Onte 2132: Xabier DoCampo 75

/en , , , , , , , , , , , /por

Emocionoume onte escoitar a entrevista que María Meizoso fixo a Xabier DoCampo o 31 de decembro de 2017 en Radio Voz. Rescatada do esquezo por un chío oportunísimo de Martin Pawley, estes dezasete minutos foron probablemente unha das últimas intervencións do mestre Xabier.

A pesar de que daquela xa sufrira algún episodio que anunciaba a súa doenza, amósase entusiasmado falando do valor da maxia da radio e da palabra contada, dúas actividades que formaron parte da súa vida, como presentando A nena do abrigo de astracán (Xerais 2017), que poucas semanas antes presentáramos en Lugo e na Coruña, en dous actos inesquecibles.  Confesa que tardou quince anos e medio en escribila e que nalgún momento creu que non sería capaz de rematala.

Quedo con dúas das súas afirmacións sobre o oficio de escritor. A primeira: «Escribo para que me queran máis os amigos, para que me lea a xente». A segunda: «Escribir é pasar á mente do lector un pensamento, unha previa que antes non existía». A concepción da escritura como pouso dos afectos e como transferencia son dúas herdanzas que nos deixou Xabier DoCampo, a quen lembramos onte con saudade e respecto, cando facía 75 anos do seu nacemento.

A entrevista pode escoitarse aquí.

Onte 2130: «As mellores tendas de Madrid» de Manuel Veiga

/en , , , , , , , /por

Hai apenas tres meses que reseñabamos A parte queimada (Aira 2020), un texto a medio camiño entre a novela breve de intriga e o ensaio político no que Manuel Veiga exploraba o ADN dos totalitarismos e da utilización da violencia como estratexia política. Agora volve cunha novela máis extensa, As mellores tendas de Madrid (Xerais 2021), na que aborda un dos temas fulcrais da Galicia da derradeira década: a fusión das caixas de aforro galegas durante a última crise financeira. E para facelo Veiga aposta por utilizar os recursos da ficción paródica (rigorosamente documentada) como xeito máis directo e eficaz de achegarse á verdade dunha cuestión agochada nos mal chamados medios de referencia e sometida aínda a un longo proceso xudicial.

Valéndose da atmosfera dos primeiros anos da crise financeira iniciada en 2008 e da man de Fredy e Mónica, un avogado e unha empregada da caixa de aforros, unha parella convencional instalada na comodidade amoral da clase media urbana, que importaba os modos de vida de Madrid, Veiga reconstrúe unha crónica desoladora do que foron aqueles anos da estafa das preferentes, da venda das caixas a prezo de saldo e dos casos de corrupción do Partido Popular, que coincidiron coa chegada á Xunta de Alberto Núñez Feijoo.  Con todo, será o director xeral de Caixatlántico, unha mestura dos trazos daqueles Gayoso e Méndez, ese que voa a Madrid en clase turista, o protagonista dun relato político que se cingue a axenda daqueles días como unha luva. Un preciso exercicio de memoria recente, como recomendaba Isaac Díaz Pardo, que demostra a utilidade da novela, mesmo mellor co ensaio sociolóxico ou político, para resolver enigmas aparentes ou para achegarse á verdade que nos foi ocultada.

Como fixera en Lois e Helena Buscándose nun día de tormenta (Galaxia 2006), Veiga volve polos vieiros da novela cen por cen viguesa, tanto na escolla do amplísimo elenco de personaxes secundarias, algunhas con retratos memorables, como os do alcalde Escudero, o subdirector submiso, o sindicalista Constantino Sanmiguel, o responsable da Ágora Cultura de Caixatlántico Gregorio Mármol, o xornal El Sol que más calienta… como das localizacións de negocios e establecementos (o ximnasio do Financial Club, La Gota Malaya, a Business Insider School…) que dan para un itinerario urbano polo Vigo señorito de comezos de século. Como mención merece o rexistro humorístico e paródico no que está escrita a novela, que lle permite ao autor perfilar un retrato corrosivo desa clase media viguesa tan viaxada cos ollos postos en Madrid.

