Lingua – Páxina 10

Onte 1661: A breve historia da literatura de Mercedes Queixas

3 de Maio de 2016/en Ensaio, Lingua, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Acompañamos onte a Mercedes Queixas na presentación do seu libro De pergamiños, follas voandeiras, libros ao punto gal na Feira do libro de Santiago, un evento sempre polémico que este ano coincide na Alameda co balbordo das festas da Ascensión e con outros actos importante da programación cultural compostelá. Mercedes Queixas comezou a súa intervención lembrando que a orixe deste ensaio estivo na Breve historia da literatura galega que publicara en 1999 en Edicións A Nosa Terra. “Aquel foi un punto de partida, un traballo actualizado agora coas novas ferramentas que nos últimos quince anos foron xurdindo na investigación literaria galega”. “Esta obra pretende ser un paseo, apenas un petisco antes de adentrarse na literatura galega. Aquí están esbozados os camiños da nosa literatura nun rexistro propositadamente divulgativo para un lectorado curioso que quere coñecer o seu papel no ámbito da literatura universal”.

Lembrou a autora que escollera un poema de Manuel María no que fala do poema como un ser vivo coa intención de considerar tamén como tal a literatura galega. “Así o quixen expresar no propio título, que expresa diversos momentos históricos dun proceso que se alongou desde hai oito séculos. A miña intención foi ofrecer unha panorámica sintética de cada etapa coas súas pautas. Utilicei ao comezo do libro dous poemas de amor, unha cantiga de amor de Airas Nunes e un poema de Berta Dávila, para expresar este camiño de oitocentos anos”. “A obra constitúe unha panorámica moi aberta e sintética, onde non hai espazo para facer unha relación de datas, nomes e obras. Porén, había que ofrecer un relato da historia literaria galega, o que supuxo un reto”. Referiuse, despois, Queixas as razóns polas que o libro estaba dedicado ao seu alumnado, cando ela mesma entraba na maioría de idade docente. “Era moi importante ter en conta un destinatario para unha obra con este afán didáctivo e divulgativo”.

A seguir, Mercedes Queixas salientou que pretendeu incluír os avances que nos últimos quince anos se produciron na investigación literaria galega,como tamén que aparecesen os nomes silenciados, os que neste relato semellan sempre invisibles. “Hai por iso unha razón propositiva na presenza de mulleres, dende a Idade Media, até as voces máis contemporáneas como a de María do Carme Krukemberg, a xéneros como a literatura infantil e xuvenil ou a toda a rede de tradución tan importante para a proxección internacional da nosa literatura.”

Rematou Queixas referíndose a fraga de diversidade de xéneros da nosa literatura, metáfora de biodiversidade recollida no booktrailer que para a obra preparara Distrito Xermar. “Esta é unha historia felizmente inconclusa. A historia literaria galega é un proceso vivo no que estamos autoxenerando novas formas de expresión.” Concluíu a autor aconfesando que “a escrita deste libro foi para min un refuxio, un xeito de GPS na procura da raíz, das fortalezas da nosa literatura no medio da campaña que vivimos de ataque ao galego”.

Onte 1659: 38 anos de cultura galega

1 de Maio de 2016/en Cultura, Eventos, Lingua, Narrativa, Onte, Poesía, Premios, Teatro, Vigo, Xornalismo/por bretemas

Participamos no mediodía de onte nun debate organizado no edificio Cambón de Vigo pola Fundación Premios da Crítica Galicia sobre a cultura galega a través das 38 edicións destes premios que se veñen celebrando de forma ininterrumpida dende 1978. Hora e media ben cumprida de reflexión onde compartimos palabra con Bieito Ledo, presidente da Fundación e fundador dos premios, coa escritora Inma López Silva e con María Xosé Porteiro e Xosé María Palmeiro, mestres do xornalismo galego. A pesar do inevitable aroma de melancolía que supuxo facer balance e ollar cara atrás, todos os cinco intervinientes compartimos a necesidade de afrontar mudanzas profundas, tanto nas formas de comunicación como nos contidos do que entendemos por «cultura galega».

