Sesquiscentenario verniano

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar o 150 aniversario da publicación de «A baía de Vigo«, o que despois constituiría o capítulo VIII da segunda parte de 20.000 leguas baixo dos mares de Jules Verne:

Vigo, como cidade verniana que é, non pode esquecer que este mes de setembro se celebra o sesquiscentenario da publicación de «A baía de Vigo», texto que constituiría o capítulo oitavo da segunda parte de 20.000 leguas baixo dos mares (tradución galega de Mercedes Pacheco, Ir Indo 2004), unha das novelas chave da serie de «Viaxes extraordinarias» de Jules Verne, publicadas por entregas quincenais polo editor Pierre-Jules Hetzel na revista Le Magasin d’Eduction et le Récréation. Unha efeméride, lembrada oportunamente por Eduardo Rolland, membro da dinámica Sociedade Jules Verne de Vigo, que constitúe un motivo magnífico para volver sobre un texto emblemático que se le pública e colectivamente no paseo das Avenidas cada 18 de febreiro, coincidindo co aniversario da chegada á Ría de Vigo do Nautilus do capitán Nemo.

Unha efeméride de ficción, estritamente literaria, na que se desenvolve unha das escenas máis inesquecibles da novela na que fronte os retratos do seu gabinete (do que existe unha fermosa recreación no Aquarium Finisterrae da Coruña) Nemo debulla as súas conviccións políticas, mais na que tamén sabemos que visita a nosa ría coa intención de facerse co ouro dos galeóns fundidos en Rande, o que permitiría financiar as súas viaxes. Un capítulo que demostra a sólida documentación manexada por Verne que coñece tanto as condicións náuticas da Ría de Vigo, pintada polo bretón con «augas impregnadas de luz eléctrica», como os avatares da batalla librada no estreito de Rande e na enseada de San Simón o 23 de outubro de 1702, sen esquecer as iniciativas das primeiras expedicións de rescate do tesouro dos galeóns promovidas polo banqueiro Hipólito Magen nas que se utilizaron escafandros semiautónomos e lámpadas eléctricas. Un capítulo, ademais, non o esquezamos, esencial na conformación de Vigo como cidade de novela, xa que constitúe a primeira referencia internacional nunha das obras máis populares e traducidas de Verne como da literatura popular de finais do século XIX e de todo o XX.

Un capítulo, «A baía de Vigo», incluído en 20.000 leguas baixo dos mares, novela cuxa primeira edición, como soubemos na exposición «Julio Verne. Los límites de la imaginación» (Marco 2018), constitúe unha auténtica rareza xa que foi editada antes en castelán ca en francés, un caso único na obra verniana. Así o testemuña un exemplar de 20.000 leguas de viaje submarino, novela editada en Madrid en 1869 por Tomás Rey, traducida por Vicente Guimerá, que se anticipou dous anos á edición orixinal francesa do editor Pierre-Jules Hetzel, aparecida en novembro de 1871. Un atraso ao que non foron alleas as dificultades de abastecemento de papel nin o conflito da Guerra Franco-Prusiana, que chegou ás portas do número 18 da parisina rúa Jacob, onde o editor tiña a súa sede e onde dende 1863 planeou e compartiu con Verne a saga de novelas de aventuras que axiña se farían famosas en medio mundo tras a publicación ese ano da primeira delas, Cinco semanas en globo.

Relación entre Verne e Hetzel que sempre se pon como modelo de participación activa do editor no desenvolvemento dun proxecto literario, o das «Viaxes extraordinarias», que autor e editor concibían como un soporte excelente para transmitir os coñecementos científicos e xeográficos entre a mocidade. Unha intencionalidade á que non era allea as conviccións de Hetzel de que a ciencia era a clave do progreso e de que a educación da mocidade, á que o editor destinada boa parte das súas obras, debía ser laica, gratuíta e obrigatoria, o que contribuiría devagariño a mudar o estado das cousas. Sabemos que a disciplina lectora de Hetzel, editor tamén de Víctor Hugo, Balzac, Zola ou Baudelaire, contribuíu coas súas correccións e suxestións a fixar os manuscritos de Verne, que sempre se amosou receptivo con esta paixón optimista do seu editor.

