O Senado e as linguas

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo analizo as consecuencias políticas da modificación do regulamento do Senado que permite a utilización das linguas oficiais nas súas sesións plenarias.

España é un estado plurilingüe onde, ademais do castelán, a cidadanía fala outras linguas recoñecidas pola Constitución e polos estatutos de autonomía como cooficiais nos seus respectivos territorios. Despois de tres décadas e de moi intensos debates, a pasada semana entrou por fin en vigor a modificación do regulamento do Senado que permite aos membros da cámara alta a utilización nas súas intervencións do galego, éuscaro e catalán, coa única excepción das interpelacións que realicen aos membros do Goberno. Unha medida política apoiada pola maioría dos grupos e xustificada polo recoñecemento da diversidade e riqueza lingüística nunha cámara á que se considera, ou se pretende considerar no futuro, como de representación territorial, porén rexeitada polos senadores e senadoras do Partido Popular por considerala no contexto da actual crise económica “un auténtico derroche dos recursos públicos”.

Particular atención mereceunos en Galicia que a primeira persoa que utilizou o galego na histórica sesión inaugural na que se estrearon todas as linguas oficiais fose a senadora guipuscoana Miren Leanizbarrutia que introduciu no seu discurso pronunciado en éuscaro unha frase lamentando que a senadora galega do PPdeG que ocupara antes a tribuna desaproveitase a oportunidade de utilizar “a lingua na que Rosalía de Castro escribiu fermosos versos”. Deste xeito, Leanizbarrutia entrará con letras de ouro a formar parte da historia da nosa lingua, mentres que a senadora galega, que confesa amar a lingua do seu país, prefire en xornada tan sinalada non utilizala, apoiando de forma inequívoca a estratexia que o seu partido está desenvolvendo.

A senadora do PPdeG desbotou unha oportunidade histórica de ofrecer un aloumiño a lingua galega, de facer un xesto de cordialidade, de pronunciar con amabilidade sequera unhas poucas palabras na lingua propia do seu país, lingua que sabemos é, ademais, a maioritaría nos seus electores e dos seus compañeiros e compañeiras do partido. Pola contra, a senadora María Jesús Sáinz preferiu adoptar as posicións anti-diversidade do partido uniformista, que non son alleas a doutros que xestionan a herdanza franquista nestes eidos da lingua, e xustificar a súa inhibición no suposto despilfarro de gastar máis de 300.000 euros na tradución simultánea dos dous plenarios mensuais do Senado. Unha cantidade destinada ao pagamento dos traballos profesionais de vinte e cinco tradutores e intérpretes, que constitúe apenas un dez por cento das subvencións públicas recibidas nun ano pola Fundación FAES, o 0,2% do orzamento do Ministerio de Cultura ou o 0,16% do das Cortes Xerais para o 2011. Sen menoscabo, dos criterios de austeridade e rigor que debe ser utilizados na xestión de todas as administracións públicas, o argumento do custe da tradución non abonda para rexeitar unha medida destinada a visualizar na cámara territorial a diversidade lingüística e cultural do estado, unha das claves da viabilidade do proxecto de convivencia recoñecido no marco constitucional.

No entanto, os termos deste debate, que sabemos esencialmente político, remiten ás intencións recentralizadoras do modelo autónomico que membros do Partido Popular xustifican, tamén, en base aos criterios do seu “elevado custe” no entorno da crise da nosa débeda soberana e da redución do déficit das CC.AA. Abandonadas polos conservadores as ideas de administración única, acuñadas por Manuel Fraga, e de reforma constitucional do Senado para transformalo en cámara de representación territorial, é innegable que vivimos unha durísima e moi ben planificada campaña de desprestixio, concibida e executada dende os poderosos foros madrileños, da descentralización política realizada dende a aprobación da Constitución, con especial animadversión cara aos procesos de autogoberno das comunidades históricas, Cataluña, País Vasco e Galicia, que contan con lingua de seu.

Desa estratexia de intención recentralizadora, semellante a unha nova LOAPA, deseñada dende hai tempo nos think thank conservadores, que pretende devolver competencias ao Goberno central, hoxe transferidas ás Comunidades Autónomas, forman parte tanto a nova política lingüística desenvolvida pola Xunta de Galicia nos dous últimos anos, concibida como un prototipo a exportar –a pesar de que supón un claro retroceso para os usos educativos do galego e para o seu futuro, na medida que recurta a súa vitalidade–, como a elaboración dun argumentario mediático que identifica de forma tan falsa como demagóxica a defensa das linguas e culturas propias coas posicións nacionalistas. O seguimento desa estratexia recentralizadora explica o comportamento das senadoras do PPdeG na epifanía da presenza do galego no Senado.

Gaiás na na procura de sentido

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o que foi o proxecto da Cidade da Cultura e do que entendo son os seus retos para atoparlle un sentido.

