Cine – Páxina 11

Onte 1236: «Timbuktu»

15 de Febreiro de 2015/en Autores, Cine, Críticas, Música, Narrativa, Relixión, Vídeos/por bretemas

Abderrahmane Sissako quixo con Timbuktu ofrecer unha película con clara intencionalidade política, realizar un alegato contra o integrismo yidahista nos países subsaharianos. Xaora, conseguiu tamén un cadro visual de beleza conmovedora sobre a conquista da dignidade e o respecto das persoas.

Ambientada en Tombouctou, na lingua koyra, Timbuktu, a mítica cidade dourada do deserto, declarada patrimonio da humanidade, situada hoxe na república de Mali, a película do director mauritano pretende alertar sobre os perigos do integrismo islamista e o disparate que supón a imposición violenta e hipócrita da sharía que prohibe fumar, escoitar música ou xogar ao fútbol e recluír ás mulleres detrás do velo e das luvas.

Abofé que Sissako o consigue enfiando con sutileza unha historia principal, a da familia do pegureiro Kidane, con outras moi breves, mais dun grande impacto emotivo. Eis as escenas memorables dos futbolistas danzaríns sen pelota, a da meiga fouta ruando e desafiando as prohibicións, a da muller que nega o casamento da súa filla ou a dos rapaces reunidos e castigados a latigazos por cantar a estirpe da súa terra: «Esta é a miña terra, Timbuktu «Maliba» / a terra do amor / a terra do afecto / a terra da dignidade / está é a miña nación…»

No entanto, a cerna do filme está no devir do pegureiro tranquilo, alleo na súa jaima ás andanzas dos fanáticos, confiado no acougo da música e o amor da familia, que de súbito, por mor dunha acción fortuíta (esas coincidencias azarosas que moven as historias, das que tanto fala Paul Auster) vese obrigado a enfrontarse á irracionalidade dos yidahistas. Na dignidade do comportamento de Kidane e na afouteza resistente do motorista repartidor de auga reside certa mensaxe de esperanza da película.

Ademais, a forza da música de Fatoumata Diawara and Amine Bouhafa, que impregna de melancolía unha das cidades máis vibrantes do continente africano, e o coidado de todo o cadro visual, cunha atención á composición da paisaxe, fan aínda máis engaiolante esta traxedia política, non exenta de sutil ironía. Recoméndoa.

Onte 1222: «Still Alice»

1 de Febreiro de 2015/en Cine, Críticas, Novidades, Onte, Vídeos/por bretemas

Still Alice non é so unha exhibición interpretativa de Julianne Moore, que pode levala a obter un Óscar. É, tamén, unha peza didáctica sobre a doenza do Alzheimer e unha reflexión sobre o valor das palabras coma fonte do autorrelato que sostén a nosa identidade. Somos se lembramos, e o facemos se contamos con palabras que funcionen coma chaves, inclusores de imaxes e afectos. As palabras que se van esvaecendo até borrarse na cabeciña desa inqueda profesora de Lingüística de Columbia son as mesmas que cando faltan danan a súa capacidade de interacción co entorno profesional e familiar até deixala inane. Alice sostense apenas sobre os aloumiños da súa filla máis nova, coa que antes mantiña diferenzas, aínda que nunca rompera a comunicación. Still Alice non é unha película de temática novidosa nin sequera de narración orixinal. Porén, resulta eficaz para interrogarnos sobre a nosa fraxilidade. á que vivimos alleos, deambulando nos nosos afáns. Eis o impacto que produce a interpretación de Moore capaz de remoer ao espectador na comodidade da súa butaca.

Onte 1220: «Dáte ao lote» na Biblioteca Agora

30 de Xaneiro de 2015/en Bibliotecas, Cine, Cultura, Galerías de fotos, Lectura, Música, Narrativa, Onte, Portugal, Promoción do libro/por bretemas

A Biblioteca Agora da Coruña puxo en marcha unha iniciativa moi orixinal para promover o préstamo dos seus fondos entre o público adulto. Trátase de «Dáte ao lote», unha proposta de 26 lotes de materiais diversos (libro, cedés, documentos…) relacionados entre sí polo tema, por trasladar unha idea ou polo enfoque co que abordan unha mesma cuestión. Así, por poñer un exemplo, o lote 17 artéllase sobre a lembranza dun momento de esperanza e rebeldía no que en Portugal semellou posible construír a terra da fraternidade. Nunha mochila moi xeitosa de tea reúnense un libro, Resistencia de Rosa Aneiros; un disco, Cantigas do Maio de José Afonso; e un documental, 25 de avril: a revolução dos cravos do Instituto Camoens. Un programa de préstamo bibliotecario que asume o carácter transversal e multisoporte da lectura actual. Interesante experiencia.