Onte 2127: «Contos de obxectos» no celme do mestre Xabier P. DoCampo

/en , , , , , , , , /por

Previsorciño que era, Xabier P. DoCampo deixou nun cartafol preparados para a edición oito relatos dos que más gustaba recrear nas súas contadas para maiores. Contos todos nos que algún obxecto (unha máscara, un chapeu, un cravo, unha moeda…) convértese nalgún momento en motivo do trama. Textos, case todos inéditos en formato libro, recollidos en Contos de obxectos (Xerais 2021), precedido dun limiar da académica Fina Casalderrey e ilustrados polas fotos precisas de Daniel Puente Bello, que recrea cada obxecto no contexto ficcional onde foi utilizado. Un libro no celme da obra do mestre Xabier P. DoCampo, esencial para entender a súa querenza pola narración oral literaria, que enlaza temática e formalmente cos relatos de Cando petan na porta pola noite (Xerais, 1994) e Un conto de tres noites (Xerais 2001), así como coa novela A nena do abrigo de astracán (Xerais 201/).

Contos nos que habita a memoria e a lingua da infancia, aquelas cicatres que Xabier herdou de Raimundo, o pai muiñeiro de pucha enfariñada. Textos orais, revisados na escrita, nacidos da memoria daquela cociña de Castro, onde o pai contaba historias e a nai costureira contos mentres debullaba nun cesto de fabas. Nese berce literario naceu o mestre Xabier , o contador e o narrador natural que neste volume recrea contos da estirpe do conto popular, uns marabillosos, como «Os tres cabelos de Aldara» ou «O chapeu», capaces de explicar que ningún castigo merece ser eterno e ningunha culpa é imperdoable, outros de medo ou de exploración do descoñecido, como «A proba», «A máscara» ou «O cravo», nos que latexa a cerna da conservación da vida e da propia identidade. Contos, outros, nacidos dunha encarga para ser contados oralmente, como «Santo André Teixido», ou para unha publicación con utilidade didáctica, como «O habanero», o conto xenial dos galos de pelexa, unha auténtica marabilla, que aparecería nun dos libros da campaña de Renfe e Caixa Galicia (1997).

Estes Contos de obxectos foron reescritos co código secreto dos grandes contadores lucenses, mestres da memoria oral, como Ánxel Fole e Álvaro Cunqueiro, dos que DoCampo foi destacado continuador. Nestas páxinas a lingua popular brilla e escintilea de forma asombrosa, utilizando unha primeira persoa, a voz do contador experto, capaz de engaiolar á lectora coas súas viradas do relato e algún que outro engano narrativo. Contos de obxectos ofrécese así como un dos libros máis literarios e gozosos para entender o conxunto da obra dun dos grandes do noso tempo. Parabéns a Xerais e a familia de DoCampo por publicar libro tan excelente coincidindo coa celebración do 75 aniversario do nacemento (5 de abril) de Xabier. Unha boa contada, si señor!

Onte 2124: «Cobiza», a novela de ciencia ficción de Reimóndez

/en , , , , , , , , , /por

Dende a súa primeira novela, O caderno de bitácora (Positivas, 2004), María Reimóndez non volvera utilizar os recursos narrativos ofrecidos polo xénero da ciencia ficción para deitar unha ollada de grande angular sobre o presente. Faino agora na novela Cobiza (Xerais, 2021), Premio Pinto e Maragota á diversidade sexual de xénero 2020, coa intención de abordar o proceso de construción do sexo e do xénero, as identidades e orientacións sexuais no marco das pandemias provocadas polo colapso ambiental do planeta e o seu quecemento global. Temas abordados nunha complexa e logradísima trama de ciencia ficción feminista e ecoloxista que se desenvolve tras a Gran Desconexión (GD), catástrofe planetaria debida a un fallo técnico provocado pola sobrecarga  eléctrica que as persoas pobres provocaron na rede de conexión dixital disposta para o avance tecnolóxico; en definitiva, bens e servizos da tecnoloxía dixital, da ciencia e da intelixencia concibidos só para aquelas persoas que puidesen pagalos.