Ningunha persoa sensata pode dubidar hoxe, ao fío dos recurtes dos investimentos públicos en infraestruturas e do gasto en políticas sociais, do despropósito que supuxo o proxecto da Cidade da Cultura do monte Gaiás promovido desde 1999 pola Xunta de Galicia. Un sensentido, un delirio de grandeza, só explicable pola vanidade dun político como Manuel Fraga empeñado en pasar a historia, tamén polo feito de ser o construtor dun monumento faraónico en Compostela que competise coa propia catedral. Un desexo incontible de gloria de Manuel Fraga convenientemente apupado polo seu equipo de aduladores, amparado por unha cultura política de fartura e derroche daqueles anos de aznarismo (de exceso) e burbulla inmobiliaria e incrementado desque foi aprobado o proxecto presentado por Eisenman, un teórico da arquitectura escultórica que non contaba aínda no seu currículum cunha peza das dimensións da súa ambición. Ninguén do entorno do poder conservador nin dos seus medios afíns ousou contradicir os desexos de don Manuel. Ao longo dos derradeiros seis anos de goberno fraguiano todo foi silencio mesto arredor dun proxecto que cada exercicio aumentaba os seus custes de forma tan inaudita como descoñecida para a cidadanía.

A derrota electoral de Fraga en 2005 non afectou a continuidade da construción do monumento de Gaiás, xa que don Manuel deixou todo atado e ben atado, para evitar calquera intención de paralización por parte do novo goberno elixido. Coa lexislatura vencida e durante o período no que estivo en funcións, ao político vilalbés non lle tremeu a man para comprometer a construción dos edificios non iniciados do complexo. O goberno de coalición presidido por Touriño, tras un período de reflexión e participación sobre a viabilidade do proxecto promovido pola conselleira de Cultura Ánxela Bugallo (BNG), non atopou mellor alternativa que continuar as obras, sinalar o obxectivo de abrir ao público os primeiros edificios, reorientar o proxecto do teatro, asumir o reto de desenvolver un programa de contidos para cada edificio (unha cuestión até entón case irrelevante para as finalidades perseguidas por Fraga e Eisenman) e establecer un modelo de xestión dando entrada á participación privada, que dende entón ten maioría na mixta Fundación Cidade da Cultura.

Esta semana, tras un investimento estimado duns 500 millóns de euros (moi lonxe dos 108 do orzamento inicial), inauguráronse dous dos edificios, o do Arquivo e o da Biblioteca de Galicia, ao tempo que se abriron as primeiras exposicións (unha delas sobre a historia dos libros en Galicia) e se celebrou a primeira actividade na Biblioteca, dedicada á figura de Rosalía de Castro. Anúnciase, tamén, a apertura a finais deste ano do Museo de Galicia e decontado a ubicación das dependencias administrativas da recén creada Dirección Xeral do Libro e no Edificio de Servizos Centrais, aínda non inaugurado, de 150 tecnólogos da Secretaría Xeral de Innovación e Modernización e do Centro de Proceso de Datos Integral (CPDI) da Xunta de Galicia. Adiado até 2013 o inicio do alicerzado do Teatro (a alfaia de Eisenman), e arrumbado no limbo o edificio do “Centro de Arte”, sabemos que os retos próximos dos xestores da Cidade da Cultura son rematar as obras exteriores, facilitar os accesos, tanto dende a cidade como dende a autoestrada, e, sobre todo, atopar un xeito eficaz de convencer ao público a que acuda masivamente a gozar da experiencia estética que supón a visita a un monumento en construción.

Máis alá da demagoxia dos medios que de forma interesada identifican todas as carencias que padece a Galicia do noso tempo no complexo de Gaiás ou da estratexia localista de comparar o seu custo co investido en cada cidade, sería unha irresponsabilidade que non se intentase poñer este complexo de indubidable beleza ao servizo da cidadanía e da cultura e lingua galegas, ao tempo que utilizar o efecto chamada que pode provocar como reclamo turístico para Compostela e para a abrir unha xanela para a visibilidade da cultura galega no mundo. Como é imprescindible, que ao despropósito fraguiano e eisenmaniano hai que atoparlle un novo sentido integrado no marco da cultura galega, xa que sendo unha obra que perdurará no tempo, non pode cegar o desenvolvemento do resto das iniciativas culturais públicas e privadas desenvolvidas ao longo do país. A esta altura, no marco da mudanza profunda do paradigma da comunicación cultural, a Cidade da Cultura precisa dun plano de desenvolvemento estratéxico de cada unha das unidades, con especial atención á Biblioteca de Galicia e ao Museo de Galicia, senllas pezas claves dunha rede de infraestruturas culturais básicas sobre o territorio. Sen este plan estratéxico de contidos, o fracaso da CdC si que pode ser irreversible.

