Dez anos sen Carlos Casares

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a figura de Carlos Casares nos eu décimo cabodano.

O pasado día 9 cumpríronse dez anos do pasamento do escritor Carlos Casares. É dificil esquecer o impacto emotivo que a súa perda, tan prematura como inagardada, supuxo para moitos do seus amigos, moito máis cando moi poucas horas antes puidemos velo no García Barbón participando na homenaxe que a Fundación Premios da Crítica Galicia rendeu a don Francisco Fernández del Riego. Alá foi xa unha década complexa na que sentimos a ausencia do home do sorriso tranquilo e da ollada acolledora, o galego cosmopolita que gozaba co espectáculo do mundo e cos seus avances tecnolóxicos que lle permtían demorarse na escritura da vida. Unha década na que afortunadamente foi reeditada toda súa obra narrativa e boa parte da xornalística, ademais de celebrada e divulgada a súa figura grazas ao bo traballo da fundación que leva o seu nome e do esforzo e compromiso da editorial Galaxia que dirixiu e modernizou durante dezasete anos.

Un tempo de vertixe que non cura as saudades do derradeiro encontro na súa casa de Vilariño –tras un xantar no que pechamos con Tucho Calvo o acordo para a edición da Biblioteca 120 de LVG–, cando me puxo a funcionar a súa maqueta ferroviaria da que tantas veces falara nas viaxes de editores. Tratábase dun tinglado formidable de tres pisos, construído coa axuda dos seus fillos, polo que circulaban miniaturas marabillosas, sometidas ás velocidades, ás paradas ou aos asubíos cadenciosos que Casares programaba cun temporizador. Ensinoume, logo, as leicas, as máquinas fotográficas das que era un experto coleccionista. Máis tíñame reservada outras sorpresas: amosarme o teclado despregable, que mercara para conectar ao seu palm, o microordenador de peto que sempre o acompañaba, e o funcionamento do programiña que lle preparara un dos seus fillos para contar as palabras do procesador de textos, unha ferramenta imprescindible para escribir os seus artigos diarios de “A Marxe”. A súa derradeira sorpresa foi deixarme esculcar nos libros dixitais que tiña cargados naquela máquina diminuta, o que nunca esquecerei supuxo o meu primeiro contacto con ese soporte.

Casares gozaba moito con todas aquelas chilindradas dixitais. Lembro que foi el, tamén, quen nunha xuntanza de editores dos noventa ensinou o funcionamento do primeiro teléfono móbil con vibrador. Aquilo fora celebrado con moitas risas. Carlos era un adiantado nestas angueiras dos novos aparelliños xa que cría que unha lingua e cultura de dimensión reducida coma a nosa tiña na innovación tecnolóxica a súa mellor oportunidade de futuro. Moitas veces teño pensado canto celebraría fitos da cultura dixital que non coñeceu como a aparición dos blogs (dos que foi pioneiro sen sabelo) e das utilidades hipertextuais e multimodais como youtube, a popularización dos e-books, a disrupción que supuxeron os teléfonos e taboíñas dixitais ou a transmisión por streaming de actos nas instalacións do Consello da Cultura Galega, institución que contribuíu a modernizar durante os anos nos que foi o seu presidente.

Foi tamén esa curiosidade vital permanente a que impregnou a súa obra narrativa, sobre todo, a publicada nas páxinas do xornal, paradoxicamente, a que pode termar máis do paso do tempo. Tras esas historias breves sobre as miudallas autobiográficas do cotián vivido ou lembrado, escritas a correr no despacho ou no aeroporto, mais coa fluidez, a claridade e a retranca dos seus relatos orais de cafetaría, Carlos sempre achegaba unha faísca de luz, un fulgor que irradiaba sentido no coñecemento da alma humana. Outrosí tamén é o meu Casares preferido o dos relatos de “Vento ferido” e “Os escuros soños de Clío”, mesmo o dos medidísimos textos de literatura infantil como “A galiña azul”, o do narrador depurado que consigue unha prosa transparente, afastada de calquera grandilocuencia que vai directa ao corazón do lectorado. Eis identifico o Casares con capacidade para conectar con ese público novo que se poderá achegar a súa obra nas edicións dixitais que acertadamente preparan os seus editores de Galaxia para celebrar esta década e candidatalo para o vindeiro Día das Letras Galegas.

Mais en Casares non podemos esquecer a súa importante dimensión política, a de ser o derradeiro membro da estratexia cultural piñeirista. Un posicionamento que o levou a manter unha interlocución amable de máis co fraguismo e cos poderes económicos do seu tempo. Porén, tras a desaparición do fraguismo e o completo derrube do poder financeiro galego, tras a mobilización popular do Prestige e a experiencia do goberno de coalición de progresistas e nacionalistas, tras a ruptura do consenso sobre a lingua provocada por Feijoo e a desaparición dos galeguistas do PPdeG esa estratexia de Casares para o desenvolvemento do autogoberno quedou en augas de bacallao.

Fenda laboral e igualdade real

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do 8 de marzo, Día das Mulleres, reflexiono sobre a profunda fenda laboral existente entre homes e mulleres.

Ás portas da celebración do 8 de marzo, Día Internacional das Mulleres, o Gabinete Económico de CC.OO presentou un informe moi clarificador sobre a situación das mulleres no noso mercado laboral: “A realidade das mulleres en Galicia: o emprego, o salario e a pensión”. Baseado en series estatísticas do Instituto Galego de Estatística, da Enquisa de Poboación Activa e da Axencia Tributaria, analiza con moito detalle os datos de emprego referidos ás mulleres tanto nos entornos do que foi o ciclo económico expansivo de 2005 a 2008, no que se incrementaron as taxas de actividade e emprego, como no recisivo da crise actual 2009 a 2011, no que aumentou de forma brutal o paro e a temporalidade.