Inma López Silva ocupouse de analizar as modalidades dos premios relacionadas as Artes Escénicas, primeiro como Ciencias e Artes da Representación e dende 2011 como Artes Escénicas e Audiovisuais. Para a profesora da ESAD dende 1979, ano no que foi premiado o grupo Troula, «os Premios da Crítica Galicia foron unha radiografía do teatro galego e do mundo do audiovisual». Salientou entre os premiados Mamasunción (1985), Antón Reixa (2001), o Equipo técnico e artistas galegos de Mar adentro (2005), Nova Galega de Danza (2009) e as últimas edicións onde foron premiadas compañías que están renovando o teatro galego actual, Chévere (2011), Voadora (2013) e A Panadaría Teatro (2015). Rematou Inma lembrando o premio outorgado en 2012 a Xosé Manuel Olveira «Pico», «que foi todo no teatro e no audiovisual galego das últimas décadas».

Centrei a miña intervención na análise da modalidade de Creación Literaria, que na miña opinión contribuíu á normalización dun sector que foi ampliando amodiño os seus públicos e profesionalizando o propio sector editorial. Repasando a nómina das 38 obras gañadoras, reparei no feito que 23 fosen narrativas e 15 poéticas. Repetiron como gañadores Carlos Casares (1980, 1999 e 2003), Víctor Freixanes (1983 e 1989), Suso de Toro (1987 e 2010), X.L. Méndez Ferrín (1988 e 1992), Manuel Rivas (1994 e 2007) e Agustín Fernández Paz (2012 e 2015). En canto ás editoriais, Xerais obtivo o premio en catorce ocasións, Galaxia en doce, Espiral Maior en catro e nunha Edicións do Cerne, Ir Indo, O Castro, Laiovento, A Nosa Terra, Tema, Nós e a autoedición de Afonso Pexegeurio, gañador da primeira edición (1978). Salientei a escasa presenza no palmarés de obras escritas por mulleres, xa que houbo que agardar a 1995 (despois de dezasete edicións) a que fora premiada Marilar Aleixandre por A expedición do Pacífico, sendo tamén a primeira ocasión no que era recoñecida unha obra da literatura infantil e xuvenil. Xaora, o número de escritoras premiadas foi apenas de cinco: Marilar Aleixandre (1995), Pilar Pallarés (1997), Anxos Sumai (2004), Luisa Villalta (2005) e Ana Romaní (2011).

María Xosé Porteiro ocupouse de analizar a modalidade de Iniciativas Culturais, onde salientou que dende a primeira edición, na que foi premiado o Museo do Pobo Galego, recoñecéranse iniciativas colectivas. «Ao longo destes trinta e oito anos tívose unha visión moi ampla, moi panorámica, moi extensa, como se pode comprobar na nómina de iniciativas gañadoras e tamén de finalistas, como sucedeu na primeira edición con Vagalume, aquela revista infantil galega». Xaora, insistiu Porteiro na necesidade de enlazar coas xeracións da Diáspora e no feito de que nestas case catro décadas «non perdemos identidade, gañámola, xa que fomos capaces de pensar en global e actual en local». Rematou apelando «a necesidade de que os Premios da Crítica Galicia mudasen as formas para actuar e comportarse co espírito das novas xeracións».

Pola súa banda, Xosé María Palmeiro abordou a profunda mudanza que no sistema de medios se produciu en Galicia dende 1978, «un momento no que comezou a concibirse Galicia como un espazo informativo propio e no que apareceron publicacións en lingua galega como Teima, Man común e máis tarde A Nosa Terra». «Un momento no que se produciu a atención cara o local e a reivindicación do papel da lingua e do argumento informativo de Galicia, Nese caldo de cultivo naceu a iniciativa dos Premios da Crítica Galicia». A seguir, Xosé María Palmeiro fixo unha inquedante reflexión sobre a situación actual do sistema de medios de en Galicia sometido a un proceso de concentración: «algo non vai ben. Non andamos ben en conxunto, Algo non vai ben a pesar da hipermultiplicación de pantallas. Algo non vai ben na expresión do relato de Galicia e en galego».