Inauguración da Cidade da Cultura

/en , , , /por

O acto de inauguración da Biblioteca e do Arquivo de Galicia, que suporá tamén a apertura ao público  da Cidade da Cultura a partir de mañá, amosou a profunda fenda que nesta lexislatura se abriu na política galega.

Resultoume incomprensible a ausencia no acto dos membros do BNG, o partido que tivo a principal responsabilidade durante o seu período de goberno na construción e finalización de ambos os dous edificios inaugurados esta mañá, así como en imprimir un maior pulo ao desenvolvemento do proxecto ideado por Manuel Fraga e Xesús Pérez Varela. Só polo respecto que merece o traballo desenvolvido por Ánxela Bugallo e polos membros do seu equipo ao longo de catro anos nesa dificilísima tarefa, a dirección do BNG debeu ter asistido a un acto ao que acudiron membros dos máis diversos sectores da sociedade e da cultura de noso. Unha presenza protocolaria que non impediría o lexítimo exercicio de crítica aos contidos e a forma de xestión escollida para a CdC por parte do actual Goberno Galego. Outrosí sucede coa ausencia de Emilio Pérez Touriño, o ex-presidente da Xunta, que sempre defendeu a continuidade do proxecto.

Resultoume desafortunado que Alberto Núñez Feijóo aproveitase o seu protocolario discurso inaugural para incluír con sutileza a Camilo Jose Cela na historia da literatura galega, ao citar que nesta «biblioteca poderán consultarse os manuscritos do único premio nóbel da literatura galega», un comentario que con certeza non asumirían ningún dos nosos membros da Real Academia Galega nin o profesorado de literatura galega das nosas tres universidades.

Con todo, para min o máis abraiante do acto sucedeu xusto ao remate da interpretación do himno galego por parte do Coro Gaos, que foi acompañado pola gaiteira Cristina Pato. No momento de acometer «nazón de breogán» os coristas (por un razón para min descoñecida) fixeron a omisión da palabra «nazón». Non sabería chamar doutra maneira a ese pianissimo tan suaviño e tan inintelixible para describir como acometeron o sintagma pondaliano, unha elipse coincidente cun tiro da gaiteira ourensá. Unha situación corrixida ao remate do acto por un berro cívico de «nazón, nazón» pronunciado por un dos convidados. Un berro, sen dúbida, moi oportuno, xa que o Arquivo e a Biblioteca de Galicia hoxe inaugurados, como toda a Cidade da Cultura, deberán estar ao servizo da nazón, da súa lingua e da súa cultura. Eis o primeiro criterio para xestionar un proxecto para todos os galegos e as galegas que, a pesar do seu enorme custo de construción e mantemento (cifras que se deberían facer públicas), non pode de maneira ningunha hipotecar o futuro do resto das políticas culturais públicas. Facer compatibles ambos os dous criterios non vai ser doado, razón pola que os responsables deste traballo ben merecen, ao inicio do seu camiño, os nosos mellores desexos de éxito.

A chamada «lei de convivencia»

/en , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo analizo os contidos e a orientación política da chamada «lei de convivencia e participación da comunidade educativa« (cuxo texto completo pode baixarse en pdf aquí).

Aproveitando o acougo das vacacións de Nadal o conselleiro de Educación presentou o borrador do anteproxecto de Lei de convivencia e participación da comunidade educativa. Un texto que para o Goberno Galego ten por finalidades “acadar e manter un clima de convivencia” nos centros escolares, dignificar a profesión docente, proporcionándolle protección xurídica adecuada ás súas funcións, e corresponsabilizar aos pais e nais nesta tarefa coma un dos seus principais deberes en relación coa educación dos seus fillos. Obxectivos, sen dúbida, que comparten todos os membros das comunidades educativas, tanto polo feito de que a aprendizaxe da convivencia constitúe a esencia de todos os procesos educativos, sexan familiares ou escolares, como pola importancia fulcral que para o desenvolvemento con aproveitamento da actividade educativa ten o noble oficio de mestre, non sempre suficientemente recoñecido e valorado polo conxunto da sociedade.

Dende a exposición de motivos, a lei amosa a súa preocupación pola gravidade dos fenómenos de “mala convivencia” nos centros educativos, con especial atención aos de acoso e ciberacoso escolar, presentados como “unha nova cotiá nos últimos tempos”. Fenómenos de abordaxe educativa complexa para os que se pretende atopar saída elaborando un plan de convivencia, considerando ao profesorado como autoridade pública e obrigando a participar aos pais e nais nos procedementos de corrección disciplinaria. A consideración dos docentes, recollida das leis aprobadas nas comunidades de Madrid e Valencia, apenas supón asumir o principio da presunción de veracidade das súas afirmacións realizadas nun eventual procedemento sancionador aberto a un alumno. Outrosí sucede co recoñecemento da facultade para “requisar obxectos, produtos ou substancias perigosas ou prohibidas polas normas do centro…”. O mesmo poderíamos dicir da responsabilidade outorgada aos departamentos de orientación de elaborar un “programa de habilidades sociais” dirixido ao alumnado que incorra de forma reiterada en condutas disrutivas; da posibilidade de regular o vestiario do alumnado que se deixa á autonomía do centro, ou comunicar as incidencias aos pais e nais por Internet. Solucións que sabemos dunha ou doutra maneira se veñen ensaiando por parte do profesorado e das comunidades escolares dende hai ben tempo.