Onte 1219: «Ranilda» ou o audiovisual no CEIP A Lama

29 de Xaneiro de 2015/en Animación, Beizóns, Bibliotecas, Blogs_e_libros, Cine, Educación, Lectura, Lingua, Onte, Premios, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Foi onte Seso Durán quen me abriu os ollos sobre o extraordinario traballo audiovisual que se ven realizando no CEIP A Lama. Abonda con visitar o web da biblioteca escolar, «O recanto do Leo», ou a súa páxina en Vímeo para quedar abraiado e engaiolado polas pezas producidas polo alumnado e profesorado deste centro público situado ao pé da Serra do Suído. Se Ranilda, unha curta de animación en Stop Motion, é impresionante, A escaleira deixounos coa boca aberta. Outro tanto sucedeu coas pezas que forman parte do Proxecto de Documental Integrados, «Ríos e praias en boas mans» ou «Sementa ideas, recolle futuro», nos que todo o centro traballa as competencias básicas contando coa biblioteca escolar como centro de recursos ao servizo do currículo. Un traballo recoñecido con diversos e importantes premios que demostra a potencialidade transformadora da innovación didáctica cando está inserida nun proxecto comunitario. Emocionante saber desta experiencia de escola galega, fachendosa do emprego da lingua de noso, arraizada na terra e na utilización das ferramentas comunicativas do noso tempo. Xaora, enxergando esperanza. A comunidade educativa do CEIP A Lama merece a nosa beizón e gratitude.

Onte 1215: «Birdman»

25 de Xaneiro de 2015/en Autores, Cine, Críticas, Narrativa, Onte, Premios, Vídeos/por bretemas

O éxito de Birdman ou (a inesperada virtude da ignorancia) e as súas nove nominacións aos Óscar explícase pola súa capacidade para actualizar o debate entre o éxito e o fracaso artístico ou, en termos máis xerais, entre a industria cultural do lecer e as belas artes. Empregando a ollada dunha sátira poética, Iñárritu esculca nese conflito tan vello como o propio cine, o da identidade (alma) do artista. Riggan é un actor veterano que tras a celebridade acadada como protagonista de varios taquillazos de cine de acción asume o reto de dirixir e protagonizar en Broadway unha adaptación teatral dun dos contos de Raymond Carver, «De que falamos cando falamos do amor». Unha empresa moi arriscada, case imposible, tanto dende o punto de vista humano como artístico, xa que na actual sociedade da emulación as redes sociais teñen moito maior influencia ca crítica cultural, sendo capaces de avalar ou enterrar cada un dos proxectos teatrais, cinematográficos ou literarios que tocan.

A intensidade narrativa da primeira parte da película, –baseada en grandes interpretacións dos protagonistas, reforzadas por un único plano secuencia e un ritmo de batería de jazz, ambos os dous moi sedutores para o espectador– vaise esvaecendo na segunda até crebarse nunha resolución fallida e inverosimil, por moi surrealista ou de realismo máxico que o director mexicano pretenda. Xaora, cando vemos ao protagonista voar sobre Nova York é inevitable lembrar Cos pés no aire, a gran novela de Agustín Fernández Paz, o que constitúe unha bafarada de optimismo e fachenda. Con todo, máis alá da impecable factura formal, quizais o mellor de Birdman sexa a ruptura das fronteiras entre traxedia e comedia, o que constitúe un reto interpretativo para o espectador máis curioso.

Onte 1212: Vigo no Nodo

22 de Xaneiro de 2015/en Celta de Vigo, Cine, Historia, Memoria, Onte, Recurso_didáctico, Vídeos, Vigo/por bretemas

Non puiden resistir a tentación de deixar no arquivo do blog esta peza de Vigo no Nodo, un documento de máis dunha hora no que queda retratada a cidade dende 1944 até 1971, case tres décadas de franquismo. Dende as visitas e inauguracións de Franco e dona Carme (da Casa do Mar, da Cruz dos Caídos, da factoría de Citröen…) até a de Eva Perón en 1947. Dende a procesión dos pasos de 1948 percorrendo o paseo de Afonso até as obras de Peinador e as botaduras en Beiramar, propias dunha «potencia metalúrxica».Dende a chegada a bordo do Veracruz dos viaxeiros do Santa María secuestrado por Soto e o comandante Galvão (1961) até as partidas de emigrantes da Estación Marítima. Dende a inauguración da Madroa (1971) até o Festival Musical Pop Bahía de Vigo. Dende a inaguración da primeira feira Internacional da Pesca en Bouzas até a ubicación na ría dunha plataforma petrolífera. Xaora, a alfaia desta peza é a crónica do derbi en Riazor do 13 de abril de 1970, cando o Celta enviou ao Coruña, así o identifica o speaker en tres ocasións, a segunda grazas a un gol de falta do elegante Rivera. Unha marabilla. A nosa gratitude a Beny García polo seu paciente traballo recompilatorio.