Onte 1649: O orgullo de Sergio Álvarez

21 de Abril de 2016/en Celta de Vigo, Fútbol, Lingua, Onte, Televisión/por bretemas

Escoitar a Sergio Álvarez, o gardarredes do Celta, expresar no programa En xogo o seu orgullo de falar galego é unha beizón. Sergio faino con absoluta naturalidade, sabendo que non é algo extraordinario, asumindo a lingua galega apenas como o seu vehiculo de comunicación cotián, desfacendo asi tantos prexuízos pailáns sobre o uso do noso idioma pola mocidade. No seu día xa abeizoamos ao «Gato de Catoira» polas súas preferencias lectoras nas que situou nada máis e nada menos que Resistencia de Rosa Aneiros como un dos seus libros preferidos. Sergio Álvarez merece os nosos parabéns pola súa actitude e coidado no uso e defensa da lingua galega.

Onte 1648: Medra a lectura en catalán

20 de Abril de 2016/en Bibliotecas, Cultura, Goberno Feijoo, Lectura, Lingua/por bretemas

Leo en La Vanguardia que nos catro últimos anos o catalán gañou un 5,2 puntos como lingua de lectura habitual entre os lectores e lectoras de libros. Unha porcentaxe que indica que a poboación lectora habitual en catalá maior de 14 anos é do 26,4 %, ou noutros termos que un de cada catro lectores en Catalunya ten o catalán como a súa lingua de instalación e preferencia lectora. Do mesmo xeito, en Catalunya incrementaríase tamén no mesmo período a porcentaxe de lectores e lectoras até o 66,3 %, por riba da media española, aínda que sen chegar á europea do 68 %. Xaora, máis alá destas cifras esperanzadoras, aínda o é moito máis que o conseller de Cultura Santi Vila anuncie o compromiso dunha «harmonización e unha rexeneración» dos diferentes tipos de axudas do sector do libro e da lectura, que pasaría polo incremento das axudas á tradución, polo apoio ás bibliotecas e por un plan de estímulo de librarías. Para tomar boa nota en Galicia, que con cifras lectores moito peores, continúa coa política de duros recortes en cultura.

Onte 1647: Trinta anos da Mesa

19 de Abril de 2016/en Efemérides, Lingua, NEG, Onte/por bretemas

A Mesa pola Normalización Lingüística publicaba onte o cartel de Xaquín Marín das xornadas que sobre o “Estado actual da Normalización Lingüística” se celebraron do 18 ao 20 de abril de 1986, convocadas pola AELG, ASPG, AGAL e Federación de Asociacións Culturais. Encontros a raíz do que se constituiría este colectivo cidadán en defensa da lingua galega, hoxe a asociación cultural con máis persoas asociadas en Galicia. Tres décadas decisivas para o futuro do idioma, tanto polo seu proceso de institucionalización, con fitos históricos como o consenso forxado arredor do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega de 2004, como polo retroceso da súa utilización como lingua vehicular das novas xeracións. Pasos adiante e atrás que requiren de acordos amplos e medidas audaces, como hai trinta anos, cando se creou a Mesa e se aprobou o primeiro Modelo de Normalización Lingüística para o Ensino, que promovemos dende Nova Escola Galega. Beizóns á Mesa pola Normalización pola súa teimosa insistencia na defensa e fomento da lingua galega.

