Onte 814: Seis de nadal

A xornada de onte non foi só á efeméride da aprobación da Constitución, a peza xurídica da restauración monárquica xoancarlista. O seis de nadal os nacionalistas galegos celebramos a fundación do Partido Galeguista tras a VII Asemblea Nacionalista organizada no salón de festas do Hotel Madrid da cidade do Lérez polo Partido Galeguista de Pontevedra. Unha asemblea constituínte decisiva na que os trinta e dous grupos e irmandades presentes acordaron a disolución das Irmandades da Fala e a integración dos seus membros no novo partido; ademais de reclamar, por vez primeira na nosa historia, o dereito de autodeterminación e a redacción dun Estatuto de Autonomía para Galicia. Seis de nadal, unha data galeguista para non esquecer no «labor de acadar os dereitos de Galicia e facer dela un país próspero e glorioso».

Onte 813: Madiba

Souben do pasamento de Nelson Mandela escoitando a radio mentres regresaba do Carballiño da presentación do libro de Bautista Álvarez. A noticia impactoume. Desque lin no pasado verán a súa autobiografía, un dos textos de prosa memorialísticas máis detallados e engaiolantes nos que me teño mergullado, quedei impactado pola quentura e, sobre todo, pola credibilidade da súa voz. Desque saíu da súa aldea de Qunu até converterse en líder do pobo africano e referente mundial de coherencia e dignidade,  Madiba, o nome do seu clan da nación xhosa, fixo da súa vida relato. Nas seiscentas páxinas da autobiografía emerxe aquí e acolá o papel esencial que concede á educación («a arma máis poderosa que podemos usar para mudar o mundo»), a carón da súa case obsesiva apelación ao compromiso individual na construción de proxectos colectivos. Aquí aparece tamén o home comprometido coa paz, coa xustiza e coa igualdade de todos os seres humanos («debemos promover a coraxe onde hai medo, promover o acordo onde existe conflito e inspirar a esperanza onde hai desesperación»). Páxinas de inequívoca intencionalidade política, nas que Mandela aposta pola non violencia, «que busca o triunfo a través da conversión», como principal estratexia da súa loita. Convicción que, cando pasou á clandestinidade en 1961, non lle impediu asumir a sabotaxe e a loita armada como vía de actuación política («non pode un enfrontarse a unha besta salvaxe coas mans espidas»), nunha das decisións máis controvertidas da súa vida, que pola súa transcendencia non debe ser agochada. Con todo, será nas páxinas do relato estremecedor de case tres décadas no cárcere onde comprendamos como Madiba forxou o seu carácter acolledor e a súa capacidade inclusiva gabada agora de forma tan unánime. A súa grande manda testamentaria radica na súa confianza nas posibilidades de transformación da sociedade e na bondade intrínseca de cada un dos seres humanos («ninguén nace odiando a outras persoas pola cor da súa pel, a súa procedencia ou a súa relixión»). «Ser libre non é simplemente desprenderse das cadeas, senón vivir dun xeito que respecte e aumente a liberdade dos demais.» Madiba deitou doses abondas de dignidade e esperanza.

Onte 812: Première de «Caderno do Nilo»

Magnífica première do Caderno do Nilo de Cesáreo Sánchez Iglesias nas Portas Ártabras da Coruña. As grandes intervencións dos poetas Antía Otero e Xavier Seoane presentaron o que tras trinta e cinco anos de traxectoria supón o décimo sexto libro de poemas do actual presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega.

Comezou Antía Otero o seu discurso salientando «a calidade coa que Cesáreo se achega aos autores e autoras novos, preocupándose pola súa situación». Citou Nilo. Cartas de Exipto, o libro publicado por Flaubert en 1850, no que a viaxe se concibe como camiño común. Insistiu na vontade contar, de deixar rexistro presente en todo o Caderno do Nilo, onde Cesáreo «reconstrúe a viaxe de xeito contundente e dupla, a primeira a das lecturas do lugar, a segunda a da viaxe en si, á que habería que engadir unha terceira, o ronsel que deixa a memoria da crónica». Antía rematou o seu texto sinalando que «Cesáreo vive a arte de ver coa de escribir, nun descubrimento continuo».

