende a súa aprobación pasaron a ser urbanizables. Unha cualificación da que son responsables todas as forzas políticas que avalaron o documento urbanístico, probablemente asumindo os beneficios que esta actuación supoñeria para o financiamento público doutros desenvolvementos previstos no PXOM, como a Cidade do Deporte de Valadares, a apertura da nova (e polémica) Ronda de Vigo, entre a avenida de de Buenos Aires e o concello de Nigrán, como a recuperación do bosque de Cotogrande. A mudanza de posición sobre o particular do BNG, un dos responsables principais da redacción desta figura no PXOM, vaille ser de moi difícil explicación á cidadanía. Coa perspectiva do desenvolvemento de Porto Cabral, proxecto co que se comprometeu Caballero, é probable que desaparezan as posibilidades de colaboración e apoio futuro entre os socialistas vigueses e os partidos nacionalistas e da esquerda. Por fin, as figuras do taboleiro político vigués comezan a moverse, sen descartar que poidan producirse sobresaltos imprevistos.

Onte 788: «Livro das horas» de Nélida Piñón

Interesoume moito o Livro das horas de Nélida Piñón, unha obra narrativa híbrida, entre a memoria, o ensaio e o relato autobiográfico. Un texto de madurez literaria e humana, onde a narradora carioca, pasados os seus setenta e cinco anos, confesa o seu amor coa palabra, coa narración e co seu oficio literario, mantendo, pola contra, unha enorme discreción sobre a súa intimidade, que só rompe amosando o seu agarimo con Gravetinho, o seu canciño. Un libro cuxo protagonismo principal está na reflexión sobre o proceso de creación literaria («o texto é unha sombra adversaria á que lle dou vida»), mais tamén na confianza nas posibilidades creativas lingua («amo a lingua lusa, grazas a ela entendo que as linguas do mundo forman unha soa») e nas posibilidades dos mitos e das lendas, que corroen a lóxica e a racionalidade, para agrandar o horizonte do creador.

Un libro escrito cunha primeira persoa moi potente, onde a autora ficciona a súa propia vida, onde nada da realidade resulta alleo para ela e onde expresa a súa convicción de que é a imaxinación a razón para vivir e que «envellecer non a leva a renunciar ao privilexio da arte». Piñón confesa nestas páxinas vibrantes, enchoupadas de referencias á mitoloxía clásica e á música culta, que sempre tivo «apetito de almas», o que para ela funcionou como motor principal da súa obra ficional. Confesa, tamén, a súa amizade con Clarice Lispector, a súa experiencia como presidenta da Academia da Lingua Brasileira e a súa confianza incondicional nos seus lectores: «Non teño fillos, pero si lectores, capaces por si propios de defender a civilización contra os avances da barbarie».

Particular interese teñen as (seis) páxinas memorialísticas sobre Borela, a aldea do concello de Cotobade, onde naceu o seu pai, e onde ela viviu durante dous anos (marcantes) da súa infancia. Páxinas extraordinarias, evocadoras daquela Galicia rural dos difíciles anos corenta, escritas coa emoción da lembranza da avoa Isolina e do avó Daniel, «que afinou a miña natureza de narradora e me induciu a aprezar as comidas que tiña diante». Como tamén son emocionantes as referencias á celebración das festas de nadal e do cocido familiar, o polbo e bacallao preparado ao xeito da illa de Arousa, «ambos os dous pratos bañados en aceite, con allo, pementón dóce e a melancolía da familia». Orixe galega, da que fachendea Nélida nestas páxinas coma parte da súa ascendencia inequivocamente europea, á que a axudou a encamiñarse «a Homero, a Cervantes, a Dante, a Shakespeare», a amar a «Velázquez e a Vermeer», a oír dende pequena na radio, mentres facía os seus deberes na casa de Botafogo, a «Mozart, Beethoven, Wagner e Verdi», «un caleidoscopio que aínda hoxe propicia o meu tránsito polas artes», xa que «levaba comigo esta entidade chamada Europa». «O meu pai falábame do continente da outra banda do mar. Facíame crer que decontado me levaría a coñecer Borela, a aldea que describía con vehemencia, mentres cuestionaba en alta voz a razón de ter sido expulsado das súas fronteiras».

Nun libro con numerosas frases memorables a subliñar, entre outras, quedo con estas:

«Non estamos preparados para a vida e somos imperfectos para a ficción.»

«Admito que a vida está feita de treguas, ás veces difíciles, ás veces asombrosas.»

