Repensar a Reconquista

No artigo da semana (non aparece na web de «Faro de Vigo») propoño unha dupla proxección para a efeméride da Reconquista: como festa primeira do Casco Vello e como festa do Vigo futuro.

Non son un fanático da Reconquista nin tampouco teño fobia ningunha contra ela. A figura do capitán Bernardo González del Valle «Cachamuíña», o noso heroe local por excelencia e primeiro gobernador militar do novo Vigo, merecíame apenas o respecto de ser lembrado na balada que a el e a María Pita dedicou Siniestro Total («ron ron la botella de ron…»). O seu heroísmo na noitiña do 27 de marzo de 1809 desfacendo a machada a porta da Gamboa –canto menos así o relataba en 1810 José Fernández y Neira en Proezas de Galicia, a primeira crónica publicada en galego no século XIX, logo recollida e fixada por José de Santiago e Gómez na súa Historia de Vigo de 1896– considereino unha glorificación hiperbólica dun acontecemento que supuxo outro triunfo do pensamento absolutista fronte os valores republicanos (liberdade, igualdade e fraternidade) que representaban as tropas mercenarias ao mando de Jacques Antoine Chalot. 

Porén, despois de douscentos anos, aquel levantamento contra a invasión do exército francés, que despois supuxo o recoñecemento como tal da nosa cidade e a concesión por parte do consello da rexencia en 1810 do título de «fiel, leal, e valerosa», compréndese con maior obxectividade. Fronte as fabulacións, erros e manipulacións interesadas (froito da historiografía romántica do século XIX), que se foron transmitindo acriticamente dunhas a outras obras da nosa historia local,  a actual historiografía salienta unha nova perspectiva nos acontecementos: a Reconquista viguesa foi un levantamento dos paisanos que sen axuda de estado ningún se mobilizaron para defender a vida e as propiedades das súas familias.

Así o argumentan con datos e documentos as obras publicadas máis recentes sobre a cuestión: os libros de Eduardo Rolland (Reconquista. Vigo en armas) e Xosé Ramón Barreiro Fernández (Historia social da Guerra de Independencia en Galicia), ambos os dous editados por Xerais este ano, e a serie diaria de Antonio Giráldez Lomba sobre o «Bicentenario da Reconquista» e a semanal de Javier Mosquera sobre «Protagonistas da Reconquista de Vigo», ambas as dúas publicadas en Faro de Vigo. Fronte a inexistencia dun exército regular, o pobo galego (labregos, mariñeiros e cregos), organizouse en 261 alarmas comarcais que, dispostas ao longo da costa e da raia portuguesas, se comunicaban dende lugares estratéxicos mediante sinais de fume e fogo. Segundo Barreiro Fernández, as alarmas mobilizaron por este sistema a 200.000 persoas e 17.000 oficiais, elixidos polo pobo, que fixeron fronte á invasión das tropas napoleónicas para defender o seu e aos seus.

Esa foi a clave política da primeira revolución popular galega do XIX e esa debería ser a chave coa que en Vigo deberíamos abrir, fóra de calquera exacerbado localismo ou da exaltación de glorias e enseñas militares (que non veñen ao caso), este ano a efeméride da Reconquista e o vindeiro o bicentenario do recoñecemento da cidade como tal. A Reconquista non pode ser máis ca unha festa cívica e popular compartida por todos os sectores sociais vigueses. Dende esta perspectiva é posible repensar o modelo de celebración da efeméride proporcionándolle unha dupla proxección: a primeira a de intensificar o ritmo do proceso de reconquista cívica do Casco Vello como un espazo urbano identitario de encontro e convivencia; a segunda a de convertir esta data no referente cívico e popular da planificación estratéxica da cidade e do seu carácter metropolitano.

Afortunadamente a primeira proxección xa está en marcha dende hai anos, grazas ao esforzo dos veciños do Casco Vello que promoven contra vento e marea a invención dunha festa civil que constitúe un pretexto necesario para que o resto dos vigueses reconquistemos durante unhas horas as ruelas dun barrio que o desarrollismo franquista e a desidia das corporacións democráticas abandonaron no esquezo e na degradación. Esta festa popular e laica (algo tamén moi meritorio) constitúe unha oportunidade para descubrir as mudanzas que se están producindo no Casco Vello, para coñecer as edificacións patrimoniais recuperadas ou en proceso de selo, para gozar da peonalización ou para visitar o renovado tecido comercial e hosteleiro do barrio. A Reconquista é a festa primeira do Casco Vello.

