Onte 442: O rastro que deixamos

/en , , , , , , , /por

Interesante e amenísima foi a conversa que mantivo Isabel Soto con Agustín Fernández Paz con motivo da presentación en Librouro d’ O rastro que deixamos. Editora e autor percorreron ao longo dunha hora os temas principais dunha obra singular no catálogo do vilalbés, onde con grande votade de estilo se mesturan páxinas de fermosa prosa memorialística con outras de ensaística sobre o oficio de escribir.

Comezou Agustín explicando a orixe do título que le prestou Siri Hustvedt, a autora de Todo canto amei. O título forma parte dun parágrafo que confesou lle impresionar e recolleu no seu caderno de citas: «As historias que contamos sobre nós mesmos só poden relatarse en pasado. O pasado remóntase cara a atrás desde onde agora nos atopamos, e xa non somos actores da historia senón espectadores que se decidiron a falar. En ocasións, o rastro que deixamos vaise sinalando con pequenas pedras como as que Hansel deixaba tras os seus pasos». Agustín dixo que «o libro naceu hai case tres anos da intención de recoller nun volume textos ensaísticos variados que garadaba no mes disco duro. Isabel Soto puxo orde naquel caos, naquela faramallada. Logo decidimos facer tres libros: o que hoxe presentamos de carácter memorialístico, que contén tamén unha reflexión sobre o oficio de escribir; un segundo sobre temas de lingua e lectura, ao que xa lle puxemos título, A patria da lingua; e un terceiro co resto dos textos sobre cómics e diversos temas». En todo caso, tanto para o autor como para a editora, «a obsesión foi que este primeiro libro se puidese ler como un libro de ficción».

Isabel Soto formuloulle varias preguntas arredor dos límites do que se entende por ficción e polo carácter selectivo da memoria. Fernández Paz insistíu en que para el «todo lugar, todo barrio é Macondo se sabe atopar o seu García Márquez que o conte», así como tamén en que «afondar no local é sempre universal; afondar nas propias raíces, no que é teu, afondar nelas para dende aí proxectarse». Agustín recoñeceuse discípulo do Grupo Nós na súa concepción de «Galicia célula de universalidade, unha peza máis do mosaico da humanidade, á que temos obriga de facer brillar». Mais tamén lamentou as «dificultades grandes que temos na cultura galega na distribución interior dos nosos contidos e sobre todo na exterior, para que as nosas obras chegue tan lonxe como permita a súa calidade». «Na escrita hai que contar a verdade, hai que afondar na túa vida, que é do se nutre o escritor, para que cautive a calquera lector de calquera lingua e calquera país».

A conversa tamén abordou o papel da literatura para cambiar o mundo e cambiar a vida. «A postura optimista témola que manter mentres esteamos vivos. As vellas toupas continúan traballando no proceso de mudar o mundo. Hainas en moitas frontes. Aí están as ferramentas do cambio. Os membros da nosa xeración fixemos o que puidemos. No mundo do ensino algunhas cousas mudaron, deixamos a semente dun traballo que hoxe está nos libros de texto e se acepta de forma común». No entanto, tamén afirmou, valorando o que sucede na actualidade, «o fácil que é destruír e o difícil que é construír».

As preguntas finais xiraron arredor da realción coas súa sobras. Fernández paz confesou que «non hai ningún libro do que me sinta plenamente satisfeito», aínda que amosou a súa preferencia por algúns títulos como Aire negro, O único que queda é o amor, Fantasmas de luz e Non hai noite tan longa.

Onte 441: “Atl”, entre a o mito e a ciencia ficción

/en , , , , , /por

Interesantísima foi a presentación en Pontevedra de Atl, a novela de Manuel Lourenzo González gañadora do Premio Blanco Amor 2011.

O profesor Manuel Figueiras, autor tamén da portada do libro, comezou a súa intervención situando o libro no “subxénero da creación de pequenos universos posibles”. Propostas que se inician con Platón, que propoñía un novo sistema de estruturación social, pasando por Tomás Moro coa súa Utopía, unha illa, como Atl, onde a vida era perfecta, até as propostas dos utopistas e socialistas utópicos do XIX creadores de pequenas sociedades perfectas. Continuou Figueiras lembrando que no século XX o xénero estoupou producindo tentativas reais, baseadas neste tipo de teorizacións, ademais das obras de Huxley ou Orwell, sen esquecer que o mesmo Kafka advertira que este tipo de organización tivera xa o seu fracaso. Detívose, despois, na achega que Elías Canetti fixo en Masa e poder e nas achegas que se fixeron dende o cine a este “campo temático” onde se funden a arte, a literatura, a historia, a socioloxía e a política.