Pola súa banda, Xavier Seoane comezou calificando a obra de Cesáreo como «longa e variada». «Traballa en verso libre, ofrecendo libros unitarios. Melómano empedernido posúe unha voz lírica con carácter contemplativo. ademais dunha dimensión ontolóxica, existencial e transcendente. Cesáreo é un poeta telúrico, da paisaxe, interesado polo antropolóxico e etnográfico, iniciático. É un lector e viaxeiro empedernido, interesado pola cultura doutros países, procurando alteridade, interculturalismo, é un galego polo mundo». Referiuse despois a Caderno do Nilo, «un libro no que hai unha filosofía da viaxe, no que se experimenta a transformación do eu, coa intención de ver o descoñecido, o que non somos». «Cesáreo é un viaxeiro documentado, capaz de asumir un certo risco. Viaxa cos ollos abertos, onde teñen moita importancia os sentidos, as sinestesias, os sons, os olores». «Este libro lembroume aquilo que dicía Novalis “a poesía é o real absoluto”, xa que é un intento de verbalización da experiencia vivida na viaxe». «Caderno do Nilo ten unha dimensión narrativa, dietarista, ensaística, coma unha visión de todo un mundo. É un libro que partindo da poesía ábrese xenericamente». Sinalou Seoane o ritmo devalante da escritura, que lle lembrou ao mestre Otero Pedrayo, «unha escritura ao ritmo do río, unha especie de pálpito». Non esqueceu salientar Xavier os aspectos estilísticos do libro, «as descricións son impresionistas, perceptivistas e sensibles», «este é un libro moi de pincelada, de alento». «A adxectivación é moi nutrida e as personificacións expresan a respiración da vida». Citou despois algunhas das metáforas que máis lle aquelaron: «A xeometría crea a divindade», «viaxo ás preguntas»… «No libro hai unha ollada de poeta na que xoga entre o real e o irreal, o aprender e o desaprender, entre o grandioso e a escala do detalle, a beleza fronte a beleza, a soidade impregnando para que todo fecundase». Rematou Seoane a súa intervención salientando que o libro concibe «a viaxe como unha experiencia cultural e creativa na que se crea outro tempo mías humano».

Antes de dar comezo o seu recital, Cesáreo agradeceu  as intervencións dos presentadores e confesou que «sempre viaxou para que a nosa cultura volvese enriquecida, toda viaxe é anterior ao centro da propia soidade».

Onte 811: Avanzar contra o descoñecido

Tras a proxección d’ A lingua das bolboretas, Manuel Rivas conversou durante unha hora con mais de dous centenares de estudantes de secundaria vigueses. Foi unha clase improvisada de literatura que resultou memorable. Contestando as preguntas dos estudantes Rivas percorreu algunhas das súas principais conviccións arredor da creación: «a vida ten vocación de conto»; «contamos cunha caixa secreta, onde se garda experiencia e memoria propia e doutras persoas»; «a maneira de andar da literatura e a de Charlot, un camiñar simultáneo cun pé no amor e outro no desamor, un no día e outro na morte, un debate entre as forzas do eros e do tánatos…»; «somos o que soñamos e o que lembramos». Foi a motivación da escrita, as razóns de ser da literatura, o que centrou máis preguntas dos estudantes vigueses. Rivas lembrou a importancia dos contos tradicionais, «unha forma de entreterse, mais tamén de trasladar información, de adestrar os novos para cousas que poden suceder no futuro, ademais dunha posibilidade de exercer o primeiro dereito da humanidade, o de soñar». Referiuse tamén ao papel da escritura, «unha maneira de aprender eu mesmo, un xeito de avanzar contra o descoñecido, contra a propia estupidez», así como á importancia de que «a linguaxe da literatura non pretenda dominar». Lembrou «Os músicos de Bremen» como exemplo de que os contos tradicionais expresan o medo a sermos abandonados, como tamén do feito de que este conto axuda a entender o que sucede agora no entorno da crise, «os animais xuntos vencen o abandono». Entre grandes aplausos dos estudantes Rivas rematou: «o que diferencia ao ser humano é que é capaz de rebelarse fronte á inxustiza».