Porén, nin o enfoque nin as medidas desta lei apuntan cara a orixe da maior parte dos conflitos existentes nos centros educativos. Non podemos agochar que moitos destes problemas teñen a súa cerna na masificación dalgúns centros de Secundaria e na ausencia de medios e recursos para abordar a súa diversidade. Non se poderá mellorar a convivencia nestes centros, se non se baixa a ratio de profesorado/alumnado, se non se contan con desdobres en determinadas materias, se non existe profesorado de apoio, se non se establecen programas de mediación para abordar os conflitos ou se non se xenera no centro unha dinámica na que a disciplina democrática ocupe un lugar destacado. Cre sinceramente alguén que coñeza o funcionamento dun centro educativo que a consideración do profesorado como autoridade pública solucionará os problemas que suscita a integración de minorías ou de alumnado con comportamentos disrutivos? O sistema previsto de correccións (outro eufemismo) abondará para resolver este tipo de conflitos educativos? Non sería máis realista asumir que a autoridade e prestixio social do profesorado se consegue coa lexitimidade proporcionada polo apoio do conxunto da súa comunidade educativa e polo recoñecemento do resto sociedade?

Con todo, non nos enganemos, nin o acoso escolar nin os conflitos disciplinarios son a razón de ser desta chamada “lei de convivencia”, senón o da regulación da participación directa dos pais e nais, á que se lle dedica un capítulo específico. Un procedemento artellado coa intención de “solicitar as preferencias individuais ou colectivas” sobre aspectos da programación xeral do ensino, até agora competencia da Administración educativa e dos órganos colexiados, fose do claustro do profesorado ou do consello escolar. Un mecanismo xurídico destinado, sen dúbida, a avalar á consulta prevista no “Decreto de Plurilingüismo” e superar algúns dos atrancos que lle puidese ocasionar o ditame do Consello Consultivo e mesmo a xurisprudencia do Tribunal Constitucional (STC 337/1994) contraria á elección de lingua por parte dos pais. En definitiva, en época preelectoral, como xa sucedera hai dous anos, ás portas das eleccións autonómicas, o Partido Popular de Galicia volve axitar as augas do conflito do emprego do idioma no sistema educativo. Unha extraña forma de entender a convivencia nun ámbito onde son imprescindibles as maiores doses de acordo e sutileza.

O sentido da «Lei de Convivencia e Participación»

/en , , /por

Non é ningún segredo que o equipo actual da Consellaría de Educación gosta de anunciar as súas máis importantes medidas nas vacacións de nadal. Xa o fixo o pasado ano, cando presentou uns días antes do anovello o borrador do decreto de Plurilingüismo; faino este curso, aproveitando as xornadas de descanso do profesorado, para presentar o borrador do anteproxecto de Lei de Convivencia e Participación, coa que se pretende «dignificar o labor docente, corresponsabilizar ás familias e mellorar o clima nas aulas». Obxectivos que todos compartimos, mais que non poden agochar outros como os «de regular, tamén, a consulta e a participación directa das familias no proceso educativo», un eufemismo xurídico para avalar a intención do Goberno Galego de establecer un mecanismo que permita ás familias a elección da lingua vehicular da ensinanza (como figuraba no programa co que o PPdeG concorriu ás pasadas eleccións). En definitiva, un ano despois, enfrontámonos co debate arredor dunha norma que pretende lexitimar o «Decreto de Plurilingüismo» e superar algúns dos atrancos que lle puidese ocasionar o ditame do Consello Consultivo e mesmo a xurisprudencia do Tribunal Constitucional (STC 337/1994) contraria á elección de lingua por parte dos pais.

Tempo haberá de analizar e debater polo miúdo os contidos dunha lei aparentemente seguidista doutras de semellante fasquía e intencionalidade aprobadas polas Comunidades de Madrid e Valencia. Os feitos de non procurar ningún tipo de consenso ou negociación coa representación do profesorado nin de consultar ao Observatorio da Convivencia e o de presentar o borrador do anteproxecto aos medios de comunicación antes que aos membros do Consello Escolar Galicia, representantes lexítimos da comunidade educativa, denotan o contido profundamente político que os responsables da Consellaría de Educación queren imprimir a unha lei destinada a satisfacer algunhas das demandas das clases medias urbanas, onde o PPdeG pretende atopar a maioría para conquistar no vindeiro mes de maio as alcaldías das cidades que tanto se lle resisten.

