Listado de la etiqueta: ledicia_costas

Onte 1983: Conversa con Ledicia Costa sobre as súas mulleres revolucionarias

/en , , , , , , , , , /por

Resultou excelente a conversa que na Feira do Libro de Vigo mantiveron onte o editor Fran Alonso e a escritora  Ledicia Costas sobre as mulleres revolucionarias na obra da escritora viguesa. Tres cuartos de hora de amena reflexión literaria, onde non faltaron as anécdotas e o humor, sobre as protagonistas da literatura de Costas, mulleres revolucionarias, rebeldes, empoderadas; unha conversa na que se percorreu toda a obra literaria, xa unha ducia de títulos, dunha autora que en apenas seis anos se convertiu nun referente da literatura galega do noso tempo.

Comezou Fran Alonso preguntando a Ledicia se fora ela tamén unha nena rabuda coma o son as súas personaxes, ao que Costas respondeu confesando que fora unha nena sensible, tímida, «aprendín a ser rabuda lendo, fun unha nena moi lectora, aprendín a comprender o mundo a través dos libros». De aí a conversa pasou a falar do personaxe de Esmeraldina, personaxe que a autora considera «unha nena rabuda por excelencia, está indignada por estar morta, por ser unha fantasma». Costas lembrou que aos cinco anos visitaba o cemiterio da man do seu avó. «Alí lin nomes extraordinarios como Casimiro Blanco Blanco. Quizais por iso foime tan sinxelo construír o personaxe de Escarlatina. A rabudez e o tema macabro non foron cuestión alleas na miña infancia». «Como tampouco o foi o interese pola cociña, a pesar de que cociño fatal, a min gústame probar. Teño unha relación estreita coa cociña porque miña nai é unha gran cociñeira e miña irmán unha gran reposteira».

«Incluín a cociña en Escarlatina comprobando como as mulleres sempre estivemos relegadas na alta cociña, a pesar de ser as que se ocupan da cociña e dos coidados na familia. Observei que cando se puxeron de moda os programas de cociña na televisión todos os chefs eran homes. Ás mulleres prohibíaselle o acceso a esa posición de poder. “Diso nada”, pensei. Nos meus libros son as mulleres as que cociña e as que saben facelo. Os meus libros son unha homenaxe ás nais e as avoas que nos alegran o estómago e sobre todo, o corazón». Ledicia contou como nos centros escolares se foi formando unha auténtica comunidade gastronómica a partir das receitas de Escarlatina: «Nun IES fun recibida por catro mesas cheas de larpeiradas a partir de receitas dos libros. Pretendía que eu fose o xurado dun concurso que organizarara e probase cada un dos dos 356 petiscos. Quererían matarme ou acabar comigo?»

«Esta é outra das experiencias extraordinarias que teño vivido nos meus encontros co lectorado nos centros escolares, centos e centos que teño visitados nestes últimos cursos. Sei que algunhas receitas son difíciles, trátase de cociña francesa, moi elaborada e complexa, pero así todo aí están os pratos, riquisimos. Estas experiencias nos centros son inesquecibles para min. É fantástico cando a literatura dá un chouto e chega a outras partes». «Como tamén o está sendo a utilización do humor macabro para abordar o tema da morte. Sempre me considerei unha persoa seria, xaora síntome moi cómoda escribindo con humor». «Desa pulsión humorística naceu o personaxe de Lady Horreur, esa araña macabra que é tamén a voz da conciencia de Escarlatina, capaz de dicirlle as cousas claras, de cuestionala e motivala. Sempre crin que tiña que ser unha araña con acento francés. Gústame ese personaxe».