Porén, a segunda proxección está por desenvolver. O acto institucional  artellado arredor da entrega dos títulos de «Vigueses distinguidos» non abonda para acadala. Precísase un acontecemento de maior calado que facilite a participación popular no deseño do Vigo do novo século. A posibilidade de artellar un grande foro, congreso ou rede social virtual sobre o Vigo do 2030 ou 2050 (a cidade dos nosos netos) podería ser unha posibilidade a considerar. A Reconquista debería ser a festa do Vigo futuro.

A responsabilidade dos bipartios municipais

No artigo da semana reflexiono sobre a responsabilidade decisiva dos bipartitos municipais para visualizar a existencia dunha alternativa ao poder conservador. Creo que ineludible abandonar o seu modelo bipolar, apostando polo transversalismo e o consenso. 

Ilustración: Vigoblog.

A lingua e as présas de Feijoo

No artigo da semana de Campo de Granada abordo o dilema que debe resolver Feijoo arredor da promoción do galego. Reproduzo o texto xa que non aparece na web de Faro de Vigo.

A lingua e as présas de Feijoo

As declaracións recentes de Alberto Núñez Feijoo sobre a súa intención de recuar dende a Xunta de Galicia nas políticas de fomento do galego son moi preocupantes. Se estes anuncios retrógrados se concretan como primeira medida política do novo goberno, asistiriamos a unha ruptura sen precedentes do consenso autonómico acadado hai case tres décadas arredor do estatuto das dúas linguas que se falan en Galicia. Unha medida que, sen dúbida, esgazaría ao país e a súa cidadanía en dúas metades, o que tería consecuencias políticas e sociais imprevisibles xa que a lingua galega é o primeiro ADN de todos os cidadáns que residimos en Galicia e de todos aqueloutros que aquí deixaron as súas raíces e a levan ou a adquiriron polo mundo adiante. O galego é o idioma que a todos nos abraza (tanto dos que o utilizamos como o dos que prefiren instalarse no castelán), unha raíz chantada no futuro sobre a que todos temos responsabilidade.

No entanto, comprendo que estes anuncios de Feijoo, concretados, polo momento, na intención de derogar o decreto de fomento do uso do galego no ensino, obedecen á súa urxencia por vender o éxito da súa vitoria (e, por ende, a de Mariano Raxoi) á prensa conservadora madrileña, obsesionada na súa persecución das políticas de normalización lingüística, baixo a falsidade de tratarse dunha “imposición” dos partidos nacionalistas cataláns, vascos e galegos. Enredado nesa tea de araña, apupado polas agullas de Jiménez Losantos e Pedro J. Ramírez, o futuro presidente da Xunta realizou na COPE unhas declaracións tan imprecisas como alarmantes sobre a liberdade dos pais para elixir a lingua da aprendizaxe da lectura e das “materias troncais”. Afirmacións que non teñen encaixe coa actual estrutura da rede educativa galega e co desenvolvemento normativo sobre o uso da lingua galega emanado da Lei de Normalización de 1983. Como quere Feijoo organizar os colexios e institutos en función deste modelo de elección? Apoiará a segregación do alumnado en función da lingua vehicular escollida polas familias? Haberá aulas ou centros castelanófonos e outros galegófonos? E os pais e nais que quixeren continuar como modelo lingüístico mixto vixente? En tempos de crise, valorouse o custe económico do modelo? Sendo a primeira medida de goberno, implantarase xa o vindeiro curso? É compatible este modelo de elección co obxectivo, establecido nos currículums vixentes, de que todo o alumnado ao remate da ESO posuirá idéntica competencia no emprego de ambas as linguas oficiais? E que facemos co profesorado?