Non esquezamos que «A baía de Vigo» é apenas o primeiro feito da relación de Verne con Vigo, porto no que recalou de forma probablemente non premeditada unha década despois da súa tan impactante visita imaxinaria. Escala que repetiría en 1884, outra vez para solucionar un problema na caldeira do Saint Michel III, na que quizais chegou a coñecer a Antonio Sanjurjo Badía, o propietario do taller La Industriosa, relación ficcionada por Ledicia Costas na súa novela Jules Verne e o secreto das mulleres planta (Xerais 2016).

Este sesquiscentenario verniano debería contribuír a que, como levamos propoñendo dende hai case dúas décadas, Vigo valore ao seu primeiro embaixador literario. Pódese bautizar a ponte de Rande co seu nome. Pódese incluír no noso rueiro ou fixar co seu nome á futura biblioteca do estado. Como o concello de Vigo podería establecer un lazo de irmandade («Joumelage») permanente co de Nantes, onde naceu o bretón. Vigo con Verne.

Onte 2044: «Lúa en Ningures» de Beatriz Maceda

/en , , , , , , , , , /por

Estes días de vergonzosa peregrinaxe do Open Arms pola costa de Lampedusa, volvín ler Lúa en Ningures, a estremecedora novela infantil de Beatriz Maceda, ilustrada por Laura Veleiro. Na tradición de narrativa antibelicista galega de obras  como Valados (Xerais 2009) de Agustín Fernández Paz ou O valo de Carlos Labraña (Xerais 2017), como do libro libro antolóxico Educación e paz III. Literatura galega pola paz (Xerais 2008), coordinado polo inesquecible Suso Jares, Beatriz Maceda ofrece unha narración plena de matices sobre a problemática das persoas refuxiadas en tempo de guerra e, en xeral, das migracións no tempo actual. Sen acudir a localización xeográfica ningunha nin a referenciar conflitos bélicos concretos, Maceda afonda no estrañamento e na tráxica precariedade na que son obrigadas a vivir  oito mil persoas refuxiadas, boa parte delas menores, en Ningures, un campo internacional xestionado por unha ONG.

Vidas esnaquizadas, como as da familia de Lúa, a rapaciña narradora, obrigada a abandonar o fogar con apenas tres cousas, a súa caixa de pintura, unha edición d’ O principiño e o paquete que lle metera o seu avó no peto. Vidas para as que non semella existir a esperanza, que non contan con nada ao que poder regresar, vítimas doadas para as infeccións e para as penalidades de veráns e invernos severos, mais que sen embargo serán capaces de reconstruírse mercede os vimbios solidarios das palabras como «solidariedade» e «dignidade» que vividas alí poden adquirir un significado grande, que era imposible abarcar coa vista. Vidas que poden volver enxergar as estrelas grazas á lectura, as artes da ilustración ou da propia edición de libros cartoneiros.

Fronte á desolación de vidas rotas, na máis xenuína tradición exuperyana, Maceda conta a ledicia e a esperanza posibles, para o que se vale dun monllo de fragmentos aprendidos por Lúa de memoria d’ O principiño, libro co que dialoga de forma tan natural como deliciosa: «O que embelece o deserto é que esconde un pozo en calquera parte». Lúa en Ningures é unha novela pioneira na literatura infantil galega, tanto pola súa temática política como pola súa proposta artística, presente tanto no texto de Maceda como nas magníficas ilustracións de Laura Veleiro.

A centralidade do valor da narrativa debuxada como xeito universal de contar ou da expresión do graffiti presentes no texto insírese na atmosfera visual creada por unhas ilustracións cuxos fondos xeométricos proporcionan á obra un contexto alternativo, homenaxeando á cultura mediterránea e ás novas expresións das artes urbanas. Obra moi a ter en conta en calquera catálogo de lecturas inclusivas e de educación para a paz, non pode faltar en ningunha das nosas bibliotecas escolares. Parabéns a Beatriz Maceda e Laura Veleiro por libro tan valioso.