O primeiro dato chamativo do informe é o aumento da participación das mulleres no mercado laboral, tanto no ciclo expansivo como no actual. No cuarto trimestre de 2011, en plena crise, acadouse a maior taxa de actividade feminina en Galicia desque existen estatísticas (49,2%), aínda que continúa sendo inferior á masculina (61,7%). Unha porcentaxe de actividade moito máis elevada nas mulleres entre os 25 aos 54 ano (80,2%), o que amosa unha tendencia xa moi consolidada dunha incorporación laboral que non ten volta atrás posible e que debemos celebrar como un éxito da mobilización das mulleres e como efecto das políticas de igualdade.

O segundo dato ten moito que ver coa brutal destrución do emprego que no período inicial da crise afectou máis aos homes, debido a que o emprego feminino se concentra no sector servizos (82%), algo menos sensible que os da construción e da industria aos efectos da crise sobre o emprego. Unha situación que conleva unha maior porcentaxe do emprego feminino a tempo parcial (o 77% das persoas ocupadas neste tipo de xornada son mulleres) e de maior taxa de eventualidade (27,3% fronte ao 22,4% dos homes). Con todo, os datos claves son que en 2011 a taxa de paro feminino en Galicia (18,3%) continúa sendo superior ao do masculino (16,6%) e que o número de mulleres que perderon o emprego xa é superior ao de homes. Os efectos da segunda fase da crise, xusto a anterior á reforma laboral, cébanse sobre as mulleres traballadoras.

O estudo de CC.OO amosa, ademais, a existencia dunha brutal fenda salarial entre homes e mulleres en Galicia. O salario dunha muller galega en 2010 foi inferior nun 23% a dun home, o que en termos estatísticos se traduce en que cada ano percibe 4.704 euros menos. Unha diferenza aínda superior en determinados sectores de actividade, como os do comercio, a industria, as actividades financeiras ou os medios de comunicación, onde os salarios femininos supoñen apenas o 70% dos masculinos. Outrosí sucede coas prestacións de desemprego, apenas o 82% das percibidas polos homes, e as pensións, o 74%. Unha pensionista galega percibiu en 2010 como media 8.901 euros, a cuarta cantidade máis baixa entre todas as CC.AA., sendo 772 euros inferior á media española, cantidades que en moitos casos sitúan a estas pensións femininas por baixo do salario mínimo interprofesional, no umbral da pobreza. Situación que se agravará coa nova normativa sobre xubilación aos 67 anos que, segundo un informe da CIG, supoñerá que só o 24% das mulleres galegas poderá xubilarse co cen por cen de prestacións, fronte ao 76% dos homes.

Estas cifras amosan que no mundo do traballo a igualdade real entre homes e mulleres aínda está moi, moi lonxe de acadarse. As mulleres incorpóranse ao mundo de traballo a cambio de cobrar menos cos seus compañeiros (xeralmente pola vía dos “complementos salariais”), de flexibilizar máis a súa xornada e de aceptar un maior nivel de eventualidade. Por non falar das menores posibilidades para as súas carreiras profesionais, sobre todo no que atinxe ao seu acceso aos postos directivos, onde nalgúns sectores, a presenza da muller continúa sendo meramente testemuñal. Unha fenda laboral entre homes e mulleres que é moi probable se agrandará coa desaparición ou privatización xa en marcha dalgúns servizos sociais públicos, no que atinxe sobre todo a dependencia e educación infantil, ou da paralización doutros programas de igualdade como os de conciliación e paternidade no eido da función pública

A loita para pechar esta inxusta fenda laboral debe inscribirse no marco da procura da igualdade real e do empoderamento das mulleres en todos os eidos da vida política e social. A igualdade real de dereitos, oportunidades e salarios no mundo do traballo é o único xeito de conseguir un progreso idéntico de homes e mulleres. O reto da igualdade laboral atinxe da mesma forma a homes e mulleres, xa que é un reto da humanidade. Como sinala a convocatoria do Consello Municipal da Muller de Vigo para este 8 de marzo “Os dereitos das mulleres son os dereitos do mundo”, razón pola que a celebración do Día Internacioal das Mulleres afecta a todas as persoas.

 

Baltar e o Irixo

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a posición do PP de Ourense sobre a ubicación da incineradora do sur de Galicia no concello do Irixo.

A sucesión familiar á fronte da Deputación de Ourense acaba de achegar a súa primeira manifestación de inconformismo dentro do Partido Popular. O novo presidente, Manuel Baltar Blanco, nunha apertura de auténtico mestre do taboleiro desafía ao Goberno de Feijóo acadando un acordo unánime da corporación provincial en contra do proxecto actual de ubicación no concello do Irixo da planta incineradora de lixo do sur de Galicia. Unha decisión de Baltar fillo que, sendo aparentemente contraditoria coa estratexia conformista empregada até agora polo seu pai, amosa a súa fortaleza política e a do seu grupo un ano ano antes das eleccións autonómicas. Como veu sucedendo con Baltar pai, Feijóo sabe que agora, inevitablemente, deberá negociar co fillo a composición das listas e o nivel de entusiasmo da súa fiel rede de partidarios.

Os motivos utilizados por Manuel Baltar para rexeitar a ubicación da macroincineradora na parroquia O Campo do Irixo son semellantes aos utilizados dende hai meses polos dous grupos da oposición e polas plataformas veciñais e ecoloxistas: os graves efectos contaminantes que ocasionaría sobre o patrimonio natural cos conseguintes prexuízos sobre os sectores termais, turísticos e da agricultura ecolóxica da comarca do Arenteiro. Porén, o que resulta abondo contraditorio é que a seguir do acordo o propio Manuel Baltar non cuestione a instalación da planta noutro espazo da provincia de Ourense ou mesmo sequera noutra ubicación do mesmo concello do Irixo, polo seu carácter xerador de emprego e equilibrador do territorio. Un auténtico exercicio de malabarismo político propio das prestidixitacións que fixeron famoso por todo o mundo ao galego Conde de Waldemar ou quizais apenas un xeito de acender unha candea política a deus e outra ao diaño.