Fran Alonso levou a conversa despois ás mulleres planta que protagonizan Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta. «Sempre quixen contar cunha obra que tivese un peso vexetal específico. De aí naceu a idea de crear unha estirpe de mulleres con corpo humano e alma de planta. Ben é certo que todos os personaxes históricos son homes, Jules Verne e Antonio Sanjurjo Badia, e son as mulleres plata as que introducen o elemento fantástico. Esta novela deume pé a homenaxear ao Vigo de finais do XIX, o que coñeceu Jules Verne cando desembarcou no peirao da Laxe. Un Vigo que daquela estaba en movemento, en expansión. O proceso de documentación foi moi amable, cheguei a ter saudades daquel Vigo que non cocñecín. A axuda dos membros do Instituto de Estudios Vigueses facilitoume moito o traballo. Esta foi a miña homenaxe a miña cidade, síntome unha viguesa orgullosa». A conversa deu un chouto no tempo e xirou arredor de Un animal chamado néboa, un libro de relatos publicado na colección de Narrativa,onde a ficción se constrúe a partir de diferentes acontecementos sucedidos durante o conflito bélico da Segunda Guerra Mundial.

Ledicia Costas lembrou o personaxe de Catarina Salicheva, «unha nena de doce anos que morreu xunto a toda a súa familia durante o cerco de Stalingrado, a temperaturas de 30 graos baixo cero». «É estarrecedor o diario de Catarina, un diario de apenas un día, unha testemuña de como van morrendo, unha a unha todas as persoas da súa familia. Catarina Salicheva é filla da dor e da fame. O seu diario merece ser lembrado, como o de Ana Frank». «No libro tamén se recupera a historia das mulleres prostituídas, recluídas nos campos de concentración Ravensbruck e Mathausen, sobre as que hai apenas documentación. Outro episodio da hsitoria das mulleres que permanece case oculto». A conversa seguiu sobre a creación do personaxe da señorita Bubble e a estética steampunk, presente tamén en Jules Verne e as mulleres planta e no libro máis recente, As peripecias de Extravaganzza Pérez, estética baseada na revolución industrial e na época vitoriana, onde se fai un alegato a prol do valor da ciencia e da tecnoloxía.

Avanzou a conversa falando do personaxe de Extravaganza; «un personaxe raro, ligado á defensa da ecoloxía, «Extravaganzza é unha nena que naceu cunha descapacidade moi grave, ten que superar obstáculos, razón pola que lle dei unha extracapacidade, a de comunicarse cos animais de forma silenciosa, non verbal», «foi este un libro no que pretendín unha defensa férrea a ecoloxía». Xa no remate da conversa, Fran Alonso preguntou a Ledicia Costas sobre os personaxes de Isla, protagonista d’ O corazón de Xúpiter, e Nube de Recinto gris, novela que a autora considerou unha das súas obras máis complexas, na que pretendeu abordar a aceptación da diversidade. Rematou a conversa, lembrando o editor que Reina fora o primeiro personaxe da autora, a xitana d ‘ Unha estrela no vento, e que ägata o será da próxima, A balada dos unicornios, premio Lazarillo de literatura xuvenil 2017, que Xerais publicará no vindeiro mes de setembro. Tras a conversa comezou unha animada sesión de asinaturas.

Beneficios da lectura

/en , , , , , , , , /por

Con motivo da Feira do Libro de Vigo dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á beneficiosa relación entre cerebro e lectura:

Máis alá da emoción que supuxo lembrar o pasamento do meu amigo o mestre Xabier DoCampo, do pregón que pronunciei na Porta do Sol na inauguración da Feira do Libro de Vigo non esquecerei nin o escaso interese institucional que este acto mereceu para os responsables do concello de Vigo nin a sorprendente polémica suscitada nas redes sociais por unha das miñas afirmacións: «Ler tal ou cal novela de Pedro Feijoo ou Ledicia Costas estimula a conectividade cerebral durante semanas». Unha frase que no contexto da apertura desta festa viguesa dos libros –evento que ocupa un espazo urbano de privilexio– pretendía apenas salientar que a lectura é unha actividade cerebralmente saudable e que os libros son unha creación memorable dos seres humanos indispensable para garantir o benestar de calquera comunidade.

No entanto, a miña afirmación non era tampouco inocente xa que como ten sinalado Juan Mata, profesor da Universidade de Granada, nun artigo esencial, «Neurociencia, lectura y literatura infantil» (2016), nos últimos anos foron varias as investigacións no eido da neurociencia que afondan arredor das complexas relacións entre a lectura e o cerebro. Estudos sobre as transformacións que a aprendizaxe da lectura provoca no cerebro, tanto en idades temperás como nas adultas, mais tamén outros moi orixinais que axudan a entender o que sucede no cerebro cando lemos e en que medida as ficcións repercuten nas persoas lectoras, incluídas as máis novas.