«Cada día aprendo a amar. A familia, os amigos, a lingua, as instancias da vida e da arte.»

«Quen dorme de máis corre o risco de expulsar a corrente de sangue da poesía.»

«A vocación do amor é amar a quen está cerca.»

«Cada día aprendo a perder as pequenas utopías e os ideais indómitos.»

«A literatura, tras a morte do autor, deixa atrás como legado os bosquexos de esceas vividas.»

«Aprendo a amar. Unha arte difícil, ningunha norma me orienta.»

«Fachéndome dun oficio que fixa no papel as emocións propensas a perderse. E que, para tal fin, vai á caza do ouro, da corteza de pan.»

«Aínda que a arte non fose síntese do mundo, era áncora e compás.»

Actualización (18:00): Acabo de saber polo facebook da Libraría Paz que o vindeiro martes, 12 de novembro, Nélida Piñón estará ás 20:00 horas na Casá das Campás de Pontevedra presentando a edición en castelán do libro publicada por Alfaguara. O acto será presentado por Salomé Álvarez Blanco e organizado pola Asociación Cultural e Medioambiental Canon de Pau de Cotobade.

Onte 787: «Historia de Galicia» en Andel

Na primeira presentación na nova e comodísima libraría Andel de Vigo (merecidos parabéns para Xaime e Concha Nogueira), xuntáronse máis de medio cento de persoas para escoitar a intervención de Anselmo López Carreira arredor da súa recente Historia de Galicia.

Comezou Anselmo López Carreira definindo a súa obra como «un traballo sintético, un compendio, un resume sobre historia de Galicia», «unha obra cunha clara vontade divulgativa e un enfoque interdisciplinar». Tras repasar os precedentes máis recentes deste tipo de historias xerais, desenvolveu as dúas trabes iniciais da obra. En primeiro lugar, a introdución dun capital dedicado á Xeografía («O país»), xa que «esta disciplina pode determinar a Historia, condiciona a forma de relacionárense as sociedades humanas co medio, onde nace a nación», máis aínda cando «a xeografía explica a historia do noso mapa político». En segundo, o capítulo dedicado á Historiografía. A este respecto salientou «a puntualidade coa que Galicia chega a ter historia», «a historias de Galicia de Vicetto, Murguía e López Ferreiro, aínda que este a presente como Compostelana, coinciden coas doutros estados nación». Porén, «esa dimensión historiográfica non avanzou coma a fixo a catalá, houbo períodos de paralización e outros de recuperación, como o que supuxo a Xeración Nós».

Para Anselmo a novidade principal da súa historia foi «cambiar a posición desde a que se observa a historia do propio país». «A historia de Galicia até agora estivo feita dende fóra de Galicia. Trátase de facer a historia de Galicia dende Galicia». Investir este procedemento é esencial para a nación, xa que «a nación é un produto histórico, produto dun proceso de acontecementos e da convivencia durante séculos». «Ofrecer unha historia de Galicia vista dende nós, na que a nación galega sexa a protagonista da historia, esa foi a miña intención».

Debullou despois os aspectos que consideraba máis destacados da obra. En primeiro lugar, o debate arredor do celtismo, onde existen posicións moi antagónicas. En segundo, o do reino medieval, «non esquezamos que Galicia foi reino até 1833, o primeiro reino de Europa occidental, o mesmo o primeiro reino que acuñou moeda». En terceiro, o proceso de vertebración da nación, unha secuencia que identifica na Irmandade, que continúa coa Ilustración e coa revolución Industrial, protagonizada en Galicia por cataláns». Por último, o libro dedica a súa atención á historia do nacionalismo nas súas diferentes etapas, á Sublevación de 1936 e á Restauración postfranquista. Rematou a súa intervención López Carreira advertindo que nas páxinas finais da obra acéndese unha alarma, «estamos nun momento de perigo, o país como tal pode desaparecer».