Anuncios retóricos como os de «devolver a autoridade ao profesorado» (algo que cremos só se consegue coa lexitimidade que achega o apoio que reciba do conxunto da comunidade educativa), «facer fronte ao acoso e ciberacoso escolar», «posibilidade de que os centros públicos acorden un uniforme para o seu alumnado» ou que «os profesores quedarán habilitados para requisar obxectos, produtos ou substancias perigosas ou prohibidas polas normas do centro, dentro do recinto escolar e durante a realización de actividades complementarias e extraescolares» ou a atención por correo electrónico do profesorado aos pais e nais ou a comunicación das faltas por Internet expresan, inequivocamente, a intención do Goberno Galego de enlazar coas preocupacións expresadas polas «familias» (un eufemismo conservador para evitar referirse ás nais e pais do alumnado) da clase media urbana. Medidas de mercadotecnia moi doadamente vendibles nos medios de comunicación que, porén, non apuntan cara a orixe da maior parte dos problemas de convivencia nos centros educativos, que residen na masificación dos centros de Secundaria e na ausencia de medios e recursos para abordar a súa diversidade, precariedade moi acentuada polos recurtes orzamentarios  nestes tempos de crise. Dificilmente se poderá mellorar a convivencia nestes centros, se non se baixa a ratio de profesorado/alumnado, se non se contan con desdobres en determinadas materias, se non existe profesorado de apoio, se «as aulas de convivencia» son «aulas de castigo atendidas por profesorado de garda». A este teor sería moi recomendable que os responsables da Consellaría de Educación non desbotasen o valor de experiencias anteriores desenvolvidas arredor desta cuestión no noso país. Resolverá esta lei os problemas que suscita nos centros educativos a integración de minorías ou de alumnado con dificultades relacionais? O sistema previsto de «castigos express» abondará para resolver este tipo de conflitos?

Non descartaría que textos coma este (e como os xa aprobados polas comunidades de  Madrid e Valencia) prefigurasen os contidos e a orientación dunha nova Lei de Educación que aprobaría o Partido Popular na vindeira lexislatura, destinada a substituír a actual LOE. Semella que o modelo de participación da comunidade educativa (profesorado, pais e nais, concellos e persoal non docente) na xestión dos centros escolares non universitarios por medio dos Consellos Escolares tería os días contados, sendo substituído polo das direccións escolares completamente profesionalizadas e dependentes das directrices da Administración Educativa, nas que a dirección funciona coma a xefatura de persoal.

Unha Lei de Convivencia e Participación no sistema educativo para ser eficaz e exitosa ten que contar cun amplísimo apoio da comunidade educativa, moi especialmente do profesorado. Con este anteproxecto, o equipo de Jesús Vázquez desbota as posibilidades de artellar un amplo consenso na comunidade educativa, o que sen dúbida agoira, como sucede co «Decreto de Plurilingüismo», outro duro enfrontamento co profesorado. Non entendo como con semellante procedemento se pretende mellorar a convivencia nos centros educativos.

Sexto aniversario

/en , , , , , , , , , , , /por

A Manuel Rivas, compañeiro de Brétema

Hoxe estas brétemas chegan ao seu sexto aniversario. Dende aquela primeira anotación levamos publicadas 2.945 (332 neste sexto ano) e 7.933 comentarios (625 en 2010), o que consolida a tendencia apuntada xa o pasado ano dunha ralentización do ritmo de publicación no blog, ao tempo que un claro incremento da utilización de Twitter (onde xa superamos os 4.500 tuits) e de Facebook, espazos onde agora se está producindo boa parte das interacións e dos debates. No caso noso consolídase a tendencia da transferencia da conversa cara estas redes sociais, manténdose o blog como eixo da nosa identidade dixital. Este ano, Brétemas tivo a honra e a fortuna de ser recoñecido co Premio AELG ao blog literario 2010, o que constituíu para nós unha grande honra pola expresamos a nosa maior gratitude.

Como é adoito, este aniversario –coincidente tamén co sexto de Jaureguizar e Nacho de la Fuente, entrañables compañeiros cos que iniciei en 2005 esta aventura – serve para recuperarmos algunhas das anotacións que foos realizando, xa que unha das funcións do blog é o de servir de arquivo dixital.

Das do inverno, recupero dúas das que facían referencia ao rexeitamento do borrador do decreto de plurilingüismo, «O noso idioma á intemperie», «U-lo consenso? Galego 2025» e unha terceira, «ProLingua, o día despois», que se facía eco da experiencia das 63 presentacións expansivas e simultáneas, organizadas por ProLingua, do libro coordinador por Quique Costas 55 mentiras sobre a lingua galega.

Das anotacións da primavera recupero «Un caligrama: a miña bandeira», unha imaxe preparada en letraset por Agustín Fernández Paz e «Dona Carme, novas versións», ao fío da miña feliz tarde na Casa da Lectura dos meus amigos e maigas de espazo Lectura.

