Listado de la etiqueta: polaroid

Onte 2099: «Un señor elegante», unha novela impresionante de Suso de Toro

Emocionoume e conmoveume a lectura d’ Un señor elegante, a impresionante novela de Suso de Toro, tanto pola peripecia heroica de Ramón Baltar, o protagonista indiscutible do relato, como pola engaiolante voz en segunda persoa dun narrador no que identifico a un escritor pletórico. Unha extraordinaria novela literaria de non ficción, á altura das mellores de Emmanuel Carrère, impresionante pola orixinalidade e polo rigor á hora de recuperar a memoria dunha familia burguesa, os Baltar, sobre o fondo da súa resistencia antifascista e galeguista. Reconstrución dunha historia verdadeira na que ao mesmo ritmo da súa detallada investigación oral e documental, o narrador (como o propio lector) vai descubrindo ao seu protagonista, o cirurxián humanista compostelán Ramón Baltar Domínguez (1902-1981), este señor elegante, unha eminencia, mais tamén, un disidente, un subversivo, un afouto demócrata, un compañeiro de viaxe, un xigante ético rigoroso, un centauro superlativo, un quirón.

Ao longo de máis cincocentas páxinas moi traballadas, o narrador non perde o fío dunha historia que quere ser sempre novela, mais non ficción, onde a imaxinación, a memoria persoal como a propia historia política vanse fundindo de forma prodixiosa. O milagre da literatura! O relato dunha historia familiar, tema presente en boa parte da obra taurina dende Calzados Lola (2007) a Sete palabras (2009), onde un narrador discreto afonda nos compromisos extraordinarios de tres xeracións da familia Baltar («os deberes dos Baltar»: a protección ás familias de Rosalía e Murguía, de Castelao ou Dieste;  a preservación dunha biblioteca centenaria completa…), mais sen agochar nin os dorosos conflitos e disputas entre irmáns nin o tradicional papel secundario das mulleres nunha familia de médicos moi patriarcal.

Unha achega moi valiosa, ademais, para a recuperación dunha memoria antifranquista, até hoxe agochada, capaz de reconstruír acontecementos claves, como Suso xa fixera en Home sen nome (2006), desta volta a caída en 1947 da Unión de Intelectuais Libres (UIL) e aqueles días lóbregos do cárcere da rúa do Príncipe; ou o desenvolvemento chamada «Operación Termópilas», un dos tantos capítulos memorables da novela; como a axuda médica recibida polos combatentes da guerrilla, aqueles «Juan Fernández» que entraban e saían de madrugada pola porta do sanatorio de Carreira do Conde.

Un señor elegante é unha novela metaliteraria, onde identificamos material  primixenio do ensaio Dentro da literatura (2019), recente premio ao mellor libro de ensaio do pasado ano, xa que o libro se presenta diante do lector como a crónica dun narrador que elabora unha historia familiar. Un artificio literario que facilita a reflexión sobre a construción do propio texto como da configuración dos propios personaxes, o que non impide que funcione como ficción, mesmo cunha resolución inesperada.

Un señor elegante, con certeza, pasará a formar parte desa media ducia de novelas imprescindibles de Suso de Toro, á altura de clásicos como os citados ou como Polaroid (1986), Tic-Tac (1993), A sombra cazadora (1994) ou Non volvas (2000). Tras o entusiasmo que xa nos provocou a publicación de Fóra de si (2018), na que o narrador reconstruía a súa propia historia, este gran relato protagonizado por Ramón Baltar confirma o regreso optimista do mestre Suso de Toro, unha gran noticia para o seu lectorado. Recomendabilísima. Parabéns ao noso benquerido Suso e á editora por novela tan lograda.

Onte 1557: Os 60 de Suso de Toro

suso_de_toro_60O noso benquerido Suso de Toro celebrou onte o seu sesenta aniversario. Unha ledicia para as moitas persoas que o queremos e admiramos. Tras o regreso á docencia e o abandono da profesión de escritor en lingua galega, que durante dúas décadas exerceu con admirable dedicación, Suso deixou un baleiro na narrativa galega contemporánea da que é trabe de ouro. A súa pentaloxía alboral formada por Polaroid (1986), Land Rover (1989), Ambulancia (1990) Tic-Tac (1993) e A sombra cazadora (1994) revolucionou os camiños diversos da narrativa galega e abriu novos públicos para ela. Unha proeza que non foi aínda recoñecida como merece. Sen esquecer que os seus libros de ensaio, dende F.M. (1991), Ten que doer (2004) a Inmateriais (2013), compuxeron un discurso crítico sobre o estado das artes e a construción da nación dende a palabra. Inquedo, comprometido, xeneroso até o delirio, disposto sempre a dar a cara, a botar unha man no labor colectivo, Suso continúa compartindo opinións nos medios dixitais galegos, españois e cataláns. Todos os nosos abrazos e beizóns para o noso Suso.

