Vigo-A Coruña

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da noticia da campaña «Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo», organizada polas asociacións de hoteleiros de ambas as dúas cidades, reflexiono sobre un novo modelo de relación estratéxica entre elas.

Gustei da iniciativa de colaboración entre os empresarios hoteleiros de Vigo e A Coruña anunciada o pasado xoves. Con motivo do día dos namorados, entre o vindeiro sábado 11 e o domingo 19 as parellas viguesas e coruñesas poderán hospedarse na cidade amiga cun 25% de desconto, só con demostrar que residen nalgún dos concellos da outra área metropolitana. Esta iniciativa de mercadotecnia hoteleira, xerada para promocionar en tempos de crise o chamado “turismo de proximidade”, preséntase cun moi suxestivo lema publicitario: “Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo”. Recupérase así o fío da memoria das xeracións humildes dos nosos pais e avós que viaxaban á cidade herculina a gozar da noite de vodas ou a xoldra das excursións de domingo, organizadas pola peña Xaburú, a comezos dos anos sesenta, con motivo dos partidos co noso eterno rival.

Esta orixinal iniciativa privada de irmandade entre as cidades da oliveira e da torre, tivo o seu precedente cultural o pasado 15 de decembro na “Acción Urbano Océano Lugrís”, un neocontubernio galaico organizado conxuntamente pola asociación cultural viguesa A Nave das Ideas e pola coruñesa In Nave Civitas. Naquel sábado desenvolvéronse de forma simultánea, en ambas as dúas idades actos de homenaxe ao xenial pintor Urbano Lugrís. Nacido na Coruña en 1908 e finado o nadal de 1973 en Vigo, o que fora alma mater das revistas “Brétemas” e “Atlántida” demostrou nos seus cadros que Vigo (“Xouba City” para el) e A Coruña (“Percalinópolys” na súa terminoloxía) son a fin de contas a mesma cidade atlántica. O pintor máxico da ría nosa, dos portos do Berbés e Bouzas, o autor do cuarto do vello mariñeiro evidenciou na súas cámaras de marabillas e nos seus murais que vigueses e coruñeses respiramos idéntico arrecendo do pedramol mesturado coa maruxía da galerna.

Estas dúas iniciativas privadas, ás que debemos engadir os termos do acordo de fusión do que foron as caixas nosas –hoxe, magoadamente, en perigo inminente de perda irreparable–, demostran que é posible superar os localismos pailáns que dende hai tres décadas dificultan a colaboración fraterna entre Vigo e A Coruña, dúas cidades que, a pesar de ter fasquías moi diferentes, constitúen os motores económicos da Galicia actual. Cooperación estratéxica no proxecto de modernización de Galicia que sabemos non pode impedir unha competencia estimulante entre ambos proxectos urbanos, como a que desenvolven os seus equipos de fútbol no terreo de xogo, unidos esta tempada pola angueira do ascenso a primeira división. Só asumindo esa estratexia de cooperación e competencia os portos de Vigo e A Coruña poderán asegurar o seu futuro no marco da rede portuaria da fachada atlántica europea. Idéntica estratexia deberá levarse na xestión de Peinador e Alvedro, dous aeroportos que, a medio prazo, poden desaparecer se non demostran a súa complementariedade con Lavacolla e a súa capacidade de competir co portuense de Sá Carneiro. Outrosí sucede cos contedores culturais públicos, especialmente os magníficos museos de ambas as dúas cidades, cuxa complementariedade temática permitiría integralos nunha oferta turística única moi atractiva e alternativa á estratexia compostelá do sepulcro.

Ademais, os concellos de Vigo e A Coruña deben cooperar no desenvolvemento da lei das áreas metropolitanas e do novo mapa urbano do país, esixindo que isto constitúa unha prioridade na política autonómica, cando estamos xa ás portas dunha nova lexislatura. Como ambos os dous deben manter a firmeza institucional necesaria para que a prioridade principal da actuación do Ministerio de Fomento en Galicia sexa a finalización no último prazo previsto, ano 2013, do eixo atlántico ferroviario que unirá as dúas cidades de forma permanente en pouco máis dunha hora, o que constituirá un feito case revolucionario para o recoñecemento mutuo de ambas as dúas veciñanzas. O que non debería levalos a esquecer a demanda histórica de que ambas as dúas cidades estivesen unidas por unha autovía gratuíta, alternativa a esa AP-9 que levan décadas expoliando os nosos petos.

Sometida a cidadanía de ambas as dúas cidades ás penurias das políticas de consolidación fiscal, cos niveis de desemprego disparados, co anuncio do atraso das obras do tren e co que foron as caixas nosas na UVI, esta estratexia de competencia e cooperación entre as dúas grandes cidades galegas é unha prioridade política. Vigo e A Coruña deben compartir estratexia para saír da crise no marco dun novo proxecto de autogoberno galego. Deixemos a pacífica rivalidade para o eido futbolístico, mais aínda cando é moi probable que o derbi de abril en Balaídos sexa un encontro decisivo e moi emocionante xa que Deportivo e Celta semellan determinados a loitar entre eles polo ascenso directo.

 

Consello Municipal de Cultura

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do peche do arquivo fotográfico Pacheco e do Museo Liste, propoño a creación do Consello Municipal de Cultura no concello de Vigo.

Vigo comeza a identificar síntomas dunha desfeita da súa política cultural. A importante redución das cantidades que as administracións públicas destinan á cultura, a devaluación da programación da que foi a caixa nosa, como algúns excesos na creación de contedores sen proxecto estratéxico, son factores que na súa converxencia ameazan con provocar un auténtico desastre para unha cidade que, dende hai tres décadas, asumíu a cultura como un dos eidos da súa moderna identidade urbana.

O formidable arquivo fotográfico Pacheco, almeiro principal da memoria viguesa da primeira metade do século XX pechou coa fin do pasado ano. Dende entón, os responsables da concellaría de Cultura e Festas non renovaron o contrato ao equipo de profesionais responsable da recuperación da primeira colección fotográfica viguesa. Nada se sabe do futuro desta peza primeira do patrimonio vigués nin tampouco de cal vai ser o futuro do Centro Galego de Fotografía, cuxas obras están a piques de finalizar no Casco Vello. Un centro onde estaba previsto reunir as valiosas coleccións fotográficas municipais dos arquivos Pacheco, Ksado e Vigovisións. Coleccións ás que se deberían engadir o fondo Llanos, adquirido pola que foi Consellaría de Cultura e depositado no Museo Etnográfico de Ribadavia, e mesmo o arquivo privado de Magar, imprescindible para entender o Vigo dos últimos cincuenta anos.