Maior determinación e claridade amosou na súa defensa incondicional da planta Manuel Penedo Paradela, alcalde do Irixo, que a semana pasada prohibiu a celebración do Entroido no seu concello. Un alcaldada, un exercicio de ordeno e mando que até o domingo de piñata conseguiu evitar o desfile e as entroidadas dos membros da “Coordinadora Veciñal Incineradora no Irixo, Non!”, obrigados a saír noutros concellos limítrofes. Unha prohibición, á que semella non foi alleo o criterio do seu mentor, Rogelio Martínez, o delegado Territorial da Xunta de Galicia en Ourense, coñecido adversario dentro da provincia dos Baltares e ben famoso nos medios de comunicación pola súa presenza decote no palco do Estado Santiago Bernabeu. Un alcalde de adscrición non baltariana que sempre amosou serias dificultades para argumentar a prol do proxecto, máis alá da arroutada coa que lles contestou ás mulleres da Asociación de Mulleres Rurais do seu concello cando no seu despacho lle preguntaron por qué quería a incineradora: “La pongo porque me da la gana. Y pónganseme fuera”.

Na posición contraria están as Plataformas de Afectados pola Incineradora de Deza, O Carballiño e O Irixo. Colectivos que rexeitan a instalación nas súas comarcas pola destrución medioambiental e económica que provocaría sobre o sector primario, ao tempo que propoñen desenvolver unha Iniciativa Lexislativa Popular destinadaa modificar o actual Plan de residuos de Galicia aprobado hai un ano. A cerna do problema reside tanto na ausencia de estudo algún de impacto ambiental  como no modelo de tratamento de residuos escollido por Estela Eólica, empresa privada que financiará e xestionará a planta. En termos de sostibilidade, tras dúas décadas de funcionamento de Sogama e múltiples recomendacións do Parlamento Europeo, a Xunta recunca cun modelo de tratamento de residuos baseado, sobre todo, na incineración, o que supón unha inevitable emisión á atmosfera de substancias tóxicas e nocivas para a saúde, ao tempo que adía a extensión dos programas de redución, reciclaxe e reutilización.

Alleo a este debate “técnico”, coa súa actual posición inconformista sobre a ubicación da incineradora do Irixo, Manuel Baltar sae moi beneficiado. Tras a herdanza familiar da cadeira presidencial adquire un perfil propio, gaña en popularidade e credibilidade, aproveita para enfrontarse con firmeza a algúns dos seus maiores adversarios do partido dentro da provincia e, o que é máis importante, faise valer diante de Feijóo que recibe a mensaxe inequívoca da necesidade de contar con el nas vindeiras autonómicas. Unha gran apertura de xadrez. No entanto, coñecendo a escasa sorte de Feijóo na posta en marcha do que denomina “proxectos estratéxicos” para o país, pode tratarse dunha manobra para gañar tempo, xa que a instalación da incineradora dependería dun non descartable fracaso do plan eólico do que forma parte. Quen dixo que as leas internas están só nos partidos da oposición?

Campo do Fragoso CXIX

/en , , , /por

PARTIDAZO

A matinal do domingo fronte ao Almería foi un partidazo memorable, un dos mellores encontros de segunda división que lembramos sobre a lameira do Fragoso. Un partidazo tanto pola vitoria, que consolida ao Celta nos postos de ascenso directo, como polo axustado e avultado marcador entre dous equipos que querían os tres puntos e nunca deron o seu brazo a torcer. Unha marabilla para os 16.000 celtistas, o dobre do que é adoito, que saíron botando foguetes de entusiasmo, un aliciente para que repitan nas vindeiras e decisivas xornadas de primavera. Debemos recoñecer que o Almería de Lucas Alcaraz foi claramente superior ao Celta durante a primeira parte, o mellor equipo que pasou até agora por Balaídos, amosando argumentos moi serios para formar parte dese grupiño de escollidos a loitar polo ascenso directo. Os andaluces saíron coma un ciclón, forzaron tres saques de recanto nos tres primeiros minutos e adiantáronse no nove, grazas a un cabezazo do pichichi Leo Ulloa, quizais en fóra de xogo, tras un saque rápido de falta que pillou despistada á defensa nosa. No obstante, o Celta desta tempada está afeito ás remontadas e conseguiu empatar ao minuto seguinte grazas a un rexeite moi ben aproveitado por De Lucas, tras unha fermosa apertura de Orellana pola banda esquerda. Nivelado o encontro, durante o seguinte cuarto de hora, o xogo desenvolveuse de forma trepidante en ambos os dous campos, o que non beneficiaba ao Celta, xa que Oubiña e Álex non podían controlar o ritmo de xogo. Os andaluces conseguiron ir aseñorando o partido, sobre todo cando conseguiron volver a adiantarse no marcador por medio dun gol moi bonito de Ortiz. O Celta durante este período foi incapaz de inquedar ao veterano Esteban, resentíndose das ausencias de Aspas e Joan Tomas, os xogadores que hoxe por hoxe posúen maior pementa combinativa nos espazos centrais dos tres cuartos atacantes. Porén, na segunda parte o Celta amosou que esta tempada ten alma e vontade de seu, ademais dun banco do que tirar moito partido. Herrera gañoulle a partida a Alcaraz nos trocos. En dez minutos de xogo vibrante o Celta foi quen de darlle a volta á tortilla. Primeiro cun cabezazo de Bermejo, rematando un saque de falta medido de Quique; logo cun pexegazo de Joán Tomás, que acababa de entrar na lameira, enviando a rede un extraordinario servizo de Roberto Lago. Con case media hora por diante, o Celta xogou uns minutos maxistrais, de auténtica tolería. Tocando e tocando até atopar a superioridade. Oier secaba a Ulloa, Roberto Lago subía, Borja temperaba, Álex distribuía, Joán Tomás suturaba paredes e axudas con todos e Bermejo, coma Atlas, apandaba o equipo todo as súas costas. A ningúen podía estrañar que nese contexto o noso nove natural, volvese marcar, o cuarto cando faltaban dez minutos, outra vez cun cabezazo rotundo, tras outro saque de falta. Porén, este partidazo non estaba nin moito menos pechado, xa que dous minutos despois os de Alcaraz non se dobregaron e marcaron o seu terceiro, tras unha xogada moi ben cosida dende a defensa. Cun 4-3 nas pantallas, os derradeiros minutos foron épicos, emocionantes, un combate extenuante que finalmente se resolveu a prol de quen dispuxo de máis talento e acougo. Si señor, este Celta conta con máis serenidade e máis gol ca tempada anterior (na que, cómpre lembrar para non emborracharnos de entusiasmo, na mesma xornada ocupaba o liderato con dous puntos máis ca agora). No entanto, esta racha extraordinaria de dez xornadas de gloria pode alongarse e levalo este 2012 máis lonxe. Cómpre continuar co traballo paciente ao coidado de Herrera. Vindeira estación: Pucela.

