Listado de la etiqueta: xela_arias

Onte 1027: O 17 para Filgueira

/en , , , , /por

filgueiraA elección de Filgueira Valverde como figura homenaxeada o 17 de maio de 2015 expresa a polarización interna da RAG e as dificultades da entidade que preside o profesor Xesús Alonso Montero para conectar con sentir común do galeguismo nacionalista. Os responsables desta elección saben a ciencia certa que a escolla do polígrafo da dereita galeguista, alcalde franquista de Pontevedra durante unha década, conselleiro de Cultura e presidente do Consello da Cultura Galega no período autonómico, provocaría o rexeitamento do nacionalismo galego, aínda que sería ben recibida (nun ano electoral) pola Xunta de Galicia. O feito de que fose o secretario xeral de Política Lingüística quen anunciase a elección en Twitter, minutos antes ca propia RAG, semella non ser azaroso. Foi a de onte, pois, unha elección polémica, na que os académicos que apostaron por Filgueira Valverde asumiron os riscos dunha decisión con inevitable transcendencia política.

A Academia apostou por homenaxear a unha figura cultural conservadora cuxa obra literaria en galego máis destacada son os noves volumes de Adral, «libro de varia lección», como os definía o pontevedrés, máis dun milleiros de artigos, publicados entre 1977 e 1996, no Faro, na Voz e no Correo, nos que divulgaba con detalle e erudición profesoral cuestións léxicas, literarias, históricas, etnográficas relacionadas con Galicia e a súa cultura. Nove volumes publicados por Isaac Díaz Pardo en Ediciós do Castro dos que son devoto, fonte inesgotable de coñecemento, de consulta obrigada, a pesar do paso do tempo. Estes textos de Adral, como os que cada sábado publica Méndez Ferrín no Faro, baixo o título «No confín dos espellos» ou os venres Alonso Montero no «Beatus qui legit« de La Voz de Galicia, constitúen un monumento cultural, unha marabilla que merece ser visibilizada e posta en valor, polo esforzo de investigación e alta divulgación que cada unha destas pezas de prosa erudita supón para o corpus da cultura galega. Como tamén posúe interese dentro da obra de Filgueira Quintana viva (1971), o seu único libro de narracións, cuxa primeira parte, «Os nenos» (1927), pode ser considerada como un dos textos alborais da nosa literatura infantil. No entanto, a pesar destes valores da obra literaria de Filgueira, é innegable que calquera das outras candidaturas que onte foron defendidas na RAG, fose a de Carballo Calero, Xela Arias ou Manuel María, contaban cunha obra literaria máis atractiva e diversa, ademais dun carácter máis integrador e actual, como mesmo de contar con máis apoio popular ca do catedrático pontevedrés.

Non é de adiviños aventurar que coa elección de Filgueira Valverde a efeméride do 17 de maio continuará o seu devalo como festa popular e cívica. Coa excepción dos contos xa citados de Quintana viva e da peza teatral de Agromar, asinada en 1936 como J. Acuña, a obra de Filgueira non vai ser doado que no eido escolar acade o interese da doutras figuras. Como tampouco é previsible que a homenaxe, tamén polas características da obra de Filgueira, contribúa a intensificar á lectura e a venda e interese polo libro en galego. Porén, esta elección, inevitablemente, reabrirá o debate (como quedou demostrado en menos de vinte e catro horas) sobre a memoria galeguista na República e no Franquismo, períodos nos que o polígrafo pontevedrés, un dos creadores do Seminario de Estudos Galegos, tamén fundador da editorial Bibliófilos Gallegos, tivo unha participación que será sometida a unha profunda revisión crítica. Xaora, entendo que foi un criterio corporativista o que levou á RAG a liquidar unha débeda pendente cun dos membros da súa estirpe, que formou parte da institución dende 1941 até o seu falecemento en 1996. A de Filgueira é unha escolla arriscada que reabre o debate da relación da Academia Galega coa sociedade da que forma parte e do futuro e sentido da propia efeméride do 17 de maio.

