Onte 866: O san Clemente, o premio do lectorado novo

/en , , , , , , /por

Acompañamos a Pedro Feijoo nos actos de entrega do premio San Clemente, convocado polo IES Rosalía de Castro de Santiago e outorgado por un xurado de lectores e lectoras de 2º de Bacharelato de cinco institutos galegos. O autor d’ Os fillos do mar, gañadora da modalidade de novela galega, compartiu louvores con Arturo Pérez Reverte, gañador da modalidade de novela castelá por El tango de la guarda vieja, e o grego Petros Márkaris, gañador da de novela internacional por Liquidación final. A presenza de Feijoo, Reverte e Márkaris convocou a máis de cincocentas persoas que expresaron a esperanza que para a sociedade galega supón contar cunha xeración de lectores e lectoras novos con criterio literario.

Os tres novelistas defenderon o papel do libro e da lectura na construción do futuro. Feijoo reclamou «o libro como arma do futuro para fuxir da cadea de montaxe en serie», advertindo que «un rapaz con libro na man é toda unha declaración de intencións». Pérez Reverte reivindicou o papel dos libros como analxésico ou como espada: «Cando chegue a de Troia, que chegará, só hai dúas formas de enfrontarse a esta batalla, coma guerreiros ou como escravos. Ler axuda a enfrontarse a Troia para continuar pelexando, é imprescindible coñecer o mundo para evitar ser escravos». Pola súa banda, Petros Márkaris insistiu en que «a cultura é esencial en momentos difíciles, a cultura non é só un pracer, un lecer, a cultura é unha medicina para facerse máis fortes, para que grupos e comunidades continúen resistindo». Acabou lembrando Márkaris unha frase de Bento Spinoza: «Todo o que é aprezado é tamén difícil e estraño».

Este Premio san Clemente, xa con dezanove anos de traxectoria ininterrompida, é un dos modelos máis fermosos de intervención dunha comunidade educativa no proxecto cultural colectivo. O protagonismo do alumnado dos cinco centros participantes no desenvolvemento do concurso e de toda a ceremonia de entrega (con intervencións literarias moi brillantes e traballadas), o entusiasmo do acto de sinatura cos autores, as actividades didácticas (dentro e fóra das aulas), o interese dos medios de comunicación constitúen un modelo educativo e de promoción da formación do lector literario. Este Premio san Clemente é unha fachenda para o ensino público galego. Beizóns para Ubaldo Rueda, o incansable director do centro, alma mater da iniciativa, e para todo o equipo docente e comunidade educativa do Instituto Rosalía.

 

Onte 865: Balada dun perdedor

/en , , , /por

Acabei a fin de semana indo ao cine para ver A propósito de Llewyn Davis, a película máis recente dos irmáns Coen. Gustoume. Tras unha narración circular, coma moitas das cancións folk, que rematan co verso inicial, os Coen ofrecen outro dos seus clásicos, a balada dun perdedor para o que non admiten outra saída co fracaso. Apenas algúns acenos de humor e unhas cantas chiscadelas de ironía (eis a sombra final de Dylan) alivian ao espectador desta comedia musical na que se homenaxea ao Nova York de comezos dos sesenta e aqueles folkies que non chegaron a mudar a historia da música. A fasquía clasicista da película abonda para salientar o laconismo dun persoanxe, Lewyn Davis, que representa un heroe melancólico, tan consciente do seu talento artístico coma incapaz de acertar nalgunha das súas relacións humanas. Só a impecable interpretación das súas cancións («Hang me, on hang me») alixeiran a atmosfera de dramático pesismismo que tingue toda a película. Os Coen non deixan espazo ningún para a compracencia nin para o inxenuo optimismo. Abonda con volver sobre as cancións.

Onte 863: Con Carlos Oroza en Mondariz

/en , , , /por

Resultou excelente a homenaxe que onte se lle tributou no Balneario de Mondariz a Carlos Oroza con motivo do seu noventa aniversario. Gostei moito da intervención de Tomás Paredes Romero, para quen «un poeta é un acontecemento», o que para o crítico de arte granadino sucede en contados escritores de versos. Tras expresar a súa admiración incondicional pola figura de Oroza, cualificouno como «poeta enteiro, integral e universal», que concibe «a poesía non como un feito literario senón coma un prendimento na esencia das cousas». Tras as intervencións que fixemos outros chufadores, Oroza recitou con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, «Évame» e «América». Parabéns a Xavier Romero, editor e apoio vital do poeta, polas magníficas edicións de Évame na editorial Elvira e pola perfecta organización dunha homenaxe conducida con elegancia por Julio Alonso e patrocinada polo Balneario de Mondariz. Unha noite inesquecible.