Despois, Manuel Figueiras foi debullando unha serie de temas e marcas presentes tanto en Atl como en obras anteriores onde cre que Manuel Lourenzo González ten o seu ADN literario. En primeiro lugar citou a obsesión pola claridade, froito dun equilibrio moi complexo de acadar. En segundo, o xogo de estruturas e mecanismos que van encaixando con moita perfección, e que o lector só descubre ao final ou moi avanzada a novela. En terceiro, a creación de nomes, un traballo extraordinario en Atl, onde o autor creou nomes para lugares, cousas, seres vivos ou inventos tecnolóxicos. En cuarto, o conflito nodal da historia entre o eu e o nós, o individual e o colectivo, no que semella decantarse máis polos ámbitos individuais. En quinto, a cuestión da liberdade como horizonte, presente en todas as súas novelas. En sexto, a presenza dun certo pesimismo patente ou latente en todo o seu discurso narrativo. En sétimo, a contraposición da idea de cultura coa da civilidade, achegando á novela un carácter humanista. En oitavo, a presenza de relatos dentro de relatos. Por último, Figueiras explicou que deseñou esa máscara tecnolóxica como ilustración de cuberta coa intencionalidade de amosar comos os individuos pasan desapercibidos nesa sociedade distópica.

Pola súa banda, Manuel Lourenzo González comezou a súa intervención explicando a importancia que para el ten o mito “como algo necesario para a formación das identidades e das culturas, como algo imprescindible para recoñecerse, mais tamén para poder interpretalas e para atopar camiños para esa sociedade”. Citou unha frase de Manuel Figueiras, o presentador da novela: “o mito é un recurso común do imaxinario colectivo”, para logo citar unha serie de mitos que permancen vivos na nosa sociedade, dende a Atlántida, Antíngona, Sísifo, Hércules ou Troia; pasando polos mitos bíblicos do paraíso, Caín e Abel, a serpe ou arca; até os medievais de Arturo e Breogán ou os da nosa mitoloxía popular. Mitos todos que foron elaborados e reelaborados e forman parte da nosa identidade.

Detívose despois no mito da Atlántida que está na orixe de Atl. Interesoulle porque alí está presente todo un mundo, toda unha civilización, toda unha aventura humana moi avanzada, que se afundiu no mapa e quedou en nada. Un mito que lle deu a oportunidade de crear unha Atlántida actual, a creación dunha grande peripecia humana digna de ser contada. “Un mundo illado, creado dende cero, onde había que inventalo todo constituíu un proxecto fascinante”, dixo. “O traballo de ambientación foi do que máis gocei e ao que máis tempo dediquei, xa que nunha sociedade onde todo era distinto, había que contalo todo. O desafío foi non caer nin no academicismo nin no exceso”. “Houbo que crear toda a xeografía, como eran a a illa, dende as paisaxes, a flora e a fauna, como vive e como se move a xente nas cidades, como son as casa e os lugares públicos, como funcionan os medios de comunicación, como é a organización social, como se traballa, como é o vestiario, a sexualidade, os soños…” Houbo, tamén, que inventar palabras, dende topónimos a darlle nome a cada un deses novos elementos, “xa que son as palabras qas que configuran a realidade”.

Manuel Lourenzo relatou como naceu o libro, hai quince anos, a partir dun guión para un cómic que lle pedíu un ilustrador noq ue debería aparecer unha queima de libros. “Quedou nun caixón durante bastante tempo. Hai dez anos que o recuperei e o fun traballando como novela”. Confesou que lle custou moito rematala, xa que “poñerlle o punto final a unha novela é máis difícil para min que escribir a palabra inicial”. “Non nego que é Atl é unha novela de ciencia ficción, mais creo que vai moito máis alá”. Lourenzo contou que un amigo lle dixera que “Atl é unha novela de ciencia ficción dalguén que non é dese mundo”. Insistíu en que “sendo catalogable dentro dese xénero, creo que no fondo é a historia da deriva dunha sociedade, un personaxe colectivo; unha sociedade que é proxección da nosa cara o futuro, situada nun tempo paralelo ao noso”. “Unha novela na que está presente a busca da sociedade perfecta, dese mundo feliz das utopías. Razón pola que se abordan temas como a estrutura do estado, que dirixe a vida dos seres humanos, que os converte en autómatas, que traballan e consumen, que son así felices, sen máis nada”.