Cita o profesor Juan Mata que nunha investigación realizada con picariños de 3 a 5 anos utilizando imaxes de resonancia magnética, o equipo do doutor John S.Hutton (2015) do Hospital de Cincinnati comprobou que, ao escoitar novos contos, os nenos e nenas aos que se lles lía decote na casa amosaban nos resultados das resonancias unha activación máis elevada das áreas cerebrais relacionadas coa formación de imaxes mentais e co procesamento semántico ca aqueloutros que carecían desa experiencia oral preliteraria. Unha circunstancia que condicionará a aprendizaxe posterior da lectura. Secasí, ninguén pon en dúbida hoxe que a aprendizaxe da lectura provoca mudanzas profundas na estrutura cerebral, xa que a adquisición desta destreza non está predeterminada xeneticamente, como sucede coa fala, e o cerebro debe readaptar os circuítos neuronais a funcións específicas da lectura como as relacionadas co recoñecemento visual e coa tarefa de identificación de letras e palabras cos sons da lingua. Un proceso complexo de aprendizaxe que xustifica a importancia de lerlle aos bebés en voz alta dende o seu nacemento e salienta a importancia do contacto dos picariños cos libros e coa narración oral dende as idades temperás.

Xaora, tamén hai investigacións, como as promovidas polo equipo do profesor Berns da Universidade de Emory en Atlanta (2013), que amosan como a lectura dunha novela provoca un incremento significativo da conectividade neuronal na rexión da córtex somatosensorial e motora e como esa alta conectividade se mantén durante os días seguintes a súa lectura. E iso é así na medida en que as persoas lectoras mentres len un relato, ademais de comprender o significado das palabras viven emocionalmente o que esas palabras lle contan, o que non quere dicir outra cousas que a lectura de ficción ten implicacións cerebrais que van máis alá do lecer que provoca.

David Comer Kidd e Emanuele Castano nun proxecto da Universidade de Harvard (2013) amosaron, no que acuñaron como Teoría da Mente, que a lectura de textos de ficción mellora a capacidade de detectar, comprender ou predecir desexos, intencións, pensamentos, crenzas ou emocións doutras persoas, o que nos permite non só darlles sentido senón simular esas condutas, poñernos no lugar doutras persoas para entendelas mellor. Comer e Castano non dubidan en afirmar que «a ficción literaria repercute de forma significativa na vida das persoas lectoras».  Como as investigacións de Mar e Oatley (2011) confirman que a lectura de narracións de ficción ten efectos emocionais notables na maneira de sentir, antes, durante e despois da lectura.

Todas as evidencias amosan que a lectura de textos literarios activa numerosas áreas do cerebro e modifica a súa estrutura. Todas as investigacións coinciden en salientar os beneficios da lectura como chave para favorecer a saúde do cerebro. Noutras palabras, a lectura de textos de ficción inflúe no pensamento, nas emocións e no comportamento dos lectores e lectoras. O que lemos inflúe no que somos. «A literatura nace e esfiaña a vida», como lle escoitamos unha vez ao chorado mestre DoCampo. Recomendo que nestes días acudan sen medo ás actividades literarias que se desenvolven na Porta do Libro, onde está instalada a Feira do Sol. Boas e saudables lecturas de verán!

Onte 1964: Referentes xeracionais

/en , , , , , , /por

Como sucedera a pasada semana na libraría Moito Conto da Coruña, a conversa que mantiveron onte en Librouro Ledicia Costas, Antonio Manuel Fraga e Jacobo Fernández Serrano expresou a madurez e plenitude creativa acadada polos membros da Xeración da Esperanza que por ventura está anovando dende a raíz a nosa literatura infantil e xuvenil.