Onte 862: O almanaque de Ripalda

/en , , , , , /por

O escritor Xosé Lois Ripalda vistoume onte para me agasallar co seu libro máis recente, A cultura do viño, e para entregar ao persoal da editorial exemplares do Almanaque Agrícola ZZ 2014 publicado por Syngenta. Outro ano máis o popular ZZ inclúe un traballo de Ripalda, «Os carpinteros de ribeira», como gañador do certame de investigación etnográfica «Rescatando un anaco da nosa cultura». Como é adoito, o etnógrafo e mestre de Erbedeiro ofrece un completo traballo icónico e textual sobre este oficio tradicional do litoral, mais tamén das veas fluviais de Galicia. En dez páxinas de tipografía apretada, enriquecida con debuxos moi xeitosos, debúllanse con agarimo e espirito didáctico os procesos do oficio da carpintaría de ribeira, a tipoloxía e descrición das diversas embarcacións, os materiais e ferramentas utilizadas, así como o patrimonio inmaterial asociado de lendas, contos, adiviñas, cantigas e refráns. Un grande traballo de esculca e recuperación dun vocabulario específico, outra achega de Ripalda ao tesouro colectivo da nosa lingua que, ademais, constitúe un excelente recurso didáctico (agardo que, como os de anos anteriores, se publique en formato pdf decontado).

Mención á parte merece o Almanaque ZZ, publicado de forma ininterrompida dende hai SESENTA E DOUS ANOS, quizais a publicación en galego de maior tiraxe en todo este período.   O ZZ continúa a tradición que en 1857 iniciara O Gaiteiro de Lugo e que logo, desde os anos sesenta, continuara O Mintireiro Verdadeiro promovido polo crego José Regadío en Palas. Estes almanaques agricolas, que permitiron o uso continuado do galego (mesmo nos anos máis difíciles do franquismo) continúan tendo certa graza, algunhas veces certamente chocalleira, por que non abandonaron a súa intención literaria (a propia Rosalía chegou a publicar neles) nin a de promoción do folclore popular. Predicións, chistes, as lúas, as datas das feiras, consellos para o cultivo da vide, acompañan a outros textos de maior entidade literaria destes libriños en galego que nunca foron considerados como tales pola cultura «oficial».

Dende o punto de vista editorial, o almanaque, como algúns programas de festas, é un libro híbrido, de difícil clasificación, tanto polos seus contidos moi heteroxénos, pola súa forma de distribución non venal en establecementos agrícolas, coma pola ausencia de metadatos e outros rexistros que acompañan a libros ou revistas. No entanto, os almanaques, sobre todo este ZZ, son publicacións moi porosas, capaces de chegar a públicos amplos, o que axuda a ampliar o perímetro de lectura en lingua galega, ao tempo que axuda a conservar o lume de transmisión da cultura tradicional agraria. O que non é pouco.

Beizóns para o mestre Ripalda e para os editores do ZZ pola súa continuidade.

Onte 861: Editorial Cartel

/en , , , , /por

Grazas ao bibliófilo Guillermo Escrigas soubemos onte da existencia da editorial Cartel, que funcionou en Vigo durante a Guerra Civil, sendo probablemente un precedente daquela exitosa editorial Cíes de Eugenio Barrientos. líder da edición popular en España durante as primeiras décadas de posguerra. Instalada no número 8 da rúa Velázquez Moreno, a editorial Cartel publicaba nos anos 37 e 38 diversas coleccións de novelas breves e contos infantís ilustrados, distribuídos por correo por medio dun sistema de subscrición mensual a 50 céntimos. As présas puidemos manexar nove títulos que trouxo Escrigas, todos eles de formato peto (estimo 9 x 13 cm) e de 24 a 36 páxinas, incluindo nos interiores media ducia de ilustracións a liña (algunas ben xeitosas) e portadas a dúas cores. Anotamos as présas títulos e autores. Na colección «Cuentos de la niñez» (na que identificamos nunha das contracubertas unha relación de dez títulos): Marta y el príncipe azul, El misionero y las botas de cien leguas, La maldición, Marina y sus tremendas aventuras, La estatua de los ojos azules. Baixo o epígrafe de colección «La novela nueva»: Leyenda del fuego (1938) de Federico Mendizabal, y Leyendas de mi aldea (1937) de Jose Sanz Díaz. Na colección «Cuentos de Calleja», La murga gaditana; na colección «Cuentos de Jub», El malvado Ivanof e sen epígrafe Los poetas. Canciones extraviadas de Julio Sigüenza. tempo haberá para procurar máis datos destoutro capítulo da historia da edición en Vigo, cidade cunha actividade editorial ininterrumpida dende hai 150 anos.

