2011, o ano de Pereiro, dos Bosques, da Química, do Alzheimer…

A celebración de efemérides («Ano de tal ou de cal») constitúe, ademais dun útil recurso didáctico, a posibilidade de orientar ao longo dun ano as políticas sociais, culturais e educativas públicas e privadas (sobre todo no eido da edición e da comunicación) cara a un tema, problema, personalidade, obra ou manifestación artística. A experiencia internacional e nacional demostrounos a súa eficacia como mecanismo de rescate ou sensibilización social, mais tamén que sen unha programación axeitada poden constituír o máis rotundo dos fracasos.

A pesar de todos estes condicionantes e do perigo de abusar na utilización deste recurso, non me resisto a enumerar algunhas das efemérides que celebraremos en Galicia ao longo deste 2011:

Ademais, 2011 será o ano antitabaco, o da inauguración da Biblioteca e Arquivo de Galicia na Cidade da Cultura,  ano de eleccións municipais (22 de maio) e outro ano máis da crise económica que ameaza con acadar os cinco millóns de parados en España e 237.000 en Galicia.

[Quizais poda quedarme atrás algunha outra, razón pola que moito agradece se enriqueza a anotación.]

O sentido da «Lei de Convivencia e Participación»

Non é ningún segredo que o equipo actual da Consellaría de Educación gosta de anunciar as súas máis importantes medidas nas vacacións de nadal. Xa o fixo o pasado ano, cando presentou uns días antes do anovello o borrador do decreto de Plurilingüismo; faino este curso, aproveitando as xornadas de descanso do profesorado, para presentar o borrador do anteproxecto de Lei de Convivencia e Participación, coa que se pretende «dignificar o labor docente, corresponsabilizar ás familias e mellorar o clima nas aulas». Obxectivos que todos compartimos, mais que non poden agochar outros como os «de regular, tamén, a consulta e a participación directa das familias no proceso educativo», un eufemismo xurídico para avalar a intención do Goberno Galego de establecer un mecanismo que permita ás familias a elección da lingua vehicular da ensinanza (como figuraba no programa co que o PPdeG concorriu ás pasadas eleccións). En definitiva, un ano despois, enfrontámonos co debate arredor dunha norma que pretende lexitimar o «Decreto de Plurilingüismo» e superar algúns dos atrancos que lle puidese ocasionar o ditame do Consello Consultivo e mesmo a xurisprudencia do Tribunal Constitucional (STC 337/1994) contraria á elección de lingua por parte dos pais.

Tempo haberá de analizar e debater polo miúdo os contidos dunha lei aparentemente seguidista doutras de semellante fasquía e intencionalidade aprobadas polas Comunidades de Madrid e Valencia. Os feitos de non procurar ningún tipo de consenso ou negociación coa representación do profesorado nin de consultar ao Observatorio da Convivencia e o de presentar o borrador do anteproxecto aos medios de comunicación antes que aos membros do Consello Escolar Galicia, representantes lexítimos da comunidade educativa, denotan o contido profundamente político que os responsables da Consellaría de Educación queren imprimir a unha lei destinada a satisfacer algunhas das demandas das clases medias urbanas, onde o PPdeG pretende atopar a maioría para conquistar no vindeiro mes de maio as alcaldías das cidades que tanto se lle resisten.

Anuncios retóricos como os de «devolver a autoridade ao profesorado» (algo que cremos só se consegue coa lexitimidade que achega o apoio que reciba do conxunto da comunidade educativa), «facer fronte ao acoso e ciberacoso escolar», «posibilidade de que os centros públicos acorden un uniforme para o seu alumnado» ou que «os profesores quedarán habilitados para requisar obxectos, produtos ou substancias perigosas ou prohibidas polas normas do centro, dentro do recinto escolar e durante a realización de actividades complementarias e extraescolares» ou a atención por correo electrónico do profesorado aos pais e nais ou a comunicación das faltas por Internet expresan, inequivocamente, a intención do Goberno Galego de enlazar coas preocupacións expresadas polas «familias» (un eufemismo conservador para evitar referirse ás nais e pais do alumnado) da clase media urbana. Medidas de mercadotecnia moi doadamente vendibles nos medios de comunicación que, porén, non apuntan cara a orixe da maior parte dos problemas de convivencia nos centros educativos, que residen na masificación dos centros de Secundaria e na ausencia de medios e recursos para abordar a súa diversidade, precariedade moi acentuada polos recurtes orzamentarios  nestes tempos de crise. Dificilmente se poderá mellorar a convivencia nestes centros, se non se baixa a ratio de profesorado/alumnado, se non se contan con desdobres en determinadas materias, se non existe profesorado de apoio, se «as aulas de convivencia» son «aulas de castigo atendidas por profesorado de garda». A este teor sería moi recomendable que os responsables da Consellaría de Educación non desbotasen o valor de experiencias anteriores desenvolvidas arredor desta cuestión no noso país. Resolverá esta lei os problemas que suscita nos centros educativos a integración de minorías ou de alumnado con dificultades relacionais? O sistema previsto de «castigos express» abondará para resolver este tipo de conflitos?