Manuel Lourenzo foi debullando outros temas da novela: A tecnoloxía como forma de dominación, que achega ao pensamento único, xa que, como di un personaxe da novela “a teconoloxía e a ciencia avanzan máis a presa que o pensamento humanos”. “No emprego das NN.TT. hai unha certa estupidización que nos afasta do que é a cultura”. A queima de libros e a prohibición da letra fixa, tanto a imrpesa como a manuscrita, como unha alegoría da desaparición do pasado e da memoria. A lingua e a relixión únicas, como o mito de Prometeo da creación da figura humana robótica.

Rematou Manuel Lourenzo reflexionando sobre o mito do eterno retorno. “Non creo no final feliz da sociedade, mais si no do individuo que pode atopar unha certa satisfacción nalgunhas actividades”. Por último definíu a Atl como “unha novela de ciencia ficción, mais tamén como unha obra que ten carácter de mito, na que se lle busca un sentido máis ético a sociedade. Atl podería ser unha historia da que poderiamos aprender algo para que non se repita”.

O broche de ouro da presentación puxérono as integrantes Adonairare, o magnífico grupo de pandereteiras da Asociación Cultural o Barqueiro de Santa Cristina de Cobres.

Onte 440: A Estrela de Oriente

/en , , , , , /por

Anticipamos a celebración do nadal coa presentación en Couceiro d’ A Estrela de Oriente. Unha historia dos Reis Magos, o libro de Pemón Bouzas ilustrado por Marcos Calo. Fíxonos moita graza a coincidencia co anuncio da aparición en todo o mundo do novo libro de Bieito XVI no que presenta importante novidades sobre a interpetación do sucedido en Belén. En todo caso, o magnífico relato de Pemón, o primeiro que publica en galego e tamén a súa estrea no subxénero da literatura infantil, constitúe un modelo de reescritura dun dos nosos mitos fundacionais de xeito que coa súa (só) aparente simplicidade interese tanto ao público máis novo como as persoas adultas. A paixón polo relato de viaxes, unha das identidades da escrita de Bouzas, o seu coñecemento do universo da literatura de tradicion oral, como a súa facilidade para enfiar unha historia engaiolante son os fíos cos que se teceu esta historia sobre a procura da luz do coñecemento e sobre o entendemento entre tres mundos, dos que proceden cada un dos magos. Pemón confesou no acto que “quixen poñerme na memoria de cando tiña sete anos, nese momento de abrir a porta para que nos saia o futuro, como dicía Graham Green”. Explicou que no relato destas viaxes dos magos quixo provocar a curiosidade dos lectores, para que busquen e procuren información sobre as cidades como Damasco o Babilonia, ou sobre outros lugares míticos onde naceu a nosa civilización. Afirmou a súa convicción do carácter máxico de cada noite de Reis, “algo de maxia pode haber que nos vai seguir mantendo vivos”. Rematou as súas palabras propoñendo aos maiores que leran A Estrela de Oriente aos nenos.

Onte 439: Touriño en castelán

/en , , , , /por

Vergonza allea sentín escoitando falar en castelán a Emilio Pérez Touriño na entrevista que Fernanda Tabarés lle fixo en V Television con motivo da aparición do seu libro de memorias (en galego). Quedei abraiado comprobando que ao longo de case unha hora non só non empregou o galego en ocasión ningunha, senón que ademais utilizaba decote topónimos deturpados («Orense», «Carballino») ou chamaba a Beiras por «José Manuel». Incrible. POlo demais, os contidos da entrevista non mereceron grande interese, xa que semellaban apenas un axuste de contas cos seus compañeiros de partido e de coalición. Pareceume un espectáculo patético, impropio de quen foi presidente da Xunta de Galicia. Mais tamén un síntoma da debacle moral e política que padece o partido socialista (tamén en Galicia).