Das anotacións do verán rescato, «Un longo e tortuoso camiño», unha rcomendación entusiasta do magnífico libro de ensaio sobre o BNG de Xosé Ramón Quintana Garrido, e «Galicia, unha xeración perdida?», un artigo en Faro de Vigo no que expresei unha das miñas maiores preocupacións, o fenómeno da emigración da mocidade.

Xa no derradeiro trimestre, coa chegada do outono, o blog devalou polos territorios que lle son máis propios, os da preocupación pola lectura e a mudanza do paradigma do libro e da comunicación cultural. Das numerosas anotacións publicadas neste período sobre o tema recupero «A arte de ler en tempo de crise e mudanza» e «Guardiola e o fomento da lectura».

Como ven sucedendo dende o seu inicio, no blog foron publicándose este ano as crónicas celestes de Campo do Fragoso, ás que só lles falta unha para acadar a súa primeira centena. Entre todas elas escollín «Herrera acertou», na que expresei a miña admiración polo míster que despois de tres tempadas horribles pode devolvernos a primeira cos mellores.

Agradezo o agarimo de todos os lectores e lectoras destas brétemas, que sinto como numerosos e próximos, sexa aquí no blog, por medio dos seus lectores de feeds, por Twitter ou nos enlaces de Facebook; a todos estas persoas expreso as miñas beizóns por interesarse por elas. Se o tempo mo permite e o entusiasmo non me falta, continuaremos con elas explorando o territorio das brétemas de esperanza.

Enredados co baixo custo

/en , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo abordo a actual polémica aeroportuaria. Entendo que a esta altura as subvencións ás liñas aéreas non son defendibles e o que cómpre é un reordenamento dos tráficos entre as tres terminais interconectadas por ferrocarril.

Poucos temas amosan mellor a ausencia dunha política de vertebración do territorio en Galicia durante as tres décadas da Autonomía como a actual polémica aeroportuaria. Contamos con tres aeroportos internacionais (Alvedro, Lavacolla e Peinador), situados nunha liña de 150 km de autoestrada e ambos os tres en permanente estado de ampliación das súas instalacións, porén incapaces de complementar a súa oferta de destinos e mellorar a calidade dos seus servizos para competir co suntuoso aeroporto de Porto, hoxe referente internacional e transoceánico do territorio da antiga Gallaecia.

En 2010 o “tirón do Xacobeo” permitiu que repuntase un chisco o número de viaxeiros de Lavacolla, situándose por riba dos dous millóns, ao que sen dúbida non son alleas as subvencións da Xunta de Galicia para que compañías de “low cost” como a irlandesa Ryanair mantivesen enlaces con Londres, Frankfurt e Roma ou Vueling con París e Zurich. Outrosí sucedeu co aeroporto de Alvedro que continuou coas súas liñas de tempada (de comezos de abril a finais de outubro) con Londres e Lisboa, desta volta grazas ao apoio do concello da Coruña, ademais doutra con Ámsterdam subvencionada pola Xunta. Un caso moi diferente foi o de Peinador que mantén dende hai cinco anos tres frecuencias diarias con París, operadas por Air France, sen axuda pública ningunha, utilizadas anualmente por 84.000 viaxeiros, amais dunha liña de tempada subsidiada pola Xunta que o ano pasado enlazou Vigo con Bruxelas.

Aminorado o efecto Xacobeo e ás portas dunhas eleccións municipais nas que o PPdeG pretende obter as alcaldías da Coruña, Santiago e Vigo, a distribución das subvencións da Xunta as liñas aéreas da tempada 2011 entre as tres terminais semella apenas outro exercicio coiuntural de mercadotecnia pre-electoral destinado máis a enredar a opinión pública e a disparar os sentimentos localistas ca a meterlle o dente á cerna do problema que non é outra que a reordenación do tráfico aeroportuario en Galicia. Subvencións (máis de tres millóns de euros declarados pola Xunta, quizais outro millón achegado polos concellos de Vigo e a Coruña) que no marco actual da fortísima redución dos gastos das administracións non son defendibles, xa sexa polo feito de duplicar servizos, como o de Vigo-París, que nunca contaron con axudas, o que podería ser considerado como competencia desleal; xa fose pola súa incapacidade acreditada de carecer dunha vocación de continuar a medio prazo cos seus propios medios, como demostrou Ryanair cando ameazou á Xunta con abandonar despois de cinco anos os servizos dende Lavacolla, se non contaba con estas axudas.