De Are More a Sinsal

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a involución das políticas culturais no concello de Vigo, desta volta sobre os festivais musicais e teatrais en perigo de desaparición.

A crise ameaza as políticas culturais públicas tecidas en Vigo ao longo das tres últimas décadas. Ao peche do Arquivo Pacheco e do Museo Etnográfico Liste, á paralización do plan de apertura de novas bibliotecas de barrio en Bouzas, Teis e Navia, ao esquecemento do compromiso de ubicación da tantas veces prometida Biblioteca Pública do Estado na Panificadora, debemos engadir agora a desaparición do apoio municipal a programas musicais e teatrais, a maior parte deles internacionais e cunha traxectoria moi consolidada ao longo da última década, como Are More, Marisquiño, Sinsal ou Festiclown.

O Are More, o festival de música de Vigo, promovido en 2000 por Carlos Príncipe, daquela concelleiro de Cultura, e concibido como unha programación musical de fronteira entre o popular e o clásico, foise consolidando como unha das citas artísticas de referencia en Galicia. Os escenarios do Fraga ou do Auditorio do Conservatorio acolleron algúns concertos memorables, dende o “Orfeo” de Monteverdi ás actuacións de Ute Lemper, Diego El Cigala ou José Meneses. Máis alá da realización destes grandes concertos, Are More procurou a formación de públicos prestando atención á realización de concertos para escolares, programas de música para bebés ou cursos de iniciación á música para persoas maiores de 55 anos. Ubicado decote na programación cultural dos meses de outono, tras dez anos de éxito de público, mesmo con presenza de melómanos miñotos e portuenses, a última edición de Are More foi a de 2009. Patrocinado dende o seu inicio pola Fundación Caixa Galicia e polo concello de Vigo, a crise económica obrigou a suspendelo en 2010, cando a institución financeira retirou o seu mecenado. Dende entón, a concellaría de Cultura foi incapaz de poñelo en marcha aducindo o seu custe moi elevado (600.000 euros naquel ano farturento que foi 2008). Are More semella ferido de morte, xusto cando a cidade conta cun formidable escenario para desenvolver as súas actividades, o Auditorio Mar de Vigo, no que o concello dispón de trinta xornadas anuais. Con certa retranca poderíamos dicir que neste caso cando tiñamos traxe non tiñamos percha e cando mercamos a percha perdimos o traxe.

O caso de Festiclown é diferente. Creado no ano 2001 en Pontevedra como Festival Internacional Clown de Galicia, concibido cun carácter solidario e alternativo, o evento, tras residir en Compostela, chegou a Vigo no ano 2008. Baseado nun intercambio permanente entre os artistas e o público, durante catro edicións, coincidindo coas festas viguesas, os Festiclowns encheron de ledicia as rúas e prazas nosas. A actuación de figuras internacionais como Leo Bassi ou espectáculos circenses memorables como o presentado o pasado verán polos portugueses de Circolando amosaron a capacidade deste festival para convocar a públicos amplos e interxeracionais. A concellaría de Cultura non incluíu no seu orzamento para 2012 cantidade ningunha para este evento (en edicións anteriores oscilou entre os 100.000 e os 150.000 euros), razón pola que non hai dúdida que marchará de Vigo.

Outras iniciativas musicais viguesas, tras a retirada das axudas achegadas pola concellaría de Cultura, terán serias dificultades. Creado en 2003 baixo a denominación de “Sin sal. Delicatesen de Músicas sanas”, o Festival Sinsal 2012 de músicas sosas, que se desenvolve ao longo de todo ano con formatos sempre moi innovadores, procurará sortear a crise e as políticas homoxeneizadoras da música popular. Outrosí lle sucederá ao Marisquiño, un evento multidisciplinar de cultura urbana, do que se levan celebrado na explanada do Náutico once edicións e que no pasado mes de agosto convocou a 50.000 persoas. E por se non abondase, tampouco está claro que no vindeiro verán se poida celebrar unha nova edición de Vigo Transforma, xa que este festival de música independente organizado pola empresa Esmerarte podería verse afectado polos retallazos da Consellaría de Cultura, a súa patrocinadora principal.

A concellaría de Cultura debe procurar novos modelos para súa programación, mesmo artellando acordos de colaboración en rede con outros concellos, institucións ou empresas, que permitan facer viable a continuidade desta imprescindible programación musical de carácter cultural. Todas estas iniciativas son xeradoras de cidadanía, teñen capacidade de atracción turística e van dirixidas a públicos moi diversos. Sería unha mágoa que nunha cidade como Vigo, no trinta aniversario daquilo que se chamou a movida, a programación quedase reducida a un par de concertos gratuítos de música popular en Castrelos e outros tantos de pagamento (algúns a 75,00 euros) nun extraordinario Auditorio, magoadamente infrautilizado dende a súa inauguración. Para botarse a chorar.

Don Germán, editor e mecenas da lectura

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a facer unha semblanza da relación con Galicia de Germán Sánchez Ruipérez, o editor e mecenas da lectura falecido onte.

