[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/N9kdHXrJYF8" width="425" height="350" wmode="transparent" /]Agardo que no 2010 non falte vento nas velas, que boa falta nos fai.
Saúde, ventura e lectura galega. Con todos os abrazos e beizóns.
[Velaí a miña tradicional homenaxe a Oasis na fin de cada ano.]
Mentres agardamos coñecer o contido do borrador, que será anunciado tras a xuntanza do Consello da Xunta nas instalacións de San Caetano (contraprogramando a protesta de Queremos Galego, algo insólito), non semella difícil facer unha composición de lugar dos termos políticos nos que o Goberno Galego manexará a súa proposta: Feijóo situarase nunha posición centrista (a el e aos membros do seu goberno gustaríalle mesmo que a definísemos como equidistante) entre os que serán definidos como «extremismos lingüísticos», as posicións galegófobas de GB e as castelanófobas dos partidarios da imposición del gallego (un amplo saco onde entramos todos os que defendemos o consenso acadado arredor do Plan Xeral de Normalización Lingüística). Así de sinxelo, como lle presta a quen tan ben manexou a polémica dos audis e das cadeiras de San Caetano.
Comodamente situados nesa posición centrista, Feijóo, Vázquez e (non sabemos, nestes momentos, se tamén) Lorenzo apelarán este serán a acadar un grande consenso, entre todos os sectores non extremistas da sociedade galega (mesmo situándose de forma equidistante entre as diversas posicións do PPdeG), sobre un novo modelo lingüístico baseado na liberdade e na defensa do galego. Deste xeito retórico (moi eficaz politicamente), obviarase o fundamental, o feito de que o novo decreto reducirá por primeira vez na nosa historia (nunha porcentaxe que agora descoñecemos) a presenza da lingua galega na educación obrigatoria e introducirá un modelo perverso de participación dos pais na elección da lingua vehicular (canto menos, polo que coñecimos até agora ) da educación infantil. Deste xeito, todos os sectores que continuemos defendendo o modelo vixente (baseado na procura de igual competencia entre ambas as dúas linguas para todo o alumnado da educación obrigatoria e na responsabilidade dos profesionais da educación na toma das decisións de aula) pasaremos dentro dunhas horas a ser considerados teimosos extremistas que insisten nos modelos de «imposición del gallego» e que non asumiron o resultado das eleccións de marzo. Para acadar esta inequívoca e moi cómoda posición centrista de Feijóo e o seu equipo foi decisiva a inestimable axuda de Gloria Lago, que nun gran movemento mediático insiste estes días por aquí e por acolá no seu «desencanto» polo contido do decreto [que ela denomina] «placebo», a pesar da súa pouco indisimulada satisfacción polo camiño aberto á elección das familias na Educación Infantil. Un magnífico exercicio de hipocrisía política.
Tempo haberá de debullar os contidos do novo decreto e facer un balance rigoroso das perdas que este retroceso supón ao proceso de fomento do galego no ensino. Hoxe abonda alertar sobre o ballón de boas intencións e de propostas de «defensa inequívoca do galego» que nos van caer enriba aos que pretendiamos infrutuosamente non se rachase un consenso forxado ao longo de tres décadas. Haberá quen se pregunte nesta liorta “quen son os extremistas”?
Nota: Convirá ser moi prudente á hora de valorar tecnicamente o novo texto. Non deixa de ser curioso o encaixe legal que vai ter a imposición da utilización como vehicular dunha lingua [como o inglés] que actualmente non ten recoñecemento constitucional. Unha vía xurídica moi interesante a explorar. Acouguemos e celebremos, pois, con esperanza a fin de ano, o traballo deconstrutivo de Feijóo continuará dando moito que falar.
[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/s9UILicl6OA" width="425" height="350" wmode="transparent" /]
Ao fío da publicación de Valados, o máis recente libro de Agustín Fernández Paz, imos descubrindo máis pezas que denuncian estes valados ou muros creados para separar e dividir a uns seres humanos doutros. Semella que esta peza, apenas cinco minutos e medio, está concibido para introducirnos nao extraordinario libro de Agustín [ben merece un comentario á parte]. Recomendo moi vivamente os dous.
Recibido hoxe na caixa de correo entre os parabéns de Nadal.
Semella que mañán se cumprirán os nosos peores agoiros. O solimán do novo decreto de uso do galego virá no modelo lingúístico escollido para a Educación Infantil, onde se os criterios pedagóxicos non o remedian, será unha votación entre os pais a que determine a lingua vehicular da aula e na que se realizará de forma preferente a aprendizaxe da lectoescritura. De nada servirá o criterio sobre esta cuestión fulcral que manteñamos os profesionais, a quen se nos rouba tan importante decisión pedagóxica, na que interveñen moitos e importantes factores, tanto de contexto sociolingüístico como de carácter estritamente didáctico. Nesta vital decisión sobre o modelo lingüístico da Educación Infantil (onde a escolarización en galego veu gañando terreo nos últimos anos) residirá o cerne deste novo decreto que, polas especulacións da prensa de hoxe, nas etapas obrigatorias reducirá (non sabemos canto, se a un terzo ou a un corenta por cento) a presenza do galego como lingua vehicular.