Non descartaría que textos coma este (e como os xa aprobados polas comunidades de  Madrid e Valencia) prefigurasen os contidos e a orientación dunha nova Lei de Educación que aprobaría o Partido Popular na vindeira lexislatura, destinada a substituír a actual LOE. Semella que o modelo de participación da comunidade educativa (profesorado, pais e nais, concellos e persoal non docente) na xestión dos centros escolares non universitarios por medio dos Consellos Escolares tería os días contados, sendo substituído polo das direccións escolares completamente profesionalizadas e dependentes das directrices da Administración Educativa, nas que a dirección funciona coma a xefatura de persoal.

Unha Lei de Convivencia e Participación no sistema educativo para ser eficaz e exitosa ten que contar cun amplísimo apoio da comunidade educativa, moi especialmente do profesorado. Con este anteproxecto, o equipo de Jesús Vázquez desbota as posibilidades de artellar un amplo consenso na comunidade educativa, o que sen dúbida agoira, como sucede co «Decreto de Plurilingüismo», outro duro enfrontamento co profesorado. Non entendo como con semellante procedemento se pretende mellorar a convivencia nos centros educativos.

Escritores

De Manel Fontdevila.

Sexto aniversario

A Manuel Rivas, compañeiro de Brétema

Hoxe estas brétemas chegan ao seu sexto aniversario. Dende aquela primeira anotación levamos publicadas 2.945 (332 neste sexto ano) e 7.933 comentarios (625 en 2010), o que consolida a tendencia apuntada xa o pasado ano dunha ralentización do ritmo de publicación no blog, ao tempo que un claro incremento da utilización de Twitter (onde xa superamos os 4.500 tuits) e de Facebook, espazos onde agora se está producindo boa parte das interacións e dos debates. No caso noso consolídase a tendencia da transferencia da conversa cara estas redes sociais, manténdose o blog como eixo da nosa identidade dixital. Este ano, Brétemas tivo a honra e a fortuna de ser recoñecido co Premio AELG ao blog literario 2010, o que constituíu para nós unha grande honra pola expresamos a nosa maior gratitude.

Como é adoito, este aniversario –coincidente tamén co sexto de Jaureguizar e Nacho de la Fuente, entrañables compañeiros cos que iniciei en 2005 esta aventura – serve para recuperarmos algunhas das anotacións que foos realizando, xa que unha das funcións do blog é o de servir de arquivo dixital.

Das do inverno, recupero dúas das que facían referencia ao rexeitamento do borrador do decreto de plurilingüismo, «O noso idioma á intemperie», «U-lo consenso? Galego 2025» e unha terceira, «ProLingua, o día despois», que se facía eco da experiencia das 63 presentacións expansivas e simultáneas, organizadas por ProLingua, do libro coordinador por Quique Costas 55 mentiras sobre a lingua galega.

Das anotacións da primavera recupero «Un caligrama: a miña bandeira», unha imaxe preparada en letraset por Agustín Fernández Paz e «Dona Carme, novas versións», ao fío da miña feliz tarde na Casa da Lectura dos meus amigos e maigas de espazo Lectura.

Das anotacións do verán rescato, «Un longo e tortuoso camiño», unha rcomendación entusiasta do magnífico libro de ensaio sobre o BNG de Xosé Ramón Quintana Garrido, e «Galicia, unha xeración perdida?», un artigo en Faro de Vigo no que expresei unha das miñas maiores preocupacións, o fenómeno da emigración da mocidade.

Xa no derradeiro trimestre, coa chegada do outono, o blog devalou polos territorios que lle son máis propios, os da preocupación pola lectura e a mudanza do paradigma do libro e da comunicación cultural. Das numerosas anotacións publicadas neste período sobre o tema recupero «A arte de ler en tempo de crise e mudanza» e «Guardiola e o fomento da lectura».

Como ven sucedendo dende o seu inicio, no blog foron publicándose este ano as crónicas celestes de Campo do Fragoso, ás que só lles falta unha para acadar a súa primeira centena. Entre todas elas escollín «Herrera acertou», na que expresei a miña admiración polo míster que despois de tres tempadas horribles pode devolvernos a primeira cos mellores.