Cobiza relata a peripecia da travesía oceánica de Dandara, Tassi e Seh-Dong, seres doutra caste, creados dende a materia vexetal das resinas, concibidos para vivir centos de anos sen dor nin doenzas ningunhas, cuxa existencia ficara oculta para o mundo, como concibira Luz a súa creadora, coa intención de que a humanidade volvese a súa esencia máis  primixenia. Escrita no período de pandemia, aborda algunha das cuestións esenciais do tempo presente como o valor da ciencia e a tecnoloxía, a escravitude sexual, a explotación dos ventres de alugueiro, a natalidade obrigada nos países empobrecidos… Un formidable negocio para unha corporación internacional, a poderosa Life Corps, capaz de proporcionar a solución (a vacina) para cada pandemia, mais que non ten outra orientación que a proporcionada pola cobiza, un monstro de rostro cambiante orientado a obter o máximo beneficio. Unha reflexión que na novela amplíase sobre o carácter da reprodución, a incomunicación e as posibilidades de colaboración, adquirindo unha dimensión moral xa que a cooperación e o coidado son dous requisitos básicos para a vida dos seres humanos.

Cuestión central na trama da novela, como é adoito neste xénero da ficción científica, é a descrición da organización dunha sociedade dividida entre os Recunchos e as Capitais (onde se fala a lingua única e só se preservou a onomástica das linguas propias), na que todo esta baixo o control do Sistema de Vixiancia Mundial (SVM) e onde cada persoa, seres humanos, seres híbridos e seres metálicos (os androides que traballan como «técnicos») están controladas e non poden saír dos límites permitidos para cada unha delas. Como tamén son fulcrais a abordaxe das cuestións ambientais, nun planeta onde os oceános foron ocupados polos plásticos, os animais salvaxes practicamente desapareceron e a alimentación é homoxénea e compacta, presentada por pastillas.

Con todo, a cerna de Cobiza está na esculca de María Reimóndez sobre o propio concepto do humano, sen divisións binarias e clasificacións establecidas pola anatomía. Que valor ten ter pene ou vaxina?  Que significa ser muller? Podemos ser o que desexemos? É posible desenvolver seres completos sen os vicios dos humanos? Onde queda o papel dos afectos?  Que alcance vai ter a Intelixencia Artificial (AI)? Reflexións sobre identidade e orientación sexuais, como sobre o futuro do planeta doente, na que autora despois de douascentas páxinas sen tregua, propón sementar a esperanza dun mundo novo.

Novela de ciencia ficción importantísima para a literatura galega, polo seu diálogo con clásicos contemporáneos, como O conto da criada de Margaret Atwood (2019 Irmás Cartoné), mais tamén decisiva no catálogo cada vez máis diversificado e amplo dunha autora esencial da literatura galega actual. Outra proeza literaria de Reimóndez que aventuro como un dos libros de excelencia deste novo ano. Recomendo non perdelo.

Onte 2117: «A nosa Negra» de Harriet E. Wilson

/en , , , , , , , , , /por

Lin de dúas sentadas A nosa Negra (Hugin e Munin 2020), a novela de Harriet E. Wilson anosada dende o inglés ao galego por María Reimóndez. Unha oportuna edición dun orixinal publicado en 1859, que chega quince anos despois de que o fixera en castelán na castellonense editorial Ellago do noso admirado editor Francisco Villegas Belmonte, falecido prematuramente hai case tres anos.

Adoptando as convencións da novela sentimental e do relato de escravas, A nosa Negra mestura con acerto a autobiografía coa ficción coa intención de denunciar en 1859 (no debate sobre a abolición) a escravitude da poboación negra dos estados sureños, mais tamén o racismo, o maltrato, o abuso, a pobreza e a hipocrisia relixiosa  que padecían as mulleres negras libres que vivían nas cidades do norte, como a propia autora da novela, unha das primeiras escrita por unha afroamericana.