Onte 1208: «Boyhood», indagación sobre o cine e o tempo

18 de Xaneiro de 2015/en Cine, Críticas, Educación, Memoria, Novidades, Onte, Premios, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Quedei hipnotizado con Boyhood, case tres horas de cine inesquecible, capaz de reinventar o que entendemos por esta expresión contemporánea das belas artes. O tempo como tema, a infancia e a adolescencia como argumento, a familia e a educación como marcos e o work in progress como fórmula de escrita dun guión aberto ao diálogo co seu tempo alicerzan este proxecto narrativo tan singular como memorable. Doce anos tardou Richard Linklater en seguir o nobelo de Mason, dende os inicios da escola primaria até abandonar os tempos da incerteza, ao que non foi alleo o compromiso co proxecto do cadro de actores, tanto dos rapaces como dos seus pais, aos que vemos medrar e envellecer na pantalla mentres dan vida a cadanseu personaxe. Unha historia humilde, sinxela, sen mortes nin perdas, sobre a conquista do cotián, na que se desmitifica a infancia como territorio do perdido, esquecido ou soñado.

En Boyhood o tempo non é memoria nin nostalxia nin sequera saudade. O tempo é apenas a materia prima da vida, fugaz, mutante, esvaradía coma area da praia do Vao entre as nosas mans. O tempo é aquí apenas o espazo de construción da identidade, a do relato que nos define. A vida en si mesma é o grande e único acontecemento que merece ser celebrado. A vida concibida como momentos ganduxados no relato autoconstruído por cada persoa, mais tamén como indagación permanente sobre cales son os límites da verdade e da mentira.

Esta indagación aparece na conversa dos pequenos co pai no coche cando repasan os momentos da semana que merecen ser contados. Secasí, regresa no cuarto escuro do instituto, onde Mason e o seu profesor de arte esculcan os límites do futuro. Cadora na despedida do apartamento da nai, a escena máis conmovedora da metraxe, onde ela con apenas corenta anos lamenta a finitude e o propio sentido da súa vida. E na conversa derradeira enxergando o horizonte do canón, onde Linklater deita, por fin, despois de 160 minutos un aceno lixeiramente optimista. Cine que indaga no tempo. Tempo que reinventa o cine.

Como sucede na autoficción literaria contemporánea, Linklater cunha elegancia e sinxeleza extraordinarias cuestiona os límites de ficción e realidade, sendo a súa narración a que dende as marxes, sen intención ningunha de retrato sociolóxico, ofrece sentido ao relato das vidas comúns, sen acontecementos extraordinarios, desta familia de Texas de comezos do século XXI. Boyhood é unha película sobre as vidas de infancia, como o libro de Manuel Rivas; mais tamén sobre o papel da familia e da educación na procura da autonomía, esa conquista da liberdade da que falaba Paulo Freire.

Mención á parte merece a marabillosa banda sonora, que require unha análise devagariño. No entanto, quedo con «Hero», unha balada de Family of the year, utilizado nunha das escenas máis memorables da película. Poucas veces recomendo máis vivamente acudir o cine e deixarse levar (sen prexuízos) por unha candidata (con aparencia indie) aos Óscar 2015.

Perfil lector

13 de Xaneiro de 2015/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Bibliotecas, Cine, Cultura, Lectura, Libro, Libro_electrónico, Música, Teatro, Xornalismo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre os datos do Barómetro do CIs do mes de decembro sobre a lectura e as preferencias culturais.

A publicación do barómetro do Centro de Investigacións Sociolóxicas (CIS) do pasado mes de decembro achega, entre outros temas sobre os que foron consultadas 2.447 persoas de 49 provincias, datos valiosos para coñecer o perfil lector e as preferencias culturais da sociedade española actual, sometida ás dificultades dunha situación económica mala ou moi mala para o 82 % das persoas preguntadas e inmersa nas incertezas provocadas polo tránsito entre os modelos de comunicación cultural impresa e dixital.