Onte 438: Enlace

/en , , , , , /por

Dende onte asumín o compromiso de ser enlace contra a violencia machista, contra ese terrorismo que dende 2003 asasinou a 650 mulleres, 40 no que vai no decorrer deste ano. Son enlace de Enlaza Vigo, a iniciativa do Consello Municipal da Muller de Vigo que o venres 23 de novembro construirá na praza da farola un grande farrapo humano, testemuñando a vontade unánime da cidadanía de acabar coa violencia contra as mulleres e construír unha sociedade en igualdade. Nesa angueira colectiva é imprescindible a mobilización colectiva e interxeracional, mais tamén o compromiso de cada unha das persoas cada un dos días do ano para denunciar calquera tipo de comportamento e actitude machista. Chamo a participacipar en tan necesaria iniciativa.

Onte 437: Gaza

/en , , , /por

Estremece a ofensiva do goberno istraelí sobre a franxa de Gaza, onde viven en situación deplorable milleiros de palestinos expulsados das súas casas e terras. Máis alá de que a maioría das vítimas sexan civís (nenos incluídos), máis alá de que se violenten os dereitos humanos e os principios do dereito internacional ou da dubidosa lexitimidade de Hamas para lanzar os seus foguetes, a actual situación de Gaza obedece á lóxica dun vello conflito colonial non solucionado dende 1947, ao tempo que é froito dos intereses das potencias occidentais na zona, representadas, en boa media, alí polo estado Israel. Razóns polas que non podemos agardar nin unha mediación da Unión Europea nin sequera un chamamento retórico do noso goberno a parar os bombardeos. Indigna.

Campo do Fragoso CXXX

/en , , , /por

O NOSO MESSI

O vitrasa no que regresamos de Balaídos era unha tarteira que fervía. Algúns seareiros celestes botaban por fóra a súa indignación polo troco de Iago Aspas, co marcador igualado e con máis dun cuarto de hora para poder conseguir a vitoria. Este severísimo castigo de Paco Herrera, entendo que xustificado pola tarxeta que o de Moaña recibira poucos minutos antes por protestar un fóra de xogo, pode aumentar esa perigosa fenda co adestrador que transcorrida unha cuarta parte da liga mantén unha parte da afección nosa. Tras a debacle da segunda parte en Vallecas, á que non foi allea a endeble proposta táctica do adestrador celeste e os seus trocos polémicos, a retirada da lameira onte de Iago Aspas, con moita diferenza o mellor xogador dos nosos en ambos os dous partidos, chove sobre mollado. Algo que descoñecemos non está funcionando ben no vestiario celeste cando o adestrador non semella empregar a mesma severidade disciplinaria con todos os xogadores, como se pode comprobar tras as dúas vergonzosas expulsións consecutivas do central Cabral, por senllos cartóns vermellos, arruinando as posibilidades do equipo cando tiña partidos en clara vantaxe.

Fronte ao Mallorca de Caparrós, a pesar do seu polémico troco, Iago Aspas foi o mellor dos celestes. Xa dende a súa primeira intervención no minuto dez, unha parede de tiraliñas sobre Hugo Mallo, a súa velocidade desequilibrante, o seu xenial control de balón, os seus caneos imprevisibles, os seus desmarques de fantasía crearon o pánico entre os membros da contundente defensa balear, que respiraron aliviados cando foi substituído. Unha vez máis, o que é considerado pola bancada como “o noso Messi”, demostrou que nas súas biqueiras ten un xogo que está un paso por diante do resto do equipo. Durante unha primeira parte decepcionante do Celta, foi dos poucos que mantivo o nivel. O Mallorca saíu coma un lobo famento, tras seis derrotas consecutivas, disposto a marcar o antes posible. Conseguiuno de forma merecida no minuto vinte, tras forzar seis saques de recanto e contar con varias oportunidades claras, ante unha defensa celeste desas de requeixo das Neves, que dá as maiores facilidades para superala polo seu carácter doce e brandiño Co marcador en desavantaxe, senllas xenialidades de Iago, puideron nivelalo, mais foron estragadas por un Augusto Fernández lento e ofuscado que no minuto 37 só diante de Aouate guindou a pelota a Marcador.