Magnífica é a tradución literaria da escritora María Reimóndez, capaz de facer chegar con fidelidade e enxebreza o rexistro dun texto marcado pola súa época, así como contextualizar as súas referencias literarias de forma didáctica e atractiva para o lectorado. Como parabéns merece Hugin e Munin por rescatar para a nosa lingua un texto referencial sobre as orixes do racismo, que non perdeu nin actualidade nin interese, continuando así a construción dun catálogo traducido de excelencia que supera os setenta títulos.

Onte 2112: «Illa decepción» de Berta Dávila

/en , , , , , , , /por

Como sucedeu en 2020, comezo o ano lendo a nova novela de Berta Dávila, Illa decepción (Galaxia 2020). E como me acontecera con aquela Carrusel (Galaxia 2019), unha peza de ourivaría literaria de beleza hipnótica, volvín quedar rendido diante doutra novela memorable, termo que lle gustaba utilizar a Agustín Fernández Paz cando un libro lle prestaba moito, moito. En efecto, nesta Illa decepción Berta Dávila afonda na súa estratexia autoficcional, desta volta quizais dun xeito máis amable e optimista, para abordar temáticas que xa lle son propias na súa obra literaria como a influencia dos espazos (aquí as súas casas como moradas) na conformación das identidades e memorias emocionais e familiares ou as posibilidades do artefacto novela como o soporte máis eficaz dunha creación superadora das convencións da ficción narrativa ou da composición poética. Novela de autoficción, pois, poética e metaliteraria, que amosa a madurez plena dunha autora que se supera en cada entrega.

Formalmente, Dávila constrúe esta novela curta (recunca no Premio Repsol) como díptico de dous relatos longos («Algunhas casas» e «Illa decepción»), ensamblados no urdime dunha mesma voz narradora marabillosa que percute no lectorado pola súa claridade, precisión e fluidez. Eis, na calidez e honestidade desa primeira persoa, para o mestre Agustín a peza clave de calquera narración que adopte esa voz, quizais radique o imán desta prosa engaiolante, penetrante que predispón ao lector ou á lectora a gozar dunha experiencia nas que as pulsións do real, sexa vivido, lembrado ou imaxinado, e do distópico xogan no mesmo terreo.

Nun texto, insisto en cualificalo de memorable, prendín emocionalmente con algunhas escenas e situacións literarias extraordinarias, dificilmente esquecibles, que converten a cada lector ou lectora en protagonista do que está lendo. Velaí a xestión da morte do avó, as vidas recreadas a partir das postais mercadas en Marsella, o abandono da casa de verán e o reparto do enxoval, as experiencias de mudanza, a utilización paródica dos videoxogos (ollo coa illa Fortnite!), o encontro a cegas na herboristería, o valor dos obxectos (marabillosa a homenaxe á ebanistería!) para construír a memoria da paisaxe… E moitas outras que, canto menos no meu caso, aconsellan unha nova lectura máis devagariño, na que atopar novos matices e gozar de detalles e enlaces afectivos. Parabenicémonos os lectores e lectoras da actual narrativa galega por contar cada ano con textos da autora compostelá tan interesantes como esta Illa decepción. Recomendabilísima. Beizóns, Berta Dávila!