O primeiro que chamou a miña atención foi o dato do 65 % da poboación lectora de libros, situado xa bastante preto do 70 % da media europea (Islandia acada o 85 %) e lixeiramente por riba do 63 % do último dos estudos sobre hábitos de lectura e compra de libros da poboación maior de 14 anos, publicado pola Federación de Gremios de Editores de España a comezos de 2013. A pesar de que un 35 % das persoas consultadas polo CIS confesen que non len nunca ou case nunca un libro, hai pola contra un 29,3 % de cidadáns que len todos os días, como hai un 69,1 % que len decote os xornais, e un 82 % que len textos longos en Internet (webs, blogs ou redes sociais), porcentaxes elevadas que demostran que o hábito lector comeza a chantar raíces na nosa sociedade.

A lectura como actividade cultural interesa a un 61,7 % dos cidadáns consultados, porcentaxe só superada pola música (73,4 %) e polo cine (67,8 %). Como tamén é moi salientable que para o 61,6 % das persoas lectoras a distración e o goce sexan as razóns principais polas que dedican tempo á lectura, sendo o 23, 4 % as que len por estar máis informadas ou mellorar a súa cultura e o 15 % as que o fan obrigadas, sexa por razóns de estudo ou de traballo. Cifras desmitificadoras que sitúan o perfil lector actual no terreo das actividades de lecer e que quizais expliquen as razóns polas que a novela, e os seus diversos subxéneros (histórica, negra, romántica…), é o xénero preferido para o 72,4 % das persoas que se declaran lectoras. O que parece coherente co feito de que a elección do libro de lectura corresponde nun 58,4 % a un criterio personal, aínda que un 27,1 % confesa seguir as recomendacións de familiares e amizades, sendo para o 64 % dos enquisados o tema do libro o seu criterio principal de escolla.

Retrato do perfil lector que se completa con outro dato non menos relevante: o 91 % das persoas lectoras escollen a súa casa como o seu espazo preferido de lectura, e xa noutro rango moi inferior no traballo e nos transportes públicos, o que redunda no carácter da lectura como actividade cotián vencellada ao ámbito familiar e ás actividades que se realizan no tempo de descanso. O que quizais explique que só o 28,6 % recoñeza ter visitado nalgunha ocasión a biblioteca pública no último ano, mesmo a pesar da relevancia que estas institucións culturais están tendo na dinamización da lectura nas comunidades locais.

Outro dato significativo deste barómetro do CIS é a estimación de 8,6 como o número de libros lidos en España por habitante e ano, unha cifra que queda moi lonxe da doutros estados europeos con maior febre lectora como Finlandia (47), Islandia (40), Noruega (18) ou Alemaña (15). Como tamén é sorprendente que só o 50 % das persoas consultadas mercase algún libro no último ano, sendo 5,96 a cifra media de libros mercados por habitante e ano. Como non deixa de semellar chamativo que o 41,8 % das enquisadas declare que utilizou un libro como agasallo nalgunha ocasión.

No entorno actual de tránsito entre os soportes do libro impreso e dixital, é salientable que o 80 % das persoas lectoras expresen a súa preferencia polo libro impreso, o 11,1 % polo electrónico, e o 8,7 % utilice ambos os dous formatos, sendo o 22,70 % os que recoñecen contar na súa casa cun e-reader e o 38,7 % cunha “tableta”. Xaora, a porcentaxe aumenta no caso da lectura dixital dos xornais até o 28,2 % e até o 33 % o das persoas que consideran que no futuro o electrónico será o principal soporte de lectura, aínda que un 42 % cren que convivirán os libros analóxicos e os dixitais. Datos que convén relacionar co feito de que o 77 % das persoas consultadas recoñece conectarse todos os días a Internet sexa polo seu ordenador ou teléfono móbil. Comportamentos que expresan a consolidación da hibridación da lectura, como denominamos á coexistencia de soportes impresos e electrónicos, aínda que o modelo dixital se continúe concibindo polos lectores máis como un futuro inevitable ca como unha realidade en transformación.

En definitiva, o barómetro do CIS presenta un perfil lector que vincula á lectura coas actividades culturais de lecer, como a música e o cine, sometidas todas á fraxilidade dun modelo que no caso do sector do libro aínda está moi lixeiramente hibridado. Mágoa que non contemos cun estudo galego no que se teña en conta a lectura na nosa lingua.

