Bo ano Ferreiro!

Bo ano Celso Emilio Ferreiro!

Saúde, traballo e lectura galega para todas!

Agardo que o ano novo sexa sereno e ventureiro.

Con todos os abrazos e beizóns.

[Todos os anos adoito este noite de fin de ano facer unha homenaxe aos meus admirados Oasis. O pasado ano fixen unha excepción con Lois Pereiro, que repetirei este ano por mor do centenario de Celso Emilio Ferreiro.]

Onte 114: Montorazo

Inxenuo que son, imaxinaba que Mariano Rajoy tería mellor preparada a posta en escea do seu primeiro retallazo, ese que a súa vicepresidenta cualificou como «o inicio do inicio». Trabuqueime. Estes recurtes para o primeiro trimestre de 2012, a pesar do seu importe elevado,  foron un trámite que non mereceu que o noso presidente se mollase durante unha hora para xustificalo diante dos xornalistas. Este retallazo quedou, apenas nun simple «montorazo». Foi o ministro de Facenda quen deu a cara, acompañado do seu colega Luis de Guindos como convidado de pedra. Utilizou un argumento de catón: diante dun déficit público do 8%, máis elevado do previsto polo goberno anterior, a subida do IRPF e do IBI é un imprescindible «recargo temporal de solidariedade». Unha subida de impostos que Montoro compensou decontado coa baixada do IVE para a compra de vivenda nova e coa recuperación da dedución para adquisición de vivenda en propiedade. O resto das medidas do Consello de Ministros, os retallazos, non mereceron nin sequera ser xustificados por Montoro nin polos tres membros do gabinete que o acompañaban. Nin o aumento de xornada dos empregados, que continuarán conxelados. Nin a paralización da incorporación de novas persoas ao sistema de apoio á Dependencia. Nin a rebaixa de 200 millóns a CRTVE, á que se pretende dinamitar. Nin a doutros 200 millóns aos servizos de RENFE. Nin mesmo a redución brutal dos fondos destinados ás políticas de I+D+I. Outrosí sucedeu coa cacarexada subida das pensións, a medida estrela do discurso de investidura, reducida apenas a un decepcionante 1%, que co aumento do gravame do IRPF quedará para a maioría dos xubilados practicamente en auga de bacallao. O mesmo sucede coa aprobación do regulamento da Lei Sinde, unha medida que estaba cantada, a pesar dalgúns acenos de sorpresa. Este primeiro montorazo, destinado a tranquilizar aos mercados, amosa que o Goberno optou claramente polo vieiro da devaluación das rendas do traballo, tanto pola vía impositiva como salarial. As rendas do capital, SICAV incluídas, poden estar ben tranquilas. De medidas de reactivación da economía produtiva non houbo referencia ningunha. Neste montorazo os que pagan son as clases traballadoras, medias e populares, o que inevitablemente ampliará a desigualdade e o desemprego. Con todo, tras as eleccións andaluzas, chegará o máis duro. Entón será a subida do IVE e, previsiblemente, a venda das empresas públicas que quedan. Daquela, quizais, Rajoy falará cos xornalistas.

Onte 113: Allariz

Antes da presentación dos libros de Ramón Caride na Fundación Vicente Risco, ruamos un bo pedazo por Allariz. Visitamos as tendas do Oulet, tomamos café na Baiuca escoitando a Franco Battiato, mercamos manteigadas e amendoados e mesmo saudamos a Anxo Quintana cando entraba na d’ O Pepiño. Tras case dúas décadas de traballo teimoso, o proxecto de anovación e conservación do casco urbano de Allariz acada a súa madurez; máis aínda cando novos proxecos, como o Museo do legado do fotógrafo José Suárez, amplían o perímetro desta actuación municipal modélica. Ruando por Allariz é inevitable pensar en que se contásemos cunha ducia de vilas con proxectos en marcha desta fasquía, Galicia enxergaría a saída da crise de xeito ben diferente ao derrotismo ofrecido polo hexemónico partido conformista. Allariz amosa as posibilidades do municipalismo en clave galega como un dos eixos da construción nacional. Non está todo perdido. claro que non.