O Museo Etnográfico Liste anunciou esta semana o peche das súas instalacións. O museo da Pastora, probablemente un dos mellores centros didácticos da cultura tradicional galega, viña funcionando dende 1999 grazas ao financiamento principal do concello de Vigo. Tras a redución drástica desta asignación municipal, cando o BNG xestionaba as áreas de Cultura e Patrimonio Histórico, que pasou no orzamento de 2011 dos 96.000 a 6.000 euros anuais, semella que por un erro nunca subsanado, o propietario do museo anuncia, coa intención de liquidar as débedas, a posibilidade de vender algunha destas pezas únicas e de trasladar o museo a Oseira.

Tampouco é para botar foguetes a situación do Marco, o museo máis vistado da cidade e o centro de arte contemporánea que convoca en Galicia maior número de visitantes, xa que no ano 2011 acadou os 70.000 rexistros de entrada, o que non está nada mal. A pesar destas cifras alentadoras e da calidade da súa programación, o museo de Príncipe sobrevive grazas ao esforzo financeiro do concello de Vigo que achega 800.000 euros, que cubren máis do 50% do seu orzamento anual, agardando as achegas comprometidas polas administracións xestionadas polo PPdeG, que forman parte do seu patronato, a Xunta de Galicia e a Deputación Provincial de Pontevedra. Como preocupación continúa existindo sobre cal vai ser o futuro do Museo do Mar de Galicia, a nosa alfaia de Alcabre, dependente agora da Secretaría Xeral de Cultura da Consellaría de Cultura e Educación, que inicia unha nova xeira, tras a destitución do seu primeiro director, Pablo Carrera, quen durante nove anos loitou case en solitario e con poucos recursos por desenvolver un proxecto museístico esencial para Vigo e para Galicia. Outrosí sucede co futuro de Verbum de Samil, do museificado espazo arqueolóxico do Castro e mesmo coa recén reaberta Pinacoteca, ubicada no reconstruído Pazo de Arias Taboada, onde se exhibe unha parte da colección municipal de pintura galega.

Diante dunha situación tan crítica para o futuro de todos estes contedores culturais vigueses, á que habería que engadir a incerteza existente sobre a creación da Biblioteca do estado na Panificadora, un proxecto do que nada se sabe dende hai meses, e a indefinición sobre os contidos da programación musical (Are More, Transforma e Marisquiño, entre outros festivais de referencia), non abonda só con laiarse pola falta de recursos froito dos retallazos das políticas de consolidación fiscal. No entanto, a cerna da desfeita actual está na carencia dunha política municipal sostible e a longo prazo no eido da cultura, que fose máis alá das querenzas das diversas persoas responsables da Concellaría de Cultura como dos avatares da composición e dos equilibrios de cada goberno municipal. Vigo precisa dun proxecto cultural estratéxico, canto menos para unha década e media, integrador dos necesarios plans municipais de museos e bibliotecas, así como das políticas de fomento da lectura e da creación artística nas diversas modalidades. Un plan que contemple, ademais, o modelo de xestión e financiamento destes contedores e dos centros cívicos que achegan servizos de dinamización cultural nos barrios. A creación dun Consello Municipal de Cultura, onde os sectores sociais, culturais e políticos participasen nun debate aberto e plural, axudaría moito a reconducir a crise actual.

Moaña na memoria

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo comento a aparición dos dos volumes de Moaña. Historia fotográfica, publicados pola Asociación Cultural Nós.

No formidable anfiteatro da ría, para os vigueses a península do Morrrazo é moi importante xa que é o primeiro horizonte que enxergamos. O perfil montañoso atlántico da ribeira dereita, o que vai dende o estreito de Rande, presidido polo monte Faro de Domaio, até a Costa da Vela, marca o noso referente vital. Sobre esa liña do ceo espellamos decote albores, brétemas e ballóns e sobre ela nacen os lueiros e as lumieiras de cada unha das nosas noites.

Deitadas nas abas do macizo do Xaxán, por baixo da serra de Domaio, esténdense as catro parroquias tradicionais sobre as que en 1874 se fundou o actual concello de Moaña: San Pedro de Domaio, Santa Baia de Meira, San Martiño de Moaña e San Xoán de Tirán. Outra das abellas da nosa ribeira, que nos seus 138 anos de historia transformouse ao xeito de vertixe de viliña de pescadores na actual cidade litoral de case vinte mil habitantes. Dous libros recentes, “Moaña. Historia fotográfica” (tomos I e II), recuperan unha parte desa historia centenaria. Publicados pola Agrupación Cultural Nós de Moaña, estes dous volumes de máis de duascentas páxinas e trescentas cincuenta fotografías cada un deles, forman parte dunha triloxía coa que se pretende ofrecer un relato visual das mudanzas de Moaña ao longo do século XX.

Dende hai tres décadas os membros da Agrupación Cultural Nós de Moaña desenvolveron unha actividade pioneira na recuperación da memoria fotográfica local. Xa en 1980 e 1982 organizaron por diferentes bares, locais veciñais e espazos educativos de Moaña exposicións fotográficas sobre a vida social, costumes e paisaxes do concello. Dende entón, grazas á colaboración veciñal e contando coa axuda de diversos arquivos fotográficos públicos, foron capaces de atesourar un arquivo fotográfico que na actualidade conta con máis de cinco mil pezas. Un patrimonio que foron poñendo en valor en diversas públicacións: “Moaña onte” (álbum fotográfico, 1987), “A imaxe recuperada” (álbum que duplica o número de pezas do anterior, 1999), “Moaña no século XX” (DVD, 2007), “Domaio no século XX” (2008) e “Moaña, onte e hoxe” (2008). Publicacións que alentaron á cidadanía a participar no proceso de construción social da memoria facilitado pola fotografía histórica.