Magooume a noticia do falecemento de don Germán Sánchez Ruipérez, o editor e mecenas da lectura, fundador da Editorial Anaya e cofundador de Edicións Xerais de Galicia. Un accidente doméstico nun hotel da República Dominicana, onde estaba de viaxe de lecer coa súa dona, rematou coa vida plena dunha persoa que durante sete décadas desenvolveu unha paixón desbordada polo libro e polo fomento da lectura. Moi vencellado con Galicia, desque en 1953 casara con Ofelia Grande Rodríguez, ourensá do concello de Esgos, Germán mantivo aberta sempre casa en Sanxenxo, amosou unha predilección polo país noso e contribuíu decisivamente na modernización do sector editorial en galego participando en 1979 na fundación de Xerais, xunto a Xulián Maure Rivas e a Camiño Noia Campos e apostando, durante os case vinte anos no que foi o seu presidente, polo desenvolvemento deste proxecto de profesionais da edición en galego.

Fillo de mestra e de libreiro republicáns, cando tiña apenas dezaseis anos Germán incorporouse a traballar na salmantina Librería Cervantes que rexía o seu pai. Daquela, quedaría unido ao mundo do libro, compromiso que revalidaría unha década despois cando viaxou a Londres e coñeceu a Sir Stanley Unwin, o famoso editor británico, fundador da editorial George Allen & Unwin, onde J.R.R. Tolkien publicou en 1937 “O Hobbit” e máis tarde a triloxía “O señor dos aneis”. No entanto, sería a partir de 1958, cando fundou en Salamanca a editorial Anaya, o momento alboral de Sánchez Ruipérez como editor. A súa amizade con profesores que residían en Salamanca, como o galego Evaristo Correa Calderón (membro da Irmandades da Fala e autor de Margarida a do sorriso de aurora, primeiro texto da literatura infantil en galego) e o lingüista Fernando Lázaro Carreter, permitíulle abrir unha nova concepción do libro de texto para a educación non universitaria, tanto de primaria como de bacharelato. Os libros de Anaya supoñían unha ruptura total co modelo enciclopédico da educación franquista e confesional. A partir da aprobación da Lei General de Educación de 1970, aquela que no inicio do Tardofranquismo alongou a escolarización obrigatoria deica os catorce anos e creou a Educación General Básica, os libros de textos de Anaya contribuíron decisivamente á modernización das prácticas escolares, abrindo unha xanela ás mudanzas educativas que demandaba á sociedade española. A creación en 1973 de novas editoriais, como Cátedra e Pirámide, a adquisición de selos históricos como Tecnos (1981), Bibliograf (1984) e Alianza editorial (1989), así como a creación de novas editoras como Barcanova (1980), Algaida (1985), Anaya Multimedia (1984) e Anaya Touring Club (1990), confirmaron a vocación de Sánchez Ruipérez como editor total de inequívo compromiso coa diversidade cultural española.

Ese espírito e compromiso modernizador, unha convición que Sánchez Ruipérez mantivo de forma teimosa ao longo de toda súa vida, levou a que en 1970 Anaya fose a editora do primeiro libro de texto moderno de lingua galega, O galego na escola, un manual moi meritorio preparado polo profesor don Xesús Alonso Montero e polo inspector de ensinanza primaria José Mª de Marcos Abajo. Un compromiso inicial con Galicia e coa cultura galega que Anaya continuaría coa publicación, a finais dos anos setenta, da serie pioneira de libros de texto “Lúa nova” para o ensino da lingua galega no EXB, e que se concretaría con todoas as consecuencias na participación de Sánchez Ruipérez e a súa dona na fundación de Xerais no mes de outubro de 1979. A incorporación de Xerais na fundación do Grupo Anaya en 1988 e a súa presenza puntual no periplo por Galicia enteira das cerimonias de entrega dos Premios Xerais, nas que sempre pronunciaba un discurso en lingua galega, constituía o referendo anual deste compromiso cun proxecto editorial clave para entender a cultura galega durante as últimas tres décadas.

Ademais deste labor de editor educativo e cultural, don Germán asumíu un pioneiro compromiso co mecenado no eido do fomento da lectura. A creación en 1981 da Fundación Germán Sanchez Ruipérez, con tres sedes abertas (Madrid, Salamanca e Peñaranda de Bracamonte, o seu pobo natal, onde montou o Centro de Tecnoloxías Avanzadas), supuxo un pulo moi decidido para a investigación e o fomento arredor do libro e a da lectura. Compromiso no que Sánchez Ruipérez recuncou coa posta en marcha da Casa do Lector, outro proxecto modélico que dirixe o galego César Antonio Molina, quen fora ministro de Cultura.

Nesta xornada triste do seu pasamento, lembramos con agarimo a don Germán. Como sucedeu con Isaac Díaz Pardo, a quen tiven a honra de presentarllo no Castro de Samoedo nun xantar que hoxe lembro con saudade, é posible combinar o rigor das condutas e o compromiso inequívoco coa cultura co espírito dos emprendedores. Expreso a miña gratitude e beizóns para eles dous.

 