Onte 2043: «Conta nove estrelas» de Andrea Maceiras

/en , , , , , , , /por

Entre a máis que excelente colleita da colección Merlín no que vai de ano, destaca Conta nove estrelas de Andrea Maceiras, a novela infantil que mereceu o Premio Lazarillo 2018.  Tras dúas grandes novelas xuvenís, Europa Express (2015) e O que sei do silencio (2018), Maceiras amosa nesta obra de ficción científica a súa versatilidade e habilidade para abordar todo tipo de temas e subxéneros, o que a confirma como unha das grandes narradoras da súa xeración. Despois dunha experiencia de lectura engaiolante e aditiva, aventuro que esta novela de imaxinación desbordada sobre a aceptación da diferenza e a conquista dos valores da tolerancia, entre outros temas da formación do criterio moral, ambientada nunha sociedade intergaláctica, hipercomunicada, hipertecnolóxica e hiperregulada, está chamada a ser unha das obras máis representativas da literatura infantil do noso tempo.

Quepi, a heroína protagonista, é diferente á calquera dos habitantes do afastado planeta Dot da luminosa Galaxia OMA, o universo onde vive co seu irmán Udai e o seu avó Acasi. Quepi é única e singular, xa que ten o cabelo e os ollos da cor turquesa das rusgalias; posúe, ademais, a capacidade de comunicarse coa natureza até confundirse totalmente con ela. Afouta e atrevida é capaz de agochar un bobó, un animal prohibido cuxa saliva corrosiva destrúe todo o que toca, desafiando o cumprimento das Tres Normas Inquebrantables impostas polo seu avó: ser invisible, permanecer en silencio e agardar a que caia o tenue Sol de Sibi.

Nun espazo de ficción coidado con todo detalle, como corresponde ao xénero, Maceiras constrúe unha aventura preciosa, que non dá tregua ao lectorado, protagonizada por dous irmáns na procura dun futuro mellor,  identificado coa posibilidade de observar no firmamento A Estrela Dormente. Unha viaxe intergaláctica, a velocidades supersónicas, que os obrigará a superar probas, afrontar perigos e arriscar as súas propias vidas. En definitiva, a aventura como viaxe iniciática de aprendizaxe e superación.

Escrita con grande vontade de estilo, a prosa flúe coma a auga limpa –como lle gustaba dicir ao mestre Agustín Fernández Paz– Andrea ofrece unha das súas novelas máis logradas e atractivas. É unha beizón atoparse cunha escritora en lingua galega en plena madurez estilística e creativa capaz de atreverse con proxecto tan complexo como é  crear un universo alegórico cheo de matices onde abordar as cuestións esenciais da condición humana. Novela de formación e de aventuras contribúe tanto á educación literaria como ao debate sobre valores fulcrais sobre os que artellar unha convivencia actual e futura. Alédome moito da publicación da súa tradución ao castelán, o que sei ampliará considerablemente o lectorado dunha das nosas autoras infanto-xuvenis máis destacadas. Parabéns, moitos, Andrea!

Parabéns, tamén, para Paula Mayor, autora das ilustracións, que lle imprimen ao texto un carácter poeticamente futurista. Excelente traballo!

Onte 2042: Aprende Banda Deseñada

/en , , , , , , , , , /por

Pareceume unha excelente iniciativa de Xerais a publicación do libro de Kiko Da Silva Aprende Banda Deseñada con Fiz (2019). Unha obra de grande utilidade didáctica na que o autor vigués e director e fundador da Escola de BD «O Garaxe Hermético» presenta ao vivo os conceptos fundamentais dunha das belas artes nacida como tal no século XX. Un libro que, inevitablemente, actualiza e supera a outros dous de intencionalidade semellante de Agustín Fernández Paz, Os cómics nas aulas (1992) e Facermos cómics (1991), ambos os dous publicados en Xerais nun momento no que coa LOXSE comezaba a recomendarse a utilización educativa do cómic. Un tempo no que Xerais fixo o seu primeiro intento de ampliar a comicteca en galego para o público infantil e xuvenil, despois chegaría a creación da revista Golfiño(1999), traducindo varias serie de BD de liña clara, entre elas Lucky Luke, Franka e Jerome K. Jerome.