A descuberta da exisencia de Cartel produciuse no marco dunha longa sesión de traballo celebrada dentro das actividades do magnífico proxecto de investigación da Universidade da Coruña «Produción editorial na Galiza durante a etapa franquista (1939-1975)», dirixido pola profesora Carmen Fernández Pérez-Sanjulián. Un proxecto que leva catalogados até o momento arredor de 4.800 títulos editados en Galicia durante este período, dos 718 foron publicados en galego. Un proxecto de investigación que moito axudará a reconstruír a memoria da edición en Galicia e na nosa lingua, un capítulo tan fulcral (coma até agora case inexistente) na nosa historia cultural. A miña beizón e os mellores azos para o grupo Illa da UDC e para as persoas participantes en tan importante achega para a edición galega.

Onte 860: O mellor que temos para quen máis queremos

/en , , , , , /por

O Servizo de Normalización Lingüística do Concello de Carballo organiza dende hai tres anos un obradoiro de nanas impartido por Xabier Díaz e Guillermo Fernández. O arrolo (ou cantigas de berce, nanas ou anainas) é unha forma musical universal que dende os primeiros días permite transmitir a quen máis queremos o noso latexo, a nosa calor, o noso afecto, o noso cariño, a vibración e a prosodia do noso idioma nun contexto de crianza e acompañamento da maternidade e de educación respectuosa. O arrolo é vínculo, ponte de dozura e afectividade, un xeito tamén de estimulación sinestésica e psicomotriz temperá das crianzas. Este obradoiro de arrolos é unha iniciativa, coma outras actividades deste servizo modélico de promoción e activación do galego, que merece toda a nosa admiración e beizón.

Onte 859: Desigualdade e pobreza

/en , , , , , , , /por

Os informes publicados onte por Intermon Oxfam poñen de relevo que un dos efecto da devaluación interna que sofrimos, agochada baixo o eufemismo de «crise», é o aumento da desigualdade e da pobreza. Intermon denuncia que no mundo só 85 persoas millonarias posúen unha renda idéntica á da metade da poboación mundial. En España as vinte persoas máis ricas posúen unha fortuna semellante aos ingresos do 20 % da poboación máis pobre. Intermon Oxfam, unha ONG centrada na loita contra a fame (á que non pode bautizarse como «esquerdista»), afirma que «as élites económicas están secuestrando o poder político para manipular as regras do xogo económico, o que socava a propia democracia». Unha idea que na rúa manifestouse de forma máis rotunda tras a pancarta «Non é unha crise, é unha estafa». Unha opinión que segundo o informe de Intermon comparten oito de cada dez cidadáns españois enquisados para os que «as leis están deseñadas para favorecer aos ricos». Unha quebra democrática cuxo primeiro efecto é que os intereses dunha minoría se impoñen sobre os que noutrora foron denominados como «intereses xerais». Recomendo ler ambos os dous informes de Intermon, tanto o xeral («Gobernar para as élites») como o dedicado á reflexión sobre o caso español. Axudan a entender que a desigualdade, a pobreza, o desemprego ou a exclusión teñen a súa orixe neste secuestro do poder político perpetrado polo poder económico. Terrible!!!