Tras a reanudación, o Celta saíu un chisco máis intenso. Desta volta o alustro de xenialidade de Aspas si que cundíu efecto, tras un contra iniciada pola esquerda por Kron e Belvís, centrando para que Park tivese apenas que empurrar o balón ás redes dende a área pequena. A euforia celeste durou pouco. Cinco minutos despois, noutro apretón mallorquín, Javi Varas coa axuda do longueiro salvou un remate de cabeza de Hemed á saída dun saque de recanto. Situación de perigo extremo que se repetiría quince minutos despois tras un cacheirón de Nsúe desviado polo noso porteiro nunha tarde moi afortunada. A entrada de Bermejo, Quique de Lucas e Joán Tomas, xa no derradeiro cuarto de hora do partido, non supuxo de maneira ningunha o revulsivo que precisaba o Celta, mais aínda cando por vontade do seu adestrador quedara fanado sen a súa mellor baza atacante. Diante das dificultades evidenciadas polos nosos en ambas as dúas áreas, froito do que podemos denominar “sindrome da frouxidade”, o empate non foi o peor resultado. No entanto, este Celta que con estes empates conformistas comeza a naufragar tamén en casa, transmite sensacións de notoria debilidade. Ás portas do mercado de inverno, eu apostaría por un central con experiencia. Boa falta fai.

Profesor Alonso Montero

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao profesor Xesús Alonso Montero con motivo do seu noeamento como fillo adoptivo de Ribadavia o vindeiro sábado, 24 de novembro.

Coincidindo co seu oitenta e catro aniversario, o vindeiro sábado 24 de novembro, o profesor don Xesús Alonso Montero será nomeado fillo adoptivo de Ribadavia por decisión unánime da súa corporación. Aínda que nacido en Vigo, onde vivíu até os nove anos, Xesús pasou parte da súa infancia e adolescencia en Ventosela de Sampaio, parroquia do concello de Ribadavia, onde nacera a súa nai. Foi no berce das terras do Ribeiro onde mamou a lingua galega e onde ten a súa matria da que nunca se desprendeu, como reza a placa que hai apenas uns meses se colocou na casa de Ventosela onde viviron os seus avós maternos: “A idade de nove anos, un mes e dous días o filólogo Xesús Alonso Montero iniciouse na aprendizaxe da lingua galega”; un feito que o protagonista cualifica retranqueiramente como “a primeira placa sociolingüística de Galicia”, xa que non se refire nin o seu lugar de nacemento nin de residencia. Como foi tamén en Ribadavia, onde sendo estudante de Filosofía e Letras na Universidade Complutense, obtivo o seu primeiro recoñecemento literario nos Xogos Florais de 1949, por un ensaio breve, que permanece inédito, titulado “Canto a Ribadavia”. Razóns abondas para tributarlle unha homenaxe a don Xesús na súa terra, á que se levan adherido, polo momento, máis de sesenta entidades culturais e cívicas de todo o país.

Non poderiamos entender a historia de Galicia e da lingua galega nas últimas seis décadas sen a achega esencial de don Xesús, tanto pola súa bibliografía monumental como investigador, estudoso, editor e publicista sobre os máis diversos eidos das letras e das humanidades, como polo seu compromiso inquebrantable coa causa da igualdade e da xustiza, a principal da humanidade, e contra calquera tipo de tiranía, empregando como armas a luz da palabra e a fouce da razón. O profesor, palabra que no seu caso transfórmase en metonimia da súa identidade, exerceu o seu maxisterio dentro e fóra das aulas como formador de bachareles en Lugo, onde deixou unha pegada extraordinaria no seu alumnado, como podemos comprobar cada vez que o acompañamos alí a presentar algún dos seus libros. Outrosí sucede cos seu alumnado do que foi aquel Colexio Universitario de Vigo e, máis tarde, da Facultade de Filoloxía da Universidade de Santiago de Compostela, da que é catedrático emérito.