Xaora, Kiko Da Silva válese de Fiz, o seu popular personaxe infantil máis escatolóxico, «o neno máis porco do mundo», para explicar os temas básicos da narrativa debuxada, dende as súas orixes nas pinturas rupestres, pasando polos Códices Maias e Códices Medievais até os pioneiros da historieta a comezos do século XX. A seguir, detense nos superheroes americanos e na «invasión manga», para despois ir debullando cunha grande habilidade didáctica os procedementos para a creación dun cómic: as técnicas da creación de personaxes, a invencións de gags, o deseño e tamaño das viñetas, o valor da elipse narrativa, a utilización dos diversos planos, a escritura do guión… Remata o libro, concibido como un álbum, cun epílogo no que Da Silva ofrece un «decálogo para ser autor de cómics», un texto moi logrado que sintetiza os conceptos da obra e amosa a gran capacidade didáctica do autor deste álbum tan tan útil como necesario na actual educación literaria e artística.

Aplaudo, tamén, de forma entusiasta a convocatoria do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada, presentado estes días pasados en Viñetas desde o Atlántico,  creado pola escola Profesional de Banda Deseñada «O Garaxe Hermético» e por Xerais. Un galardón que sei estimulará a creación e a excelencia da comicteca galega dirixida ao público infantil e xuvenil, un proxecto no que Xerais está na actualidade moi comprometida, tanto pola publicación dos títulos de Merlín Cómics, con series tan exitosas como Marcopola de Jacobo Fernández Serrano e Animalia de Xosé Tomás, a publicación das novidades de Astérix e a ampliación do seu catálogo galego, como por outros títulos de BD e novela gráfica de creación propia. Parabéns a Kiko Da Silva, activista da cultura galega e peza principal no proceso de normalización da BD en Galicia, tanto por realizar esta publicación didáctica como por promover este premio dirixido a nosa canteira de autores e autoras de narrativa debuxada.

Bases do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada.

Onte 2041: «Penumbra» de Daniel Landesa

/en , , , , , /por

Agardaba dende hai tempo a publicación de Penumbra (Xerais 2019), o libro co que Daniel Landesa debuta na colección xuvenil Fóra de Xogo. Unha novela de xénero fantástico coa que o responsable da revista Criaturas explora os cinco territorios da Terra do Sol e o escuro reino da Penumbra, separados por un muro vixiado por rapaces e rapazas moi novos. A desaparición dunha destas sentinelas motiva que se organice unha expedición ao muro, a través das terras de Desértica, na que catro destas vixías se enfrontarán a perigos e experiencias marcantes. Landesa constrúe así un territorio propio de ficción moi potente e de grande orixinalidade, na procura dos territorios da materia escura, con forte presenza do compoñente épico, no que identificamos unha homenaxe a outras novelas clásicas, como O país adormentado de Xabier P. DoCampo, e unha intención de abordar os conflitos iniciáticos propios do xénero: o amor e o odio, a superación dos medos, a lealtade e a amizade, a unión…

A axilidade dunha trama complexa, a ambientación tecnolóxica suxestiva e detallada de vehículos e artefactos, a construción atractiva dunha polifonía de personaxes, dende os vellos e vellas que gobernan os cinco orbes de Terra do Sol, pasando polos acompañantes e monstros inesperados na viaxe, até ás dúas mociñas e dous mozos protagonistas, así como unha escrita de inequívoco arrecendo poético, fan moi atractiva a lectura desta Penumbra, que semella podería ter continuidade. Novela recomendable para todas as idades. Parabéns Dani!

