A proeza de Rosalía e Compañel

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos aniversarios de Rosalía de Castro e da edción de Cantares gallegos por parte do editor Juan Compañel.

Máis de medio cento de grupos de gaiteiros e gaiteiras saíron onte ás prazas, ás rúas ou ás encrucilladas do país para dar unha alborada e celebrar así o cento setenta e seis aniversario do nacemento de Rosalía de Castro. Fixérono utilizando o arranxo canónico que en 1928 gravara Avelino Cachafeiro (o gaiteiro de Soutelo) para o texto titulado “Alborada” que Rosalía de Castro situou case ao remate de “Cantares gallegos”. Ese poema inesquecible, que comeza, “Vaite noite / vai fuxindo / vente aurora / vente abrindo / co teu rostro / que sorrindo / a sombra espanta!!!”, constituíu un canto esperanzado ao labor colectivo da rexeneración da nación galega. Neses versos nos que Rosalía exconxuraba meigallos de longas noites de tristura e convocaba o novo día (“o sol que se levanta no monte verde”), non é difícil identificar o anuncio da hora de Galicia, da idea dun proxecto compartido para un país que comezaba a renacer.

Foi a do domingo, unha alborada expansiva pola Galicia enteira dun ano rosaliano por excelencia no que o 17 de maio celebraremos o cento cincuenta aniversario da publicación de “Cantares gallegos”. Dende 1863, a cidade de Vigo e o establecemento tipográfico do editor Juan Compañel Rivas quedaron unidos á proeza que supuxo a publicación do primeiro libro de poemas de Rosalía de Castro, non esquezamos, tamén o libro fundacional sobre o que se foi construíndo a literatura galega do último século e medio.

Unha proeza que tivo a súa orixe na figura de José Ramón Fernández Domínguez “Carballo”, primeiro propietario da imprenta, que a fins de 1855 escolleu como o seu impresor ao compostelán Juan Compañel, que até entón tiña en Madrid imprenta de seu. Daquel obradoiro vigués, situado entón no 14 da rúa Real  (correspondendo ao actual número 21, segundo acreditou o investigador Xurxo Martínez), sairía o 15 de xaneiro de 1856 o primeiro número do periódico liberal “La Oliva”, o “outavoz” dos progresistas vigueses, que a partir do número 106 ostentaba na súa cabeceira o lema “Periódico de Galicia”. Tras o seu peche por orde gobernativa, un ano máis tarde, foi substituído por “El Miño”, periódico que artellaba os intereses dos seguidores vigueses do Partido Demócrata e do Partido Progresista, encabezados na nosa cidade polos irmáns Eduardo e Alexandre Chao.

En 1859, “Carballo”, casado cunha das irmás dos Chao, vendeulle a Compañel a propiedade de “El Miño” e da imprenta, cando o establecemento da man do impresor compostelán xa se convertera en referencia para a maior parte dos escritores galegos daquel tempo de Rexurdimento. Será Compañel quen publique en 1856 ao mozo Manuel Murguía os seus primeiro poemas, “Nena d’ as soledades” e as súas primeiras novelas, “Desde el cielo”, e meses máis tarde “Mi madre Antonia. Primera parte del libro de un loco”. Como tamén será Compañel, tras o casamento case en secreto de Murguía con Rosalía, quen publique en 1859 dúas obras da parella: “La Hija del mar”, a primeira novela rosaliana e “La primera luz”, un libriño de lecturas que Murguía concebiu para uso das escolas de primeiras letras de Galicia, que contiña vinte e sete leccións sobre Xeografía e Historia e algunhas biografías. “La primera luz” é o primeiro libro de texto, concibido como tal, que pretendía levar o feito diferencial galego ás escolas. Murguía dedicoullo con emocionadas palabras a súa primeira filla, Alexandra, nacida en Santiago naquel ano: “E ti, miña filla, chegada onte a este val de bágoas, ti es en quen penso ao escribir este libro, aprende, filla da miña alma, a amar a esta Galicia infortunada onde naceron os teus pais e onde viches a túa primeira luz”.

A amizade con Compañel levou á parella a vivir uns meses do ano 1860 en Vigo, na casa do editor, onde se imprimirían as primeiras entregas do inconcluso “Diccionario de escritores gallegos” de Murguía e onde en 1863 se publicarían os poemarios de Rosalía Castro “A mi madre” e “Cantares Gallegos”, que saíu do prelo o 17 de maio daquel ano, segundo quedou datado no prólogo da novelista Fernán Caballero. Conta don Francisco Fernández del Riego, probablemente seguindo o criterio de Fermín Bouza Brey (responsable da edición que Galaxia publicou con motivo do centenario), que Murguía participou activamente na edición de “Cantares Gallegos”, libro que Rosalía rematou a correr. “Só estaba escrito o primeiro prego, e Murguía entregoullo á imprenta sen coñecemento da autora. Esta viuse obrigada a seguir escribindo, a medida que nas caixas demandaban o orixinal”.

Pola proeza de Rosalía de Castro e polo necesario estímulo do editor Compañel, Vigo quedou unido co proxecto histórico de recuperación e normalización da edición en lingua galega, ao que nos debemos os editores galegos contemporáneos. Unha alborada que festexamos con esperanza.

Transparencia e anticorrupción

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, a raíz da demisión de Anette Schavan, a ministra de Educación e Ciencia alemá, volvo sobre a cuestión da transparencia e a corrupción

A doutora Angela Merkel anunciou a demisión de Anette Schavan, a súa ministra de Educación e Ciencia. Nunha comparecencia de ambas as dúas diante dos xornalistas (con preguntas), a chanceler expresou que con “toda a dor do seu corazón” aceptaba a renuncia da ministra, unha das súas amigas e persoas de maior confianza dentro do seu gabinete, polo escándalo suscitado pola sospeita de plaxio da súa tese de doutoramento.

O escándalo apareceu no pasado mes de outubro, cando Schavan, até entón un modelo de servidora pública sobria e competente, debeu facer fronte a un estudo da Universidade Heinrich Heine de Düsseldorf que afirmaba que trinta das páxinas da súa tese de doutoramento en Pedagoxía, “Persoa e consciencia”, presentada en 1980, reunían “as características propias dun plaxio” e “unha intención de engano” tanto “no concepto global” como “nun número significativo de datos”. A pasada semana a Universidade de Düsseldorf invalidou o título académico da ministra, considerando probado que Schavan incluíu a mantenta no seu texto un traballo intelectual que non era seu. Tras a súa inevitable demisión, a pesar de ser moi gabada pola doutora Merkel polo desempeño público “extraordinario” á fronte do ministerio durante sete anos (e durante outros dez no estado federado de Baden Wüttemberg), Schavan anunciou a súa intención de recorrer por vía xudicial contra a decisión académica.