Onte 2109: «Ulcis», o libro póstumo de Xosé Fernández Ferreiro

/en , , , , , , , /por

Xosé Fernández Ferreiro contoume que cando sufriu o infarto xa deixara encargado ás súas amizades [Manuel Álvarez Torneiro e Chisco Fernandez Naval] que se lle pasaba algo me fixeran chegar o libro de contos sobre os que viña traballando dende había anos. Por fortuna, Ferreiro saíu daquel trance e aínda publicaría De Xente Nova a Brais Pinto (Xerais 2012), un libro onde fai memoria da súa participación nos dous grupos xeracionais aos que pertenceu na mocidade, o ourensán Xente Nova (1950) e o madrileño Brais Pinto (1957), colectivo que en palabras de X.L. Méndez Ferrín «intentou poñer ao día a cultura galega de vangarda». Tras aquelas memorias breves, sabía que Pepe continuaba traballando no libro de contiños e nalgunha conversa telefónica me adiantara que eran moi breves e que tiñan por fío condutor a Ulcis, unha invención literaria dos tempos de Brais Pinto, referíndose ao libro co título Contos do Sil ou Contos do río Sil, aínda que aseguraba non o tiña moi decidido.

Magoadamente, Ferreiro faleceu o 16 de decembro de 2015 sen entregar o libro de contos en Xerais, aínda que lle dixera ao seu amigo e testamenteiro Chisco Fernández Naval, que o libro estaba feito e pensaba falar comigo [entón o seu editor] para facermo chegar. Analizando os arquivos que Ferreiro deixou no ordenador, Chisco comprobou que existían até catro documentos do orixinal, datados entre 2013 e 2014. Sobre eles traballou con enorme xenerosidade e a meticulosidade e o detalle do editor literario para conformar a recente edición de Ulcis (Xerais 2020), o libro póstumo do narrador e poeta de Espartedo.

Como era de imaxinar, por todas as voltas que Ferreiro deu a estes máis de oitenta textos, a maioría dunha extensión inferior a unha páxina, trátase dun volume fulcral no conxunto da súa obra, xa que aquí están presentes boa parte dos temas das súas quince novelas e as súas preocupacions máis íntimas. Nestas Historias de Ulcis están episodios da infancia na aldea e no territorio íntimo delimitado polo río Sil, o mundo onírico dos contos (a maioría de medo) ao lume da lareira, a violencia entre os mozos, o terror que sufriron os paseados nas gabias, os episodios de zoofilia, os contos de afiadores, mais tamén as querenzas literarias do autor (Valle-Inclán e Lovecraft), o mundo do cinema do que foi experto e amador, a experiencia na UCI tras o infarto, a memoria dos días de entusiasmo en Madrid na cafetería Los Mariscos onde se fundou Brais Pinto, a propia historia deste afiador esmagado por un autobús tras chegar de Rusia…

Con todo, a cerna destas historias radica no seu carácter circular, xa que esta viaxe sen rumbo polos abismos dos sumidoiros máis íntimos do autor, durou sesenta anos, desque creara en 1955 as primeiras referencias no libro de poemas A Noite, publicado por Brais Pinto, até o que corrixiu nos seus últimos días. O de Ulcis é un mundo atolado, escuro, surrealista, alucinado, habitado por seres míticos e máxicos como o propio personaxe e a súa amada, a bruxa Ertí, mais tamén por Iroba, o seu irmán xemelgo, ambos os dous bastardos e inimigos, que máis tarde ou máis cedo acabarán destruíndose. Ulcis como universo e como personaxe sería para Ferreiro algo así como ese substrato escuro que subxace en cadaquén ao que inevitablemente acabaremos enfrontándonos.

Magnífica a edición de Chisco, precedida por un memorable prólogo de X.L. Méndez Ferrín que contextualiza o libro dentro do universo literario do autor e da literatura galega de entre séculos. Un libro referencial, de grande interese.

Onte 2104: «A parte queimada» de Manuel Veiga Taboada

/en , , , , , , , /por

Manuel Veiga é un dos escritores que mellor teñen explorado na literatura galega as marxes dos xéneros narrativos. Cada unha das súas entregas sorprende pola súa ollada temática ou pola súa estrutura orixinal na que adoita mesturar a súa experiencial vital coas súas múltiples lecturas literarias e políticas. Un procedemento que explorou nas súas entregas novelísticas máis recentes, Os xornalistas utópicos (Xerais 2013) e Todo ser humano é un río (Xerais 2016), no que dá outra volta de porca na súa entrega máis recente, A parte queimada. Stalin & Robespierre (Aira 2020), un texto a medio camiño entre a novela de intriga e o ensaio político no que explora o ADN do totalitarismo e do emprego da violencia como vía política revolucionaria.