Onte 858: FC Jazz

/en , , , , /por

A cidade finesa de Pori é coñecida polo seu festival internacional de Jazz. Creado en 1966, cada mes de xullo este festival das músicas do swing reúne a máis de cen mil afeccionados que asisten ao cento de concertos de jazz, blues, soul programados en dez apretados días. Un festival musical que arraigou tanto nos veciños de Pori que en 1991 decidiron bautizar como FC Jazz ao seu equipo de fútbol fundado en 1934. O máis simpático do caso é que coa mudanza do nome o equipo foi pioneiro no seu país na incorporación de xogadores brasileiros que contribuíron a que en 1993 obtivese o seu primeiro título de liga, no que recuncaría en 1996. Mais esta sorprendente historia, que leo nas páxinas de Panenka, capaz de unir os ritmos musicais coa beleza do xogo na lameira, estragouse en 2005 coa bancarrota do club que, a piques de desaparecer, tivo que comezar dende cero na liga rexional. Agora o FC Jazz soña con rescatar a calidade daquel fútbol de inspiración musical dos seus exitosos anos noventa. Hai tempo que defendemos que o fútbol tamén é unha cuestión de swing.

Onte 857: Síndrome de Trithemius

/en , , , , , , , , /por

Son cada vez máis numerosas as voces que expresan a súa cautela sobre a velocidade do proceso de dixitalización do sector do libro e da lectura. Ninguén nega a hibridación actual do sector (a convivencia de formatos impresos e dixitais, en función de formatos e tipoloxías de edición) nin a mudanza inevitable cara o paradigma da comunicación editorial dixital. Mais tamén é innegable que o libro electrónico e a cultura hipertextual nas súas diversas modalidades e formatos evoluciona moito máis amodiño do previsto e non respondeu aínda a todas as expectativas xeradas. Unha situación que no caso do noso sector editorial atribúo, entre outras causas, ao carácter case monopolista da distribución do contido dixital por parte de dúas ou tres empresas estadounidenses, mais tamén á incapacidade do sector editorial europeo de ofrecer ao seu público un modelo tecnolóxico e de negocio alternativo e sostible.

A entrevista a Fernando Báez, publicada onte por El País, é unha mostra do peso desas voces que convidan á reflexión sobre o proceso de tránsito que estamos vivindo. O ensaísta venezuelano, especializado na historia do libro e autor da Historia universal de la destrucción de libros, defende que o libro foi sempre «unha tecnoloxía da memoria», que evolucionou moi lentamente, perfeccionándose cos séculos e coas achegas das diferentes culturas. Sorprendeume a súa tese da «Síndrome de Trithemius», acuñada no seu libro máis recente, Los primeros libros de la humanidad. El mundo antes de la imprenta y el libro electrónico (Fórcola, 2013), un dos tipos da saudade, que leva a sospeitar de calquera mudanza que afecte ao formato dos libros. Trithemius fora un monxe que no século XV, ademais de crear as mensaxes cifradas, defendera (con argumentos baseados no propio proceso da lectura) o manuscrito fronte ao libro impreso que comezaba entón o seu exitoso percorrido. Máis alá de asumir as resistencias ao tránsito expresadas pola Síndrome de Trithemius, é valiosa a advertencia de Báez, xa que a ollada cara ao pasado permite comprobar que a evolución dos formatos do libro sempre foi moi lenta, razón pola que conviviron durante séculos. Hoxe non sabemos se este modelo poderá manterse coa disrupción da revolución dixital. As opinións de Báez axudan a ponderar o proceso de hibridación actual entre a exaltación da tecnofilia do libro electrónico e o conformismo paralizante dos que negan a mudanza do paradigma.

Onte 856: «Rosalía e Castro. Imaxe e realidade»

/en , , , , , /por

A sempre inexplicable providencia laica fixo que o anuncio do inédito de Rosalía de Castro (que non era tanto) coincidise coa chegada do prelo dos primeiros exemplares de Rosalía de Castro. Imaxe e realidade do profesor Fernando Pereira Bueno, o libro co que Xerais celebrará o 24 de febreiro, o vindeiro día de Rosalía 2014. Un ensaio moi novidoso de iconografía documental no que se recollen e analizan con todo detalle máis de dúascentas pezas, outras tantas interpretacións que da imaxe e do espírito de Rosalía fixeron os artistas plásticos ao longo da historia. Dende os retratos fotográficos e o o óleo inconcluso de Brocos comezado en vida da nosa cantora até as caricaturas e aplicacións gráficas máis recentes, no libro preséntase unha Rosalía viva, inusualmente moderna, unha peza fundamental no noso imaxinario colectivo, que funciona xa coma a maior icona visual da Galicia contemporánea. Sei que este vai ser un libro que vai dar moito que ver e debater. Parabéns a Fernando Pereira por tan inmenso e concienciudo traballo documental.