Máis alá das características xermánicas do caso, moi semellante ao que apartou en 2011 ao barón de Guttenberg do ministerio de defensa, privado tamén do título de doutor por plaxio, o “escándalo Schavan” amosa tanto o respecto profundísimo que na sociedade alemá se ten pola cultura, polo coñecemento, pola propiedade intelectual e polo sistema público de educación, coma polo respecto a un cargo de servizo público que non pode sofrir ningún tipo de danos nin sospeitas.

Imaxinamos un comportamento político semellante naqueles servidores públicos, que exercen en España responsabilidades en concellarías, consellarías ou ministerios, sometidos a “sospeitas”, quizais máis graves, cando non están imputados polas instancias xudiciais? Imaxinamos que pensará a chanceler alemá –non esquezamos, a que decide sobre as políticas de consolidación fiscal españolas (a temible receita da nosa devaluación interna: “máis impostos, menos salarios, mais paro”)– sobre a estratexia de “laissez faire, laissez passser, le monde va de lui même” que Rajoy escolleu para abordar o escándalo que afecta á ministra Ana Mato e ao seu exmarido, funcionario do Partido Popular? Como non é doado imaxinar a confianza que á doutora Merkel pode proporcionarlle a lentitude xudicial coa que en España se aborda a investigación de escándalos económicos e fiscais como os de Bárcenas e as sospeitas de reparto de cartos en negro entre políticos.

É probable que na abordaxe distinta dos escándalos de corrupción, protagonizados por servidores públicos, unha baseada nun modelo ético calvinista de tolerancia cero, outra nunha actitude utilitarista de cohesión corporativa, resida un diferencial doutra invisible “prima de risco”, entre os estados europeos do norte e o noso. Un diferencial moral identificable no máis recente índice de percepción da corrupción, elaborado por Transparency International. Unha táboa de transparencia na que España ocupa a posición número 30, compartida con Botswana, por debaixo do resto dos países da Unión, coa excepción de Grecia, Portugal, Italia e Polonia, moi lonxe de Dinamarca, Finlandia, Nova Zelandia e Suecia, que ocupan os primeiros lugares.

Non abonda xa con lamentar a vergonza que supón o comportamento dalgúns políticos corruptos, nin denunciar a impunidade coa que poden chegar a actuar no noso entorno. Cómpre identificar cales son os factores que mellor combaten a corrupción, para poder erradicala como unha lacra para a democracia. Entre eses factores os expertos falan da existencia de leis de transparencia fortes, respectadas polos partidos parlamentarios, garantes da liberdade e pluralidade da prensa e de acceso da cidadanía á documentación pública. Como citan que a presenza feminina nos parlamentos e responsabilidades públicas se asocia a unha cultura de goberno máis transparente e a niveis de corrupción máis baixos. Como outro factor que evita a corrupción é unha estrutura política áxil con poucos niveis burocráticos. Como é indubidable que un sistema transparente de financiamento dos partidos e un sistema electoral máis aberto e territorializado favorecería unha menor corrupción. Como, e isto creo fundamental, un nivel elevado de alfabetización (e lectura) é o axente anticorrupción máis eficaz. Neste asunto da transparencia e da anticorrupción aquí queda moito por facer.

Onte 520: Merdeiros de Vigo

/en , , , , , , , , /por

Cada Entroido prodúceme maior fachenda a recuperación dos Merdeiros, a máscara tradicional do entroido vigués. Pasaron xa unha ducia de entroidos desque publiquei en Faro de Vigo (o 25 de febreiro de 2001) un artigo titulado «Escabicheiros de Vigo», no que daba conta desta máscara citada por Xocas nos seus traballos sobre o carnaval tradicional. Foron os membros da Asociación Veciñal de Teis os primeiros que intentaron recuperar o Merdeiro, proxecto no que logo se involucrou, dende 2004, ao cen por cen, a Asociación Cultural A Revolta, a grande artífice desta extraordinaria recuperación. Esta tarde estréase na rede un documental sobre este proxecto. Beizón a Xerardo Santomé, investigador do caso, e ao resto de recuperadores dos Merdeiros, fachenda viguesa.

ESCABICHEIROS DE VIGO

Galicia toda vive estes días o Entroido, o Antroido, o Carnaval, que tanto ten, a festa das festas de febreiro, o grande teatro da rúa, a parodia e a representación do mundo rutinario, o tempo da sensualidade da carne, dos praceres do comer e do beber.

Vigo posúe unha tradición entroideira que se remonta ás tres últimas décadas do século XIX. Xosé María Álvarez Blázquez deu conta en “La ciudad y los días”, un libro que é fonte inagotable de memoria local, dos grandes desfiles de comparsas que se celebraban na cidade dende o domingo de entroido ao mércores de cinza. Durante os catro días da festa, as comitivas carnavaleiras saían do Campo de Granada e baixaban por Pracer, seguindo polas rúas de Príncipe, Ramal e Victoria, ata chegar a Alameda, onde se instalaba un grande catafalco, unha monstruosa boca de dragón de onde saía o deus Momo e a súa corte de diaños. Daquela, os disfraces en voga eran os dos deuses mitolóxicos bufos: Orfeo, Baco, Saturno, Cupido, Venus, Xúpiter…, anque non faltaban tropas árabes, cosacos lanceiros, numerosos cabaleiros da cabalo e unha banda de música traxeada de indios guerreiros.

Dos Entroidos de hai cen anos conservamos vagas pegadas dunha máscara carnavalesca propiamente viguesa: a dos escabicheiros ou merdeiros. Xoaquín Lourenzo, o entrañable Xocas, dá conta destas figuras coas que no noso Barrio de Pescadores se satirizaban ou parodiaban cruelmente aos campesiños que viñan a Vigo a limpar os pozos negros e recoller os refugallos do peixe no peirao do Berbés, o escabiche.