 

A mesma cidade

/en , , , , , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, con motivo do ascenso do Deportivo, propoño recuperar a cooperación e a irmandade entre Vigo e A Coruña.

Desque hai corenta anos fun estudar bacharelato á universidade laboral considero A Coruña como a miña segunda patria, a cidade onde abrín os ollos a case todo, dende o galeguismo até os principios republicáns que impregnan o seu espírito liberal. Razón pola que dende comezos dos oitenta levei sempre moi mal ese enfrontamento pailán entre A Coruña e Vigo –protagonizado por tipos como Paco Vázquez, Lendoiro e “Leri”– dúas cidades portuarias atlánticas que comparten idéntico ADN e semellantes angueiras. Mágoa que unha rivalidade futbolística centenaria, anterior á fundación do Celta, protagonizada hoxe por unha rapazada pouco reflexiva e algunhas veces cunhas cervexas de máis, malogre a cooperación de dúas cidades que artellan as rexións urbanas da Galicia atlántica.

Ten razón o escritor coruñés Xurxo Souto, A Coruña e Vigo son a mesma cidade, dúas áreas metropolitanas unidas polo mesmo océano. O Berbés e o Muro son os dous portos pesqueiros de arribada e partida das embarcacións nosas que debuxan o ronsel da súa derrota no mar céltico. En ambas as dúas estacións marítimas producíronse os adeuses que abriron os camiños de alén mar da diáspora galega. As dúas cidades contan cun alma popular e obreira presente nos seus barrios. Que diferenzas substancias hai entre Coia e Navia con Elviña e o Barrio das flores? Entre a Casabranca viguesa e a Falperra coruñesa? Entre a Travesía de Vigo e Monte Alto? Entre Travesas e a Gaiteira? Entre o Calvario e os Mallos? Entre Bouzas e Labañou? Entre o Casco Vello olívico e a Cidade Vella cascarilleira? Entre Saiáns e o Portiño? Entre Matamá e Bens? En cada un destes barrios viven fillos e netos daqueles obreiros que chegaron das aldeas de Ourense ou de Lugo para darlles vida á industria e aos servizos de ambas as dúas cidades. En todos eles fálase unha lingua semellante (con cadanseu sotaque) e os problemas e as carencias non son moi distintos. Vigo e A Coruña posúen identidade de seu, aínda que son moitas máis as súas afinidades ca diferenzas.

A Coruña e Vigo eran a mesma cidade para o pintor Urbano Lugrís, que fixo de ambas as dúas a súa patria; naceu e viviu a maior parte da súa vida na primeira, para el “Percalinópolys”, e morreu un domingo de noiteboa de 1973 no hospital municipal da segunda, a que chamaba retranqueiramente “Xouba city”. O autor do cuarto do vello mariñeiro evidenciou nas súas cámaras e murais que vigueses e coruñeses respiramos idéntico arrecendo do pedramol mesturado coa maruxía da galerna. Esa atmosfera euforizante contaxiou nos anos oitenta a movida cultural viguesa e coruñesa, que mantiñan diálogo aberto en publicacións como “Tintimán” e “La naval”, entre os músicos de Siniestro Total e os de Radio Oceano, entre pintores como Antón Patiño e Cabanas, escritoras como Xela Arias e Luisa Villalta… Diálogo cultural continuado nos noventa, co movemento Bravú, musical e literario, de orixe inequivocamente cascarilleira, mais cuxo nome, segundo o xornalista vigués Antonio Ojea, puido nacer na ría de Vigo, xa que “bravú” é unha mestura da palabra “bravío” e aquel perfume Tabú, o que preferían a maioría das traballadoras da conserva da factoría Massó de Cangas.