A cuestión da galeguización da Educación Infantil non é menor. No decreto Fraga do 95, establecíase que na Educación infantil e no Primeiro Ciclo de Primaria empregaríase «a lingua materna predominante entre o alumnado», deixando esta decisión en mans do profesorado de aula (que a recollía na súa programación de aula) e do claustro e do consello escolar (que a recollían no Proxecto Curricular de Etapa e no Proxecto Educativo de Centro). No decreto de 2007, tras a aprobación consensuada do Plan Xeral de Normalización Lingüística de 2004, introducíanse un importante matiz á redacción do texto do 95, xa que no caso de entorno castelanfalantes «o uso do galego será como mínimo igual a do castelán», correspondendo ao profesorado de aula e de etapa artellar esta presenza do galego na actividade educativa cotián, compromiso que debía ser recollido, entre outros documentos técnicos, no Proxecto Lingüístico de Centro.
Neste contexto conflitivo, é doado agoirar como na elección aula por aula van actuar os potentes prexuízos lingüísticos existentes en Galicia sobre o uso e o valor das linguas cooficiais, un contexto no que o galego sempre sae moi prexudicado. Non é difícil agoirar que empregando este sistema de elección por parte das familias (de moi dubidosa constitucionalidade, na medida que pode conculcar dereitos individuais), asistiremos despois de tres décadas á liquidación do uso do galego nalgunhas aulas de infantil. Se finalmente se concreta esta elección de lingua vehicular na E.I. por votación entre as familias, un modelo do que non coñecemos precedentes, o veleno da confrontación lingüística espallarase por todos os centros educativos, o que constitúe unha incrible irresponsabilidade educativa e política.
Sabiamos que a Feijóo non lle ía ser doado contentar aos sectores galegófobos, que retoricamente continúan reclamando medidas que quedan claramente fóra da actual orde constitucional. No obstante, a última oferta destes sectores propoñendo a elección por parte das familias das «materiais troncais» (un termo inexistente nos actuais documentos curriculares) constituía un indicio de que algo se estaba cocendo en San Caetano coa intención de darlle unha saída política a estes sectores amigos e rematar así con «la imposición del gallego» (un «compromiso» do seu programa electoral). Haberá que agardar a coñecer a redacción do borrador na que, sen dúbida, aparecerán algunha sutilezas valiosas, acenos galeguistas cos que se pretenderá acadar a aceptación do documento por parte da CCG e da RAG como a conformidade dalgúns sectores do propio PPdeG. No entanto, polo publicado até agora, o panorama non pode ser máis desacougante: o uso do galego retrocederá nas etapas educativas obrigatorias e pode quedar seriamente eivado por votación das familias na Educación Infantil. Este é o consenso que nos van propoñer mañán Feijóo, Vázquez e Lorenzo?
Remítome ao expresado na anotación de hai dous días, non é este o momento nin para o ditirambo nin para o desánimo, a situación de emerxencia reclama defender coa maior intelixencia os nosos argumentos para impedir que, tras tres décadas de pulo, o galego na escola retroceda. Falemos galego!
Camilo Nogueira, cando era presidente da Asociación Cultural de Vigo, mandou imprimir dúas mil pegatinas de cor azul que rezaban «Falemos galego». Impresas na Serigrafía Galega de Álvaro Álvarez Blázquez, aqueles autocolantes foron un vehículo privilexiado para promover o uso do galego entre a mocidade urbana a comezos dos anos setenta. A boa acollida da iniciativa levou a Camilo a custear do seu peto outras tantas pegatinas de cor vermella que desta volta rezaban «Galego na escola». Lembro o primeiro curso de galego ao que asistín, nunhas calorosas tardes de agosto de 1975, nas aulas do Instituto Politécnico de Torrecedeira. Carmen Panero, a nosa profesora, que utilizaba Galego 1 –o primeiro manual de alfabetización pra persoas adultas que publicou o Instituto da Lingua Galega– soubo comunicarnos un interese e un agarimo polo noso idioma que marcaron dende entón o meu comportamento lingüístico.