Xocas describe a figura do escabicheiro como a dun enmascarado que se agachaba tras unha careta calquera e vestía traxe campesiño: camisa branca arremangada, chaleco e pantalón de pano a xogo, polainas e zapatillas brancas. A parte posterior do chaleco adoviábase cunha aplicación de tea que, como a dos cigarróns de Verín ou a dos peliqueiros de Laza, representaba símbolos astrais ou animais: o sol, a lúa, un burro, un galo, unha galiña… Na cabeza levaban un pucho hemisférico de pano branco cunha tira vermella ou verde no bordo e un sol ou unha lúa de pano cosidas no alto; sobre unha faixa azul, verde ou encarnada, pendurada dun cordel atado á cintura, abaneaba unha vasoira sen mango ou unha ristra de cebolas. O escabicheiro armábase sempre cunha vara e cun farol, que podían ser substituídos por unha vella vasoira ou por unha verza, xa que acostumaba a vagar en solitario polas rúas, choutando, como fan os Troteiros de Bande, diante da xente e botando para diante o seu colgarexo.

Os merdeiros ou escabicheiros desapareceron do Carnaval vigués antes da guerra civil, como tamén foron esmorecendo outros excesos da sátira e da enchenta das máscaras tradicionais, ao mesmo ritmo que se despoboaban as nosas aldeas. O carnaval urbano de bailes de casino e círculo recreativo, do bo gusto e das boas maneiras, de disfraces bonitos e caros, colleu a quenda nas preferencias dunha festa, fortemente enraizada na tradición cultural europea medieval que, a pesar das marxinacións e mesmo prohibicións que lle impuxo o franquismo, mantivo sempre o seu carácter popular e, en certa medida, transgresor e burlesco.

Desde hai vinte e tres anos o Entroido vigués recuperou o seu pulo perdido, ó que non foron alleos os esforzos de colectivos veciñais na creación de comparsas, como a dos benditos Tarteiras, ou o labor calado, pero eficacísimo, que realizaron os centros escolares na revitalización da festa. O apoio municipal na organización dos desfiles de comparsas e a entronización do Meco para presidir o Entroido supuxo a definitiva consolidación do noso Carnaval popular.

“Mascarita, mascarita!: coñéscesme?”, velaí o contrasinal do Carnaval de noso, o de milleiros de fundas de Citröen e de humildes maruxos, os disfraces máis populares entre a rapazallada toda, que baixa insubmisa ao Centro a pasear a súa alegría provocadora. O Meco, no que queimaremos tódalas nosas ruindades, perplexo debe estar por ser obrigado a abandonar o seu catafalco na Porta do Sol; a mesma decepción que teríamos os celtistas se fósemos obrigados a abandonar a gloriosa Praza da América para celebrar os inminentes campionatos de Copa e UEFA. Velaí vai esta cidade sen criterio e sen memoria. Feliz Entroido, escabicheiros de Vigo!

Artigo publicado na sección «Campo de Granada», Faro de Vigo, 25-02-2001

Noventa anos co Celta

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á edición da Hístoria del Celta de Fernando Gallego.

Ao longo deste 2013 celebramos dúas efemérides que poñen en evidencia a centralidade de Vigo no proxecto colectivo de Galicia durante os dous últimos séculos: o cento cincuenta aniversario da publicación o 17 de maio de 1863, no prelo que o impresor Juan Compañel tiña na rúa Real, de “Cantares Gallegos”, o libro alboral de Rosalía de Castro; e o noventa aniversario da fundación o 23 de agosto de 1923 do Real Club Celta de Vigo, tras a fusión do Real Vigo Sporting e o Fortuna. Senllas efemérides que, máis alá da súa significación para a historia da literatura ou para o fútbol e deporte galegos, supoñen tamén unha oportunidade para a avivecer a nosa memoria e identidade colectivas.

Foi un 2 de febreiro de 1923 cando nas páxinas de “Faro de Vigo” o xornalista Manuel de Castro, “Handicap”, aseguraba que “o momento e as circunstancias parecían propicias para unha fusión do Vigo e do Fortuna”, os dous clubes vigueses de fútbol. Un deporte que se viña practicando no Malecón do recheo do porto desde 1895, traído polos mozos que traballaban no Cable Inglés e polos mariñeiros da escuadra británica fondeada na ría. Vigo foi unha das cidades pioneiras do balompé, sendo porén Vilagarcía a primeira poboación galega e española á que os ingleses levaron en 1875 un partido do seu moderno “foot-ball”.

Handicap propoñía a fusión dos clubes rivais, creados ambos os dous en 1905, coincidindo co primeiro campionato de fútbol de Galicia, coa intención de que Vigo e Galicia contasen cun “foot-ball máis serio, máis grande, coma nos corresponde, e non quedarnos nun plano inferior a outras rexións”. Handicap enxergaba, pois, o proxecto dun equipo galego de fútbol forte, capaz de medirse cos mellores de España e do estranxeiro. Un devezo para o que se convocou un concurso de nomes, aparecendo propostas como “Club Galicia”, “Real Atlético F.C.”, até quedar finalmente dúas “Breogán” e “Real Club Celta”. Un proxecto deportivo que coincidía co cultural e político acuñado pola revista “Nós” (“Galicia célula de universalidade”), publicación na que o xornalista vigués colaborou en 1922 cunha crónica en galego (unha das primeiras na nosa lingua) sobre a final do campionato de España que no campo de Coia xogaron o Barcelona e o Real Unión de Iruña. Hándicap, coma outro inesquecible xornalista galeguista daquel tempo de entusiasmo, Manuel Lustres Rivas (unha figura esquecida a reivindicar), consideraba, o fútbol como unha actividade modernizadora da sociedade. Para Lustres –director que foi de “Galicia. Diario de Vigo”, o xornal creado en 1923 por Valentín Paz Andrade, e máis tarde, até que foi paseado en 1936, redactor de “Faro de Vigo”– “o futbol é un relampo de vida europea, de arelas de superación en torneos de forza e destreza, de disciplina colectiva, sentimento de coordinación por grupos, método de loita”.