Reunidos co propósito de presentar as edicións comerciais recentes en Sopa de libros de dous títulos publicados con carácter non venal polo Salón do Libro de Pontevedra, As peripecias de Extravaganzza Pérez de Ledicia Costas, ilustrado por Óscar Villán, e Escaquis e Romeu de Antonio Manuel Fraga, ilustrado por Jacobo Fernández Serrano, afondaron nesta conversa interesantísima nas intencións creativas de dúas obras protagonizadas –en palabras de Ledicia– por «xente máis ben rara, que se afasta do normal», cuxa intención en todo caso foi facer visible que «a diversidade é a maior riqueza para construír o mundo que queremos». Unha conversa na que se lembrou con respecto e emoción ao mestre Agustín Fernández Paz, un referente para a nova xeración, ao fío da homenaxe que Antonio e Jacobo lle fixeron co personaxe de Romeu, o barbeiro que «simboliza –en palabras de Toni Fraga– a inocencia e a bondade», representando como Agustín os mellores valores da humanidade.

Devoción agustinista que levou aos tres participantes a ir debullando outros referentes e iconas creativas que compartían todos tres, dende o Xabarín Club e Songoku, pasando por toda a obra de Roald Dahl, autor que lembraba que «en cada páxina dun libro infantil había que incluír sempre unha referencia humorística», e a serie Stranger Things, até o cinema do Hayao Miyazaki e a súa obra emblemática O meu veciño Totoro, definida onte por Jacobo Fernández Serrano como «o mellor filme de animación da historia». Conversa que rematou coas referencias gastronómicas presentes nuns libros «gorentosos» e que «sempre arrecenden».

Un serán que tivo o seu cabo cunha grande asinatura na que se incorporou á mesa Andrés Meixide, o ilustrador d’ A señorita Bubble, membro tamén destacado da nova xeración. Había razóns abondas para saír de Librouro felices e moi orgullosos, a nova xeración emproa a deriva a toda máquina.

Ledicia e Antonio, Vigueses Distinguidos

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo ao nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos:

O nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos constitúe para eles como poetas e narradores vigueses unha merecida honra da corporación do seu concello, que moito orgulla a Vigo na celebración da Reconquista 2018. Galardoados co Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil outorgado polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte, o maior recoñecemento que pode recibir unha obra publicada, Ledicia Costas en 2015 por «Escarlatina, a cociñeira defunta» (Xerais 2014), e Antonio García Teijeiro en 2017 por «Poemar o mar» (Xerais 2016), este primeiro agarimo da cidade onde naceron e na que escriben e publican a súa obra literaria supón, probablemente, para eles un emocionante exercicio de xustiza poética. Xaora, esta distinción constitúe ademais a constatación do éxito colectivo de todas as participantes nos proxectos da literatura infantil e xuvenil e do fomento da lectura en lingua galega, tantas veces agochados ou inxustamente minusvalorados, a pesar de constituír un exemplo da achega formidable da diversidade acuñada polas minorías, en todo caso fantasías realizables das que Ledicia e Antonio son activistas e destacados promotores.

Con esta honra Vigo recoñece popularmente a unha autora e a un autor en lingua galega de xeracións distintas. Ledicia Costas pertence á Xeración da Esperanza, a das autoras que comezaron a publicar coa mudanza de século, no seu caso en 2000, ano no que apareceron no catálogo de Xerais tanto a súa primeira novela xuvenil «Unha estrela no vento», escrita en plena adolescencia, como o seu relato «Negrita» no volume colectivo «Narradoras», publicado na serie Abismos xunto a outras 24 narradoras. Pola súa banda, Antonio García Teijeiro forma parte da Xeración dos fundadores e fundadoras da Literatura Infantil e Xuvenil Galega, a dos autores e autoras que comezaron a súa actividade nos oitenta e noventa do século pasado. Décadas desde as que García Teijeiro é incansable e teimoso promotor da causa da poesía infantil, tanto como autor («Aloumiños» foi en 1988 o seu primeiro poemario), editor (codirixiu a colección «Árbore» da editorial Galaxia, tamén desde 1988, xunto a María Victoria Moreno e David Otero), crítico (desde 1980 colabora nas páxinas de «Faro de Vigo») e docente durante tres décadas no Colexio Possumus. Un labor extraordinario de divulgación e fomento da poesía para a infancia que Antonio foi capaz de estender fóra de Galicia e da propia península, especialmente en Colombia e México, converténdose nun dos referentes internacionais desta angueira literaria.