O éxito popular daquelas obras, como supoñemos sucederá con estes dous formidables tomos sobre a historia fotográfica de Moaña, débese a que estes humildes cartaces envellecidos, a maior parte realizados por fotógrafos anónimos de estudio, algúns gardados coma ouro en pano en todas as casas, conservan o fulgor da vida doutrora. Estas fotos entusiasman xa que transforman aquel “instante decisivo” do que falaba John Berger en eternidade, por que fan outra vez familiar o que antes era descoñecido, e, sobre todo, por que son capaces de provocar o asombro diante dunha lembranza imprevista. Esa capacidade de xerar memoria compartida fai estes libros imprescindibles para a identidade e cohesión dunha comunidade local.

Nestes dous extraordinarios tomos recupéranse paisaxes de Moaña, inimaxinables neste século XXI. Eis as canteiras de Meira, as do Cocho e as da Borna, nas que traballaban centos de canteiros portugueses e subministraban a pedra coa que, hai cen anos, se construíron os peiraos do porto de Vigo. Devólvese, ademais, a memoria tráxica dos naufraxios do “Ave do Mar” (1956), grazas ás estremecedoras imaxes de Bene, fotógrafo de “Faro de Vigo”, ou do “Centoleira” (1964). Reconstrúese o pulo do mundo do traballo, fosen os estaleiros de ribeira, de Benito Ferradás, Pedro Riobó, Marcelino e Vedeal; o da construción das primeiras bateas de Domaio; a factoría de conservas “A Guía”; o das atadeiras no Vaticano, o marisqueo en Meira ou o de tantas tripulacións da ardora.

No capítulo dos retratos ábrese unha xanela necesaria para a memoria escolar e para render homenaxe a aqueles que durante o 36 foron fondeados e asasinados, como o alcalde José Fandiño Pidre e o presidente de “Solidaridad Marinera” de Moaña José Paz Pena. No entanto, o corpo principal dos libros está constituído pola presenza das xentes populares. Aquí están as procesións de San Martiño e as marítimas do Carme. Aquí están as feiras do 3 e do 19. Protagonismo teñen tamén os días de xoldra, as excursións, as vodas e as comparsas de entroido, cuxa existencia está documentada con letras e músicas dende 1913. Nunha vila de tradición musical non falta as imaxes dos seus gaiteiros, como Manuel Barreiro “Budiño” e o seu grupo Brisas do Mar, nin das súas corais nin dos seus numerosos grupos yeyés dos anos sesenta. Tamén aparecen nos libros os bailes de Lestón, os cines Maravillas e Prado e mesmo as conferencias no Ateneo de Moaña, un dos referentes da cultura galega moi a comezos dos anos setenta. Toda unha fervenza de vida e memoria. Moi recomendables.

Vigo, innovación e marca

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da celebración do foro Vigo Innovación, propoño unha reflexión sobre a necesidade dun proxecto de planificación estratéxica como saída á crise actual:

O domingo 8 de xaneiro, Antón Costas Comesaña, catedrático de Política Económica da Universidade de Barcelona, publicou un magnífico artigo nas páxinas de «Faro de Vigo» baixo un título aparentemente provocador: «Vigo: innovar o languidecer». Este egrexio veciño de Matamá, hoxe vicepresidente do Cercle d’Economía de Barcelona, puxo o dedo na chaga afirmando que «se Vigo quere evitar esmorecer de xeito imparable polos efectos da crise sobre os seus sectores industriais punteiros, a automoción e a construción naval, debe reinventar os seus vieiros como cidade, nun proceso radical de innovación». Para iso propuxo cinco receitas: 1ª reter e atraer á xente nova; 2ª ofrecerlle vivendas asequibles; 3ª acuñar o «viguismo» como marca; 4ª promover a cooperación entre os innovadores e 5ª contar cun «goberno local intelixente» capaz de implicar a toda a cidadanía nesta estratexia.

Efectivamente, nada podemos obxectar ao diagnóstico de Antón Costas sobre a crise de Vigo e os seus perigos. A pesar do seu carácter de cidade económica-emprendedora, caracterizada ao longo da súa historia bicentenaria por un contaxioso dinamismo innovador, Vigo hoxe esmorece a causa da súa crise industrial, só comparable á que sufríu hai tres décadas, cando coincidiron a reorientación da actividade de Citröen coa reconversión do sector naval e a taxa de desemprego chegou ao 30%. O número de expedientes de regulación de emprego (ERE), a diminución da actividade do pequeno comercio e do sector de servizos, así como as cifras de emprego do último ano demóstrano. Segundo os datos da Consellaría de Traballo, a comarca viguesa pechou 2011 con 46.028 persoas desempregadas, das que 31.759 viven en Vigo, concello no que a taxa de paro se sitúa xa á altura do 21,52 % da media do estado, á cabeza de Galicia. Vigo é un dos puntos negros do desemprego en España.

Ademais do paro, temos outros importantes problemas. Tras a escandalosa valoración de Novacaixagalicia por parte do FROB, xa ninguén pode negar o fracaso rotundo da operación da fusión das caixas de aforro galegas. Fracaso (económico e político) que expresa, quizais mellor ca ningún outro, este esmorecemento. Un proceso de deterioración da que foi a nosa primeira ferramenta financeira durante máis dun século que se agravará coa segunda e inminente onda de fusións destas entidades. Absorbida por outro banco (quizais o de «La Caixa»), é probable que cada vez fiquen menos pegadas do compromiso daquela «caixanova» coas empresas e emprendedores vigueses, así como o importante apoio achegado obra social ao tecido cívico e actividade cultural.

Se non abondase co fracaso da nosa entidade financeira, a crise ameaza o futuro das nosas infraestruturas básicas de comunicación: aeroporto, porto e ferrocarril. No último ano Peinador perdeu destinos, frecuencias e pasaxeiros á mesma velocidade que aumentaron as tarifas dos seus billetes. O porto de Vigo ten moitas dificultades para conseguir a súa consideración de porto nodal da Rede Transeuropea de Transportes. E o atraso da chegada do AVE a Vigo, tanto o que nos uniría con Madrid como o do Eixo Atlántico, xa é unha evidencia que acepta xa até o vigués campión do optimismo. Ademais dos efectos retardatarios da imposibilidade de artellar un diálogo político capaz de poñer en marcha a imprescindible Área Metropolitana de Vigo, que quedará adiada outra lexislatura máis.