Onte 112: SMI

O anuncio da conxelación do Salario Mínimo Interprofesional (SMI) adianta parte da doutrina económica do Goberno Rajoy. Serán os traballadores, coa perda de poder adquisitivo dos seus salarios, os que pagarán unha boa parte da factura do déficit. En definitiva, unha perda de renda, un empobrecemento, un xeito encuberto de devaluar a moeda, diante da imposibilidade de facelo pola vía da autoridade monetaria europea. A pesar de que o SMI español está aínda moi lonxe daqueloutro da maioría dos países da Unión, o seu importe, fixado polo Goberno (641,40€), orienta a negociación salarial privada, determina os niveis de cotización á Seguridade Social, das bolsas dos estudantes ou mesmo o importe das prestacións non contributivas. Achéganse tempos, aínda máis difíciles.

Onte 111: «Cama e conto» con Babaluva

Foi un acerto achegarse ao Auditorio Luís Tobío de Gondomar para asistir á función de «Cama e conto» que ofreceu Teatro Babaluva. Baseada no texto homónimo de Gonzalo Moure, que publicamos na colección Sopa de Libros, esta versión para marionetas de Larraitz Urruzola e Mirari Urruzola explora con grande orixinalidade o mundo dos contos como a chave para acceder ao dos soños. Malva e a súa nai conversan en voz baixa, ao longo de tres cuartos de hora, sobre a súa experiencia como contadoras, mesturando os fíos da vida cotián da infancia cos das historias do leñador e os animais do bosque. Unha marabilla de sutileza para abordar en escena cuestión tan complexa como a de rescatar ese acto íntimo de nai e filla na hora do conto. Outra marabilla é o a construción do espazo escénico e o das propias marionetas, todas elas recicladas de obxectos da casa. A luz, a música e un ritmo moi sereno nas transicións crean no escenario unha atmosfera capaz de contaxiar un silencio cómplice nos espectadores, mesmo nos máis novos. Os meus parabéns para Larraitz, Mirari e Santi Prego, o director do espectáculo, por esta marabilla de humilde teatro de títeres capaz de contaxiar tanto calor.

Babaluva colabora en cada unha das súas funcións co Proxecto Bubisher. Destina o beneficio da venda dos libros de Cama e conto para esta iniciativa destinada a contar cun bibliobús que leve libros ás escolas dos campamentos de refuxiados do Sahara.

Onte 110: Repesca

A convocatoria de axudas para a edición de recursos didácticos en galego, por medio do procedemento dunha tramitación anticipada dos expedientes de gasto e por unha contía máxima de 300.000 euros, constitúe outro capítulo dese devalo, até agora imparable, da política de apoio ao libro educativo en galego do Goberno de Alberto Núñez Feijóo. Tras a supresión unlilateral da adxudicación de axudas de 2011 (valoradas en 400.000 euros), os editores de materiais educativos en galego concibimos esta nova convocatoria (cun importe que, respecto á de 2008, supón unha redución do 70%) como unha “repesca” que nos permita aminorar dentro do posible os efectos negativos dun ano perdido. Con todo, non deixa de ser moi inquedante a advertencia, contida no artigo 2 da Orde, de que “o gasto proxectado queda sometido á condición suspensiva da existencia de crédito suficiente para tal fin nos orzamentos xerais da Comunidade Autónoma de Galicia para o ano 2012”. Algo máis desacougante, aínda, cando é de dominio público que dos 16.500 millóns de euros de redución do déficit das Administracións Públicas, anunciados por Rajoy, corresponderán á Galicia arredor de 850 millóns. Sería esperpéntico e delirante, aínda que non descartable, que os editores de libros de texto en galego fósemos, outra volta, da quenda dos primeiros sacrificados das políticas orzamentarias destinadas a acadar “o equilibrio entre ingresos e gastos” (vaia eufemismo!). É triste que un teimoso optimista da vontade, coma sempre fun, se transforme nun escéptico radical disposto a enfrontar a hipótese máis desfavorable.