Mais non esquezamos que Vigo recoñece tamén esta Reconquista a dous dos seus poetas primeiros, pertencentes a unha nómina iniciada hai oito séculos por Martín Codax e Meendiño, fundadores de Vigo como cidade literaria. Non hai dúbida que García Teijeiro é un dos nosos poetas maiores, xa con medio cento de libros de poemas publicados, boa parte deles traducidos, desde que hai xa tres décadas apareceran «Parolando coa vixencia» e «Retorno ós lamentos» (Xerais) até a súa recente e  extraordinaria «Triloxía do Mar» da que forma parte «Poemar o mar», a obra pola que obtivo o Nacional, ademais de «En la cuna del mar» (Creotz 2015) e «Palabras do mar» (Embora 2015). Como tamén é poeta Ledicia Costas, fundadora do colectivo de renovación Poetas da Hostia, xunto a outros poetas vigueses da súa xeración, como Daniel Landesa, María Lado ou Xabier Xil Xardón, creadores dos recitais combate, ademais de autora de «Xardín de inverno» (2012), o conmovedor poemario escrito desde a desolación provocada pola morte da avoa.

Vigo agarima e agradece o traballo de dous dos seus escritores cabezaleiros en lingua galega, desa (para a nosa ventura) longa relación de contemporáneos que teñen localizado en Vigo a súa obra literaria, iniciada por María Xosé Queizán e Xosé Luís Méndez Ferrín, e continuada por Pedro Feijoo, Fran P. Lorenzo, Manuel Esteban, Fran Alonso, Cid Cabido, Domingo Villar, entre outros. Como poeta vigués do mar, Teijeiro dialoga ao longo de toda a súa obra coa tradición milenaria de Martín Codax, mais tamén con outra voces viguesas como as de Xohana Torres de «Estacións ao mar» e «Tempo de ría», María do Carme Krukenberg ou a da inesquecible Xela Arias de «Denuncia do equilibrio». Outrosí acontécelle a Costas como narradora, que reconstrúe nas páxinas de «Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta» (Xerais 2016) aquel Vigo cosmopolita que visitou Verne en 1884, xermolo da cidade en estrépito, a abella da ribeira e a cidade revolcada ao longo do século XX.

O nomeamento de Ledicia e Antonio como Vigueses Distinguidos honra a quen outorga a distinción e á xenerosidade da cidade que os recoñece de forma unánime. Parabéns para eles e para as outras persoas e institucións distinguidas.

De Verne a Vigo

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a centésimo quincuaxésimo aniversario da chegada á Ría de Vigo do Nautilus do Capitén Nemo:

É un feito extraordinario que celebremos estes días o centésimo quincuaxésimo aniversario da chegada á Ría de Vigo, o 18 de febreiro de 1868, do Nautilus, o submariño deseñado e comandado polo científico e inventor Capitán Nemo, como relata Jules Verne no capítulo VIII da segunda parte da súa novela 20.000 leguas baixo os mares, o titulado como «A baía de Vigo». Unha efeméride de ficción, estritamente literaria, que comezou a súa celebración o pasado xoves na biblioteca da Escola Municipal de Artes e Oficios cunha conversa vibrante entre os escritores vernianos vigueses Ledicia Costas e Eduardo Rolland, no marco das actividades do Fórum do Instituto de Estudios Vigueses. Unha celebración que continuará esta semana do 15 ao 17 no Auditorio Municipal co Encontro Internacional «De Verne a Vigo», organizado polo Concello de Vigo, que será inaugurado por Piero Gondolo della Riva e no que intervirán outros dos máis importantes estudosos vernianos do mundo. Homenaxes que rematarán na tarde do domingo 18 nas Avenidas, diante do monumento de Verne, cunha lectura pública da novela verniana viguesa, na tradución para o galego de Mercedes Pacheco, realizada por escritores e escritoras viguesas e organizada por editoras da cidade (Galaxia, Ir Indo, Lobito bueno e Xerais).