Para evitar continuar devalando, o Vigo metropolitano precisa contar cunha estratexia de planificación prospectiva guiada tanto polas luces da innovación e da formación en todos os sectores, como polas identitarias dunha cidade industrial e marítima capaz de liderar o proxecto dunha Galicia europea e atlántica. Vigo precisa reinventarse, mais sen esquecer a súa memoria, aproveitando as súas potencialidades, que as ten, como cidade internacional do automóbil e como vello porto transocéanico, dous dos referentes que foron conformando a nosa marca internacional. Para superar este devalo, xa non abondará, pois, coa coraxe da nosa clase traballadora defendendo os sectores produtivos de noso e co dinamismo dos nosos emprendedores que abriron as rotas do mar de Vigo. Precisarase, ademais, como sinala o decálogo elaborado tras o Foro Vigo Innovación, promovido pola Zona Franca, unha profunda mudanza do modelo produtivo, xa que «as cidades que non sexan capaces de ofrecer algo que as outras non teñen e contar cunha imaxe de marca propia quedarán paralizadas no tempo e non serán capaces de saír adiante e superar a crise con garantías de futuro». Para poder reiventarse, Vigo precisa, como lembrou Antón Costas, doses elevadas de intelixencia e xenerosidade política capaces de implicar a todos os emprendedores e á cidadanía nesta estratexia.

Campo do Fragoso CXVI

/en , , , /por

VITORIA FRÍA
O partido da noitiña de onte demostrou que o fútbol é un estado de ánimo no que inflúe, entre outras circunstancias, a temperatura. O Celta saíu moi frío neste primeiro encontro do ano, tanto como o que sofrimos os sete mil e pico celtistas que acudimos a Balaídos. Os de Herrera, sometidos aos rigores da temperatura e a un exceso de confianza, perderon toda a primeira parte para facerlle algún dano a un pechacancelas que polo seu xogo de ataque e pola súa actitude nunca o pareceu. Durante este período, os de D’Alessandro asoballaron aos celestes e, sen dúbida, mereceron marcar. Xa no primeiro cuarto de hora, comezaron as dificultades para o Celta, incapaz de sacar a pelota xogada. Só un magnífico Álex –até agora, a estrela celeste da tempada– creaba un pouco sentido entre tanto barullo e un oportunísmo Oier retallaba o derradeiro pase catalán. Porén, os catro dianteiros de noso, colocados (incomprensiblemente) na mesma liña, eran incapaces de crear situacións de superioridade. Foron a excepción apenas dúas xogadas. No minuto 24, un saque de falta de Quique de Lucas dende a banda esquerda que o gardarredes tarraconí respondeu cunha fermosa pombiña. No 43 un remate de David Rodríguez a un pase vertical longo, quizais un chisco de máis, de Bermejo. Aí quedou toda a ansia atacante do Celta durante un período no que nunca lle colleu o entusiasmo ao xogo. Pola contra, o Nástic chegaba con asombrosa facilidade por mor da dificultade de Oubiña para ocupar todo o centro. Rodri perdoou cando Yoel, noutro deses seus erros que curtan a respiración á bancada, estaba batido. Pouco despois, Powell embarullouse diante do porteiro de Arbo. Xogada que se volveu a repetir na biqueira de Longás. Unha mágoa para os de D’Alessandro que tamén o intentaron dende lonxe cun cacheirón de Morán. Yoel semellaba accesible, máis imbatible para eles. Tras o descanso, o Celta saíu máis revolucionado pola entrada de Joán Tomás, que xerarquizou aos catro dianteiros celestes creando a posibilidade de paredes interiores e unha maior apertura polas bandas. Así chegou o formidable gol de cabeza de Roberto Lago, nunha acción de auténtica coraxe, tras unha excelente asistencia dende a banda dereita de Quique de Lucas. Aí semellaba ir a pique a lancha do Nástic. Tras o golazo, Orellana, moi confuso durante todo o encontro, debeu sentenzar nun deses lanzamentos tan precisos que poden bicar o poste a quince centímetros. Con tan tímido marcador por diante, os celestes non foron capaces de pechar o encontro. Pagárono durante os vinte minutos finais nos que sufriron moito, tanto como os seus seareiros. Só o acerto defensivo de Oier e Túñez (unha estraña parella de centrais, moi agresiva e dinámica, que está resultando boísima para a seguridade do equipo) e unha notable recuperación do xogo de Oubiña evitaron o empate dun Nástic que, a pesar das múltiples oportunidades, demostrou de novo ser incapaz de bater a Yoel. Jorge D’Alessandro desesperábase na banda, meu pobre! Para os celestes o mellor desta noite tan fría foron os tres puntos que permiten continuar en cabeza. O fútbol non só vai ser toque e beleza para a galería. Esta vitoria fría debe ser outro chanzo para o ascenso.

Apretas tensas

/en , , , , /por

Magoadamente o artigo da semana en Faro de Vigo é a nosa humilde homenaxe ao benquerido Isaac Díaz Pardo

“Eu non fixen nada” era a frase preferida por Isaac Díaz Pardo para expresar a súa gratitude en tantas das homenaxes que recibíu no derradeiro treito da súa vida. Esa humildade, lonxe de calquera figura retórica, formaba parte esencial da personalidade deste “xigante comprimido”, como o definíu o seu amigo Valentín Paz Andrade, deste home de ollada penetrante e de enerxía concentrada capaz de encabezar o proceso modernizador de Galicia durante máis de sete décadas.

Co seu pasamento e tras unha vida plena, Galicia perde ao seu Leonardo do século XX, a ese artista contemporáneo total (pintor, deseñador, grafista e ceramista). A ese empresario modernizador, capaz de acrisolar unha marca e un estilo de facer e comunicar uns produtos tan desexados como valorados polos seus clientes. A ese político sen partido, republicán e galeguista, militante da causa da liberdade da cidadanía galega e da humanidade enteira. A ese soñador pragmático, a ese editor eficiente, paciente e comprometido, a ese investigador da cronoloxía de Galicia, a ese fotógrafo afeccionado compulsivo. Mais e sobre todo, perdemos a ese ser humano agarimeiro que fixo da cultura da acollida o primeiro sinal de identidade das empresas nas que participou.