Vigo e A Coruña son a mesma cidade como aparece no videoclip gravado para o celebrar o regreso dos Diplomáticos de Monte Alto, o poema de Celso Emilio Ferreiro “Deitado fronte ao mar”. Unha cidade onde se fusionan o balcón do paseo do Orzán co do paseo de Afonso, desde os que se enxerga idéntico horizonte; unha cidade onde a porta do Sol e a rúa do Príncipe continúa nos Cantóns. A mesma cidade popular, entusiasta, inconformista, alegre e orgullosa de formar parte do proxecto de Galicia.

Vigo e A Coruña, viradas de costas dende o inicio do período autonómico, merecen reatoparse no marco dun novo proxecto territorial de Galicia para o século XXI. Ambos os dous concellos deben cooperar no desenvolvemento das áreas metropolitanas e do novo mapa urbano do país, exixindo que isto constitúa unha prioridade na axenda autonómica. Como ambos os dous deben manter a firmeza institucional necesaria para que a prioridade principal da actuación do Ministerio de Fomento en Galicia sexa a finalización do eixo atlántico ferroviario que unirá as dúas cidades de forma permanente en pouco máis dunha hora, o que constituirá un feito case revolucionario para o recoñecemento mutuo de ambas as dúas veciñanzas.

O ascenso do Deportivo, outra proeza do mestre Fernando Vázquez, permitirá que a vindeira tempada gocemos de dous derbis, datas que deberían ser sinaladas nos calendarios como de irmanamento de ambas as dúas cidades e cidadanías, como de encontro eficaz entre as súas corporacións, deixando a rivalidade deportiva estritamente dentro dos estadios, onde eu agardo que o Celta continúe liderando o fútbol galego.

Xela e a palabra

/en , , , , , /por

Magnífica peza arredor da condición de tradutora de Xela Arias. que Illa bufarda preparou para o Consello da Cultura Galega.Coma excelente é tamén esoutra arredor da música e a poesía en Luisa Villalta.

Onte 902: Trazos de Xela

/en , , , , , , /por

Xela Arias tería cumprido onte 52 anos. Inevitablemente lembrámonos dela neste martes lardeiro e chuviñento e celebramos a súa vontade de reinventarse cada día. Por ventura, tras case unha década de esquezo, devagariño a causa da recuperación da obra e da figura literaria de Xela vai callando. María Xesús Nogueira remata a edición da súa poesía completa, que Xerais publicará nun único volume, o que será un paso fulcral neste proceso de posta en valor da escritora viguesa. Pola súa banda, a AELG homenaxeará  o vindeiro martes, 11 de marzo, no IES Álvaro Cunqueiro de Vigo a Xela baixo o lema «A procura de trazos que nos describan» coa intención de facer memoria, de lembrar os seus versos e contribuír a transmitir o herdo inmenso da súa obra. Alí estaremos, coa noble causa de Xela.

Cartografías de Xela Arias

/en , , , , , , /por

Dedico a Xela Arias o artigo da semana en Faro de Vigo con motivo do décimo aniversario do seu pasamento.

Pasaron dez anos desque a inxusta ondada dun ataque ao corazón tronzase a existencia de Xela Arias, cando apenas contaba con corenta e un anos. Unha década sen Xela, a poeta, tradutora, editora e profesora que na eclipse das certezas indagou con teimosía na procura de novas cartografías. Agora, no pouso dos afectos, lembramos a súa presenza fráxil, cun aceno de melancolía nos seus ollos grandes, a súa voz dóce iniciando unha conversa intelixente, afastada de calquera banalidade. Lembramos a súa vontade de reinventarse cada día, ao xeito dun Loud Reed feminino, cando escribía textos para “Desertores”, o grupo musical dos irmáns Díaz, ruando por aquel Vigo dos afectados e narcisos oitenta, que ela definiu como “cidade revolcada”, unha das metáforas máis acaídas para definir o noso volcán de dinamismos, que tamén sabemos cidade de fronteira, onde non é difícil esculcar os límites tan imprecisos do pracer cos da dor. Lembramos as súas intervencións literarias nos días de luz con Darío, cando presentou o seu libro (“Darío a diario”, 1996) sobre a experiencia da maternidade, empregando unha palabra decidida e precisa, matizando a súa actitude vital de desesperanza esperanzada, unha resistencia activa que tinguiu a súa obra poética de intuicións intimistas na súa loita contra o desacougo. Lembramos os textos dunha poeta esencial que indagou no territorio incombustible das palabras e nas contradicións do amor, da vida e da sociedade. Lembramos á creadora que asumiu a absoluta incerteza e a fraxilidade da súa empatía co ser humano e co seu destino.