 

Onte 2040: «Coñecendo a Astrid»

/en , , , , , , , /por

Interesoume moito Unga Astrid (2018) [Conociendo a Astrid], o biopic sobre a escritora sueca Astrid Lindgren. Pernille Fischer Christensen ofrece un retrato dos anos de mocidade, anteriores ao comezo da súa escrita, salientando o carácter feminista, rebelde e independente da autora de Pippi medias longas (excelente a versión galega de Kalandraka). Mágoa que a directora danesa non arriscase máis na narración da historia desta nai adolescente obrigada a parir soa fóra do seu país e, anos despois, a intentar conquistar os afectos do seu picariño. Xaora, a excelente interpretación de Alba August, capaz de modular as expresións de entusiasmo coas da dor, decepción e desamparo, salvan a credibilidade deste retrato conmovedor da escritora que nos anos da súa despedida, cando recibe todos os afectos e agarimos dos seus lectores e lectoras escolares, lembra os anos difíciles. Moi recomendable para as mediadoras e persoas amantes da literatura infantil e xuvenil.

Onte 2038: «Memoria do silencio» de Eva Mejuto

/en , , , , , , , /por

Seguindo o fío das lecturas ennobeladas da literatura do Holocausto en galego, hai outra serie de títulos moi útiles para a formación dun criterio literario entre o lectorado novo. Refírome a dous clásicos contemporáneos publicados por Kalandraka, O neno do pixama a raias de John Boyne, traducido por Daniel Saavedra e Diario de Ana Frank traducido por Tomás Ruibal. Como tamén o é O derradeiro irmán de Nathacha Appanah, traducido por Emma Lázare Rodríguez (Xerais 2009), un dos enfoques máis orixinais que coñecín como editor sobre a narrativa dos campos de concentración, unha  conmovedora novela sobre a amizade entre diferentes, tinguida de aromas da Illa Mauricio.

Entre esta conta de lecturas testemuñais, a máis recente é Memoria do silencio (Xerais 2019). Publicada na colección Fóra de Xogo, esta segunda novela da editora e xestora cultural Eva Mejuto insírese na tradición de literatura da memoria, facendo coincidir na ficción dúas historias reais, a de Frieda Belinfante, violonchelista e  primeira directora de orquestra europea, membro da resistencia holandesa, escondida con identidade de home durante varios meses,  e a das galegas irmás Touza (Lol,a Xulia e Amparo), que desde o seu quiosco da estación de Ribadavia axudaron a medio millar de persoas, a maior parte delas xudías, a fuxir a Portugal polo paso de Ponte Barxas, da persecución por toda a península da Gestapo, e evitar así unha morte segura. Como fixera no seu debut, 22 segundos (Xerais 2017), Mejuto deita a súa ollada sobre dúas historias esquecidas, agochadas, protagonizadas por mulleres valentes que loitaron pola liberdade e pola xustiza en tempos moi difíciles.

Memoria do silencio é un texto breve, concentrado, áxil no que grazas a un emprego moi afortunado da elipse narrativa, Eva consegue que o silencios contribúan a contar a historia dunha persecución chea de segredos, medos e afoutezas. Singularmente logrado é o intercambio de voces da novela, tanto cando se utiliza a potencia da primeira, nos casos de Frieda e Lola, como cando Günter, o capitán da Gestapo que as persegue, faino en terceira, coa intención de esculcar na súa conciencia. Un xogo formal que contribúe a afondar na caracterización destas personaxes memorables e ao relato dunha historia de heroísmos anónimos. Unha trama e unhas mulleres destemidas protagonistas merecedoras dunha adaptación cinematográfica.

Memoria do silencio é unha das novelas xuvenís máis destacadas deste primeira metade de 2019, confirmando a Eva Mejuto como unha das narradoras máis anovadoras do xénero. Unha ficción de intriga histórica de lectura trepidante, capaz de arrepiarnos tanto como de conmovernos. Un texto de poderosa capacidade para desvelar dúas historias  agochadas de mulleres heroicas. Literatura da memoria en estado puro, á altura dos clásicos internacionais do xénero. Parabéns a nosa admirada Eva Mejuto por estoutro logro.