Co pretexto de responder á pregunta de por que as revolucións francesa e rusa se converteron en traxedias nas que os seus protagonistas acabaron devorándose como fixo Saturno cos seus fillos, Veiga propón n’ A parte queimada unha viaxe polos textos literarios protagonizados polos seus líderes (Marat, Robespierre, Stalin…). Novelas como O noventa e tres de Víctor Hugo, O home revoltado de Camus, O cero e o infinito de Arthur Koestler, entre outras moitas, permítenlle a Veiga realizar cadanseu retrato e sobre todo actualizar o debate fulcral entre fanatismo e escepticismo político, especular se houbo diferenzas entre o terror de Robespierre ou o do Stalin (autor dun ensaio sobre lingüística), entre a estratexia de xacobinos e bolxeviques, como entre as obras literarias que as representan: «O Terror do 93 está ben representado en novelas románticas como a de Victor Hugo, mentres que as obras que describen a represión soviética, como a de Arthur Koestler, poderían enmarcarse en algo próximo ao xénero policíaco».

Manuel Veiga constrúe así unha orixinalísima novela política de non ficción sobre as revolucións contemporáneas e sobre os seus dilemas morais: «Por máis que resulte inquietante, deberiamos quizais recoñecer que todos nós, liberais, socialistas, marxistas, somos fillos do Terror, pois todas as teorías políticas non deixan de ser nidias herdeiras da Revolución francesa. As propias liberdades que hoxe nos definen foron logradas, en non escasa medida, a través do recurso a violencia».

A parte queimada, texto literario brillante, por inusual, transgresor e arriscado, merece toda a atención. Recomendo vivamente.

Onte 2101: «O souto dos catro ventos» de María Oruña

/en , , , , , , , , /por

Como editor defendín durante décadas o criterio de que só en casos excepcionais se debían traducir para o galego obras literarias publicadas orixinalmente en castelán. Sen dúbida este é o caso singularísimo d’ O souto dos catro ventos (Aira, 2020), a novela galega da viguesa María Oruña arredor da lenda dos nove aneis dos bispos de Santo Estevo de Ribas de Sil. Outro acerto de Aira editora editando esta magnífica versión galega da propia autora, froito dun extraordinario traballo de investigación documental e dunha rigorosa localización xeográfica e histórica, que enriquece o catálogo narrativo en galego e proporciona unha nova dimensión á historia relatada por medio dun «Coma se fixo», apéndice que contextualiza o relato na historia política do século XIX e no conxunto do patrimonio cultural galego.

A partir da idea poderosa de que son os obxectos os portadores da memoria, María Oruña constrúe unha novela de intriga con tintes policiais na que mesturando dúas historias de amor sobre o fondo do paradoiro deste nove aneis de poderes curativos ofrece un retrato (tamén unha homenaxe) dese souto onde conflúen os catro ventos, espazo de privilexio dunha cativadora Galicia silente. Unha ficción coidada tanto no desenvolvemento das tramas como na construción das atmosferas e dos personaxes que, tras o recente achado casual de catro dos aneis nunha das arcas da igrexa de Santo Estevo, foi capaz por riba de descubrir a realidade, o que lle engade un extraordinario valor. Velaí a literatura como vía para a recuperación da memoria e da protección dun patrimonio milenario.

Unha edición do editor César Lorenzo moi coidada e modélica dende o punto de vista editorial, tanto pola fluidez e beleza do texto galego como polos aspectos formais (tipografía, ortotipografía, deseño e ilustración de cuberta e interiores, escolla de materiais, encadernación cosida…), na que apenas podería ser discutible a escolla dun formato de libro de mesa, quizais un chisco grande para a lectura continuada. Unha edición, en definitiva, moi lograda que cremos contribúe a ampliar o perímetro dos públicos da edición literaria en galego. Parabéns á nosa admirada María Oruña por novela tan lograda e importante na súa traxectoria e aos editores de Aira por tan excelente traballo.