Formado como cartelista no estudio do seu pai, con apenas dezaseis anos, fixo aqueles carteis a prol do Estatuto asinados como Xalo. Proeza que culminou cando fixo falar, por vez primeira, as pedras de Galicia, ás da Praza do Obradoiro, pintando sobre elas: “SI” ao Estatuto de Galicia. Tras as labaradas destrutoras do alzamento militar e a onda de violencia que acabou coa vida do seu pai, Camilo Díaz Baliño, cuneteado nun foxo de Palas de Rei no nefasto agosto do 36, naquel período dificil e de enorme miseria intelectual da Galicia da década dos corenta desenvolveu unha traxectoria artística exitosa como pintor. Tras formarse na Escuela de Bellas Artes de San Fernando de Madrid, tivo os seus contactos iniciais co deseño industrial da man de Carlos Sáinz de Tejada. Logo viaxou a Siena, Florencia e Roma para enchouparse dos mestres renacentistas e a Londres, onde expuso con repercusión notable os seus óleos e entrou en contacto con algúns desterrados republicanos españois, como Luis Cernuda.

Probablemente, foi aquel contacto co mundo do exilio o feito decisivo que o levou a tomar a decisión radical de abandonar a súa carreira de “pintor de éxito” e cando asumíu a súa condición de artista contemporáneo. Foi o tempo no que xermolou a súa idea bahausiana, arrebatadamente moderna, de que o seu proxecto creativo debía abranguer unha pluralidade de linguaxes, privilexiando a relación coa industria, sen que isto excluíse o seu compromiso social e comunitario. Isaac constituíase, así, hai sesenta anos nun enxeñeiro de futuro que concibíu, igual que os seus admirados Seoane e Castelao, unha Galicia proxectada no mundo do seu tempo, mais sempre disposta a recuperar a súa memoria roubada. Velaí como se forxou o proxecto intelectual, empresarial e cultural –tres termos para el inseparables– dun dos heroes da Galicia contemporánea: o pasar dunhas formas (os sinais dun sistema propio de expresión das manifestacións da cultura) exclusivamente funcionais a outras que, ademais de funcionais, expresaran o contexto no que foron feitas.

Desa complexa determinación saíron os proxectos empresariais aos que Díaz Pardo entregou a vida até o seu alento derradeiro: Cerámicas do Castro (fundada en 1948), que comezou empregando as materias primas utilizadas no antigo Sargadelos para fabricar pezas de aprezable calidade, e, logo, en Arxentina, Cerámicas de Magdalena (en 1955). De novo no país, o Laboratorio de Formas de Galicia (1963), que promoveu xunto aos seus grandes amigos da cultura do exilio bonaerense (Luís Seoane, Lorenzo Varela, Rafael Dieste e Antonio Baltar), concibido como plataforma para promover unha serie de empresas recuperadoras da memoria histórica de Galicia: o Museo de Arte Contemporánea Carlos Maside ou Ediciós do Castro. E, xa por último, o complexo industrial de Cerámicas Sargadelos de Cervo (1968), a formulación da industria cultural de maior relevo e transcendencia do noso tempo. Sargadelos foi, dende entón, o símbolo da Galicia moderna e eterna, recollida nun prato ou nunha cunca, nunha alfaia diminuta das que deseñaba a súa compañeira Minina ou nunha escultura da serie de Alba de Gloria.

Home de presenza livián e silenciosa, Isaac traballou arreo como primeiro responsable empresarial, deseñador, creador, promotor de Sargadelos; como editor de Ediciós do Castro –onde publicou esa extraordinaria colección “Documentos para a Historia Contemporánea de Galicia”, coa que se abriu a recuperación da memoria republicana de Galicia–, como membro de patronatos e fundacións múltiples –entre elas a do Museo do Pobo Galego, da que foi un activo promotor–; como articulista semanal aceirado e crítico. En todas estas actividades, Isaac loitou contra a desmemoria que baleira de contido trascendente calquera nova iniciativa. A memoria para el foi garantía de lucidez e de compromiso, de respecto tanto pola tradición, moitas veces roubada ou ocultada (pensemos na do exilio), como, polo futuro, xa que constitúe a cartografía máis detallada para encaralo con esperanza.

Déixanos en herdanza a súa memoria de ferro, forxada tras un percorrido vital recollido no arquivo legado á Cidade da Cultura, imprescindible para entender a historia da Galicia recente. Déixanos, sobre todo, a súa pegada humana, a máis decisiva. A do seu espírito retranqueiro e piadoso que acuñou frases memorables: “Que bonito país e que carallo de xente”. A da súa cultura do abrazo, fixada no peche das súas cartas, tan brillante como emotivo: “Apretas tensas”.

Ano Ferreiro

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo comento o inicio do ano dedicado ao centenario de Celso Emilio Ferreiro e o cincuentenario da publicación de Longa noite de pedra.

Este ano 2012, que agardamos sexa ventureiro e sereno, será o do poeta Celso Emilio Ferreiro. Celebraremos o centenario do seu nacemento, o 4 de xaneiro 1912 en Celanova, e o cincuentenario da publicación na colección Salnés da editorial Galaxia da primeira edición de Longa noite de pedra, o seu poemario esencial e libro insignia da memoria cívica e literaria de varias xeracións. O poeta que reclamou “voz e voto”, o grande poeta político e social da Galicia contemporánea, o poeta galego do século XX, probablemente, máis querido e popular volverá ser lembrado e apupado en Galicia e fóra dela.