Onte 810: Finou Schiffrin

Finou André Schiffrin, un dos editores contemporáneos de cultura máis influíntes. Fillo do editor de La Pleiade, Schifrin foi dos profesionais da edición que máis e con maior radicalidade reflexionou sobre o oficio de editor e sobre a edición coma sector cultural e económico no marco da denominada «globalización». A publicación en España no ano 2000 do seu ensaio La edición sin editores, no que anticipaba o diagnóstico dos males que padece hoxe o modelo de edición cultural europeo forxado tras a segunda guerra mundial, ao fío do comezo do proceso imparable de concentración en grandes grupos de edición, provocou un grande impacto, converténdose para moitos de nós en referente de análise. Como tamén o foi o seu seguinte libro, El control de la palabra, onde relataba con detalle o proceso de derrubamento do «imperio Vivendi» e, ás portas da revolución da dixitalización do sector, propoñía un modelo de edición alternativa independiente para rematar co conformismo do sector en Europa. Finou un mestre da edición contemporánea, un editor crítico, inconformista, rabudo, coma correspondente co noso oficio.

Onte 809: Culturgal 2013, día de clausura

O domingo do Culturgal 2013 volveu ser outra xornada magnífica tanto polo número, diversidade e calidade de actividades do programa como pola resposta entusiasta do público que volveu petar o Pazo da Cultura pontevedrés. Segundo estimacións da organización foron 14.000 as persoas que ao longo destas tres xornadas visitaron Culturgal 2013, a cifra máis elevada das edicións celebradas en Pontevedra. Como tamén semella significativo que case un vinte por cento dos visitantes apoiase o evento adquirindo unha chapa de «entrada responsable» ou que as vendas da tenda aumentasen con respecto á edición anterior. Culturgal consolidouse como o evento anual de referencia para o encontro en man común dos diversos sectores das industrias culturais galegas. Un feito ao que non é alleo o éxito de público, que aumenta en cada edición. A participación de públicos diversos, con forte presenza do que denominamos como «público familiar» (os picariños e a súa ledicia son os protagonistas da feira), permite enxergar un horizonte esperanzoso para a cultura galega. Fronte ao conformismo paralizante, fronte aos modelos rotineiros, Culturgal 2013 conseguiu de forma creativa e paciente mobilizar a ese público que acredita na existencia do produto cultural galego. Ademais, Culturgal 2013, a pesar de contar con menos recursos públicos ca nunca, acuñou un novo xeito de facer as cousas, ampliando límites e superando prexuizos. A organización foi modélica polo rigor na confección do programa e no respecto de horarios e compromisos; máis tamén pola serenidade para afrontar dificultades e polo apoio e agarimo con todas as persoas, fosen as expositoras, as convidadas ou cada unha das visitantes. Os meus parabéns por esta proeza a todas as persoas do equipo organizador dirixido por Xosé Aldea. O vindeiro 2014, máis Culturgal!