Onte 1529: «Land Rover» en búlgaro

Land_rover_bulgaroContactei onte varias veces con Suso de Toro durante a súa viaxe camiño de Sofia onde foi convidado a presentar a súa edición de Land Rover en búlgaro. Unha publicación que constitúe outra proeza de Jonathan Dunne e Tsvetanka Elenkova, editores que apostan coma ningún outros coñecemos pola tradución da literatura galega, no seu caso ao inglés e ao búlgaro dende a súa editorial SmallStations. Xaora, esta tradución ten moita miga, tanto polo feito de poñer en valor diante doutro público outro dos nosos clásicos contemporáneos, escrito hai vinte e sete anos, que como Polaroid, Ambulancia, Tic Tac e A sombra cazadora revolucionaron a narrativa galega, como polo respecto e admiración co que sabemos está sendo recibido o escritor Suso de Toro. Esta tradución de Land Rover, novela na que está o xermolo da narrativa bíblica do autor, na que se inscriben a fábula e a historia, o mito e a realidade, espreita sobre a necesidade de estudar e pór en valor a obra dun autor fulcral das letras do noso tempo.

Onte 1458: Sete traducións ao inglés

20150930_150221

No Día Internacioal da Tradución recibimos un agasallo inesperado, unha caixa de libros de Small Sations con exemplares das súas sete traducións máis recentes de literatura galega: One Million Cows de Manuel Rivas, Vicious de Xurxo Borrazás, Soundcheck de Miguel Anxo Murado, Polaroid de Suso de Toro, Winter letters de Agustín Fernández Paz, I love you Leo A. de Rosa Aneiros e Dragal II. The Dragon’s Metamorphosis de Elena Gallego. Unha saída histórica en inglés para a nosa literatura contemporánea, á que non son alleos nin os esforzos do editor e tradutor Jonathan Dunne que abriu dúas coleccións específicas, Galician Wave e Fiction, como as importantes axudas achegadas pola Consellaría de Cultura para estas traducións. Esta oferta de Small Stations constitúe unha gran oportunidade para a visibilización da nosa narrativa actual tanto nos mercados internacionais de editores como no dificilísimo mercado interior do Reino Unido. Unha excelente noticia que celebramos no Día da Tradución.

Onte 1424: «Polaroid» de Suso de Toro en inglés

Polaroid_Small_StationsSoubemos onte da recensión publicada en Winstonsdad’s blog sobre a tradución ao inglés de Polaroid de Suso de Toro realizada por Jonathan Dunne e publicada por Small Stations. Sen dúbida que consitúe outro éxito do proxecto de Dunne a prol da visibilidade da literatura galega, outra xaneliña aberta para a literatura galega nun blog especializado en comentar obras de ficción traducidas ao inglés. O texto segue o fío da anotación de Tony sobre a publicación de One Million Cows de Manuel Rivas, identificado xa como escritor da literatura galega. Winstonsdad salienta que Polaroid foi unha obra inspirada pola cultura punk, relacionándoa coa de Raymond Carver «pola súa capacidade de utilizar poucas palabras posuidoras de moita forza». Como pareceume significativo que o comentarista reparase  no feito de que este é «un libro cheo de polaroids que retratan tanto vidas aborrecidas como outras gloriosas». Parabéns a Suso de Toro que, por fin, conta coa tradución ao inglés deste libro radicalmente actual, tamén unha obra alboral para a narrativa galega do século XX.