Agradezo o agarimo de todos os lectores e lectoras destas brétemas, que sinto como numerosos e próximos, sexa aquí no blog, por medio dos seus lectores de feeds, por Twitter ou nos enlaces de Facebook; a todos estas persoas expreso as miñas beizóns por interesarse por elas. Se o tempo mo permite e o entusiasmo non me falta, continuaremos con elas explorando o territorio das brétemas de esperanza.

Enredados co baixo custo

No artigo da semana de Faro de Vigo abordo a actual polémica aeroportuaria. Entendo que a esta altura as subvencións ás liñas aéreas non son defendibles e o que cómpre é un reordenamento dos tráficos entre as tres terminais interconectadas por ferrocarril.

Poucos temas amosan mellor a ausencia dunha política de vertebración do territorio en Galicia durante as tres décadas da Autonomía como a actual polémica aeroportuaria. Contamos con tres aeroportos internacionais (Alvedro, Lavacolla e Peinador), situados nunha liña de 150 km de autoestrada e ambos os tres en permanente estado de ampliación das súas instalacións, porén incapaces de complementar a súa oferta de destinos e mellorar a calidade dos seus servizos para competir co suntuoso aeroporto de Porto, hoxe referente internacional e transoceánico do territorio da antiga Gallaecia.

En 2010 o “tirón do Xacobeo” permitiu que repuntase un chisco o número de viaxeiros de Lavacolla, situándose por riba dos dous millóns, ao que sen dúbida non son alleas as subvencións da Xunta de Galicia para que compañías de “low cost” como a irlandesa Ryanair mantivesen enlaces con Londres, Frankfurt e Roma ou Vueling con París e Zurich. Outrosí sucedeu co aeroporto de Alvedro que continuou coas súas liñas de tempada (de comezos de abril a finais de outubro) con Londres e Lisboa, desta volta grazas ao apoio do concello da Coruña, ademais doutra con Ámsterdam subvencionada pola Xunta. Un caso moi diferente foi o de Peinador que mantén dende hai cinco anos tres frecuencias diarias con París, operadas por Air France, sen axuda pública ningunha, utilizadas anualmente por 84.000 viaxeiros, amais dunha liña de tempada subsidiada pola Xunta que o ano pasado enlazou Vigo con Bruxelas.

Aminorado o efecto Xacobeo e ás portas dunhas eleccións municipais nas que o PPdeG pretende obter as alcaldías da Coruña, Santiago e Vigo, a distribución das subvencións da Xunta as liñas aéreas da tempada 2011 entre as tres terminais semella apenas outro exercicio coiuntural de mercadotecnia pre-electoral destinado máis a enredar a opinión pública e a disparar os sentimentos localistas ca a meterlle o dente á cerna do problema que non é outra que a reordenación do tráfico aeroportuario en Galicia. Subvencións (máis de tres millóns de euros declarados pola Xunta, quizais outro millón achegado polos concellos de Vigo e a Coruña) que no marco actual da fortísima redución dos gastos das administracións non son defendibles, xa sexa polo feito de duplicar servizos, como o de Vigo-París, que nunca contaron con axudas, o que podería ser considerado como competencia desleal; xa fose pola súa incapacidade acreditada de carecer dunha vocación de continuar a medio prazo cos seus propios medios, como demostrou Ryanair cando ameazou á Xunta con abandonar despois de cinco anos os servizos dende Lavacolla, se non contaba con estas axudas.

Decidir a política de enlaces aeroporturarios non debería ser unha competencia da Consellaría de Cultura e Turismo, senón da de Infraestruturas e Ordenación do Territorio. Aquel modelo ideal de Lavacolla como aeroporto central, internacional e único de Galicia, froito do comezo da Autonomía, foi superado polo realidade que imprime o dinamismo demográfico e económico das rexións urbanas que artellan Vigo e A Coruña. O futuro aeroportuario de Galicia pasa inevitablemente polo funcionamento integrado e en concorrencia dos tráficos das tres terminais (peninsular, europeo, intercontinental ou carga) de xeito que puidesen chegar a funcionar de forma complementaria e competitiva no marco da súa interconexión ferroviaria por alta velocidade. Acadar este obxectivo obrigará a captar novos destinos, tanto no segmento das compañías de baixo custo como nas tradicionais; obrigará, inevitablemente, a cuestionarse o papel que neste proceso desempeña AENA interesada en priorizar e xestionar só unhas poucas terminais (entre as que se atopa Lavacolla) e a propoñer que a Xunta de Galicia participe na súa xestión; obrigará a dirimir intereses entre as dúas rexións urbanas e a capital –que compiten por un mercado turístico, no que Compostela co seu sepulcro e coa Cidade da Cultura sempre levará a mellor tallada– e pretenderán defender os intereses do seu tecido empresarial. E todo iso, asumindo que a chegada do AVE coa meseta provocará un descenso do tráfico dos tres aeroportos.