Onte 808: Culturgal 2013, día grande

Foi o sábado o agardado día grande do Culturgal 2013. Dende primeira hora da tarde o público familiar petou o Pazo da Cultura pontevedrés. Para nós, o grande protagonista da xornada (na que se desenvolveron medio cento de actividades moi diversas) foi o escritor Manuel Rivas (un clásico nas seis edicións de Culturgal). No espazo infantil contou e cantou O raposo e a mestra diante de varios centos de pequerrechos, axudado pola incrible sonorización musical que do seu relato fixo o xenial Cé Orquestra Pantasma. O pasecorredoiras final de ambos os dous foi memorable. Despois, Rivas participou na presentación da revista Luzes, que agotou os seus exemplares na fiera, un detalle máis ca esperanzador para este proxecto xornalístico. As asinaturas posteriores e as magníficas conversas de Teresa Cuíñas con Riveiro Coello, Berta Dávila, Pedro Feijoo e Diego Ameixeiras foron seguidas por centos de persoas. Hoxe domingo Culturgal 2013 ofrece unha xornada de peche tamén moi atractiva con case corenta actividades. Pola mañá contaremos coa presenza do grande Agustín Fernández Paz e pola tarde coa conversa de Anselmo López Carreira con Montse Dopico e coa presentación de Vento e chuvia de Manuel Gago e Manel Cráneo, un dos libros máis solicitados na feira.

Onte 807: Culturgal 2013, día inaugural

Excelente o día inaugural de Culturgal 2013. Nesta sexta edición a instalación é moi xeitosa, máis limpa e ordenada que noutras edicións anteriores. A instalación dunha carpa para o espazo de música e a ubicación do espazo dos nenos ao fondo contribúen a serenar e ampliar a feira. Na primeira xornada demostrouse que a pesar da gran redución do patrocinio da Xunta de Galicia, este Culturgal 2013 (o da corresponsabilidade) aumenta o número de expositores, mantén o nivel dos seus servizos e a calidade das súas actividades. Quedei moi contento do resultado dos encontros que Manuel Lourenzo e Marcos Calveiro mantiveron cos lectores do IES Montecarrasco de Cangas. O famoso sofá do Culturgal continúa ofrecendo un alto nivel de interese nas conversas que Camilo Franco mantivo con Luís Rei Núñez, Rosa Aneiros, Francisco Castor e Anxos Sumai. Outrosí sucedeu coa presentación de 20 anos de Bravú por parte de Xurxo Souto no espazo das Tecnoloxías. No entanto, polos datos que recabamos ao remate da xornada, semella que o número de visitantes e a cifra de vendas puido ser lixeiramente inferior á primeira xornada do primeiro día do ano anterior. En todo caso, hoxe sábado será o día grande deste Culturgal 2013 coa participación de Manuel Rivas presentando con Cé Orquestra Pantasma O raposo e a mestra, coa presentación posterior da revista Luzes, cos foros sobre materiais educativos dixitais, co encontro de editores coas bibliotecas escolares, coas conversas de sofá de Pedro Feijoo e Diego Ameixeiras con Teresa Cuíñas, así como o grande concerto da noite de Kepa Junkera e os seus amigos galegos, entre os máis de cincuenta actos previstos. Moito Culturgal o que queda por diante, si señor!

Onte 805: Dolores Redondo en Vigo

Excelente foi a conversa literaria que no Club Faro de Vigo mantiveron ao longo dunha hora a escritora Dolores Redondo e o xornalista Rafa Valero. A autora da triloxía do Baztán, da que Xerais leva publicadas en galego as dúas primeiras entregas, O gardián invisible e Legado noso ósos, recoñeceu o apoio dos lectores e lectoras recibido ao longo deste seu primeiro ano como escritora, un feito que confesou «nalgúns momentos me produce vertixe». «Un escritor sen lectores é fume. Contar con eles é un éxito que me produce pracer, mais tamén dá medo. Teño unha grande responsabilidade e gratitude con cada un dos lectores ou lectoras que mercan un dos meus libros». Falou Redondo sobre o medo que pasou escribindo estas novelas, «sei que hai emocións comúns cos lectores, o escritor ten que sentir onde lle doe aos seus personaxes, onde teñen medo».