O proceso de fundación do Real Club Celta de Vigo é un dos capítulos máis brillantes da “Historia del Celta. 90 años de pasión por Vigo” (Faro de Vigo, 2013) escrita polo xornalista Fernando Gallego. Unha historia deportiva detalladísima, documentada tras as páxinas de nove décadas do diario decano, onde se recollen as clasificacións, aliñacións e anécdotas capaces de construír un apaixonante relato épico sobre o representante máis xenuíno da afouteza e corazóns galaicos. Nestas páxinas, ilustradas con valiosa documentación gráfica, están todos os Celtas da memoria. O Celta dos nosos avós e bisavós, o de Nolete dos tempos da República e o da construción de Balaídos. O Celta dos nosos pais, aquel equipo coraxudo que perdeu en 1948 a súa primeira final de copa co Sevilla. O Celta da nosa nenez e mocidade, o do equipo ascensor dos setenta, mais tamén o Eurocelta de entre séculos, que aseñorou os campos do continente co seu fermoso xogo da serpe. O Celta de sempre, o que nos fixo gozar e chorar, nesa vertixe emotiva que imprimen as súas cores celestes. Nestes catro tomos de Fernando Gallego está o Celta de todas as xeracións, o celme do celtismo concibido coma unha comunidade sen fronteiras de entusiasmo lírico.

Unha obra na que tamén identificamos a historia de Vigo, esa cidade revolcada, mais de talante práctico e dinámico, capaz, coma o seu primeiro equipo de fútbol, de erguerse e reiventarse tras os fracasos ou diante das maiores dificultades. E como sinala no limiar da obra Ceferino de Blas, o grande estudoso e coñecedor da historia de “Faro de Vigo”, “os vigueses decidiron que o fútbol fose un elemento de unión, non de confrontación”. Nesa idea fulcral de integración e vertebración social e interxeracional reside o valor esencial do Celta a reinvidicar e potenciar neste seu noventa aniversario. Parabéns a Fernando Gallego e a “Faro de Vigo”, autor e editora desta monumental e tan recomendable historia celeste. Ala Celta!

Vigo en 80 estampas

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a historia local viguesa a raíz da publicación do libro de Gerardo González Martín La vuelta al mundo de Vigo en 80 días:

A visita de Jules Verne a Vigo e a presenza destacada da nosa cidade na súa novela “Vinte mil leguas baixo dos mares” é un dos episodios literarios máis lendarios dos que podemos fachendear os vigueses. Unha visita que sabemos se produciu a bordo do seu iate a vapor e vela “Saint Michel III”, polo menos en dúas oportunidades, a primeira, a comezos do mes de xuño de 1878. A prensa da época testemuña que Verne participou no baile de La Tertulia, foi recibido polas primeiras autoridades viguesas e aproveitou a estancia dunha semana en terra para arranxar unha avaría da caldeira da súa embarcación nas instalacións dos estaleiros de La Industriosa, onde amigaría co seu propietario Antonio Sanjurjo Badía, o famoso “Habilidades”, emprendedor vigués pioneiro da nosa industrial naval e inventor do batiscafo conservado (por ventura) no Museo do Mar de Alcabre.

Vigo xa estaba na obra de Verne antes de que o bretón recalase no seu porto. Foi entre os anos 1869 e 1870 cando publicou por entregas no “Magasin d’ Education et de Récréation” as vinte mil leguas, a novela protagonizada polo capitán Nemo. Unha obra que dende entón forma parte da historia viguesa xa que dedica o capítulo oitavo da segunda parte á exploración que Nemo fixo da baía de Vigo, “augas impregnadas de luz eléctrica”, onde agardaba recuperar os lingotes que transportaban as embarcacións fundidas na batalla de Rande. Unha referencia afortunada para Vigo que, sen dúbida, contribuíu a acrecentar a lenda dos tesouros ocultos no fondo da ría e a procura das grandes riquezas desaparecidas o 22 de outubro de 1702.

Coa excepción do monumento de José Molares, instalado no porto deportivo en 2005 (a verdade que non moi afortunado), Vigo mantén unha débeda con Verne, un dos seus maiores propagandistas internacionais, que podería saldar incluíndo o seu nome no rueiro ou bautizando con el a Ponte de Rande, como ten proposto Méndez Ferrín. Outrosí acontece con Guglielmo Marconi, outro dos ilustres amigos de Vigo, merecedor de ser recuperado na memoria dunha cidade moi esquecedeira coma nosa. Unha silenciosa doenza colectiva que trataron de curar ou aliviar no posible os xornalistas da nosa historia local. Unha nómina de profesionais da prensa viguesa na que nas últimas décadas non poden faltar, entre outros, os nomes de Manuel de la Fuente, Lalo Vázquez Gil, Francisco Pablos, Fernando Gallego, Francisco Armesto Faginas, Javier Mosquera, Fernando Franco, Jorge Lamas, Manuel Orío. Aos que habería que engadir o labor impagable para a recuperación da memoria que supuxeron os libros dos fotógrafos vigueses como Manuel García Castro “Magar”, Ángel Llanos ou Víctor de las Heras.

Nese esforzo compartido de divulgación da historia viguesa e da recuperación da memoria cidadán é fulcral a achega do xornalista Gerardo González Martín, autor de máis dunha ducia de libros sobre esta temática. Un catálogo ao que engadiu hai pouco unha nova referencia, “La vuelta al mundo de Vigo en 80 días” (Ediciones Cardeñoso 2012), un título no que tamén se homenaxea a Verne. Unha colección de oitenta estampas na que se recuperan as historias esquecidas ao pé da oliveira do paseo de Afonso, concibido polo autor como “quilómetro cero do viguismo”, ou das rúas principais do ensanche do século XIX, como a de García Barbón, dende a da Escola de Artes e Oficios até aquel “Día do Aforro” de 1955 (o 31 de outubro) no que se inaugurou o edificio das oficinas centrais da hoxe desaparecida (vergonzosamente) Caixa de Aforros Municipal de Vigo. Outrosí sucede coas historias nacidas ao abeiro da Guía, o miradoiro dende o que se pode contemplar a máis inmensa baía, “o máis fermoso do reino de España” (Jovellanos), dende os aconteceres da Ponte de Rande (outra vez ás voltas con Verne) até os da illa de san Simón, onde autor atopa no seu lazareto “a raíz do Gran Vigo”. Historias tamén recuperadas polo autor nas vilas de Bouzas, nos eidos das Travesas e na aba do Castro, nos pupitres dos colexios vigueses ou nos comercios de toda a vida (como a Villa de París da Porta do Sol e La Favorita de Príncipe). Relatos entrañables protagonizados por vigueses con pegada popular, dende o ciclista Delio, pasando polo prolífico escultor Camilo Nogueira, ou doutor Ernesto Canoa, o cineasta Cesáreo González, até Francisco Castro Represas, o home que trouxo a Vigo a arquitectura de vangarda.