O primeiro obxectivo da celebración de ambas as dúas efemérides debe ser ampliar a divulgación e o estudo da obra ferreiriana. Tras a reedición anotada de case todos os seus libros en lingua galega dentro da Biblioteca das Letras Galegas de Xerais, de varias antoloxías ilustradas dedicadas ao público infantil e das novas edicións en Xerais da súa obra poética e narrativa en galego completas, así como parte da xornalística, aquela que inclúe os artigos publicados na sección “La jaula de los pájaros raros”, recuperada no volume titulado Semblanzas, crónicas e artigos, ao longo deste 2012 publicaranse os seus textos literarios no xornal ABC e unha edición bilingüe galego e castelá de Longa noite de pedra por parte de Auga edicións. No entanto, será a agardada publicación da monumental biografía literaria do poeta, que está preparando Ramón Nicolás, tras unha minuciosa consulta dos arquivos familiares, a que probablemente desvele aspectos até agora privados do autor de O soño sulagado. A descuberta recente por parte de Nicolás de dous poemas inéditos en libro, “Mozo” (un texto que data nos anos 60) e “O atraco” (publicado na revista “Correo de Galicia” de Buenos Aires en 1969), adianta algunhas das novidades que coñeceremos dun autor insuficientemente estudado do que faltan aínda por descubrir cuestións relevantes na súa actividade política ou no seu traballo como editor e promotor cultural.

Unha ferramenta esencial para a popularización da figura de Ferreiro no centenario será a nova páxina web na que por vez primeira se presenta cos recursos hipertextuais (arquivo fotográfico e fonoteca incluídos) a súa traxectoria biográfica e cronoloxía literaria. Un recurso didáctico moi valioso para achegarse a unha figura sempre moi valorada no eido educativo, que contará, ademais, cunha exposición multimedia que percorrerá centros escolares e bibliotecas e coa fermosa iniciativa didáctica “Cen anos, cen poemas en Celanova”, apoiada pola asociación de comerciantes da súa vila natal. Os concertos que se están preparando axudarán a poñer en valor os textos dun autor presente en máis de trescentas cancións, traducidas a máis de vinte linguas e musicadas por autores das máis diversas procedencias e estéticas. Non se pode esquecer que Ferreiro –o letrista máis prolífico da música de noso– continúa presente na conciencia da sociedade actual por medio dos ritmos rap de Dios ke te crew, como noutrora o fixera da man de Voces Ceibes, Benedicto, Bibiano, Fuxan os Ventos, Pucho Boedo, Luís Emilio Batallán, Amacio Prada, Jei Noguerol, Xocaloma, Aquenlla, Astarot, Pilocha ou Suso Vaamonde, entre outros.

Coa maior parte da obra traducida ao castelán, a celebración do centenario debería contribuír a proxección internacional de Celso Emilio. O goberno da municipalidade de Caracas aprobou colocar unha placa co texto “El poeta que sintió a súa pueblo” na Cuarta transversal, a rúa onde Ferreiro viviu os sete anos da súa estancia en Venezuela. A publicación da edición en inglés de Longa noite de pedra, traducida por Jonathan Dunne, coincidindo no mes de agosto cos actos de celebracion en Vigo do cincuentenario da publicación deste poemario, suporá outro pequeño milagre nesa difícil estratexia de visibilizar a literatura galega no mundo.

Con todo, presinto que o máis importante deste centenario será volver a comprobar a actualidade dos poemas de Celso Emilio Ferreiro. Mergullada nas incertezas tremendas desta crise do capitalismo financeiro, sometida a retallazos dolorosos que amplían inxustamente as desigualdades, a cidadanía galega do século XXI precisa enxergar luces. Aí reside unha das funcións desa poesía necesaria, a que alenta na loita contra a inxustiza, o paro, a emigración, a guerra, a destrución da natureza ou a defender o tesouro da lingua de todos, temas fulcrais na obra deste noso poeta clásico, indignado e rebelde. Coma a de Rosalía, coma a de Curros ou a de Pondal, a de Ferreiro é a voz perenne do escritor nacional. Sei que neste seu centenario, a súa voz afouta continuará poñendo o dedo na chaga, investigando no coñecemento da verdade do seu tempo, do noso tempo.

Figuras viguesas da memoria

/en , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío da colocación da escultura de Manuel Castro na rúa do Príncipe e da publicación dos novos libros de Gerardo González Martín por Ediciones Cardeñoso, reflexiono sobre a identidade viguesa:

Moitos vigueses quedamos gratamente sorprendidos cando atopamos o pasado venres, ao comezo da rúa do Príncipe, a escultura de Manuel Castro, o popular vendedor de Faro de Vigo. Esta peza de bronce, de tamaño natural e fasquía realista, realizada por Jandro, lembrará a unha das figuras populares do Vigo da segunda metade do século XX, aquel vendedor de prensa que voceaba polas rúas do centro os xornais e era capaz de soster en equilibrio un faro co furabolos dereito, unha proeza que moito nos impresionaba aos rapaces daquel tempo.

Esta escultura de Manuel Castro é un activador de memoria xa que representa a toda unha xeración de figuras populares viguesas de hai catro ou cinco décadas. No seu furabolos de bronce reflíctense as carreiras daquel Toniño que, durante os descansos, corría o perímetro da lameira de Balaídos ou a presenza do Cordovés, tamén celtista apaixonado, e vendedor de lotaría. Alí están espellados Chuchete e Ismael, tan coñecidos en Teis e Lavadores. Non falta NAF, o vagamundo peregrino, nin sequera Manolito Soler, artista estrela dos cabarés Brasil e Fontoira. Mais e sobre todo, este bronce representa a toda unha xeración de heroes anónimos daquel tempo difícil, persoas que traballaban coma Castro nas rúas viguesas e das que esquecemos ou nunca coñecimos o seu nome: os serenos, os limpabotas da Estación Marítima ou de Flamingo, os afiadores, os fotógrafos de minuto e os vendedores de parisién da Alameda, as carrexonas e pescantinas do Berbés, as vendedoras dos mercados, algúns barbeiros, os taxistas e choferes de coches de punto, os tranviarios e gardas municipais… Todo o Vigo popular e humilde que, dende agora, ten outra icona.