Onte 1644: «A morte de Valle-Inclán»

16 de Abril de 2016/en Autores, Galeguismo, Lingua, Onte, Presentacións, Teatro, Xerais/por bretemas

Presentamos onte en Compostela A morte de Valle-Inclán, o libro de Javier Valle Inclán e Carlos G. Reigosa que publicamos no pasado mes de xaneiro lembrando o oitenta aniversario do pasamento do autor de Divinas palabras. Ambos os dous autores insistiron na proximidade de Valle co galeguismo e na importancia deses oito derradeiros meses de vida que pasou en Galicia. Reigosa definiu a Valle como «o escritor galego máis universal, un dos sete dramaturgos máis representados na actualidade en todo o mundo». Citou a Dieste e a Castelao para reivindicar o «caracter galego da lingua de Valle»: «Valle-Inclán universalizou o galego rexional ao escribir en castelán o pensado en galego. A lingua de Valle-Inclán leva o cuño e o carácter doce e duro, á vez, do espírito galego». Lembrou Reigosa a participación dos galeguistas o día do enterro en Compostela, mentres que Javier Valle-Inclán lamentou «a desidia da Xunta de Galicia na celebración deste ano Valle do que nada se sabe» e dos intentos do PP de fixar «un Valle carlistón e conservador».

Onte 1642: “De pergamiños, follas voandeiras e libros ao .gal”

14 de Abril de 2016/en Autores, Ensaio, Lingua, Novidades, Onte, Presentacións, Promoción do libro, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Fermoso acto na Linda Rama da Porta de Aires coruñesa no que onte presentamos De pergamiños, follas voandeiras e libros ao .gal de Mercedes Queixas Zas. Abrimos o acto coa presentación do booktrailer do libro preparado por Distrito Xermar no que aparece a fraga do concello de Cerceda e a versión de Xoel López de “Quen poidera namorala”.

O escritor Xabier DoCampo comezou lembrando que hai quince anos presentara o primeiro libro de Mercedes Queixas, “unha persoa pola que teño un cariño grande por ela e pola súa estirpe”. Meténdose xa en fariña, Docampo definiu a historia da literatura como “a historia dun pobo que atopa nas súas preguntas e respostas a súa razón de ser”. Deste xeito, “a historia da literatura galega é a historia do pobo galego que fai real o seu paso pola historia!. “Neste libro de Mercedes Queixas atopamos a pegada que o pobo galego deixou co propósito de afirmar o soño da súa existencia”. “Se eu fose profesor de lingua e literatura, que por ventura xa non o son, este sería o único libro de texto que tería o meu alumnado”. Despois de relatar o que lle contara Juan Farias para ilustrar o nacemento do relato e da cultura, Docampo gabou a selección de textos literarios de cada capiítulo, que “completan unha auténtica antoloxía”. Rematou as súas fermosas palabras salientando que “este era un libro escrito dende o feminino e dende sermos nación”.

Comezou Mercedes Queixas explicando que “o libro nacera coa intención de facer unha historia da literatura galega sintética, breve, cunha ollada propositivamente diferente, que non contase todo nin que fose un catálogo de datas, autores e obras”. “Hai unha intención de visibilizar o papel da muller, sobre todo na literatura medieval, onde non foi todo nin pasivo nin secundario. Tamén pretendín recuperar nomes, traelos ao primeiro plano, que non están presentes noutras obras como os de Manuel Lueiro Rey, Gonzalo López Abente ou Mª do Carmen Kruckenberg. Ou nomes como os de Lois Pereiro e Xela Arias, que non poden caer no esquecemento”. Non esqueceu Queixa so papel da lingua, “que se mantivo no corpus da literatura oral” nin as referencias “a unha literatura viva que aumenta, expande e normaliza a súa expresión no xénero da literatura infantil e xuvenil, ou na tradución a outras linguas, onde se conformou un corpus xa considerable”.

Rematou Mercedes Queixas confesando as dificultades de acometer “este exercicio maiúsculo de síntese” e salientou a importancia da lectura: “dende a literatura podemos comprender e construír o mundo, se lemos máis tentaremos restaurar o desequilibrio no que vivimos, recoñecendo o propio e os valores nos que cremos”. “O título do libro apela ao espírito da literatura como un ser vivo, un ser que evoluíu, que brillou e superou momentos de asfixia”. “Temos unha literatura viva, que segue aí dende Arias Nunes á Berta Dávila, dende os pergamiños medievais á Poética.com de Fran Alonso”.