Como é adoito noutros libros de Gerardo González Martín nestas prosas viguesas non falta o dato preciso e documentado, xunto a anécdota agarimeira de potencia evocadora. Un xeneroso exercicio de memoria que debemos agradecer, xa que se non sabemos de onde vimos, moi dificilmente poderemos identificar onde estamos e cara onde queremos dirixirnos. Recomendo moi vivamente esta volta ao mundo de Vigo en 80 días e parabenizo ao seu autor e editor.

 

Corrupción política, tolerancia cero

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do escándalo de Luis Bárcenas, reflexiono sobre a corrupción politica.

Os 22 millóns de euros que Luis Bárcenas gardaba en contas correntes en Suíza e os sobres extra de canto menos cinco mil euros que entregaba ao remate das reunións do Partido Popular son senllas noticias que producen tanta e tanta indignación cidadá que poderían ser a pinga que, por fin, fixese derramar o vaso da corrupción política e do financiamento ilegal dos partidos políticos en España. Noticias que coinciden, ademais, con novas revelacións do patético caso Urdangarín, que afecta ao entorno da Casa Real, e cos efectos devastadores dunha crise económica e social que emprobrece e debilita a sectores máis humildes da sociedade.

É un auténtico escarnio que estoutro importante episodio de corrupción estea protagonizado por que foi un influínte dirixente do mesmo partido que promove as chamadas “políticas de austeridade”, que provocan recortes nos servizos públicos básicos de sanidade, educación e dependencia e que retira a paga de nadal e baixa o salario aos funcionarios. É unha burla á cidadanía saber que algúns membros do PP recibiron cartos en negro de orixe descoñecida, mentres as cifras de desemprego se achegan aos seis millóns de parados e o goberno concede unha vergonzosa amnistía fiscal a algúns defraudadores.

Por moito que a versión oficial do Partido Popular insista estes días en botar balóns fóra e situar a Luís Bárcenas alleo á súa organización –foi despedido en 2010, a raíz de ser imputado no caso Gúrtel–, por moito que intente establecer distancias co seu comportamento e coas súas responsabilidades, é imposible ocultar que quen foi tesoureiro durante case dúas décadas coñece moitos e importantes segredos do partido. Bárcenas non foi un dirixente popular calquera. Entrou a traballar en AP en 1982. Logo foi nomeado xerente do PP por Rosendo Naseiro, daquela administrador do partido, que dimitiría en 1990 por un suposto caso de financiamento ilegal. Despois, accedeu á tesourería, controlando dende o seu despacho da sede de Génova (edificio que sería adquirido en 1996) as contas do partido e de cada unha das súas organizacións territoriais. Tras o estoupido do caso Gúrtel, a estrela do tesoureiro devalou, mais conserva información moi valiosa para o seu partido e mesmo para as batallas internas que se poidan librar no seu seo.

Gúrtel –que xa se levou por diante a Zaplana e ao xuíz Garzón, aínda que por razóns diferentes– non é o único caso importante de corrupción. No verán pasado, o caso Dívar afectou ao presidente do Consello Superior do Poder Xudicial, que dimitiu tras ser acusado de utilizar cartos públicos para ir de vacacións. O caso Pallerols afectou ao financiamento de Unió Democrática de Catalunya, o partido de Duran Lleida. Despois de quince anos de proceso xudicial, por medio dun acordo entre as partes e a Audiencia de Barcelona, Unió conseguiu suspender o xuízo, recoñecendo de forma implícita a súa culpabilidade nun caso de fraude de subvencións, malversación e falsidade documental.

En Galicia o caso Pokemon afecta a un grupo de empresarios, funcionarios e políticos de PP, PSdeG-PSOE e BNG, aínda que de distinta relevancia e en distinto número, involucrados dunha ou doutra maneira nunha trama de corrupción en torno a contratas municipais do grupo empresarial Vendex. O caso Pokemon ten especial incidencia en Santiago de Compostela, onde está imputado o actual alcalde do Partido Popular Ángel Currás, tras a obrigada dimisión de Gerardo Conde Roa a pasada primavera, tras o escándalo de ser imputado por fraude fiscal. Como tamén é alarmante, xa dende hai ben tempo, o exercicio de clientelismo e enchufismo nas contratacións de persoal politicamente afín polas que será chamado a declarar Xosé Luís Baltar, quen foi amo e señor da deputación provincial e do PP de Ourense durante dúas décadas.

Abonda con ler a prensa internacional para comprobar como semellantes entramados de corrupción deterioran a imaxe de España no exterior, tanto pola tolerancia do Goberno de Rajoy como pola febleza exasperante da oposición de Rubalcaba para esixir erradicalos de raíz. Hoxe xa non abonda coa denuncia cidadá indignada por estes escándalos. Cómpre acadar decontado unha tolerancia cero coa corrupción e cos comportamentos socialmente insolidarios (como a fraude fiscal). Urxe actuar. Empezando polo feito de que os primeiros responsables dos partidos expliquen como se financian as súas organizacións, de onde proveñen os seus fondos, cal é o seu patrimonio e con que entidades finaceiras manteñen as súas débedas. Continuando pola aprobación nos parlamentos de novas leis de transparencia e por unha modificación da Lei Orgánica de Partidos, na que se contemple a responsabilidade das direccións nas súas contas e na que se estableza a total transparencia dos seus ingresos.

Os alicerces de don Paco

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo ao fío da celebración do centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego lembro a súa primeira década en Vigo.

Hai unha semana celebrabamos o centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego, o home luz da cultura galega do século XX. Coa presentación dun libro colectivo, “Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia”, coeditado pola Fundación Penzol, a editorial Galaxia e o concello de Vigo abríuse o programa de actividades deste ano do centenario no que se poñerá en valor o legado de don Paco.