Onte 2037: Primo Levi a e necesidade primaria de contar

/en , , , , , , , /por

Sempre gustei da imaxe da lectura que empregaba Agustín Fernández Paz para expresar que como as cereixas, unhas lecturas enguedellábanse noutras. Así tras a nota que publiquei onte sobre a edición galega de Se isto é un home, reparei en que me quedaran atrás dous libros que no seu momento, o verán de 1996, foran para min como editor moi relevantes. Refírome, en primeiro lugar, O violín de Auschwitz (Xerais 1996), a novela de Mª Angels Anglada, traducida co catalán por Xabier R. Baixeras, a novena entrega da colección Fóra de Xogo, sen dúbida, o primeiro texto da literatura xuvenil en galego sobre a temática do Holocausto. Unha novela, que lembro fermosa e emotiva, protagonizada por Daniel, un luthier xudeu de Cracovia, obrigado a construír no propio campo de exterminio un violín que debería ser perfecto.

E a novela de Anglada, que despois de dúas décadas merecería ser reeditada, levoume a outra pequena alfaia moi diferente que lera naquel momento, Primo Levi en diálogo con Ferdinando Camon (1996), un volume de conversas co autor de Se isto é un home publicado por Anaya&Mario Muchnick na súa serie «Europeos sen fronteiras», que daquela tanto me gustaba. Un libro breve, de formato de peto, no que uns meses antes do seu pasamento, Levi confesa que cando estaba no campo de concentración tiña sempre o mesmo soño: «Soñaba que regresaba, que volvía coa miña familia e lles contaba, pero non me escoitaban». Unha situación que Levi consideraba típica nos prisioneiros de Auschwitz, que nesta situación na que ser humano dana [fire] ao ser humano, contar establécese como unha necesidade primaria, fundamental. Contar, que pode ser tamén escribir, lembrar, facer memoria, como unha forma de liberación, un consolo.

Neste libro de conversas, ademais de reflexionar, entre outros temas, sobre a incomunicación lingüística, a responsabilidade do pobo alemán no exterminio («o pobo alemán no seu conxunto nin sequera intentou resistir») ou a razón de ser dos campos de concentración (terror, exterminio e man de obra), Levi aborda a cuestión relixiosa confesando que «a experiencia de Auschwitz me afectou tanto que destruíu todo o resto da educación relixiosa que recibín». Confesión máis rotunda cando afirma nas páxinas finais: «Existe Auschwitz, polo tanto, non poder haber Deus». Afirmación que Ferdinando Camon, xornalista católico, aclara nunha nota entre paréntese: «No texto mecanografado [revisado por Levi] agregou a lapis: “non atopo unha solución ao dilema. Búscoa, pero non a atopo”».

Onte 2029: As badaladas de Xabier

/en , , , , , , /por

O feito de que a chegada ás librarías da 12ª edición d’ O misterio das badaladas, novela xuvenil publicada na colección Merlín en 2011, coincidise co primeiro cabodano do pasamento do seu autor, Xabier DoCampo, constitúe unha serindipia afortunada ou agasallo da providencia laica, para lembrar a quen tanto queremos e admiramos. E abofé que Xabier merece todas as homenaxes, dende o número monográfico de CLIJ até os actos que lle dedicaron AELG na Coruña, Galix en Compostela, e o Maratón de los Cuentos de Guadalaxara , cando se volveu escoitar a súa voz firme e agarimosa.

E o feito de que este cabodano coincida con outra edición d’ O misterio das badaladas expresa o carácter clásico deste libro, auténtico long seller da edición galega moderna (con moitos, moitos, milleiros de exemplares vendidos) tras case trinta e tres anos da súa primeira edición por Vía Láctea, abrindo a colección de textos escolares da editora de Toño Conde, na que colaboraba  Nova Escola Galega por medio do xa desaparecido Benedicto García Villar. Unha edición príncipe que contaba cun prólogo de Agustín Fernández Paz, cando aínda non iniciara a súa traxectoria literaria, e unha carta ao lectorado do propio autor, iniciando así o que sería unha tradición cando entendía necesario dar conta da súa posición.