Preguntada por Valero sobre o personaxe da inspectora Amaia Salazar, a protagonista desta triloxía, a autora de Legado nos ósos desvelou que nesta segunda entrega non quixo adozar a maternidade nin tampouco idealizala, «a maternidade segmentada ten momentos difíciles, de auténtica miseria, como lle sucede a Amaia, unha primeiriza  desbordada». «En Legado nos ósos Amaia ten medo ao medo, o medo que xa coñecera na infancia. Non hai medo peor que o xa coñecido, pode ser o da perda dos seres queridos, á pobreza, á soidade ou sinxelamente á dor física. O obxectivo das nosas vidas é aprender a convivir con eses medos». «Ademais, nesta segunda novela imos á orixe das cousas da situación de Amaia, a relación coa súa nai. Non é casual a sua capacidade de xenerosidade e amor, nin o feito de que elixir ser policía, nin a súa esixencia profesional sempre tan alta. Quizais a razón sexa que Amaia Salazar quere dalle voz ás víctimas para darse voz a si mesma.»

Rafa Valero preguntoulle tamén a Redondo sobre a súa condición de escritora de serie negra. Dolores foi rotunda: «escribir ficción criminal ou lela para min é unha forma de cribar a relaidade, xa que a realidade é dura, ás veces insoportable e intolerable. Nas miñas novelas falo do que me doe, aínda que non teño ningún afán de aleccionar sobre o que está ben ou o que está mal, é o meu xeito de expresar a miña ollada sobre a realidade.» Advertiu, ademais, Redondo que «o lector de novela negra é moi listo, está moi afeito, garda os detalles, comproba os datos de páxina a páxina, son moi sagaces, gozan con todo iso».

Remataron a conversa Valero e Redondo falando do Baztán, o val navarro onde se localiza a triloxía. «A xeografía e a meteroloxía do val do Baztán forxan un carácter. Eu quería que as novelas se localizasen en Navarra, onde casei, quería falar do matriarcado, quería que fose a Policía Foral a que realizase as investigacións. Todo isto atopeino en Elizondo, foi coma “un frechazo”. Alí encontrei unha gran potencia natural e unhas circunstancias históricas moi singulares, dende os indianos que regresaron da emigración para reconstruír o seu pobo até a instalación da comunidade dos agotes, dos que se fala en Legado nos ósos. Mais tamén contou que foi un dos lugares máis castigados pola Inquisición, foron milleiros as baztanesas procesadas por bruxaría e queimadas no lume. Co apelido de Amaia, «Salazar», quixen facer unha homenaxe a un dos inquisidores do século XVII que conviviu no val un ano e cun espírito case policial demostrou que alí non había bruxaría. Tamén me interesou que alí se falase ésucaro, que se manteñan moitas tradicións e perviva a memoria dunha mitoloxía popular, como a que lembro me contara a miña avoa galega de Corme, da Costa da Morte.» «Na primeira novela, O gardián invisible, quixen que o protagonista fose o bosque. Na segunda, Legado nos ósos, que fose o río, expresando así o fluxo da vida, marcando a pauta dos comportamentos duns e outros.» Rematou tan magnífica conversa expresando Dolores Redondo a súa satisfacción por «escribir dende a liberdade, é un pracer, gozo escribindo».

Onte 804: Rivas en Twitter

No seu primeiro día en Twitter Manuel Rivas superou o milleiro de seguidores. Coincidiu esa exitosa saida coa impresión das primeiras planas da revista Luzes que codirixe con Josito Pereiro e que se presentará o sábado en Culturgal. Unha coincidencia que sei non é explicable pola providencia laica, apenas outra mostra máis da hibridación da comunicación contemporánea, da convivencia de soportes dixitais e impresos. A presenza de Rivas en Twitter é unha noticia magnífica para os lectores e lectoras desta rede informativa (Manolo comezou cun par de chíos memorables), mais tamen o é a aparición nos quioscos e librarías dun mensual en lingua galega (alicerzado xa sobre medio milleiro de suscricións) coa vontade de explorar os territorios do xornalismo necesario para reconstruír un país en ruínas. Benvido Rivas a Twitter, xaora Luzes!