Nacido en Vilanova de Lourenzá, dende 1939 don Paco asentouse en Vigo, cidade na que durante sete décadas desenvolveu a súa inxente actividade e á que tanto amou e gabou nos seus discursos. Recibíu a Medalla de Ouro da Cidade de Vigo (1988), foi nomeado o primeiro Doutor Honoris Causa pola Universidade de Vigo (1992) e a Praza Elíptica, onde se colocou un busto de Álvaro Fernández de la Vega, tomou o seu nome en 2000. Por ventura Francisco Fernández del Riego recibíu en vida o recoñecemento e agarimo das institucións e da cidadanía viguesas ás que con grande xenerosidade doou en 1995 a súa valiosa colección de libros e cadros, reunidos hoxe na Biblioteca-Museo Francisco Fernández del Riego da primeira planta da Casa Galega da Cultura, debaixo da Biblioteca Penzol, a máis importante do mundo no que atinxe a cultura galega, que dirixíu de forma altruísta durante décadas até o seu falecemento en 2010.

Os libros, sempre os libros, foron o cordón umbilical que uniron a del Riego coa cidade de sal á que Valentín Paz Andrade o convidou a traballar. Cóntao o propio don Paco nun dos capítulos do seu libro de memorias, “O río do tempo. Unha historia vivida” (Ediciós do Castro, 1990): “Cando collín o tren para Vigo [outubro de 1939], en Compostela, levaba comigo unha maleta con roupa e libros”. Cando o tren parou en Redondela, baixou para mercar o “Faro de Vigo”, onde leu que fóra encarcerado o seu amigo Valentín. “Non podía voltar a Santiago, e en Vigo non sabería a quen me dirixir” relata para expresar a incerteza daquela súa chegada a Vigo, terra de oportunidades, onde lixeiro de equipaxe pretendía subsistir e fuxir das ameazas daqueles durísimos primeiros días de posguerra e terror. A previsión de Paz Andrade, que lle fixo chegar dende a cadea algunhas instrucións, permitíulle encarreirar as primeiras xornadas viguesas. Dispuña dun cuarto nunha pensión da rúa do Príncipe e comezou a traballar na rúa da Ronda, no bufete do propio Valentín, onde tamén escribía para a revista “Industrias Pesqueras”. Tarefas que máis tarde simultanearía coas de profesor de Literatura e Filosofía, primeiro no Colexio Mezquita e, logo, tamén no Colexio Labor.

Tras aqueles primeiros meses, del Riego xa comezaba a participar nas tertulias do Café Derby e visitaba con certa frecuencia a casa da rúa Cuba de Enrique Peinador Lines, o fundador do Balneario de Mondariz. Paseaba e xantaba co seu amigo Carlos Maside, en días de fame, de restricións, de prato único (“servíannos na mesa un guiso e tres anaquiños de pan”), no Bar Mundial da rúa Velázquez Moreno ou no Bar América da rúa Eduardo Iglesias. Despois, na primavera de 1940, casou con Evelina Herbella, instalándose na primeira casa viguesa de seu, un piso da rúa de Pi e Margall que lles cedeu o doutor Ovella, que acabara de inaugurar no Porriño a empresa Zeltia para aproveitamento do cornello.

Naqueles anos vigueses escuros, moi difíciles, don Paco desenvolveu unha actividade política clandestina intensa, que culminaría coa celebración en Coruxo, no mes de xullo de 1943, da Asamblea reconstituínte do Partido Galeguista, onde se implicarían no seu primeiro Comité Executivo. Don Paco desenvolvía, ademais, unha intensísima actividade epistolar, que como home ponte o mantiña permanente unido á Galicia do exilio e da diáspora americana, que lle permitiu o inicio do seu labor como correspondente da revista “Galicia”, editada polo Centro Galego de Buenos Aires, onde publicou máis de douscentos cincuenta artigos e cinco mil noticias referidas a accións culturais galegas, asinadas como Salvador Lorenzana, un dos seus coñecidos pseudónimos, xunto a outros como Cosme Barreiros, Adrián Solovio ou Adrián Soutelo.

Como home rede que foi, del Riego soubo tecer acordos, aglutinar vontades, contaxiar alento para acometer tarefas colectivas a prol da reconstrución do proxecto galeguista. En 1949, argallou o primeiro suplemento de artes e letras do compostelán diario “La Noche”, recabou e redactou cantas colaboracións foron precisas para o programa que en galego emitía, dende Londres, xa en 1947, a sección española da BBC. E xunto a Xaime Isla Couto, soubo atopar a fórmula idónea, a dunha sociedade mercantil, que permitise constituír unha empresa, prescindindo da oportuna autorización gobernativa, ao servizo dunha nova política cultural, a editorial Galaxia. Eis como se chantaron en Vigo os alicerces do labor hercúleo que del Riego desenvolvería nas seguintes seis décadas. Ben é lembralos ao comezo do seu centenario.

Espolio para Galicia

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo alerto sobre o futuro moi incerto da Fundación Novacaixgalicia.

A liquidación das caixas de aforros galegas é un dos temas que maior indignación e perplexidade cidadá provoca. Con todo o que choveu, xa é imposible negar o rotundo fracaso da operación de fusión, auspiciada pola Xunta de Galicia e tutelada polo seu presidente Alberto Núñez Feijoo, no marco do proceso de reestruturación e centralización do mapa do sector financeiro español reducido a catro ou cinco grandes bancos, onde non ten cabida unha entidade galega, a pesar de contar co 40% da cota do seu mercado e supoñer a súa actividade o 10% do PIB da nosa comunidade.

Como é imposible negar a responsabilidade dos grandes directivos (con soldos desorbitados e xubilacións millonarias) das dúas caixas, que conduciron (algúns durante décadas e de forma personalista) ás institucións á semellante desfeita, na que se leva reducido o cadro de persoal case nun sesenta por cento e na que se anuncia o despido doutras 2.500 persoas. Como é imposible non recoñecer un escándalo na estafa monumental das participacións preferentes e subordinadas, que poden arruinar a máis de 90.000 aforradores galegos, a pesar de contar coa defensa do Fiscal superior do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia e do apoio cidadán nas súas mobilizacións. Como é xa moi difícil aventurar outro escenario para o futuro do banco hoxe nacionalizado que non sexa o de ser adquirido a prezo de ganga por unha das entidades sobreviventes para transformalo na súa franquicia no mercado galego.