Como editor non podo negar a miña admiración polo traballo rigoroso até a extenuación de Xesús, na consulta de múltiples fontes que acheguen novos detalles (aparentemente eruditos), que lle permiten desvelar a memoria (oculta) republicana de Galicia, ámbito onde ven realizando unha achega excepcional, recollida en libros de referencia internacional como “Cartas de republicanos galegos condenados a morte (1936-1948)” ou “Intelectuais marxistas e militantes comunistas en Galicia (1920-2006)”, un libro moi vencellado a súa militancia no Partido Comunista durante os últimos cincuenta anos. Como moi valiosas son as súas biografías intelectuais, nas que, sen dúbida, destaca a que preparou sobre Luís Seoane, “As palabras no exilio” (1994, 2002), como a máis recente sobre o filólogo “Aníbal Otero” (2011) con motivo do seu centenario, merecedora do premio Lousada Diéguez ao mellor traballo de investigación dos publicados o pasado ano, ou sobre a viaxe de “Castelao á Unión Soviética en 1938”, que presentamos ao longo destes meses.

Como tampouco podo agochar a miña admiración pola dimensión de don Xesús como brillantísimo orador de verbo rítmico e preciso, de erudición asombrosa, froito dunha curiosidade desborda. Orador que sabe dosificar o discurso a lume lento, introducindo pausas para a reflexión política ou literaria, co gume ben afiado da ironía e do escarnio cando o argumento do seu relato o fai preciso. Un orador que conquista decontado á audiencia, na xínea de Otero Pedrayo co que compartíu foros e formas, como testemuñan as fotografías do inesquecible xantar do Hotel Roma de Ourense en 1966 no que a cultura (a esquerda) galega despedía ao poeta Celso Emilio Ferreiro e iniciaba o combate cívico contra o encoro de Fenosa en Castrelo de Miño, asolagando tamén as súas terras nativas. Como tamén admiro a don Xesús pola súa conversa amenísima e documentada, sobre outras cuestións que poden parecer quizais máis triviais, mais non menos relevantes, para o futuro das artes e da cultura, como as goleadas do seu admiradísimo Lionel Messi, as xogadas memorables de Xavi ou as aliñacións históricas do noso Celta do corazón, onde é un grande experto. Este maxisterio oral do profesor, constitúe un macrotexto de dimensións extraordinarias, que permanecerá conservado na memoria e no corazón dos milleiros e milleiros de persoas que o temos escoitado ao longo dun país enteiro, que percorreu e percorre con enorme xenerosidade. A nosa maior gratitude para el.

Onte 436: Premios da Crítica Galicia 2012

/en , , , , /por

A denuncia dos recortes no eido da cultura e da investigación foi unha das cuestións que estivo mías presente na cerimonia na que se deu a coñecer o ditame dos Premios da Crítica Galicia 2012. Fíxoa Agustín Fernández Paz, gañador do premio de Creación literaria por Fantasmas de luz, cando lembrou o memorable discurso final d’ As uvas da ira de John Ford que remata en «Nós somos o pobo». Fíxoa Patricia Fra, a editora de Regreso a Compostela de Edith Warthon, que reiterou o chamamento do xurado de Investigación aos poderes públicos «para que o apoio e recoñecemento a investigación realizada en Galicia, non se vexa gravemente afectado polos recortes. O xurado entende que se non hai unha axeitada inversión en I+D+I non será posible acadar un desenvolvemento económico e social que asegure o benestar das xeracións futuras». Fixerona Margarita Viso e Juan Vara, membros da Asociación Galega de Compositores, premio de Música, cando defenderon o papel esencial da música para a conviencia cidadá. Fixérona Xan Rodríguez e Antonio Moure, membros da Asociación O sorriso de Daniel, premio de Iniciativas Culturais, cando reivindicaron a necesidade da protección do patrimonio galego, sobre todo no eido rural. Fíxoa Carmen Nogueira, a vídeoartista viguesa, premio de Artes Plásticas e Visuais, reclamando atención para as políticas públicas de cultura, con especial atención aos museos. Fíxoa Gustavo Pernas que recolleu en nome de Xosé Manuel Olveira «Pico», o premio de Artes Escénicas e Audiovisuais, no que foi o discurso máis explícito e apaixonado da noite, que rematou enfatizando con enerxía «Nunca máis aos recortes na cultura».

Na fotografía destacada: Agustín Fernández Paz, Patricia Fra, Juan Vara (Asociación Galega de Compositores), Carmen Domínguez, Antonio Moure e Xan Rodríguez (ambos os dous, Asociación O sorriso de Daniel). Na foto da escaleira: os membros dos seis xurados e membros da Fundación Premios da Crítica Galicia.