Decidir a política de enlaces aeroporturarios non debería ser unha competencia da Consellaría de Cultura e Turismo, senón da de Infraestruturas e Ordenación do Territorio. Aquel modelo ideal de Lavacolla como aeroporto central, internacional e único de Galicia, froito do comezo da Autonomía, foi superado polo realidade que imprime o dinamismo demográfico e económico das rexións urbanas que artellan Vigo e A Coruña. O futuro aeroportuario de Galicia pasa inevitablemente polo funcionamento integrado e en concorrencia dos tráficos das tres terminais (peninsular, europeo, intercontinental ou carga) de xeito que puidesen chegar a funcionar de forma complementaria e competitiva no marco da súa interconexión ferroviaria por alta velocidade. Acadar este obxectivo obrigará a captar novos destinos, tanto no segmento das compañías de baixo custo como nas tradicionais; obrigará, inevitablemente, a cuestionarse o papel que neste proceso desempeña AENA interesada en priorizar e xestionar só unhas poucas terminais (entre as que se atopa Lavacolla) e a propoñer que a Xunta de Galicia participe na súa xestión; obrigará a dirimir intereses entre as dúas rexións urbanas e a capital –que compiten por un mercado turístico, no que Compostela co seu sepulcro e coa Cidade da Cultura sempre levará a mellor tallada– e pretenderán defender os intereses do seu tecido empresarial. E todo iso, asumindo que a chegada do AVE coa meseta provocará un descenso do tráfico dos tres aeroportos.

É o momento de abandonar a política de subvencións e privilexios a estas liñas aéreas comprometidas só coa súa conta de resultados, para abordar de vez o debate estratéxico do futuro aeroportuario de Galicia. O Goberno Galego ten a responsabilidade de elaborar unha proposta técnica e política para as vindeiras dúas décadas vertebradora das infraestruturas aeroportuarias, ferroviarias e portuarias, tanto para o tráfico de persoas como de mercadorías. Aí estaría unha polémica construtiva na que os diversos sectores do país deberían ser chamados a participar. Enlearse sobre se o concello de Vigo debe pagar case 300.000 euros por un enlace de tempada con Milán, é enredarnos cun futuro de baixo custo que xa non existe en ningures.

Balance 4/2010: o Ano do Libro e da Lectura que non o foi

/en , , , , /por

Magoadamente cumpríronse os peores agoiros e o chamado «Ano do Libro e da Lectura», declarado pola Xunta de Galicia, non o foi, nin sequera foi unha sombra daquel ano bonsai que previamos hai un ano. Magoadamente e moi ao noso pesar, nin houbo un programa específico de fomento da lectura, nin houbo un desenvolvemento do previsto na Lei do Libro e da Lectura, nin se produciu o pulo que requería o sistema bibliotecario público galego e nin sequera foi a prioridade do equipo da Consellaría de Cultura, moito máis ocupado e preocupado no Xacobeo e na Cidade da Cultura. O propio conselleiro de Cultura e Turismo recoñecía implicitamente este fracaso nunha recente entrevista na que dicía que «o Ano da Lectura quedara eclipsado polo Xacobeo». En definitiva, o 2010 foi outro ano rotineiro para o fomento da lectura en Galicia e en galego, coa excepción das iniciativas privadas e do traballo do Plan de Mellora de Bibliotecas Escolares; iso si, ornamentado con algunhas actividades como o LITVI e a Auria, que a pesar dos elevados orzamentos cos que contaron e cunha organización totalmente privatizada non obtiveron a repercusión agardada. A creación da Dirección Xeral do Libro, Bibliotecas e Arquivo e a inauguración da Biblioteca de Galicia (prevista xa para o 11 de xaneiro) deberían supoñer un punto de inflexión nesta inquedante anemia, aínda que cos fracos orzamentos aprobados as posibilidades de remontar van ser escasas.

Balance 2010/2: a coherencia de Agustín Fernández Paz

/en , , , , , /por

Sei que para moitos  non son a persoa máis axeitada para considerar a Agustín Fernández Paz como a figura literaria do ano. Ademais de ser o seu editor, úneme con el unha fonda amizade e un seguimento da súa traxectoria autoral e profesional dende hai case trinta anos, razóns polas que dificilmente podo ofrecer obxectividade. No entanto, sei que somos moitas as persoas e medios que recoñecemos na actitude do autor d’ O único que queda é o amor, non puidendo aceptar o Premio da Cultura Galega no eido das letras, unha lección de dignidade e de defensa do idioma e cultura galegas que merecen a admiración e respecto por parte de todos. As razóns da súa decisión e a elegancia para expresalas son abondo coñecidas; porén o que continúa deixándonos perplexos, cando non abertamente abraiados, é comprobar a incapacidade dos membros do Goberno Galego para entender a importancia da fractura que na sociedade galega abriu a súa política lingüística, capaz de facer retroceder, por vez primeira, o emprego vehicular da lingua galega no sistema educativo non universitario. Sei que aí reside a cerna da afouta actitude cívica de Agustín Fernández Paz. As miñas beizóns pola súa lección de coherencia.