Campo de Granada CXVIII

/en , , , /por

BOA REMONTADA

O Celta demostrou fronte ao decano do fútbol español que tamén sabe remontar. Estragou toda a primeira parte, onde estivo tan frío coma a noitiña de sexta feira, sen expresar sobre a lameira algunha mínima idea de xogo. Foi a primeira parte decepcionante e ninguén aventuraba a goleada que finalmente se producíu. Comezou como un auténtico pasacorredoiras no que o balón pasaba dun campo a outro sen achegarse nunca as áreas onde mandaban as defensas, moi ordenadas as dúas. Un Celta moi impreciso no xogo posicional era incapaz de pasar dos dous terzos do campo onubense, onde atopaba o autobús dun equipo disciplinado, disposto a anular calquera posibilidade de ataque do seu rival. As pezas de engrenaxe celeste non funcionaban como deberan. Álex López, nunha noite moi pouco afortunada nas entregas, errou na creación de espazos polas bandas, mentres Bermejo deambulaba sen atopar cal era a súa función de enganche. Dos laterais era mellor non falar e os extremos preferían procurar a diagonal das áreas. Toda unha enleada. Neste período onde reinou esta alarmante empanada de todas as nosas liñas, apenas contabilizamos dúas xogadas de gol dos celestes. Na primeira, iniciada cunha recuperación de Oubiña, Orellana conducíu veloz pola banda esquerda para que rematase frouxiño Quique de Lucas. Na segunda, tras un caneo formidable de Iago Aspas, o mesmo De Lucas rematou cun cacheirón que deixou eivado durantes un par de minutos ao pobre do gardarredes andaluz. Porén, cando apenas faltaban cinco minutos para o descanso, o Recreativo que, até entón, apenas demostraba que sabía defenderse ben, aproveitou un dos seus escasos contragolpes, para adiantarse no marcador. Foi unha xogada desafortunada, onde os compoñentes da defensa galega amosaron unha diletancia infrecuente, xa que tres deles non foron capaces de impedir que un dianteiro onubense conducise a pelota, se encarase con Sergio, que foi quen de chapar o remate, e que máis tarde o mesmo fose capaz de aproveitar o rexeite do noso porteiro para marcar de forma moi cómoda. Unha mágoa! Rachábanse moitos minutos de imbatibilidade e, o que é peor, semellaba que volvían as dúbidas defensivas. Tras a reanudación, Herrera soubo mudar o decorado. Acertou de cheo. Deixou no vestiario a Belvís e reforzou a defensa coa entrada de Jonathan Vila. A sorte saíu ao encontro do Celta, tras unha xogaba de banda na que De Lucas centrou con moita forza de xeito que un dos centrais andaluces, cando quixo despexar a pelota, introduciouna no marco. Un agasalliño que mudou o partido. Herrera víu o ceo do partido aberto cando introducíu a Joán Tomás e comezou a fluír o xogo dun equipo aseñorado por Oubiña. Os engrenaxes celestes comezaron a funcionar, moito máis cando Iago Aspas aproveitou outro fallo defensivo dos andaluces para adiantar ao Celta no marcador. Cos espazos abertos, a ledicia comezou a aparecer na lameira nosa. Orellana adonouse da banda esquerda facilitando paredes nun traballo cooperativo que comeza a resultar exemplar. As oportunidades sucedéronse e así chegaron os tantos do internacional chileno no minuto 42 e o golazo de Aspas no derradeiro do encontro, cando a bancada celebraba a inagardada goleada. Unha remontada preciosa nun momento decisivo da tempada, no que se dirimen cales van ser os tres ou catro candidatos ás posicións de ascenso directo. O Celta, a pesar de estragar o primeiro período, amosou a súa solvencia e competitividade. Suma e segue.

Vigo-A Coruña

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da noticia da campaña «Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo», organizada polas asociacións de hoteleiros de ambas as dúas cidades, reflexiono sobre un novo modelo de relación estratéxica entre elas.

Gustei da iniciativa de colaboración entre os empresarios hoteleiros de Vigo e A Coruña anunciada o pasado xoves. Con motivo do día dos namorados, entre o vindeiro sábado 11 e o domingo 19 as parellas viguesas e coruñesas poderán hospedarse na cidade amiga cun 25% de desconto, só con demostrar que residen nalgún dos concellos da outra área metropolitana. Esta iniciativa de mercadotecnia hoteleira, xerada para promocionar en tempos de crise o chamado “turismo de proximidade”, preséntase cun moi suxestivo lema publicitario: “Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo”. Recupérase así o fío da memoria das xeracións humildes dos nosos pais e avós que viaxaban á cidade herculina a gozar da noite de vodas ou a xoldra das excursións de domingo, organizadas pola peña Xaburú, a comezos dos anos sesenta, con motivo dos partidos co noso eterno rival.

Esta orixinal iniciativa privada de irmandade entre as cidades da oliveira e da torre, tivo o seu precedente cultural o pasado 15 de decembro na “Acción Urbano Océano Lugrís”, un neocontubernio galaico organizado conxuntamente pola asociación cultural viguesa A Nave das Ideas e pola coruñesa In Nave Civitas. Naquel sábado desenvolvéronse de forma simultánea, en ambas as dúas idades actos de homenaxe ao xenial pintor Urbano Lugrís. Nacido na Coruña en 1908 e finado o nadal de 1973 en Vigo, o que fora alma mater das revistas “Brétemas” e “Atlántida” demostrou nos seus cadros que Vigo (“Xouba City” para el) e A Coruña (“Percalinópolys” na súa terminoloxía) son a fin de contas a mesma cidade atlántica. O pintor máxico da ría nosa, dos portos do Berbés e Bouzas, o autor do cuarto do vello mariñeiro evidenciou na súas cámaras de marabillas e nos seus murais que vigueses e coruñeses respiramos idéntico arrecendo do pedramol mesturado coa maruxía da galerna.

Estas dúas iniciativas privadas, ás que debemos engadir os termos do acordo de fusión do que foron as caixas nosas –hoxe, magoadamente, en perigo inminente de perda irreparable–, demostran que é posible superar os localismos pailáns que dende hai tres décadas dificultan a colaboración fraterna entre Vigo e A Coruña, dúas cidades que, a pesar de ter fasquías moi diferentes, constitúen os motores económicos da Galicia actual. Cooperación estratéxica no proxecto de modernización de Galicia que sabemos non pode impedir unha competencia estimulante entre ambos proxectos urbanos, como a que desenvolven os seus equipos de fútbol no terreo de xogo, unidos esta tempada pola angueira do ascenso a primeira división. Só asumindo esa estratexia de cooperación e competencia os portos de Vigo e A Coruña poderán asegurar o seu futuro no marco da rede portuaria da fachada atlántica europea. Idéntica estratexia deberá levarse na xestión de Peinador e Alvedro, dous aeroportos que, a medio prazo, poden desaparecer se non demostran a súa complementariedade con Lavacolla e a súa capacidade de competir co portuense de Sá Carneiro. Outrosí sucede cos contedores culturais públicos, especialmente os magníficos museos de ambas as dúas cidades, cuxa complementariedade temática permitiría integralos nunha oferta turística única moi atractiva e alternativa á estratexia compostelá do sepulcro.