Non deixa de ser curiosa a coincidencia fortuíta da inauguración desta escultura de Manuel Castro coa publicación do libro Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso, 2011), magnífica biografía de Gerardo González Martín sobre a figura do cronista deportivo de Faro de Vigo Manuel de Castro. Un libro delicioso que relata tanto a peripecia vital do promotor da fusión entre os equipos do Fortuna e do Vigo, que en 1923 daría pé á creación do Celta de Vigo, como do que foi o decorrer deportivo en Vigo durante a primeira metade do século pasado. Neste libro imprescindible para a nosa historia local, González Martín reconstrúe co maior detalle todo o proceso do nacemento do fútbol en Vigo, dende o primeiro partido no recheo, o 23 de xaneiro de 1895, entre oficiais da flota británica, até que o Celta conseguiu o 19 de abril de 1936 o seu primeiro ascenso a Primeira División, sendo, tamén, o primeiro club galego que acadaba semellante fazaña. Manuel de Castro cubriu xornalisticamente os Xogos Olímpicos de Antuerpe e París, crónicas que reuníu en senllos libros de moito éxito popular no seu tempo; colaborou na revista Nós cunha sección de “Notas deportivas” que, magoadamente, non tivo a continuidade que merecía. Esta magnífica biografía de Handicap, figura viguesa que conta cun monumento en Balaídos dende 1956, axudará a poñer en claro algúns capítulos da historia deportiva viguesa e a contribuír a completar outro da historia local, a do seu xornalismo deportivo.

O mesmo Gerardo González Martín, reedita e actualiza este nadal outro libro de referencia no eido da historia local, El orgullo de ejercer de vigués (Ediciones Cardeñoso, 2011), no que reúne cinco biografías doutras tantas figuras viguesas: Manuel Olivié Cousiño, José Cao Moure “PPKO”, Tomás Mirambell, Antonio Sanjurjo Badía e Ángel Urzáiz. Ambientado naquel Vigo inquedo das dúas primeiras décadas do século XX, no que probablemente se alicerzou o que é a cidade contemporánea, cunha forte identidade industrial e marítima, este libro amosa que a condición viguesa principal é a da adscrición por cidadanía. Con estas biografías, de indubidable interese didáctico para a formación dos nosos escolares, González Martín amosa que ao futuro de Vigo contribuíron coa mesma teimosía tanto os que aquí naceron –o editor PPKO e Manuel Olivié, dous dos seus maiores propagandistas– como outros que aquí chegaron, como o catalán Mirambell, alcalde e presidente do Celta, o andaluz Urzáiz, chamado popularmente “o ministro honrado”, ou o sadense Antonio Sanjurjo Badía, un dos forxadores da tradición metalúrxica viguesa. Somos, pois, cidade de permanente acollida dende hai máis de dous séculos, algo que nunca debemos esquecer.

A escultura de Manuel Castro, como estes dous libros de González Martín, ou os libros recentes de Xerais sobre o Vigo dos oitenta, contribúen á recuperación da memoria local dunha cidade un chisco desmemoriada e aínda xove como é Vigo. Unha tarefa que debe ser continuada coa intención de formar a unha cidadanía viguesa integradora e orgullosamente galega.

5.1. Lingua propia

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a resolución do Valedor do Pobo sobre un libro de texto de Coñcemento do Medio.

A resolución do Valedor do Pobo relativa a un expediente de queixa sobre o contido dun libro de texto de Coñecemento do Medio de 5º de Primaria, presentada por un político vigués, constitúe un grave erro pedagóxico, ademais de pór en evidencia o desamparo no que se atopa todo o referido ao uso, o estatus e mesmo a aprendizaxe de e sobre a lingua galega no actual sistema educativo non universitario. Outra desfeita de consecuencias educativas nefastas provocada por parte daqueles sectores políticos que de forma máis ou menos explícita pretenden erradicar a presenza do galego en todos os ámbitos da sociedade. Sectores galegófobos que se desentenden do noso actual marco de convivencia –baseado nos consensos amplísimos forxados e actualizados durante tres décadas arredor do estatus da lingua galega– recollido tanto no Estatuto de Autonomía do 81 como na Lei de Normalización Lingüística de 1983.

A pesar de que a maior parte desta resolución do Valedor do Pobo se ocupa de cuestións de lexislación educativa, referidas a autonomía do profesorado e dos centros na elección dos recursos didácticos e no papel da Administración Educativa na súa supervisión, a cerna do erro desta resolución reside en admitir sen xustificación ningunha que este libro de texto recolle un “contido incompleto sobre a regulación Estatutaria das linguas oficiais en Galicia”. Valoración determinante que descoñecemos se é froito do informe que sobre a queixa subscribiu o subdirector xeral de Ordenación e Innovación Educativa da Consellaría de Educación ou do criterio dos redactores da resolución, tras a súa investigación sumarial e informal. En todo caso, abonda con lermos devagariño e con criterio didáctico as catorce páxinas da magnífica unidade didáctica dedicada a “O Goberno de Galicia”, incluída no libro de texto da editorial Vicens Vives obxecto da polémica, para decatármonos que por ningures existe un tratamento incompleto dos contidos curriculares establecidos para este nivel do terceiro ciclo de Primaria no referido ás institucións de goberno de Galicia, ao Estatuto de Autonomía ou aos símbolos de Galicia no marco establecido pola Constitución española para o Estado Autonómico. Para maior abondamento, se alguén pode albiscar algunha dúbida, na terceira páxina da unidade lémbrase nun recadro superior: “A Constitución establece que o castelán é a lingua oficial de España”, sendo “a lingua oficial única en 11 Comunidades Autónomas e en Ceuta e Melilla. Nas demais comunidades, segundo dispoñen os seus Estatutos de Autonomía, existe outra lingua oficial: O galego é a lingua oficial de Galicia…”

Semella que para os redactores da resolución do Valedor do Pobo, non abonda que na escolma de artigos do Estatuto de Autonomía (un texto de 57 artigos) recollida na cuarta páxina da unidade deste libro de texto só aparecesen os tres apartados do primeiro artigo e o primeiro do quinto (o xa famoso 5.1), aquel que reza “A lingua propia de Galicia é o galego”. Aí nesa liña semella estar a cerna da queixa e de resolución tan errada como inoportuna, nesta afirmación que expresa o carácter do idioma galego como patrimonio colectivo e primeiro lazo de cidadanía, que vincula a todos os cidadáns da Comunidade Autónoma Galega, tanto aos que o falan decote como aqueloutros que non o fan, propio tanto dos que aquí naceron como aqueloutros que viñeron a Galicia a construír o seu futuro e  o das súas familias. Esa afirmación do galego como lingua de encontro da cidadanía (un contido de carácter axiolóxico, que desenvolve a competencia social e cidadá, presente tamén no currículo do nivel) queda perfectamente abordada no libro de texto que o Valedor  recomenda á Consellaría de Educación “non sexa utilizado, en tanto o seu texto non sexa corrixido”. Afirmación –a lingua propia de Galicia é o galego– que na mesma tarde na que se coñeceu a resolución oín nun acto público dos beizos do actual conselleiro de Educación e dun maxistrado do Tribunal Supremo. Cal é a razon que non poida aparecer como tal nun libro de texto de Educación Primaria?