30 anos de Estatuto

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do 30 aniversario daquel 21 de decembro de 1980, data na que se realizou o referendo do estatuto de Galicia, propoño que se recupere o debate sobre o novo Estatuto de Galicia.

O 21 de decembro de 1980 celebrouse o referendo polo que o pobo galego aprobou o actual Estatuto de Autonomía de Galicia. Transcorridas tres décadas, coa excepción dos comentarios de Javier Sánchez de Dios nestas páxinas de Faro de Vigo ou de Pedro Puy, o voceiro do PPdeG no Parlamento, a efeméride quedou agochada no territorio dos espesos silencios, a pesar de que constitúe a data a partir da que Galicia goza por primeira vez e de forma efectiva dunha forma de autogoberno, constituíndose en suxeito político activo do seu futuro. En calquera outro país, con motivo de semellante aniversario, cada un dos partidos políticos convocaría á cidadanía e aos seus seguidores a celebrar ou, canto menos, valorar o camiño percorrido ao longo deste primeiro treito de autonomía política. Mais sabemos que Galicia é sitio distinto e ningún dos seus partidos con representación no Hórreo moveu peza para abordar a efeméride do Estatuto, xa que para o PPdeG obrigaría a abrir decontado o proceso da súa reforma –a pesar de que o presidente Feijóo a anunciase para antes do remate deste 2010 e formase parte do seu compromiso electoral– e para os partidos da oposición a participar nun debate onde, tal como vai a presente lexislatura, haberá espazos reducidos para o consenso.

A consecución da Autonomía para Galicia foi froito dunha complexa e difícil batalla da que aquel referendo do 21-D non deixou de constituír outro triste episodio. O escaso entusiasmo autonomista de moitos deputados dunha UCD (o partido de Adolfo Suárez, daquela maioritario en Galicia) que comezaba a desintegrarse, unha lamentable campaña de propaganda promovida pola Xunta pre-autonómica presidida polo doutor José Quiroga (“Anque chova, vota. Pídecho Galicia”, foi o lema da publicidade institucional), a pasividade dun pobo escasamente motivado e a indiferencia e oposición dos partidos nacionalistas á consulta foron factores que provocaron unha vergonzosa participación de só o 28% do censo electoral, sendo apenas 450.000 os votos afirmativos. Deste xeito tan fraco, o pobo galego lexitimou o seu precario Estatuto de Autonomía que non contou cun consenso político máis amplo, xa que o texto aprobado establecía, a pesar das mobilizacións contra “a aldraxe” e a pesar da lexitimidade histórica do plebiscito republicán de 28 de xuño de 1936, un nivel de autogoberno inferior ao que contemplaban os seus homónimos catalán e vasco. Eiva política que ralentizou, sen dúbida, o desenvolvemento do proceso do autogoberno galego.

Sabemos que foron moitas as mudanzas do país noso ao longo destas tres primeiras décadas de Autonomía, nas que se produciron cambios económicos, demográficos e sociais estruturais profundísimos, que mudaron a faciana daquela Galicia ancorada na sociedade agraria tradicional a estoutra actual de fasquía aparentemente urbana, na que existe unha profunda fenda entre os territorios da beiramar do Oeste, artellados pola AP-9, e os do interior do Leste, sumidos no abandono e a despoboación. Cambios que supuxeron unha mudanza no comportamento político, que amodiño foi equiparándose ao doutras comunidades, e a modernización e mellora das infraestruturas (sobre todo as que atinxe ás comunicacións), das redes educativas, sanitarias e de servizos sociais, así como un recoñecemento institucional do noso patrimonio cultural e da nosa lingua, como nunca se producira ao longo da nosa historia. No entanto, a pesar destes avances, Galicia neste período autonómico non atinou, aínda, a facer valer todas as súas potencialidades, a darse a respectar como merece, a expresar a súa autoestima nas súas propias capacidades. A esta altura do século XXI, comparada con outras comunidades autonómas, Galicia continúa no furgón de cola da maioría dos índices de benestar e consumo, encabezando, pola contra, as táboas de envellecemento e, paradoxicamente, tamén de emigración da súa poboación máis nova, o que agoira un futuro difícil.

Galicia precisa con urxencia elaborar un novo Estatuto de Autonomía para facer fronte aos retos do novo século. Galicia precisa un texto normativo capaz de vertebrar política e administrativamente a realidade actual do seu territorio. Galicia precisa unha norma que lle permita ampliar as súas competencias e a súa suficiencia financeira ao mesmo nivel que o doutras comunidades, singularmente Cataluña, Euskadi e Andalucía, que durante estas tres décadas conseguiron elevalas. Mais isto só será posible, se hai un amplo consenso e unha vontade real por parte dos partidos para mellorar a calidade do autogoberno de Galicia; algo que, ademais, permitiría reilusionar ao conxunto da sociedade galega e superar os tan fracos apoios populares recibidos polo Estatuto de 1980. Eis un proxecto polo que pular.