Onte 109: Treme

Aproveitamos estes días ao ralentí para meterlle o dente á primeira tempada de Treme. Outra marabilla de David Simon e a HBO. Desta volta o tema é o desarraigo nun barrio (Treme) de Nova Orleáns tras ser destruído en 2005 polo furacán Katrina. A música é o líquido que flúe polas veas duns personaxes que non se resignan a quedar asolagados pola traxedia. A narración é dunha elegancia extraordinaria. O guión é combativo, sen agochar a presenza da dor nin da beleza dunha cidade que a pesar da desfeita preséntase fascinante. Treme é un encontro memorable entre o amor e a morte nesta cidade que emerxe da inundación con toda a potencia das súas contradicións e conflitos. Semella moi recomendable, tanto para os que aman a música, sobre todo o jazz e o R&B, como para os que non lles chistan as series e prefiren o cinema.

Esta escena coa que remata o primeiro capítulo é moi representativa do seu ton.

Figuras viguesas da memoria

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío da colocación da escultura de Manuel Castro na rúa do Príncipe e da publicación dos novos libros de Gerardo González Martín por Ediciones Cardeñoso, reflexiono sobre a identidade viguesa:

Moitos vigueses quedamos gratamente sorprendidos cando atopamos o pasado venres, ao comezo da rúa do Príncipe, a escultura de Manuel Castro, o popular vendedor de Faro de Vigo. Esta peza de bronce, de tamaño natural e fasquía realista, realizada por Jandro, lembrará a unha das figuras populares do Vigo da segunda metade do século XX, aquel vendedor de prensa que voceaba polas rúas do centro os xornais e era capaz de soster en equilibrio un faro co furabolos dereito, unha proeza que moito nos impresionaba aos rapaces daquel tempo.

Esta escultura de Manuel Castro é un activador de memoria xa que representa a toda unha xeración de figuras populares viguesas de hai catro ou cinco décadas. No seu furabolos de bronce reflíctense as carreiras daquel Toniño que, durante os descansos, corría o perímetro da lameira de Balaídos ou a presenza do Cordovés, tamén celtista apaixonado, e vendedor de lotaría. Alí están espellados Chuchete e Ismael, tan coñecidos en Teis e Lavadores. Non falta NAF, o vagamundo peregrino, nin sequera Manolito Soler, artista estrela dos cabarés Brasil e Fontoira. Mais e sobre todo, este bronce representa a toda unha xeración de heroes anónimos daquel tempo difícil, persoas que traballaban coma Castro nas rúas viguesas e das que esquecemos ou nunca coñecimos o seu nome: os serenos, os limpabotas da Estación Marítima ou de Flamingo, os afiadores, os fotógrafos de minuto e os vendedores de parisién da Alameda, as carrexonas e pescantinas do Berbés, as vendedoras dos mercados, algúns barbeiros, os taxistas e choferes de coches de punto, os tranviarios e gardas municipais… Todo o Vigo popular e humilde que, dende agora, ten outra icona.

Non deixa de ser curiosa a coincidencia fortuíta da inauguración desta escultura de Manuel Castro coa publicación do libro Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso, 2011), magnífica biografía de Gerardo González Martín sobre a figura do cronista deportivo de Faro de Vigo Manuel de Castro. Un libro delicioso que relata tanto a peripecia vital do promotor da fusión entre os equipos do Fortuna e do Vigo, que en 1923 daría pé á creación do Celta de Vigo, como do que foi o decorrer deportivo en Vigo durante a primeira metade do século pasado. Neste libro imprescindible para a nosa historia local, González Martín reconstrúe co maior detalle todo o proceso do nacemento do fútbol en Vigo, dende o primeiro partido no recheo, o 23 de xaneiro de 1895, entre oficiais da flota británica, até que o Celta conseguiu o 19 de abril de 1936 o seu primeiro ascenso a Primeira División, sendo, tamén, o primeiro club galego que acadaba semellante fazaña. Manuel de Castro cubriu xornalisticamente os Xogos Olímpicos de Antuerpe e París, crónicas que reuníu en senllos libros de moito éxito popular no seu tempo; colaborou na revista Nós cunha sección de “Notas deportivas” que, magoadamente, non tivo a continuidade que merecía. Esta magnífica biografía de Handicap, figura viguesa que conta cun monumento en Balaídos dende 1956, axudará a poñer en claro algúns capítulos da historia deportiva viguesa e a contribuír a completar outro da historia local, a do seu xornalismo deportivo.