A conmoción inicial que supuxo o seu prematuro pasamento suscitou numerosos artigos literarios e unha emocionante homenaxe en Vigo, o 29 de maio de 2004, organizada pola Asociación Galega de Editores, a Asociación de Tradutores Galegos e a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Homenaxe que se prolongou poucos meses despois no libro colectivo “Xela Arias, quedas en nós” (Xerais 2004), cuxa edición correu ao coidado do seu pai, o tradutor Valentín Arias, magoadamente desaparecido hai apenas dous anos.

Homenaxes literarias que salientaron a importancia da dimensión autoral de Xela, comprometida cunha poesía que nas súas palabras “debe indagar e cuestionar a orde das cousas” e das propias linguaxes; poesía que para ela “sempre é temeridade, incendio”, considerando que a función da autora “é cuestionar o que hai precisamente para dar pé a construírnos mellor”. Traxectoria poética individual, singular, desubicada xeracionalmente, rabiosamente urbana e contemporánea, caracterizada por “camiñar ás aforas” na procura do seu propio camiño, en palabras de Ana Romaní, “escrita a golpes como os golpes marcan a violencia do noso existir”. Unha escrita poética na procura da independencia, que asume, como sinalou no seu derradeiro poema (inédito) que “a única dependencia desexable, a tolerar” é “a constelación do afecto”.

Homenaxes que non esqueceron a sua condición de “muller do libro”, traballadora de Edicións Xerais de Galicia durante unha década, enraizando alí na ramallada dos libros que escribiu e traduciu, mais tamén dos libros que foron arxila editorial nas súas mans, detalle, forma e estilo. Referencias que non esqueceron a súa dimensión como esixente tradutora para o galego de textos literarios como “Dublineses” de Joyce, “O derradeiro dos mohicanos” de Cooper, “O bosque animado” de Fernández Flórez, “Drácula” de Stoker ou o “Spleen de París (pequenos poemas en prosa)” de Baudelaire.

Porén, dende aqueles primeiros reencontros de 2004 coas cartografías de Xela Arias, abordados desde a dor e desde a vida, moi pouco se ten feito pola restitución e redescuberta da súa obra literaria. Os seus catro poemarios éditos quedaron xa fóra da voracidade do noso mercado literario actual, “Denuncia do equlibrio” (1986), “Tigres coma cabalos” (1990), “Darío a diario” (1996) e “Intempériome” (2003). Coma “Lilí con pistolas”, o libro que presentou sen fortuna ao Esquío de 1986, que nunca chegou a editar, ou os poemas que publicou en xornais (sobre todo en “Faro de Vigo”), revistas (“Luzes”, “Festa da palabra”, “A Nosa Terra”…) e libros colectivos. Secasí sucede co seu relato “Que si que si”, incluído no volume “Contos eróticos/Elas” (1990), co que iniciou un vieiro tan prometedor na ficción.

Urxe unha edición da poesía completa de Xela Arias, reunindo a súa obra édita e dispersa (e mesmo quizais a inédita). Urxe que as tres facultades de filoloxía galega promovan investigacións e traballos críticos sobre unha autora que non se compraceu, que nunca se aliou, convencida que “vencerse é cousa de se tratar” (un dos seus versos máis inquedantes). A Real Academia Galega debería considerar a súa candidatura para un dos vindeiros 17 de maio.

O excelente retrato de Xela Arias é de Guillermo Cameselle.