Onte 1088: Galician Wave

SmallStationsAcaban de saír ao mercado inglés os catro primeiros títulos da serie «Galician Wave» que a editorial Small Stations dedica ao mellor da literatura galega en inglés. O primeiro volume da serie Dragal de Elena Gallego, O pintor de sombreiro de malvas de Marcos Calveiro, A pomba e o degolado de Fina Casalderrey e Aire negro de Agustín Fernández Paz son as catro primeiras novelas dunha serie na que está prevista a publicación en 2015 do segundo Dragal, do primeiro volume da triloxía Ámote Leo A. de Rosa Aneiros e de Cartas de inverno, o clásico de Agustín Fernández Paz. Sete títulos de excelencia, referentes na nosa narrativa xuvenil, todos eles publicados no catálogo de Xerais, traducidos e editados en inglés co agarimo e rigor que lle é propio a Jonathan Dunne. Unha serie que constitúe para o noso equipo editorial un motivo de grande fachenda profesonal. O editor inglés anúnciame tamén a publicación en inglés de Nimbos de Xosé María Díaz Castro e o seu proxecto de ampliar a serie dedicada a narrativa galega contemporánea en ingles con outros cinco títulos: Un millón de vacas de Manuel Rivas, Polaroid de Suso de Toro, Criminal de Xurxo Borrazás, Ruído e Relatos de guerra de Miguel Anxo Murado. Non teño dúbida ningunha que o de Small Stations e o máis importante proxecto aberto para a proxección sistemática da literatura galega no eido anglófono. O tradutor e editor Dunne, pertencente á estirpe dos bos e xenerosos, está abrindo con este traballo un espazo moi valioso para a visibilidade da literatura galega no mundo. Merece o noso maior recoñecemento e apoio.

 

«Polaroid 25», artigo en «Faro de Vigo»

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o que supón para a literatura galega a celebración do vinte e cinco aniversario da publicación de Polaroid de Suso de Toro.

Hai algúns libros e autores marcantes, capaces de permanecer e de representar as preocupacións ou o imaxinario colectivo dun tempo. Esa capacidade referencial é a que permite utilizar as efemérides literarias como mecanismo para volver a visibilizar a libros e autores no mercado editorial, nos medios de educación ou no propio sistema educativo. Foi o caso deste 2011 no que lembramos ao poeta Lois Pereiro, con motivo do Día das Letras Galegas, e ao escritor Álvaro Cunqueiro, con ocasión do centenario do seu nacemento. Celebracións ás que se uniron senllos aniversarios bibliográficos de dous títulos emblemáticos: o cincuentenario da publicación de Memorias dun neno labrego, a novela de Xosé Neira Vilas, publicada en 1961 en Buenos Aires pola editorial Follas Novas; e o vinte e cinco aniversario da edición de Polaroid, o libro narrativo coa que Suso de Toro iniciaba en 1986 as súas publicacións en Xerais. Efemérides literarias que terán a súa continuidade en xaneiro de 2012, coa celebración do centenario do nacemento de Celso Emilio Ferreiro e no mes de agosto co cincuentenario da publicación na colección Sanlés de Galaxia da súa Longa noite de pedra; sen esquecer a lembranza do polígrafo e empresario Valentín Paz Andrade, figura á que se lle dedicará o futuro 17M. Nin tampouco que en 2013, Galicia deberá preparar un ano rosaliano con motivo dos cento cincuenta anos da publicación no prelo vigués de Compañel da primeira edición de Cantares gallegos.

Tras un ano Pereiro moi exitoso e renovador, despois do éxito da recuperación das memorias de Balbino e das numerosas publicacións e actos sobre a figura de Cunqueiro, afortunadamente tampouco pasou desapercibido o aniversario da publicación de “Polaroid”, un libro que, coincidindo co inicio da Autonomía e a oficialización da lingua galega nas administracións e no sistema educativo non universitario, supuxo unha profunda ruptura estética no decorrer da narrativa galega. Un feito que xa acontecera no eido da poesía xusto unha década antes, en 1976, coincidindo coa publicación de Mesteres de Arcadio López Casanova, Con pólvora e magnolias de X.L. Méndez Ferrín e Seraogna de Alfonso Pexegueiro, tres libros de poemas que enxergaron un novo horizonte.

Polaroid foi un lóstrego, un acto de rebelión cunha tradición mansa, unha revolución literaria, que en palabras do crítico José Manuel Estévez Saa sinalou “o inicio do tránsito da narrativa galega cara á modernización e as posibilidades de versatilidade da nosa lingua”. Un texto no que Suso de Toro, tras o seu debut con Caixón desastre, asumía unha tarefa artística por facer, a de inserir a narrativa en galego na tradición contemporánea universal. Un proxecto que continuará en textos posteriores, como Tic-Tac, A sombra cazadora, Calzados Lola, Non volvas, Trece badaladas, e que desenvolverá até, polo momento, na súa última peza, Sete palabras.