Un prólogo no que Agustín xa utiliza o que sería sempre unha das suas citas preferidas de Farenheith 451, cando a dona de Montag, o encargado de queimar os libros subversivos lle pregunta ao seu home que atopaba neles para resultarles tan apaixonantes e el responde: «porque sinto que detrás de cada libro hai unha persoa que me fala». Un prólogo no que Fernández Paz relacionaba esta primeira novela de Docampo coa estratexia de Gianni Rodari, a quen tanto admiraban os dous, de ofrecer textos que divertisen e emocionasen, mais tamén motivadores para que o lectorado participase activamente na historia.

A edición d’ O misterio das badaladas, ilustrada por Fausto Isorna,  deuse nun contexto fundacional do xénero infantil e xuvenil en galego, ao que pretendiamos contribuír os membros de Nova Escola Galega, que entón xa colaboraba con Xerais na edición dos libros de texto de lingu ae literatura galega de EXB, previo a aparición, dous anos despois, dos primeiros títulos das coleccións Árbore de Galaxia e Merlín de Xerais. Desa angueira participaron outros textos de Vía Láctea como as Mutacións xenéticas de Fina Casalderrey, Proxecto pomba dourada de Miguel Vazquez Freire, que como a noveliña de Xabier, anos máis tarde incorporamos ao catálogo de Xerais. Relación á que cómpre engadir A Rota dos adeuses (1989), a estrea narrativa de Luís Rei Núñez, O libro das viaxes e dos soños (1986), o único libro de narrativa do poeta Eusebio Lorenzo Baleirón (que merecería ser recuperado), O pergameo de Elir (1987) de David Perez Iglesias, así como outras dúas entregas de Docampo, Cun ollo aberto e outro sen cerrar (1986) e A chave das noces (1988), recuperado o ano 2018 para a colección Fora de Xogo.

Esta primeira publicación de Xabier forma parte do proxecto literario que compartían os membros do que logo bautizamos como Xeración Lamote, os tres chairegos, Agustín, Xabier e Paco Martín, o de ofrecer textos para a formación de lectores en lingua galega. Unha intencionalidade expresada por Docampo na carta ao lector que aparece na edición de Vía Láctea d’ O misterio das badaladas: «Quero que saibas que debes tomar esta noveliña como o que debera ser sempre a lectura: unha aventura na que te mergullar sen medo, en moitas cousas eivadas e incompleta, como son todos e todas as nosas obras. Pero tamén sei que podes completala coa túa imaxinación, e daquela será obra dos dous: túa e miña. Un libro é algo vivo que, nas túas mans e baixo os teus ollos, manifestará vida e moverase».

Todo un programa sobre a lectura e a creación literaria para a mocidade, que mobilizou a vida literaria de Xabier Docampo durante tres décadas. Velaí a importancia das badaladas de Xabier, a quen lembramos sempre con saudades e profunda admiración.

Onte 2024: Xabier, activista do esencial

/en , , , , , , , , /por


Tarde moi emocionante a de onte na Coruña na que AELG e Asociación Cultural Alexandre Bóveda homenaxearon ao escritor Xabier DoCampo, primeiro ao pé da súa casa, onde se descubriu unha placa, e máis tarde cunha velada literaria no Teatro Rosalía de Castro. Un serán emocionante no  que puidemos escoitar a voz do mestre chairego, a lectura dalgúns dos seus textos, un conto ao xeito de Xabier da gran Paula Carballeira, tres cancións de Miro Casabella e diversas intervencións das amizades arredor das súas dimensións como profesor, activista e escritor. En palabras do seu amigo Martin Pawley «unha celebración xusta para un home xeneroso, inesquecible». Unha tarde na que se lembrou  tamén a Agustín Fernández Paz, no día do 72 aniversario do seu nacemento, exaltando a súa amizade e os días felices que ambos os dous compartiron cos membros da Xeración Lamote.