É o momento de abandonar a política de subvencións e privilexios a estas liñas aéreas comprometidas só coa súa conta de resultados, para abordar de vez o debate estratéxico do futuro aeroportuario de Galicia. O Goberno Galego ten a responsabilidade de elaborar unha proposta técnica e política para as vindeiras dúas décadas vertebradora das infraestruturas aeroportuarias, ferroviarias e portuarias, tanto para o tráfico de persoas como de mercadorías. Aí estaría unha polémica construtiva na que os diversos sectores do país deberían ser chamados a participar. Enlearse sobre se o concello de Vigo debe pagar case 300.000 euros por un enlace de tempada con Milán, é enredarnos cun futuro de baixo custo que xa non existe en ningures.

Fumar

Hai dous anos que deixei de fumar. Tras ese período sen botar calada ningunha e tras trinta e cinco anos como fumador escasamente moderado –son dos que comecei a fumar celtas na adolescencia, cando nos iniciabamos tamén na política galeguista– a miña humildísima experiencia indica que fumar é un pracer (unha adicción, tamén) que se pode abandonar, sempre que se faga un esforzo considerable.

Confeso que, a pesar de pasar dous anos sen tabaco e sen utilizar ningún dos trebellos da súa cultura (mecheiros, libriños, pipas…), me sigue chiflando o arrecendo do tabaco rubio das miñas marcas preferidas e que non me incomoda que alguén fume ao meu carón. Confeso que durante estes dous anos teño soñado moitas veces en que estaba fumando, mesmo supoño que algunha vez me terei espertado co fume nos beizos ou botando esa longa calada que tanto me prestaba cando ía moito frío. Sei, tamén, por experiencia de múltiples tentativas anteriores, que non é doado acadar o éxito de abandonar o tabaco, un propósito que as veces require varias quendas, supoño que moito máis polos hábitos sociais adquiridos e polos xestos persoais aos que cadaquén asocia o seu consumo ca pola dependencia física que nos provoca a nicotina. No meu caso conseguín deixala tras un par de meses de moito esforzo para vencer ese estrano formigo que che remoe todo o corpo, algunha noite de moi mal dormir e moitos litros de auga, a receita que no meu caso resultou máis eficaz para afastarme da dependencia da nicotina. Naqueles primeiros meses pensei que nunca sería capaz de escribir ou ler no ordenador sen ter unha cabicha acesa. Crin que non sería imposible parolar diante dun café quentiño ou tomar unha copiña sen botar un par de pitillos ou catro. Naquela batalla contei coa axuda do quitómetro, un programiña que axuda a motivarse no empeño, e coa comprensión das persoas do meu entorno, tan curriñas e comprensivas para saber desculpar o desacougo daqueles días. A realidade demostroume que deixar de fumar é posible.

Dende hoxe, as 10 millóns de persoas que fuman en España impediráselles facelo nos cafés e nos bares, mais das que o Goberno agarda continúen achegando pola súa adición 6.400 millóns de euros pola fiscalidade á que están sometidos aquí os labores do tabaco, que axudará a pagar a rebaixa da factura fiscal para as pemes. Unha paradoxo dificilmente explicable. Mais non vou discutir agora os termos dunha lei moi dura coas persoas fumadoras que, porén, conta cun amplísimo apoio parlamentario (e polo tanto social) nin criticar a hipócrita fiscalidade que regula o consumo do tabaco. Nin tampouco vou salientar as melloras que para a saúde supón a longo prazo abandonar esta adicción nin o comportamento máis saudable para o conxunto da sociedade que conleva que milleiros de persoas deixen de fumar, incluídos os aforros que con isto obtería o sistema sanitario. E non insisto neses argumentos por que creo na tolerancia e concibo que continuar fumando ou abandonar o tabaco debe ser unha decisión estritamente persoal que lle corresponde tomar a cadaquén na máis absoluta liberdade.

Así, para aquelas persoas que intenten estes días de comezo de ano deixar de fumar, vai todo o meu apoio; para aqueloutras que prefiran continuar gozando dos praceres do tabaco, vai toda a miña amizade e solidariedade para facer fronte con mellor humor ás dificultades que a partir de hoxe lles agardan. Comecemos todos o ano co maior optimismo, que boa falta nos vai facer para termar dos fíos da crise.