Non deixa de ser sarcástico que nesta unidade didáctica apareza outro recadro que reza do seguinte teor: “A misión principal do Valedor do Pobo consiste en recoller as queixas dos cidadáns e cidadás sobre as posibles violacións dos seus dereitos  e liberdades por parte da Administración”. Quen ampara aos cidadáns das resolucións erradas do Valedor do Pobo como esta, cando o seu criterio ademais é seguido pola Xunta de Galicia? Quen ampara aos cidadáns que queremos facer uso dos nosos dereitos lingüísticos e utilizar o galego en todos os ámbitos da vida social? Achegándonos aos días de Nadal, non está de máis que desexemos que sexa a estrela dos afectos a que guíe a lingua galega, unha luz que a todos e todas une.

O noso tren

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da inauguración da liña Avant entre A Coruña e Ourense, reflexiono sobre o que entendo debera ser un modelo vertebrador do territorio do ferrocarril galego.

A apertura da liña de velocidade alta entre A Coruña e Ourense e a solicitude do PP ao Goberno en funcións para que non licite determinados treitos reabre o debate sobre a chegada da alta velocidade. É comprensible que o pasado sábado os responsables da dirección do PSdeG-PSOE, tras unha derrota electoral sen paliativos, recibisen coa onda ao ministro de Fomento, cualificando con grandilocuencia o feito como histórico. Porén, non se pode agochar que a posta en marcha deste tren que corre a máis de 200 km por hora entre Santiago e Ourense, evidencia tamén algúns dos erros cometidos nas últimas tres décadas sobre a reforma dos camiños de ferro e, en xeral, sobre a planificación das infraestruturas de transportes en Galicia.

Afeitos como estamos os galegos, quizais pola nosa condición xeográfica atlántica, a ser os últimos en gozar das modernidades viarias da historia –abonda con lembrar que durante o franquismo fomos os últimos en completar o plan REDIA de estradas nacionais, cando no eixo mediterráneo xa contaban coas primeiras autoestradas; ou como na democracia a apertura das nosas autovías con Castela realizouse despois da inauguración do primeiro AVE con Andalucía– recibimos a chegada deste tren veloz con máis escepticismo ca entusiasmo. Prudencia e desconfianza máis que xustificadas tras o anuncio do presidente da Xunta de que nos plans do goberno do pontevedrés Mariano Rajoy a finalización das obras do enlace ferroviario coa meseta adiarase, canto menos, até 2018. Outrosí sucede coa finalización do chamado Eixo Atlántico ferroviario, que debería unir Ferrol coa fronteira portuguesa, para o que se enxergan as peores perspectivas, tras declinar o goberno luso a realización das obras no seu territorio.

Tras a apertura do treito do AVE Santiago-Ourense, as áreas metropolitanas de Vigo e A Coruña, ás dúas rexións urbanas sobre as que se alicerza a economía e a poboación do país, continuarán afastadas por máis de dúas horas dun tren exclusivamente diurno (a derradeira frecuencia en cada sentido continúa sendo ás nove da noite), obrigando a que milleiros de persoas utilicemos decote o vehículo privado nunha carísima e incómoda autoestrada de pagamento para a que non existe alternativa ningunha doutro vial semellante gratuíto. Outrosi sucederá coas tres terminais aeroportuarias do país para as que non existen proxectos, nin sequera a longo prazo, de conexión co novo trazado ferroviario, nin tampouco cos portos principais, xa que a infraestrutura non está concibida para o uso por parte de trens de mercadorías (nin sequera durante a noite), o que dificulta, como xa se está comprobando, a apertura en Vigo da autoestrada do mar. Con todo, o caso máis inconcibible sexa o da ausencia de conexión ferroviaria cos portos exteriores de Ferrol e A Coruña, hoxe dúas obras megalómanas, dificilmente xustificables, que pretenden dobregar con formigón a vontade do mar.

Mención á parte merece que os trazados previstos polas liñas de AVE ameazan con liquidar o actual e obsoleto tren de proximidade galego, illando vilas ferroviarias centenarias como Redondela, Lalín, Carballiño ou Monforte; sen contar cun proxecto alternativo de “tren de cercanías”, esencial para a mobilidade interna das rexións urbanas Ferrol-A Coruña e Vigo-Pontevedra. Sen esquecer o papel subalterno que no calendario de desenvolvemento do AVE galego se lle concedeu a Vigo, á derradeira cidade do Eixo Atlántico á que chegará a velocidade alta e, non sabemos, cando a alta velocidade. É innegable que a incerteza sobre o que pode suceder coa prevista variante por Cerdedo aumenta coa redución drástica dos investimentos públicos anunciada por Rajoy.

Deseñado como parte do mapa radial da Alta Velocidade Española, debemos recoñecer que o custosísimo trazado do AVE galego, ademais de chegar con dúas décadas de atraso, non se axusta ás actuais necesidades do país. Galicia ten dereito a contar canto antes cunha conexión ferroviaria de Alta Velocidade con Madrid e con Porto, ninguén o dubida; mais tamén precisa conectar todas as súas cidades por un servizo ferroviario que utilice velocidade europea, sen esquecer a imprescindible interconexión entre os seus tres aeroportos e portos principais, como cos servizos de cercanías das rexións urbanas. Eis un proxecto de transporte intermodal viable, unha rede capaz de vertebrar todas as Galicias, as da beiramar atlántica coas do interior. Daquela poderíamos expresar o entusiasmo que hai cento e trinta anos cantaba Manuel Curros Enriquez na chegada da primeira locomotora a Ourense, que unía en cinco horas a cidade das Burgas con Vigo: “Velahí ven, velaí ven tan oupada, tan milagrosiña, con paso tan meigo, que parece unha Nosa Señora, unha Nosa Señora de ferro”. Ese sería o noso tren.