Onte 1201: «Leviathan»

11 de Xaneiro de 2015/en Cine, Críticas, Onte/por bretemas

Leviathan, a película de Andréi Zviáguintsev, comeza e remata con senllos longos planos secuencia que percorren a beleza fría do mar de Barents, ao norte de Rusia, onde emerxen os cascos de embarcacións náufragas e o esquelete dunha grande balea. Ósos que representan a Leviatán, ese monstro da corrupción da Rusia de Putin, o tema central desta desacougante e desoladora película na que corren pola pantalla ríos de vodca e de bágoas. A corrupción dun sistema fracasado que corroe todos os ámbitos da vida social. A do poder político, representada por un alcalde pallaso e borrachuzas, amparado pola violencia. A da administración de xustiza e da policía, sometidas ao poder político. A do poder relixioso, encarnada no pope da igrexa ortodoxa e os seus patéticos discursos de falsa espiritualidade, capaz de someter ao poder político. Unha desfeita moral que corroe as relacións familiares e a cada un dos individuos enfrontados a súa incapacidade para enxergar un futuro.

Leviatán reinterpretado por Andréi Zviáguintsev pola figura do guindastre que nunha das escenas finais (de enorme tristeza) leva por diante a casa do protagonista, un pobre mecánico que ousou enfrontarse ao poderoso coa intención de manter o seu predio.

Gustei da estratexia narrativa de Zviáguintsev, capaz de combinar a lentitude introspectiva dalgunhas escenas dramáticas, coa vertixe doutras nas que aparece o humor e a sátira desapiadada, como naquela memorable do tiro ao blanco sobre os retratos das figuras da URSS. Como é maxistral a utilización da elipse narrativa, capaz de explicar ou retratar nuns segundos as situacións máis complexas dun guión moi ben resolto.

Leviathan propón ao espectador unha indagación non contemplativa sobre a degradación moral e as escasas posibilidades de comunicación e de solidariedade de seres humanos aos que se lles nega a liberdade e o seu futuro. Aquí hai poucas posibilidades para o optimismo. A coincidencia citada dos planos iniciais e finais aconsella mantérmonos á espreita. Esa besta mariña da corrupción continúa na beiramar.

Onte 1199: Barómetro lector

9 de Xaneiro de 2015/en Artes Visuais, Cine, Cultura, Internet, Lectura, Libro_electrónico, Lingua, Música, Onte, Política, Recurso_didáctico, Sociedade, Socioloxía, Teatro/por bretemas

O barómetro do CIS do pasado mes de decembro publica uns datos de interese para coñecer o perfil do lector actual en España e as súas preferencias culturais. Entre os datos que fun anotando no caderno saliento os seguintes.

O 35 % das persoas consultadas non le nunca, o que deixa ao 65 % coa consideración de poboación lectora, xa bastante perto do 70 % da media europea. Entre as lectoras destaca que case un terzo confesa ler todos os días, sendo en todo caso sempre máis mulleres ca homes. Sendo para o 61 % a distracción e o lecer a razón principal pola que dedica tempo á lectura.

Outro dato que non pode pasar desapercibido é o dos 8,6 libros lidos por habitante e ano como media en España, moi lonxe dos 47 de Finlandia. Con respecto aos hábitos lectores é destacable que o 91 % das persoas lectoras escollan a casa como o seu lugar preferido para ler e que case o 80 % prefiran o soporte impreso ao dixital, aínda que xa unha clara maioría a que recoñece a hibridación lectora e un 33 % aposte pola utilización no futuro do soporte dixital como principal.

A elección do libro de lectura corresponde nun 58,4 % a un criterio personal, aínda que un 27,1 % segue as recomendacións de familiares e amizades. O 64 % confesa elixir o libro polo tema e só o 50 % mercou algún exemplar no último ano, aínda que o 41,8 % o utilizou como agasallo nalgunha ocasión. Nun 72, 4 % a novela, e os seus diversos subxéneros, é o tipo de lectura preferida. Neste barómetro lector non pode pasar desapercibido o feito de que un 77,9 % recoñezan que se conectan diariamente a Internet e que apenas o 28 % visitasen algunha biblioteca ao longo do ano.

Por último, o barómetro do CIS tamén achega información sobre as preferencias das persoas consultadas sobre as diversas artes e produtos das industrias culturais. As preferidas son a Música (73,4 % das persoas consultadas), o Cine (67,8 %), a Lectura (61,7 %) e o Teatro (39,6 %).

Datos polos que non é dificil identificar tendencias dos comportamentos lectores do noso tempo. Sería excelente contar cun estudo deste tipo en Galicia, no que se valorase a lectura en lingua galega.