Polaroid foi unha aposta moi arriscada do inesquecible editor Luís Mariño, cando abría os vieiros da colección “Xerais Narrativa”. Un libro que rompía cunha forma de entender a narrativa galega, un libro que non se pode explicar, xa que continúa sendo moi difícil saber se estamos diante dunha novela extravagante e bizarra –quizais, tamén “romántica”, como a definíu o académico Xosé Luís Axeitos, que destrúe practicamente todo–, dun monllo de relatos punkies e irreverentes ou apenas dun compendio de momentos epifánicos. Suso de Toro declarou no acto no que se lembraron estes vinte e cinco anos: “a publicación deste libro foi un acto estético e político, daquela era, como son hoxe, moi crítico coas ideas establecidas na cultura galega, mesmo co propio país”. En cada unha das páxinas de Polaroid, e non só nos capítulos iconoclastas presentados como “Apocalipse do churrasco”, late a insatisfacción, a necesidade de mudar o país, a vontade de saír desas páxinas de papel superando calquera intención de autocomplacencia sobre un devir coletivo do que somos os únicos responsables.

Cunha fasquía formal anticlásica, Suso de Toro amosa nas páxinas de Polaroid unha confianza radical na literatura como unha ferramenta para mudar a realidade, para esculcar nos límites, mais tamén na posibilidade de ser moderno e radicalmente galego. Eis capítuliños memorables, epifanías como as de “¡Móvanse, que é un vídeo!”, auténticos textos manifesto, que amosan o carácter anticipatorio dunha obra escrita coa audacia de quen reivindica a precariedade, a inmediatez, o que non é perfectible, o que se pretende aberto para que poida ser radicalmente modificado. Tras vinte e cinco anos, semella que o tempo non envelleceu as páxinas de Polaroid, un libro que radicalmente actual, coa capacidade de permanencia dos textos importantes. Recomendo vivamente revisitalo nestes tempos difíciles de incerteza.

Polaroid 25

Edicións Xerais de Galicia e o IES Rosalía de Castro de Santiago organizan o vindeiro xoves, 10 de novembro, ás 20:00 horas, no Salón de Actos do IES Rosalía de Castro , rúa San Clemente, s/nº de Santiago, o acto literario “25 aniversario da publicación de Polaroid de Suso de Toro” que contará coa participación de Xosé Luís Axeitos, Pepe Barro, José Manuel Estévez Saá, Rexina Vega, Rosa López Gato, Suso de Toro e Iago Martínez que actuará como moderador.

Con motivo desta celebración, Suso de Toro escribiu:

Tras «POLAROID» Por Suso de Toro

No ano seguinte á súa edición Polaroid entrou nas aulas dalgúns institutos de ensino medio, e non deixou de sorprenderme. Cando estaba a escribir, fabricar, aquel artefacto sentía o gozo da creación un tanto desesperada: quén me había editar aquel libro tan extravagante e bizarro?

Lembro que foi o meu amigo Pepe Barro quen lle falou do libriño anterior, Caixón desastre, a Luis Mariño, naquela altura o editor de Xerais, e o Luis interesouse polo que estaba a escribir.  Luis Mariño era todo un personaxe dun Santiago e dunha época que merece ser contada algún día, sobre calquera outra cousa era un home moi culto e sempre a uliscar calquera nova na cultura e nas artes. O que estaba no aire apañábao el e logo transmitíao, era un axente comunicador. Non sei ben a lectura que fixo daqueles folios escritos na máquina “Underwood” que aparece fotografada no libro nin tampouco da idea de que a fotografía fose parte do discurso do libro. Sei que a min amosoume o entusiasmo dun rapaz que estivese a argallar unha trasnada, como que estabamos a armar un foguete literario. Anos despois díxenlle a outro editor que se non fose o Luis ninguén me editaría semellante libro naquel tempo, contestoume que el si o tería editado. Non o crin daquela nin o creo hoxe, editar Polaroid foi un dos atrevementos do Luis Mariño, un editor que estaba alén da intrepidez. Obrigado, Luis.

Foron tamén intrépidas aqueles ensinantes que se atreveron a introducir entón nas aulas un libro así e que lles creou problemas en varias ocasións. Desde aquela ten mudado a cultura social e a través da televisión e da internet os rapaces medran co coñecemento dun nivel de violencia e de brutalidade na linguaxe que daquela era impensábel fóra dun libro adulto e minoritario, naqueles anos aqueles anos un libro así nunha aula era unha brasa nas mans. E, con todo, déronllo a ler aos seus alumnos adolescentes, había ser interesante lembrar os motivos daquela elección literaria. Pode que fose porque achasen nel méritos expresivos e pode que fose tamén porque encontrasen alí cousas que lles resultasen novas e que considerasen útiles para o seu alumnado.