Mais paradóxico aínda é que estas declaracións de Feijoo á COPE sexan contraditorias co programa do PP-G (presentado como “un contrato integral co pobo galego”). Nesas máis de trescentas páxinas nada se fala dun modelo educativo de elección lingüística, salientándose, pola contra, a aposta dos conservadores polo trilingüismo para todos, co “obxectivo de que ao remate da lexislatura a metade dos centros sexan trilingües impartindo un terzo das materias en inglés, outra en castelán e outra en galega”. Outrosí sucede co espazo dedicado á “Lingua Galega”, onde se recolle a aposta do PP-G “dende as súas fondas conviccións galeguistas para garantir que todos os cidadáns de Galicia puidesen exercitar os seus dereitos lingüísticos en liberdade, e, particularmente, os que elixen o galego, dada a situación de marxinación histórica” ou o seu compromiso de “garantir o equilibrio e proporcionalidade nas materias que se imparten en galego e castelán no sistema educativo, permitindo a necesaria flexibilidade”. Posicións programáticas matizadas, das que podemos discrepar, máis moi afastadas doutras caracterizas pola belixerancia galegófoba.

Señor Feijoo, aclárenos, a que debemos atender: ás súas declaracións a Jiménez Losantos (que o animaba, tamén, a deixar de falar en galego no Parlamento) ou ao programa publicado polo seu partido? O seu goberno vai apostar polas teses de monolingüismo galegófobo defendidas por sectores moi minoritarios como Galicia Bilingüe ou vai facelo pola continuidade das políticas de promoción da lingua galega enmarcadas polo consenso alicerzado dende a Lei de Normalización Lingüística, no que participan todos os partidos e as forzas sociais? Na intelixencia e na afouteza para resolver felizmente este dilema, residirán boa parte das súas posibilidades para que comece sendo o presidente de todos galegos (tamén deses máis de oitocentos mil que non o votamos) ou o primeiro que promoveu dende a Xunta de Galicia políticas de extinción da nosa lingua. Señor Feijoo, nas súas mans queda o futuro do noso idioma. Precisa tempo para resolver un dilema que merece unha reflexión serena e profunda, nesta súa aposta e do seu partido, xogámonos o futuro do ADN de todos os galegos.

Veredicto homófobo

No artigo da semana amoso a miña indignación polo veredicto homófobo emitido polo xurado que xulgou o crime da rúa do Porto do mes de xullo de 2006.

Quedei abraiado cando lin as informacións aparecidas estes días a raíz do veredicto do xurado popular que exime da responsabilidade de asasinato a Jacobo Piñeiro Rial, a persoa que no xuízo celebrado na Sección 5ª da Audiencia Provincial de Pontevedra en Vigo confesou que matara a Isaac Pérez Treviño e a Julio Anderson e que logo prendera lume ao piso da rúa do Porto viguesa onde estes vivían. Como a tantos outros cidadáns, a sorpresa inicial sobre este veredicto do “crime da rúa do Porto” –ocorrido o 12 de xullo de 2006– convertiuse en aberta indignación cando analizamos os motivos polos que o xurado exculpou ao acusado de dobre asasinato e furto, beneficiándoo coas eximentes completas de lexítima defensa e de “medo insuperable” e condenándoo só polo delicto de provocar o incendio coa intención de borrar as súas pegadas. Segundo o xurado popular o homicida confeso (así o testemuñou á policía no momento da súa detención en 2006) non tiña intención de matar as súas vítimas, senón que, despois dunha tarde e dunha noite de marcha na que consumiron varios gramos de cocaína e cubatas de whisqui, actuou movido polo medo a ser violado e asasinado por elas, debido a un «estado de pánico que anulou a súa capacidade de comprender a ilicitude do que facía».

Semella incrible que a este xurado popular non lle abondase para condenar ao único acusado por este duplo asasinato as probas e testemuñas presentadas durante a vista polos peritos da Policía Científica, polo sarxento de bombeiros que coordinou a extinción do incendio ou pola confesión do propio acusado que admitiu terlles atestado 57 puñaladas, 35 a Isaac e 22 a Julio. O relato destas testemuñas, que xa coñeciamos dende as informacións de prensa de 2006, é estremecedor. O corpo de Isaac apareceu nun cuarto, cuxa porta estaba “rebentada”, presentaba numerosas feridas; tiña un cable atado ao pescozo e suxeito a unha pata da cama. O corpo de Julio estaba no salón coas mans atadas ás costas cun cable, co colo seccionado e tapado cunha manta. Ambos os dous cadáveres apareceron parcialmente calcinados.