Na miña intervención lin unha parte do artigo, «Xabier, activista do esencial», incluído nas páxinas preciosas que o número 289 da revista CLIJ lle dedica, coordinadas con agarimo por María Xesús Fernández. Reproduzo a tradución galega do texto:

É difícil para min saber que non vou escoitar nunca máis a voz de Xabier ao teléfono ou gozar do seu abrazo cando viaxo a Coruña, el que foi sempre un activista da amizade, capaz de conxugar cunha xenerosidade desbordada o verbo compartir. Soubo cultivar a amizade e alentala nos xantares sorpresa que organizaba aos amigos cando necesitaban máis cariño ou asumindo o papel de editor creativo e executivo de libriños colectivos de benvida aos fillos das amigas, unha tradición laica que acuñou. Como sabiamos da importancia que lle concedía á creación das súas nadaliñas, as tarxetas que enviaba cada fin de ano, espazos para a beleza e os afectos, ou a publicación das súas cartas, xénero epistolar que utilizaba de forma maxistral para expresar as súas conviccións e a súa indignación necesaria. Coñecía o valor incalculable da amizade cando traballaba co ilustrador Xosé Cobas, con quen formou unha extraordinaria parella creativa, cando falaba todas as noites con Agustín Fernández Paz, a quen coñeceu como o seu titor de prácticas de Maxisterio, ou cando conversaba sen reloxo co seu veciño Óscar «Martin  Pawley», con quen compartía a súa devoción polo cine, a narración e o valor incuestionable da razón da ciencia.

Sabía do imán da amizade cando plantamos con Agustín un carballo na finca da súa casa de Vilarón, que medra e medrará indómito na memoria dos nosos afectos. Como era consciente de que formaba parte dunha xeración de mestres galeguistas, xunto a Agustín, Paco [Martín], Fina [Casalderrey], Xabier [Senín], Chus [Fernández], entre outros, á que nalgún momento bautizamos como «Xeración Lamote», activistas todos da «escola das pombas e as mazás», metáfora precisa para definir o modelo de escola pública galega polo que traballaron durante décadas. Foi tamén Xabier «activista do esencial» en todas as súas manifestacións, como a el lle gustaba xustificar o seu compromiso como primeiro promotor de Prolingua, plataforma apartidaria de defensa e promoción da lingua galega, ou coa renovación pedagóxica como fundador de Preescolar na Casa, Nova Escola Galega e a Revista Galega de Educación. Activista da literatura infantil como fundador de Galix e membro da OEPLI, como creador de fantasías marabillosas como Bloc, a revista de arte e literatura infantil, ou como conferenciante e contador incansable, sen esquecer que o compromiso de levar a radio, o cine e o teatro á infancia ocupou moito tempo das súas arelas.

Xabier foi un activista dos libros, que concibía como un lugar de encontro, aos que amaba como obxectos preciosos, consciente de que eran o mellor espazo para compartir coas persoas amadas. Foi activista da lectura e das bibliotecas e das escolas nas que se lía e se escribía como dúas iniciativas individuais que axudan a coñecernos e a recoñecernos, ao mesmo tempo que facilitan que todos poidamos converternos en narradores capaces de facer coma el, viaxeiro insubornable, da nosa vida relato. Non esquecerei aquel 13 de decembro de 2017, cando presentamos na librería Trama de Lugo A nena do abrigo de astracán, a novela longa para persoas adultas que miniou durante a última década; tarde na que defendeu ante un centenar de persoas emocionadas coa súa despedida que a literatura esfiañaba a vida. Comparto agora o que escribiu a súa nai en Catro cartas (2000), o seu libro máis testemuñal:

«Pensei moitas veces que o que ti facías era a máis precisa metáfora da lectura. Na costura pártese dun anaco de tea que hai que cortar e coser. Ler un libro tamén é construír unha historia a partir dun patrón. É o lector o que haberá de cortar e coser aquelas palabras para armar a historia. A lectura é un traxe que senta ben a alma e a embelece, como o vestido ao corpo».