Onte 2099: «Un señor elegante», unha novela impresionante de Suso de Toro

/en , , , , , , , , /por

Emocionoume e conmoveume a lectura d’ Un señor elegante, a impresionante novela de Suso de Toro, tanto pola peripecia heroica de Ramón Baltar, o protagonista indiscutible do relato, como pola engaiolante voz en segunda persoa dun narrador no que identifico a un escritor pletórico. Unha extraordinaria novela literaria de non ficción, á altura das mellores de Emmanuel Carrère, impresionante pola orixinalidade e polo rigor á hora de recuperar a memoria dunha familia burguesa, os Baltar, sobre o fondo da súa resistencia antifascista e galeguista. Reconstrución dunha historia verdadeira na que ao mesmo ritmo da súa detallada investigación oral e documental, o narrador (como o propio lector) vai descubrindo ao seu protagonista, o cirurxián humanista compostelán Ramón Baltar Domínguez (1902-1981), este señor elegante, unha eminencia, mais tamén, un disidente, un subversivo, un afouto demócrata, un compañeiro de viaxe, un xigante ético rigoroso, un centauro superlativo, un quirón.

Ao longo de máis cincocentas páxinas moi traballadas, o narrador non perde o fío dunha historia que quere ser sempre novela, mais non ficción, onde a imaxinación, a memoria persoal como a propia historia política vanse fundindo de forma prodixiosa. O milagre da literatura! O relato dunha historia familiar, tema presente en boa parte da obra taurina dende Calzados Lola (2007) a Sete palabras (2009), onde un narrador discreto afonda nos compromisos extraordinarios de tres xeracións da familia Baltar («os deberes dos Baltar»: a protección ás familias de Rosalía e Murguía, de Castelao ou Dieste;  a preservación dunha biblioteca centenaria completa…), mais sen agochar nin os dorosos conflitos e disputas entre irmáns nin o tradicional papel secundario das mulleres nunha familia de médicos moi patriarcal.

Unha achega moi valiosa, ademais, para a recuperación dunha memoria antifranquista, até hoxe agochada, capaz de reconstruír acontecementos claves, como Suso xa fixera en Home sen nome (2006), desta volta a caída en 1947 da Unión de Intelectuais Libres (UIL) e aqueles días lóbregos do cárcere da rúa do Príncipe; ou o desenvolvemento chamada «Operación Termópilas», un dos tantos capítulos memorables da novela; como a axuda médica recibida polos combatentes da guerrilla, aqueles «Juan Fernández» que entraban e saían de madrugada pola porta do sanatorio de Carreira do Conde.

Un señor elegante é unha novela metaliteraria, onde identificamos material  primixenio do ensaio Dentro da literatura (2019), recente premio ao mellor libro de ensaio do pasado ano, xa que o libro se presenta diante do lector como a crónica dun narrador que elabora unha historia familiar. Un artificio literario que facilita a reflexión sobre a construción do propio texto como da configuración dos propios personaxes, o que non impide que funcione como ficción, mesmo cunha resolución inesperada.

Un señor elegante, con certeza, pasará a formar parte desa media ducia de novelas imprescindibles de Suso de Toro, á altura de clásicos como os citados ou como Polaroid (1986), Tic-Tac (1993), A sombra cazadora (1994) ou Non volvas (2000). Tras o entusiasmo que xa nos provocou a publicación de Fóra de si (2018), na que o narrador reconstruía a súa propia historia, este gran relato protagonizado por Ramón Baltar confirma o regreso optimista do mestre Suso de Toro, unha gran noticia para o seu lectorado. Recomendabilísima. Parabéns ao noso benquerido Suso e á editora por novela tan lograda.