Ademais, os concellos de Vigo e A Coruña deben cooperar no desenvolvemento da lei das áreas metropolitanas e do novo mapa urbano do país, esixindo que isto constitúa unha prioridade na política autonómica, cando estamos xa ás portas dunha nova lexislatura. Como ambos os dous deben manter a firmeza institucional necesaria para que a prioridade principal da actuación do Ministerio de Fomento en Galicia sexa a finalización no último prazo previsto, ano 2013, do eixo atlántico ferroviario que unirá as dúas cidades de forma permanente en pouco máis dunha hora, o que constituirá un feito case revolucionario para o recoñecemento mutuo de ambas as dúas veciñanzas. O que non debería levalos a esquecer a demanda histórica de que ambas as dúas cidades estivesen unidas por unha autovía gratuíta, alternativa a esa AP-9 que levan décadas expoliando os nosos petos.

Sometida a cidadanía de ambas as dúas cidades ás penurias das políticas de consolidación fiscal, cos niveis de desemprego disparados, co anuncio do atraso das obras do tren e co que foron as caixas nosas na UVI, esta estratexia de competencia e cooperación entre as dúas grandes cidades galegas é unha prioridade política. Vigo e A Coruña deben compartir estratexia para saír da crise no marco dun novo proxecto de autogoberno galego. Deixemos a pacífica rivalidade para o eido futbolístico, mais aínda cando é moi probable que o derbi de abril en Balaídos sexa un encontro decisivo e moi emocionante xa que Deportivo e Celta semellan determinados a loitar entre eles polo ascenso directo.

 

Consello Municipal de Cultura

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do peche do arquivo fotográfico Pacheco e do Museo Liste, propoño a creación do Consello Municipal de Cultura no concello de Vigo.

Vigo comeza a identificar síntomas dunha desfeita da súa política cultural. A importante redución das cantidades que as administracións públicas destinan á cultura, a devaluación da programación da que foi a caixa nosa, como algúns excesos na creación de contedores sen proxecto estratéxico, son factores que na súa converxencia ameazan con provocar un auténtico desastre para unha cidade que, dende hai tres décadas, asumíu a cultura como un dos eidos da súa moderna identidade urbana.

O formidable arquivo fotográfico Pacheco, almeiro principal da memoria viguesa da primeira metade do século XX pechou coa fin do pasado ano. Dende entón, os responsables da concellaría de Cultura e Festas non renovaron o contrato ao equipo de profesionais responsable da recuperación da primeira colección fotográfica viguesa. Nada se sabe do futuro desta peza primeira do patrimonio vigués nin tampouco de cal vai ser o futuro do Centro Galego de Fotografía, cuxas obras están a piques de finalizar no Casco Vello. Un centro onde estaba previsto reunir as valiosas coleccións fotográficas municipais dos arquivos Pacheco, Ksado e Vigovisións. Coleccións ás que se deberían engadir o fondo Llanos, adquirido pola que foi Consellaría de Cultura e depositado no Museo Etnográfico de Ribadavia, e mesmo o arquivo privado de Magar, imprescindible para entender o Vigo dos últimos cincuenta anos.

O Museo Etnográfico Liste anunciou esta semana o peche das súas instalacións. O museo da Pastora, probablemente un dos mellores centros didácticos da cultura tradicional galega, viña funcionando dende 1999 grazas ao financiamento principal do concello de Vigo. Tras a redución drástica desta asignación municipal, cando o BNG xestionaba as áreas de Cultura e Patrimonio Histórico, que pasou no orzamento de 2011 dos 96.000 a 6.000 euros anuais, semella que por un erro nunca subsanado, o propietario do museo anuncia, coa intención de liquidar as débedas, a posibilidade de vender algunha destas pezas únicas e de trasladar o museo a Oseira.

Tampouco é para botar foguetes a situación do Marco, o museo máis vistado da cidade e o centro de arte contemporánea que convoca en Galicia maior número de visitantes, xa que no ano 2011 acadou os 70.000 rexistros de entrada, o que non está nada mal. A pesar destas cifras alentadoras e da calidade da súa programación, o museo de Príncipe sobrevive grazas ao esforzo financeiro do concello de Vigo que achega 800.000 euros, que cubren máis do 50% do seu orzamento anual, agardando as achegas comprometidas polas administracións xestionadas polo PPdeG, que forman parte do seu patronato, a Xunta de Galicia e a Deputación Provincial de Pontevedra. Como preocupación continúa existindo sobre cal vai ser o futuro do Museo do Mar de Galicia, a nosa alfaia de Alcabre, dependente agora da Secretaría Xeral de Cultura da Consellaría de Cultura e Educación, que inicia unha nova xeira, tras a destitución do seu primeiro director, Pablo Carrera, quen durante nove anos loitou case en solitario e con poucos recursos por desenvolver un proxecto museístico esencial para Vigo e para Galicia. Outrosí sucede co futuro de Verbum de Samil, do museificado espazo arqueolóxico do Castro e mesmo coa recén reaberta Pinacoteca, ubicada no reconstruído Pazo de Arias Taboada, onde se exhibe unha parte da colección municipal de pintura galega.