O mesmo Gerardo González Martín, reedita e actualiza este nadal outro libro de referencia no eido da historia local, El orgullo de ejercer de vigués (Ediciones Cardeñoso, 2011), no que reúne cinco biografías doutras tantas figuras viguesas: Manuel Olivié Cousiño, José Cao Moure “PPKO”, Tomás Mirambell, Antonio Sanjurjo Badía e Ángel Urzáiz. Ambientado naquel Vigo inquedo das dúas primeiras décadas do século XX, no que probablemente se alicerzou o que é a cidade contemporánea, cunha forte identidade industrial e marítima, este libro amosa que a condición viguesa principal é a da adscrición por cidadanía. Con estas biografías, de indubidable interese didáctico para a formación dos nosos escolares, González Martín amosa que ao futuro de Vigo contribuíron coa mesma teimosía tanto os que aquí naceron –o editor PPKO e Manuel Olivié, dous dos seus maiores propagandistas– como outros que aquí chegaron, como o catalán Mirambell, alcalde e presidente do Celta, o andaluz Urzáiz, chamado popularmente “o ministro honrado”, ou o sadense Antonio Sanjurjo Badía, un dos forxadores da tradición metalúrxica viguesa. Somos, pois, cidade de permanente acollida dende hai máis de dous séculos, algo que nunca debemos esquecer.

A escultura de Manuel Castro, como estes dous libros de González Martín, ou os libros recentes de Xerais sobre o Vigo dos oitenta, contribúen á recuperación da memoria local dunha cidade un chisco desmemoriada e aínda xove como é Vigo. Unha tarefa que debe ser continuada coa intención de formar a unha cidadanía viguesa integradora e orgullosamente galega.

Onte 108: Discurso real

Lembro sempre o discurso de nadal como unha imaxe fixa presente na casa dalgunha das avoas antes da cea de Noiteboa. Anunciaba a efeméride, mais ninguén reparaba no que Franco ou Juan Carlos dicían na televisión. Onte foi diferente, xa que compría escoitar o que El-Rei contaba dos negocios do seu xenro deportista. Decontado percibín algo novo na posta en escea, era a fotografía da mesiña supletoria, que aparecía e desaparecía no ángulo dereito da pantalla. Rajoy e Zapatero acompañando a Juan Carlos, substituían ao tradicional retrato de Nadal da Familia Real sorrinte, netos incluídos. Un detalle moi estudado para expresar a unidade de PP e PSOE coa institución da Coroa. Porén, a intervención de El-Rei, a primeira pactada co Goberno coordinado por Soraya Sáenz de Santamaría, non abondará para pechar a ferida aberta por unha tema de corrrupción económica que afecta a súa familia; non abondará por moitas que fosen as referencias elípticas e eufemísticas sobre Iñaki Urdangarín, a pesar de solicitar retoricamente «exemplaridade» ou lembrar que «calquera acción censurable debe ser xulgada e sancionada» ou que «a xustiza é igual para todos». O decisivo foi que  El-Rei eludiu calquera responsabilidade persoal e non pediu desculpas en nome da súa familia, mais, ao mesmo tempo, sentenzou ao seu xenro, a pesar de que é xa de dominio público que a Casa Real coñecía dende 2006 os escuros negocios do duque de Palma. Todo un xeito de entender o funcionamento da familia, que non sabemos se algún editor educativo audaz acuñará nos novos manuais de Educación para a Cidadanía de 2º de ESO. Quedei pampo.