Onte 786: Na Casa del lector

Non me decepcionou a Casa del Lector na visitiña que fixen aproveitando unha viaxe de traballo a Madrid. Gustoume a intervención urbanística e cultural do Matadero Madrid, un modelo que podería ser emulado para a recuperación do espazo da Panificadora de Vigo. Gustoume a arquitectura interior da institución dirixida polo galego César Antonio Molina, sobre todo no arranxo dos espazos para a lectura (onde non apareza o nome de biblioteca). É, sobre todo, gustoume a exposición «La Villa de los Papiros», un auténtico luxo sobre esta biblioteca da Antiguidade clásica, sepultada no ano 79 pola erupción do Vesubio, a única daquel tempo que chegou aos nosos días, Unha exposoción na que se percibe a pegada da filosofía epicúrea e o tránsito entre o rolo de papiro ao códice de pergameo que viviu a sociedade romana do primeiro século da nosa era. A peza principal da exposición é o fresco de Terencio Neo e a súa muller, unha das imaxes pompeianas mais famosas e tamén unha das iconas da historia da lectura. Unha ilustración que resume o que era o mundo dos libros e da lectura privada no século primeiro. Reparemos en que ambos os dous personaxes teñen nas súas mans os dous formatos de libro máis comúns no mundo antigo: o rolo de papiro e a taboíña de cera. Como significativo tamén é o feito que a moza terme dun stilus, un útil de escritura; mentres que no papiro do que se cre maxistrado novo pendure un titulus, a etiqueta na que se adoitaban escribir as primerias palabras da obra. Unha exposición interesantísima sobre a lectura na antiguidade, que axuda a entender as mudanzas da lectura do noso tempo. Paga a pena unha vista devagariño á Casa del Lector. Vilveremos.

Onte 785: «O raposo e a mestra»

Foi onte para o prelo O raposo e a mestra, o conto infantil de Manuel Rivas ilustrado por Jacobo Fernández Serrano. Para nós remata así este ano de edición en tempos de tránsito, no que o noso equipo intentou ofrecer un catálogo de boas lecturas para os públicos cos que conta a edición en galego.

O raposo e a mestra é unha alegato a prol da diversidade, da imaxinación, da canción popular, das linguas… É tamén unha homenaxe ao Pindo, o noso olimpo celta queimado, mais tamén ao papel esencial das mestras (e de todos os educadores) na formación das nosas conciencias e do noso alento por coñecer. Un libro algareiro para cantar e contar, ilustrado coma un cómic polo grande Jacobo. Presentarase o sábado 30 de novembro no Culturgal coa participación de Manolo Rivas e de Cé Orquestra Pantasma.

Onte 784: Culturgal 2013

Presentouse onte en Pontevedra o Culturgal 2013, o da corresponsabilidade, a palabra que na presentación utilizou en varias ocasións Xosé Aldea, o coordinador desta feira das industrias culturais de Galicia. Un Culturgal que baixou o seu orzamento de forma moi significativa até os 130.000 euros e sufriu unha importante redución do patrocinio da Xunta de Galicia nun 55% con respecto á edición de 2012. Un novo escenario económico que obrigou á asociación Culturgal a repensar o modelo de xestión e a procurar o financiamento privado a cargo dos expositores, provedores e do propio público. Os organizadores solicitan a corresponsabilidade do público, ben sexa por medio dunha entrada voluntaria, que acreditará a quen a pague coma un micropatrocinador, ou polo pagamento de entrada em cinco dos espectáculos teatrais e musiciais (entre eles o concerto de Kepa Junquera e os seus amigos galegos, o prato forte do programa).

Nos tres días deste sexto Culturgal participarán 70 expositores (unha cifra superior a do pasado ano) e organizaranse 125 actividades dirixidas a públicos diversos en cinco espazos diferentes. Alongouse o horario, sen interrupción de 11 da mañá ás 9 da noite; reforzouse o servizo de hostelaría (xantar a 10,00 euros) e solictouse a participación do público para outorgar un premio á mellor iniciativa cultural. A celebración do primeiro encontro de clubs de lectura, a presentación de novidades educativas dixitais, o lanzamento da revista Luzes, a celebración de 20 anos de Bravú, as conversas de salón que Teresa Cuíñas, Montse Dopico e Camilo Franco manterán con Pedro Feijoo, Diego Ameixeiras, Rosa Aneiros, Luis Rei Núñez, as presentacións de Vento e chuvia de Manuel Gago e Manel Cráneo, e d’ O raposo e a mestra de Manuel Rivas e Jacobo Fernández Serrano son algunhas das actividades nas que participaremos.

Desde a primeira edición, concibimos Culturgal como unha grande proxecto de país, como unha cita anual imprescindible dos profesionais das industriais culturais de Galicia. Mais tamén como cita na que os públicos tivesen o maior protagonismo e a posibilidade de atoparse cos artistas e coñecer as principais novidades do ano. Un espírito anovado e profundizado neste Cultugal 2013. Anotade nas vosas axendas, 29 e 30 de novembro, e domingo 1 de decembro, Culturgal en Pontevedra.