Pasaron os anos e así e todo, a pesar da miña mala memoria, lembro con moita claridade o día no que á fin fun a Vigo coñecer o meu editor. O anterior libriño editáramo a universidade de Santiago e aquela era a primeira vez que trataba cun editor profesional e que ademais mostraba ilusión por editar o libro, supoño que é algo que un autor non esquece. Son ben lindos case sempre os comezos e mais é linda a xuventude. E coido que Polaroid ten algo do espírito da xuventude, téñolle envexa, pego no libro agora e aínda me bate con forza. Os primeiros libros créanlle logo incomodidade ao autor que foi escribindo outros e evolucionando, tamén Polaroid lla crea ao autor e con todo non podería renunciar a ese libro. Adoro esa intrepidez, esa insolencia. É evidente que non todo o mundo comparte esa querencia miña, é natural.

Desde sempre entendín que para un escritor non é cousa boa o frecuentar o trato doutros escritores, probábelmente nunca me acabei de sentir un escritor de vez e sempre me sentín un intruso, iso confirmóuseme xa por entón. Debeu ser nese ano de 1986 que coincidín cunha figura das letras, cando logo lle preguntaron “e que tal fulano é ese tal Suso de Toro?”, contestou sen dubidar: “Un completo insensato. Un tipo perigosísimo.” Iso é mesmo música nos ouvidos para ese lado salvaxe e infantil que necesariamente ten todo artista, mais non estou certo eu de que lle deba dar completamente a razón. Hai máis racionalidade da que parece nesa literatura e mesmo nesa figura de autor e non se entende cabalmente Polaroid nin ao seu autor naqueles anos se ignoramos o contexto histórico. Naqueles anos a Galiza estaba envolta nunha brétema de mixtificacións, tanto creadas desde unha autonomía que se estaba a instituír sen convencemento ningún por elementos moi reaccionarios como desde o nacionalismo galego, que vivía nun mundo de ensoñacións, incapaz de ser autocrítico e de aceptar a realidade social existente, tan complexa. E pois é un libro conscientemente inconsciente e por responsabilidade é irresponsábel e custiona ideolóxicamente aquelas mixtificacións consensuadas. E todo por causa de abrir camiños que me pareceron cerrados.

Tamén había de dicir aquí que sigo a pensar que a insistencia dos escritores en ofrecer unha imaxe de respectabilidade, de formalidade, é unha confesión de que desconfiamos de nós propios, tememos á nosa mesma natureza, que se alimenta da irracionalidade na que beben todos os artistas. Todo o que o artista ofrece aos demais nace primeiramente dese lago escuro do irracional. Se a sociedade pídenos finxir o que non somos daquela é que non nos acepta como somos.

O autor nunca foi tan libre como cando o escribiu e, sendo a creación literaria sempre un tipo de gozo, tampouco nunca se divertiu tanto. Pode que toda a graza que teña o libro estea aí, a alegría da liberdade creativa. Eu posteriormente referinme a asuntos estéticos para xustificar o seu valor; mixiricadas, todo se resume nun escritor novo que escribe o que quere e quéreo todo. Pura autoexpresión dun autor.

Desde o momento da edición tiven conciencia de que aquel libro aínda era un paso previo dentro dun propósito, ese propósito aínda me había pedir un libro máis extenso e elaborado e que acabou sendo Tic Tac anos máis tarde. Sen embargo non preciso xustificar Polaroid por propósitos máis amplos, pasan os anos e sigo a velo novo e incómodo, non muda a súa natureza ríspida, sempre a rir, sempre coa súa dor. As súas páxinas percorridas por inesperados arames eléctricos, nunca un “clásico” e sempre deliberada e ferozmente imperfecto. Teño envexa daquel autor que o escribiu, nunca xa alcanzarei a graza que el tiña.

Eis este libro que só existe en galego, nunca acabei de decidirme a editalo noutras linguas. Non sendo un libro autobiográfico e totalmente íntimo, está aquí a miña dialéctica co meu país, o meus países, a Galicia e a Galiza. Sempre pensei que as cousas que se falan a voces entre o autor e os seus países eran cousas moi particulares e que non se comprenderían ben fóra da familia. Quen sabe se non estou equivocado, pois todo cambia. Até desaparece o sistema de revelado da marca “Polaroid”, forma parte xa das cousas idas, da melancolía. Sen dúbida que ler este libro hoxe tamén é viaxar a algunhas cousas idas. Supoño eu. Con todo, trasncorridos vintecinco anos e atravesados limiares na vida do autor que non teñen volta, sigo a gustar del. Será porque Polaroid xa é pasado mais é un pasado presente.

Santiago, 10 de novembro de 2011