A teima do noso pobo máis humilde, que mantivo viva a súa forma de expresar o mundo, e o esforzo dos galeguistas dende 1850, permitiu o recoñecemento do idioma como oficial e a súa entrada na escola en 1980, un fito histórico, xa que dende entón son varias as xeracións que foron alfabetizadas na nosa lingua. Contamos con dúas canles públicas de televisión e outras tres de radio que, madia leva!, emiten integramente en galego, e con milleiros de funcionarios alfabetizados no noso idioma que, a pesar das dificultades e resistencias do sectores galegófobos, abriron fendas valiosas para o seu uso nas administracións locais, na xustiza e na propia policía e garda civil.
A pesar destes avances, que constitúen un auténtico éxito colectivo (e non debemos minusvalorar), é indubidable que o galego perdeu creto como lingua de instalación entre a mocidade, como amosan os datos dos diversos estudos sociolingüísticos. Velaí unha das encrucilladas da nosa lingua, as nosas xeracións alfabetizadas en galego, as máis competentes da nosa historia no seu uso culto (tanto na lectura coma na escritura), porén, non o empregan adoito na súa comunicación oral. Mesmo os rapaces e as rapazas que o falan poden ser considerados entre os seus iguais como auténticos alieníxenas, bechos raros cun comportamento lingüístico extravagante. Se a iso engadimos que nos últimos anos, a pesar do consenso acadado arredor do Plan Xeral de Normalización Lingüística, produciuse unha falta de implicación no uso social do idioma, nos eidos político-institucionais (tanto por parte de amplos sectores do PPdeG como do PSdeG), empresariais, sindicais, eclesiásticos (onde o galego case desapareceu), como na presencia nalgúns medios de comunicación privados, que segue sendo dependente das axudas públicas, todas as alarmas sobre o futuro incerto do noso idioma están acesas.
Neste difícil contexto e a poucos días do anuncio do borrador do novo decreto de uso do galego como lingua vehicular no ensino non universitario que, polo adiantado a pasada semana polo propio presidente da Xunta no Parlamento, supoñerá un serio retroceso para o soño normalizador iniciado hai tres décadas, cómpre recuperar as actitudes de entusiasmo militante acuñadas pola xeración de Camilo Nogueira, Ferrín, Beiras e María Xosé Queizán, os nosos referentes morais e políticos no nacionalismo galego. Se a nosa hipótese máis desfavorable se verifica, propoño como primeira medida que dende a sociedade civil nos defendamos pacificamente amparados con novos autocolantes de «Falemos galego» ou de «Galego na escola» (agora en soporte dixital e analóxico), serán o noso primeiro dique de dignidade para comezar un novo e longo proceso de recuperación para o noso idioma. Non é o momento nin para o ditirambo nin para o desánimo. A nosa causa vén de lonxe, non imos desistir. «Un paso adiante, outro atrás, Galicia tecendo a túa tea…»
Imaxe de L.Bugallo [Moitas grazas]
No artigo da semana de Faro de Vigo expreso a miña perplexidade por este ano bonsai do libro e da lectura que anuncia a Consellaría de Cultura e Deporte. Se non se modifica o enfoque decontado, proporcionándolle un carácter transversal que abranga a todas as consellarías e administracións e dispoñendo de máis medios, estamos diante dunha nova decepción anunciada.
Para Maripola e Montse, que reiventaron a tradición.
Cando a Caixa de Aforros plantaba o piñeiro iluminado, sabiamos que chegara o Nadal. Os raparigos ateigabamos a entrada da oficina central de García Barbón para admirar as grandes figuras articuladas do belén e comprobar que os reis aínda estaban moi lonxe de chegar ao seu obxectivo. Días máis tarde, o concello iluminaba a oliveira do Paseo de Alfonso –maltratada, despois dun lóstrego que a feriu de morte– e comezaba nas parroquias e nos colexios a «Operación Quilo», destinada a recoller alimentos para os máis pobres. No estanco mercaba o «Extra de Nadal» do DDT, un dos tebeos que editaba Bruguera, no que aparecían as historias de Carpanta, Mortadelo e Filemón e de Zipi e Zape, que despois das súas trastadas, remataban comendo un enorme pavo na mesa de noiteboa.
Chegadas as vacacións, pasaba as mañás na praza do Progreso, na da miña avoa Maruja, que tiña a súa bancada chea de repolos, ghichos, coliflores, escarolas, patacas pequenas, herbillas, restras de ceboliñas, laranxas navel, mandarinas, clementinas, peruchos, peras e mazás para compota, uvas de moscatel, ovos de casa, castañas ou noces do país. A Praza estaba preciosa aquelas mañás. As mulleres, daquela só as mulleres, bulían entre as bancadas das pescantinas ou facían cola diante das carnicerías, das charcuterías, dos postos dos polos de «Himahe», das flores, dos queixos de tetilla, das olivas, que era o que máis me gustaba, por que alí se vendían olivas negras, pementos morróns, manteca de porco, alcaparras e as «banderillas picantes», que daban nalgúns bares e que eu nunca probara. Non esquezo os arrecendos da Praza do Progreso, tanto cando estaba no Campo de Granada –onde noutrora se celebraba o mercado do gando, o campo da Feira, e logo se colocaron os circos, fronte ao edificio da Gota de Leite– como cando se trasladou aos galpóns da rúa Marqués de Alcedo, aquel mercado en costa, onde esvarei tantas veces.