Diante dunha situación tan crítica para o futuro de todos estes contedores culturais vigueses, á que habería que engadir a incerteza existente sobre a creación da Biblioteca do estado na Panificadora, un proxecto do que nada se sabe dende hai meses, e a indefinición sobre os contidos da programación musical (Are More, Transforma e Marisquiño, entre outros festivais de referencia), non abonda só con laiarse pola falta de recursos froito dos retallazos das políticas de consolidación fiscal. No entanto, a cerna da desfeita actual está na carencia dunha política municipal sostible e a longo prazo no eido da cultura, que fose máis alá das querenzas das diversas persoas responsables da Concellaría de Cultura como dos avatares da composición e dos equilibrios de cada goberno municipal. Vigo precisa dun proxecto cultural estratéxico, canto menos para unha década e media, integrador dos necesarios plans municipais de museos e bibliotecas, así como das políticas de fomento da lectura e da creación artística nas diversas modalidades. Un plan que contemple, ademais, o modelo de xestión e financiamento destes contedores e dos centros cívicos que achegan servizos de dinamización cultural nos barrios. A creación dun Consello Municipal de Cultura, onde os sectores sociais, culturais e políticos participasen nun debate aberto e plural, axudaría moito a reconducir a crise actual.

Moaña na memoria

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo comento a aparición dos dos volumes de Moaña. Historia fotográfica, publicados pola Asociación Cultural Nós.

No formidable anfiteatro da ría, para os vigueses a península do Morrrazo é moi importante xa que é o primeiro horizonte que enxergamos. O perfil montañoso atlántico da ribeira dereita, o que vai dende o estreito de Rande, presidido polo monte Faro de Domaio, até a Costa da Vela, marca o noso referente vital. Sobre esa liña do ceo espellamos decote albores, brétemas e ballóns e sobre ela nacen os lueiros e as lumieiras de cada unha das nosas noites.

Deitadas nas abas do macizo do Xaxán, por baixo da serra de Domaio, esténdense as catro parroquias tradicionais sobre as que en 1874 se fundou o actual concello de Moaña: San Pedro de Domaio, Santa Baia de Meira, San Martiño de Moaña e San Xoán de Tirán. Outra das abellas da nosa ribeira, que nos seus 138 anos de historia transformouse ao xeito de vertixe de viliña de pescadores na actual cidade litoral de case vinte mil habitantes. Dous libros recentes, “Moaña. Historia fotográfica” (tomos I e II), recuperan unha parte desa historia centenaria. Publicados pola Agrupación Cultural Nós de Moaña, estes dous volumes de máis de duascentas páxinas e trescentas cincuenta fotografías cada un deles, forman parte dunha triloxía coa que se pretende ofrecer un relato visual das mudanzas de Moaña ao longo do século XX.

Dende hai tres décadas os membros da Agrupación Cultural Nós de Moaña desenvolveron unha actividade pioneira na recuperación da memoria fotográfica local. Xa en 1980 e 1982 organizaron por diferentes bares, locais veciñais e espazos educativos de Moaña exposicións fotográficas sobre a vida social, costumes e paisaxes do concello. Dende entón, grazas á colaboración veciñal e contando coa axuda de diversos arquivos fotográficos públicos, foron capaces de atesourar un arquivo fotográfico que na actualidade conta con máis de cinco mil pezas. Un patrimonio que foron poñendo en valor en diversas públicacións: “Moaña onte” (álbum fotográfico, 1987), “A imaxe recuperada” (álbum que duplica o número de pezas do anterior, 1999), “Moaña no século XX” (DVD, 2007), “Domaio no século XX” (2008) e “Moaña, onte e hoxe” (2008). Publicacións que alentaron á cidadanía a participar no proceso de construción social da memoria facilitado pola fotografía histórica.

O éxito popular daquelas obras, como supoñemos sucederá con estes dous formidables tomos sobre a historia fotográfica de Moaña, débese a que estes humildes cartaces envellecidos, a maior parte realizados por fotógrafos anónimos de estudio, algúns gardados coma ouro en pano en todas as casas, conservan o fulgor da vida doutrora. Estas fotos entusiasman xa que transforman aquel “instante decisivo” do que falaba John Berger en eternidade, por que fan outra vez familiar o que antes era descoñecido, e, sobre todo, por que son capaces de provocar o asombro diante dunha lembranza imprevista. Esa capacidade de xerar memoria compartida fai estes libros imprescindibles para a identidade e cohesión dunha comunidade local.

Nestes dous extraordinarios tomos recupéranse paisaxes de Moaña, inimaxinables neste século XXI. Eis as canteiras de Meira, as do Cocho e as da Borna, nas que traballaban centos de canteiros portugueses e subministraban a pedra coa que, hai cen anos, se construíron os peiraos do porto de Vigo. Devólvese, ademais, a memoria tráxica dos naufraxios do “Ave do Mar” (1956), grazas ás estremecedoras imaxes de Bene, fotógrafo de “Faro de Vigo”, ou do “Centoleira” (1964). Reconstrúese o pulo do mundo do traballo, fosen os estaleiros de ribeira, de Benito Ferradás, Pedro Riobó, Marcelino e Vedeal; o da construción das primeiras bateas de Domaio; a factoría de conservas “A Guía”; o das atadeiras no Vaticano, o marisqueo en Meira ou o de tantas tripulacións da ardora.

No capítulo dos retratos ábrese unha xanela necesaria para a memoria escolar e para render homenaxe a aqueles que durante o 36 foron fondeados e asasinados, como o alcalde José Fandiño Pidre e o presidente de “Solidaridad Marinera” de Moaña José Paz Pena. No entanto, o corpo principal dos libros está constituído pola presenza das xentes populares. Aquí están as procesións de San Martiño e as marítimas do Carme. Aquí están as feiras do 3 e do 19. Protagonismo teñen tamén os días de xoldra, as excursións, as vodas e as comparsas de entroido, cuxa existencia está documentada con letras e músicas dende 1913. Nunha vila de tradición musical non falta as imaxes dos seus gaiteiros, como Manuel Barreiro “Budiño” e o seu grupo Brisas do Mar, nin das súas corais nin dos seus numerosos grupos yeyés dos anos sesenta. Tamén aparecen nos libros os bailes de Lestón, os cines Maravillas e Prado e mesmo as conferencias no Ateneo de Moaña, un dos referentes da cultura galega moi a comezos dos anos setenta. Toda unha fervenza de vida e memoria. Moi recomendables.