Se todo o anterior non abondase, o colofón de semellante desfeita púxoo o recente anuncio do FROB (institución controlada polo Banco de España e o Ministerio de Economía) de que “o valor económico de Novagalicia Banco dá un resultado negativo de -3.091 millóns de euros”, colocando á Fundación Novacaixagalicia ao bordo do abismo. A entidade que xestiona a obra social e cultural das caixas, até agora propietaria do 6,84 % de NCG Banco, no momento no que o banco reciba “a inxección de 5.425 millóns de euros” do estado, procedentes do rescate solicitado á Comisión Europea, perderá toda a súa participación na entidade e a partir de 2014 quedará á intemperie sen posibilidade de recibir dividendo ningún para o seu funcionamento. Sucederálles outrosí aos setenta accionistas privados galegos que de forma testemuñal entraron a formar parte do capital fundacional de NCG Banco. Falando en prata, se un milagre non o remedia, tras 132 anos desaparecerá a caixa de aforros que fundou o 15 de xaneiro de 1880 o primeiro conde de Torrecedeira e o concello de Vigo. Confirmaríase así un auténtico espolio para Galicia, que no proceso de remodelación financeira perdería tanto as súas entidades (alá foi tamén o Banco Pastor) coma a súa máis importante entidade sociocultural.

Neste contexto, non se pode minusvalorar de xeito ningún a trascedencia do labor social, asistencial, solidario, educativo e cultural dunha entidade como a Fundación Novacaixagalicia que no ano 2008 chegou a dispoñer para a realización do programa das súas actividades dun orzamento de 146 millóns de euros, cantidade reducida a 35 millóns en 2012. Quen aínda teña dúbidas a este respecto, aconsello que compare estas cifras coas partidas dos orzamentos da Xunta de Galicia ou do Goberno de España para finalidades semellantes.

Co escenario deseñado polos responsables do FROB para Novacaixagalicia agóirase un panorama desolador: a desaparición dos programas para maiores e dependentes e o peche dunha rede de vinte centros asistenciais, de catro bibliotecas públicas especializadas, ademais de media ducia de escolas infantís, tres grandes centros de formación profesional e media ducia de centros de formación empresarial (incluída a Escola de Negocios da avenida de Madrid). Outrosí é probabe que suceda coa rede de centros sociais e culturais, que ofrecen unha programación de referencia no eido das artes plásticas, da música e do teatro. Sen esquecer os programas de bolsas universitarias no estranxeiro ou de iniciación profesional, os programas de apoio directo ao voluntariado e ás organización non gobernamentais, vitais nun momento coma o actual no que a desigualdade medrou en Galicia á mesma velocidade de vertixe ca precarización e o desemprego. Por non falar da incerteza que neste contexto provoca o destino que poida ter a colección de Arte de Caixanova, parte do patrimonio galego, ou o futuro dos edificios emblemáticos da fundación nas diversas cidades.

A desaparición da Fundación Novacaixagalicia, un patrimonio construído co aforro de varias xeracións de galegos e galegas, constituiría unha catástrofe para Galicia da que non temos precedentes, un tsunami social e cultural diante do que non pode permanecer máis tempo indiferente e conformista o actual Goberno Galego e o seu presidente.

No centro do mundo

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da aparición do libro Futbol es fútbol de Jacobo Buceta e da vitoria do Celta fronte ao Madrid, a criticar o relato centralista e reaccionario promovido pola caverna madrileña sobre as competicións de fútbol profesional.

Na presentación de “Fútbol es fútbol” (Xerais 2012) en Santiago de Compostela, Fernando Vázquez gabou o extraordinario humor co que está escrito o libro de Jacobo Buceta, ademais de insistir en que lle parecía insostible a actual estrutura dunha competición baseada na confrontación entre dous clubes, que reciben a maior parte dos cartos e atención das televisións, considerando ao resto dos equipos como meros comparsas ou figurantes. O seleccionador galego de fútbol –non esquezamos, tamén o adestrador do Celta que gañou dúas tempadas seguidas no Bernabeu– expresaba coa súa sutileza que era posible outra ollada do fútbol profesional en España, sen necesidade de centrar o foco na liorta entre madridistas e culés, semellante a desmitificadora que realiza no seu libro Jacobo Buceta.

No mesmo acto de presentación, o xornalista Xosé Hermida iniciou a súa intervención lembrando as palabras de Albert Camus, o escritor francés que xogara de porteiro, “todo o que sei con maior certeza sobre a moral e as obrigas dos seres humanos débollo ao fútbol”. Hermida enxalzou despois o divertido “das historias deste animalario de xentes que pululan polo fútbol actual, clasificadas por arquetipos”, ademais de agradecer que o libro estivese escrito dende Galicia, “evitando o espectáculo grotesco e cansino da eterna liorta entre Real Madrid e Barcelona, unha comedia interpretada sempre por persoas interpostas”.  Vázquez, Hermida e Buceta insistiron, pois, na necesidade dunha nova ollada distanciada do relato centralista, máis equilibrada e orixinal, sobre o mundo do fútbol español, xa que hai moita vida e ilusións máis alá dese eixo Madrid-Barcelona.

Vinte e catro horas despois da magnífica presentación compostelá, o colosal partido de copa do Celta en Balaídos demostrou sobre a lameira o acertado das palabras dos tres oradores. Os de Herrera gañaron con claridade meridiana un partido no que foron moi superiores tanto na utilización das estratexias do xogo coma na intensidade da súa posta en práctica. Conducidos polo rigor excepcional no manexo dos tempos do seu capitán Borja Oubiña, os celestes foron capaces de reducir a arrogancia das figuriñas madridistas até transformalas en monecos caprichosos incapaces de entender o que lles estaba sucedendo. Os celestes reescribiron coas súas biqueiras o argumento de David contra Goliat, un dos relatos fundacionais da humanidade, o do asalto á fortaleza por parte de heroes humildes. Un argumento seguido en Balaídos con tanta verosimilitude, ao que nin sequera lle faltou o imprescindible elemento da fatalidade que supuxo o gol merengue nos minutos finais, un feito que deixa o castelo madridista menos ameazado e obrigará a un maior esforzo dos nosos no novo Chamartín.