A reconstrución do relato do acontecido despois dos homicidios non é menos arrepiante. O acusado permaneceu varias horas na vivenda. Tivo tempo para ducharse, disimular as súas feridas, pechar as fiestras, abrir a chave do gas, prender cinco focos de lume (dous deles nos propios corpos) e saír pola porta tan pancho cunha maleta na que levou o que atopou de valor na vivenda. Comportamento que durante o xuízo tanto a fiscalía como a acusación particular consideraron obedecía ao propósito de «facer crer que as vítimas foran obxecto dun roubo violento». Todo un auténtico relato de horror e crueldade de senllos asasinatos nos que os corpos aparecen maniatados e degolados.

Porén, a pesar de todas estas evidencias, semella que para a decisión absolutoria do xurado popular foi determinante, como sinalaron varias crónicas xornalísticas, a intervención do acusado, facendo uso do seu dereito á derradeira palabra. Intervención na que se ben recoñeceu ter acoitelado a Isaac e Julio e pediu perdón a súa familia, asegurou bagoando que a «culpa non fora de ninguén, é culpa de cómo son». Sexa pola credibilidade outorgada a intervención tan emotiva do acusado (as crónicas xornalísticas salientaron que provocou as bágoas dalgúns membros do xurado) ou polo peso concedido aos argumentos manexados pola defensa, todo apunta a que o polémico veredicto absolutorio estivo moi determinado pola condición homosexual das vítimas.

Semella que sobre o xurado pesou, como ten sinalado moi oportunamente Carlos Callón, o chamado “pánico homosexual”, unha estratexia homófoba utilizada adoito para impedir a condena ou para reducir as sentenzas dos agresores de gais. Admitindo esta suposta síndrome de “pánico homosexual”, calquera persoa (xeralmente un home) acusada de violencia contra unha persoa gai vería diminuída a súa responsabilidade no delicto por esta condición psicolóxica patolóxica que lle provocaría ter recibido unha insinuación sexual por parte da súa vítima, que xustificaría calquera agresión sobre ela, mesmo o asasinato.

É probable que, como sinalou o avogado da acusación particular, se as vítimas dun acontecemento semellante a este fosen dúas rapazas, o veredicto do xurado popular sería radicalmente diferente. Non teño dúbida de que neste escandaloso e indignamente veredicto emerxen todos e os máis resesos prexuízos homófobos. Agardemos que as solicitudes de nulidade da vista por “falta de motivación” e por “contradicións” no veredicto, presentadas pola Fiscalía e pola acusación particular sexan aceptadas polo Tribunal Superior de Xustiza. Como reclaman milleiros de persoas na iniciativa promovida en Facebook, esta sentenza debe ser emendada decontado.

Transversalidade

No artigo da semana analizo algúns dos datos da enquisa máis recente do CIS (pode baixars en pdf) e propoño unha reflexión para que na previsible segunda lexislatura do bipartito algunhas cuestións pendentes, temas de país, sexan abordados dende unha perspectiva transversal.

Tren de cercanías

No artigo da semana reclamo que o tren de proximidade sexa unha das prioridades da vindeira lexislatura.

Todos con Ferrín

Foto J. de Arcos
No artigo da semana animo a participar na Homenaxe Nacional a X. L. Méndez Ferrín que se celebrará en Vigo o vindeiro venres, 6 de febreiro, a partir das oito da tarde no Auditorio do Centro Social Caixanova. Faro de Vigo publica, tamén, unha longa conversa de Fernando Franco con Ferrín. Unha entrevista de lectura moi recomendable.

Bibliotecas de barrio

No artigo da semana expreso as miñas beizóns á consellaría de Cultura de Vigo pola súa aposta de creación de bibliotecas muncipais de barrio, que deben ir cubrindo a nefasta carencia bibliotecaria viguesa.

Instalados na crise

No artigo da semana alerto sobre a importante dimensión da crise do sector da automoción en Vigo, con importantes efectos sobre o emprego.