Onte 1616: Polo activismo da lectura en galego

19 de Marzo de 2016/en Autores, Cultura, Editores, Librarías, Lingua, Onte/por bretemas

Acompañamos onte a Manuel Iglesias Turnes na presentación de Que non te aten na Casa da Cultura de Mazaricos. Como sucedera a pasada semana en Arzúa foron case un cento as persoas participantes nun acto literario excelente que pechou o mónólogo que o veterinario e fotógrafo José Luís Míguez Vázquez preparou sobre o Libro No país das vacas de Xurxo de Lobato. Tras actos tan magníficos como o de onte na Picota, reitero a miña convicción de que é posible ampliar os públicos da edición literaria en galego, un proxecto que require contar tanto co activismo dos autores, editores e libreiros como co compromiso das administracións para facer visible o libro galego no espazo público. Cada vez estou máis convencido que resulta moito máis util para o sector da edición galega apostar por este activismo de colocar a lectura como cerna das políticas culturais ca laiarse de forma rotineira na dependencia do noso sector do mercado infantil e educativo. Diante da desfeita da política para o sector do libro galego dos gobernos de Feijoo e asumindo ás dimensións reducidas dos nosos públicos e as feblezas da nosa rede de distribución libreira, paga a pena comprometerse por un novo activimo orientado a ampliar a edición en galego a novos públicos e novos espazos, mais tamén capaz de esixir que a lectura en galego sexa a cerna das políticas culturais, lingüísticas e de igualdade de todos os poderes públicos.

Onte 1605: Cruzada contra a Normalización

8 de Marzo de 2016/en Goberno Feijoo, Lingua, Onte, Política, Xustiza/por bretemas

A crónica de David Lombao, publicada onte en Praza, amosa as razóns da cruzada que contra as leis que protexen a lingua galega desenvolven os sectores galegófobos. O seu obxectivo non é outro que dinamitar o concepto de normalización lingüística e arruinar as políticas públicas de acción positiva a prol das linguas minorizadas que dende a Reforma Política impregnaron, no caso galego, o Estatuto de Autonomía e as leis que o desenvolveron, arredor das que se foi forxando unha posición orixinal, un amplo consenso político e social.

Tras a sentenza do TSXG cuestionando os principios da Ordenanza do uso do galego no concello de Lugo e a do Tribunal Supremo rexeitando o recurso da RAG sobre o Decreto de Plurilingüismo, o movemento galeguista debe dirixir a súa acción xurídica cara o Tribunal de Estrasburgo na defensa dos dereitos individuais dos galegofalantes. Con todo, a ruptura do consenso arredor das políticas de normalización e o dano causado á lingua galega e ao seu futuro por estes sectores galegófobos, apoiados por dirixentes do Partido Popular e de Ciudadanos, é xa irreversible.

Onte 1586: Asociación positiva co galego

18 de Febreiro de 2016/en Galeguismo, Iniciativas, Lingua, Onte/por bretemas

Os vinte anos que celebra esta fin de semana a CTNL merecen todos os parabéns. Dúas décadas de moi proveitoso traballo dun colectivo de profesionais a prol da lingua galega compartindo sintagmas de entusiasmo e simpatía. Como ben salientou onte Nel Vidal, que despois de nove anos de traballo arreo abandona a presidencia do colectivo, a estratexia de todas as súas campañas (Gústame o galego, Como cho digo, Agasallo.eu…) foi pular pola asociación do galego coa «positividade, a modernidade e o orgullo«, convencidos que así se poderían desmontar prexuízos e mellorar a percepción que a cidadanía galega ten do seu propio idioma. Os membros da CTNL pertencen por méritos de seu á Galicia inconformista e esperanzosa. Expresamos a nosa gratitude e admiración. Beizón.