Porén, semellante proeza futbolística galega foi considerada por algún medio da caverna mediática madrileña como unha manifestación “de paletismo de ardor nacionalista do Celta de Vigo, que nunca se repite contra o Barça, que é outro tipo de independentismo”, ademais da “típica patada ao destino desta nación sometida aos rexionalismos que á levaron á ruína, en plena época da globalización”. Semellantes barbaridades evidencian que para persoas como o seu autor, o xornalista Julián Ruiz, esta traballadísima vitoria celeste non ten cabida posible no seu relato único, onde equipos e afeccións “tan simpáticas” coma a celeste están apenas para baixar os brazos, deixarse golear, facer o corredor aos campións brancos e aplaudir abraiadas e “agradecidas” as carreiras e caneos de Cristiano e outras figuras fichadas pola “xenerosidade ilimitada” de Florentino. Un noxento relato reaccionario e fanático que oculta o brutal endebedamento do clube dos seus amores (tamén coa Facenda Pública), mais tamén os continuos privilexios horarios e “outras axudas” recibidas ao longo das competicións. Un relato deportivo centralista que admite modulacións aparentemente menos ferintes, como a da transmisión deste partido en Canal +, onde os locutores descoñecían os nomes dos nosos xogadores e confundían os dos estadios e cidades galegas, expresión simbólica de que para eles máis alá da capital todo semella terra conquistada.

Oubiña, Mallo, Aspas, Bermejo, Sergio, Krohn Delhi, Bustos e o resto de heroes celestes demostraron o mércores o seu protagonismo, evidenciaron que o Celta non é comparsa de ninguén e que Balaídos volveu ser o centro do mundo onde competir con dignidade cos rivais mais difíciles. Abondou confíar nas propias posibilidades e dosificar con intelixencia o esforzo que requiríu activalas. Como o apoio entusiasta que os xogadores recibiron demostra que o Celta é un patrimonio afectivo e identitario de todos e todas, por riba de calquera diferenza, sexa política ou xeracional, ou a pesar de calquera distancia física ou virtual. Ala Celta!

O galego ameazado pola LOMCE

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo analizo o segundo borrador da LOMCE, con particular atención ao que atinxe á modificación que introduce no estatus das linguas cooficiais distintas do castelán.

Como membro dunha xeración de profesorado comprometido coa renovacion pedagóxica e a normalización da lingua e cultura galegas sinto indignación pola deriva que o Partido Popular pretende imprimir na nova reforma do sistema educativo. Seguindo de pé a pa os principios do documento “La sociedad española ante la agenda de reformas”, presentado polo sociólogo José Ignacio Wert no Campus FAES de 2010, coa aprobación da Lei Orgánica de Mellora de Calidade da Educación (LOMCE) o goberno de Rajoy pretende desmontar o modelo de Escola Pública acuñado na LOXSE de 1990.

Neste texto, dispoñible en Internet co formato esquemático de presentación, Wert propón, entre outras reformas políticas económicas e sociais, a recentralización das administracións autonómicas e a recuperación dalgunhas competencias por parte do Estado, o desenvolvemento de políticas de “austeridade exemplarizante”, a baixa das prestacións de desemprego, así como a reforma da Educación “como a máis importante que a sociedade española deben afrontar” ao longo desta década.

Neste eido, lonxe de ser considerado un recén chegado, o actual ministro de Educación, Cultura e Deporte critica abertamente o concepto “abusivo de Comunidade Escolar”, base do modelo de organización escolar e participación da LOXSE, propoñendo “non deixar escapar unha crise tan boa” (boutade que lle rouba ao demócrata Rahm Emmanuel, actual alcalde de Chicago) para substituír no sistema educativo “o refluxo de aspiracións participativas en beneficio da restitución da autoridade e da esixencia”, así como un pulo cara “a recuperación do papel do Estado na xestión do sistema educativo”. Meu dito, meu feito. Medidas recollidas polo miúdo no segundo borrador da LOMCE, presentado na Conferencia de Educación, ás que engadíu un reforzamento do peso da Relixión, coa conseguinte desaparición da materia de Educación para a Cidadanía e os Dereitos Humanos (presente no primeiro borrador da lei como Educación Cívica Constitucional), así como no alongamento a seis anos dos concertos educativos, sen dúbida, froito da negociación de Wert coa Conferencia Episcopal.

Para pechar o círculo das súas reformas recentralizadoras, a última hora e de forma non exenta de sorpresa, Wert decidíu ir a por todas e modificar tamén o estatus das linguas cooficiais no sistema educativo non universitario, rachando de forma unilateral un consenso recollido tanto no texto constitucional como nos Estatutos de Autonomía catalán, vasco e galego. Coa consideración do castelán e da primeira lingua estranxeira como materias troncais en todas as etapas educativas obrigatorias (das que o alumnado será avaliado en  todas as reválidas) e o das outras linguas do Estado, como é o caso do galego, como materias de especialidade (da que habería a posibilidade de non ser examinado nas reválidas), pretende perpetrarse un golpe de morte ao estatuto de igualdade das linguas no sistema educativo. Máis alá do seu dubidoso encaixe constitucional, esta medida pretende rachar de raíz co eixo das políticas lingüísticas catalás e galegas baseadas na non segregación do alumnado en razón de lingua e no desenvolvemento para todos os alumnos e alumnas dunha dobre competencia semellante en ambas as linguas oficiais, imprescindible para asegurar a súa liberdade de elección.

Como sinala a plataforma Prolingua, de aprobarse este segundo borrador da LOMCE as agresións á lingua galega do Decreto de Plurilingüismo, enmendado polo Tribunal Superior de Xustiza de Galicia no que atinxe á “liberdade de elección de lingua” do alumnado e das súas familias, veríanse “bendicidas e legalizadas”, mesmo podendo quedar en papel mollado os contidos da Lei de Normalización Lingüística da que estamos a piques de celebrar o trinta aniversario da súa aprobación. De non modificarse a redacción de Wert, no noso sistema educativo o estatus da lingua galega –non o esquezamos, definida como “lingua propia” no Estatuto de Autonomía– quedaría en absoluta inferioridade con respecto tanto ao castelán como á primeira lingua estranxeira (o inglés, na maior parte dos casos), xa que non tería idéntico valor académico para a traxectoria do alumnado. Unha humillación a nosa lingua racionalmente inxustificable. Un brutal retroceso que nos levaría a tempos anteriores á aprobación da Constitución de 1978.

Diante desta ameaza de morte para o galego, o presidente da Xunta ten a obriga de defender o futuro do idioma de noso, a lingua de toda a cidadanía galega, tanto dos que a utilizan como dos que prefiren non facelo, o patrimonio da humanidade máis valioso que quedou ao noso coidado. Feijóo debe instar a que o goberno de Rajoy recupere a sensatez nunha cuestión fulcral para o futuro de Galicia e para a convivencia da súa cidadanía.