As mulleres decidían o menú de noiteboa na Praza. O máis frecuente é que preparasen o bacallao con coliflor, que era o prato de noso, e o ollomol asado, que daquela era un peixe asequible. As familias que máis podían decidíanse por embutidos de «categoría», como a cabeza de xabarín, a lingua trufada ou o pavo recheo, para logo continuar polo año asado, polas perdices estufadas ou por unha tenreira mechada. As sopas de cabalo cansado, as castañas con leite e os peruchos de Nadal –que se cocían en viño tinto con azucre e se metían nun frasco para tomarse ben fríos– eran algunhas sobremesas tradicionais, que contribuían a «enchispar» a pequenos e a maiores.
O de noiteboa e Nadal son para min os días do leite frito. Antes da cea visitabamos as casas da familia na Pastora e Travesas e en todas as cociñas fumegaban aqueles bocados cremosos, co azucre e a canela por riba, que probabamos diante da televisión que retransmitía o torneo de baloncesto. Nunca souben o porqué desta tradición deste «leite dos frades», como tamén se lle chama noutros lugares de Galicia, que reivindico como a xenuína sobremesa galega de noiteboa. Un prato sinxelo e económico, baseado no leite, un producto noble que constitúe un dos primeiros alimentos da nosa civilización. Na repostería popular galega, a das larpeiradas que se fan na casa, que teñen estudado Mariano García e Fina Casalderrey, os doces do leite constitúen capítulo senlleiro. O leite é o intermediario amoroso de doces humildes como ningún outro: con azucre (nos cauchóns), con pan reseso (nas tortillas de pan), con ovos (no flan, no doce de leite), con arroz (no arroz con leite, nas papas e nas roscas de arroz). O leite frito é a máis emblemática destas lambonadas. Para preparalo abonda cun litro de leite, catro culleradas de fariña triga, dúas xemas de ovo, dúas culleradas de azucre, aceite, limón e, para quen o queira, un chisco de canela. Unha receita moi sinxela que require paciencia, o máis sabedeiro prepárase o día anterior, habilidade e o desexo de que sexa compartido.
No Nadal de 1999, publiquei en Faro de Vigo, unha versión desta anotación.
Texto e ilustración extraídos de Valados de Agustín Fernández Paz e Xan López Domínguez.
Os editores galegos celebramos onte no Liceo de Ourense a quinta Noite da Edición, na que se entregaron os premios ás mellores producións de 2009 e rendimos homenaxe á Nova Galicia Edicións pola súa brillante traxectoria nos seus primeiros vinte e cinco anos de vida. Tras as catro edicións anteriores nas que os premios se outorgaron por votación directa dos membros da Asociación Galega de Editores, a da presente edición foi a primeira na que foron concedidos por un xurado que valorou as obras presentadas e escollidas polos editores en cada unha das categorías.
Velaí as decisións adoptadas polo xurado que como en todos os premios á obra editada serán, sen dúbida, sometidas ao debate do público. Mágoa que Rosa Aneiros non puidera recibir personalmente o seu merecidísimo premio XoséMaría Álvarez Blázquez á mellora autora do ano, xa que ao mesmo tempo recibía o recoñecemento de «Caldereta do ano» outorgado en Ferrol pola Asociación Cultura Lefre de Caldereta. Máis alá das intervencións dos gañadores (maxistral foi a do profesor don Xesus Alonso Montero, gañador do premio Ánxel Casal, na categoría de non ficción), o prato forte da noite foron a estimulante condución que da velada realizou Camilo Franco –brillantísima nalgúns momentos, sobre todo, nos envites cómicos aos númeroso políticos presentes (dous conselleiros, o de Cultura e Educación; o alcalde Ourense; o presidente da Deputación; o director xeral de Cultura)– e o discurso de Alfonso García Sanmartín, presidente da AGE, que reclaou ao Goberno Galego un consenso arredor do decreto de galego e das políticas de incorporación das novas tecnoloxías nas aulas. Volvimos de Ourense, nunha noite xélida, satisfeitos da vitalidade e do inconformismo que amosa o noso sector, unha magnífica noticia para os difíciles tempos que corren.
Quen teña moita curiosidade pode ler ou baixar aquí o texto da laudatio de Nova Galicia Edicións que lin na cerimonia.