Un programa extraordinario para celebrar a relación do escritor con Vigo, comezada nas páxinas de “20.000 leguas baixo os mares”, novela que Verne foi publicando por entregas entre o 20 de marzo de 1869 e o 20 de xuño de 1870 nas páxinas de Magagasin d’ Education et de Récréation do editor Pierre-Jules Hetzel, e continuada, anos despois, coas dúas visitas do bretón a Vigo, en 1878 e 1884. A primeira iniciada o sábado 1 de xuño, tamén na primeira travesía do seu iate a vapor de 31 metros de eslora, o Saint Michel III, que prolongou a súa escala até o martes, 4 de xuño de 1878. A segunda, a do 19 de maio de 1884, procurando refuxio na ría nosa, tras unha avaría na máquina do seu iate, que durante unha estancia de catro días foi reparada nos talleres de La Industriosa, a caldeirería de Antonio Sanjujo Badía «O habilidades». Un feito que abre unha fermosa polémica literaria sobre se Verne e Sanjurjo, dúas figuras adiantadas ao seu tempo, chegaron a coñecerse e mantiveron relación epistolar, como cre a familia viguesa do creador do submariño (a «boia lanzatorpedos», hoxe no Museo do Mar) somerxido por vez primeira na ría de Vigo o 11 de agosto de 1898 (outra efeméride a non esquecer na historia de Vigo).

Visitas vernianas estudas por Eduardo Rolland no seu extraordinario libro “Verne en la bahía del tesoro” (2013) no que reconstrúe con todo detalle o periplo en Vigo do escritor a partir de documentación de primeira man, como os seus diarios de viaxe, a carta de Raoul Duval, deputado que o acompañou na primeira viaxe, as noticias publicadas en Faro de Vigo e El Eco de Galicia ou traballos de referencia como os de Antonio Giraldez Lomba, Dos hombres y un destino. Julio Verne y Antonio Sanjurjo Badía (IEV, 2006). Libro de Rolland que permite diferenciar entre o que viviu Verne en Vigo e aqueloutro acuñado como lenda, por moi atractiva que fose. Así sabemos con certeza que Verne consideraba a ría de Vigo como «auténtico fiordo», que subiu ao Castro e paseou pola bisbarra do Val do Fragoso, onde reparou nas laranxeiras e nos hórreo. Coñecemos que na súa primeira viaxe tivo a oportunidade de visitar Rande nun bote a vapor do Flore, un buque militar francés fondeado na ría e que foi convidado a mergullarse na enseada dos galeóns. Sabemos que ruou por Príncipe, visitou os mellores cafés, participou nos bailes da Tertulia, asistíu a unha danza de espadas, coincidindo coas festas do Cristo da Vitoria, e mesmo a unha verbena na Alameda.

Non hai dúbida que Verne é un dos máis importantes propagandistas internacionais de Vigo como cidade portuaria atlántica. Por ventura hoxe xa podemos reconstruír a rota literaria de Verne en Vigo, como a que na mañán do venres 16 guiará Eduardo Rolland para os participantes no Encontro Internacional. Vigo é unha cidade verniana, tanto polo feito de estar presente de forma tan destacada en 20.000 leguas baixo os mares, unha das novelas da serie de «Viaxes extraordinarias», tamén unha das máis traducidas da historia, como polo feito de asumir os valores e o espírito do xenio de Nantes, no seu tempo adaílde da tecnoloxía, da ciencia, da industria e do progreso. Tras esta celebración marabillosa, que continuará en abril coa exposición «O Universo de Verne» da Fundación Telefónica, Vigo non debe perder a súa conexión verniana. Irmandarse con Nantes, unha cidade atlántica coa que Vigo mantén moitas afinidades, ademais de ser a que mellor representa os valores deste bretón universal, podería ser unha forma de consolidala.

Onte 1946: Fervenzas Literarias 2017

/en , , , , , , , , , , /por

Coa súa puntualidade característica o anuncio dos premios Fervenzas Literarias abriu onte a rolda de galardóns anuais á obra editada en lingua galega e ao recoñecemento do activismo no sector editorial e da lectura en lingua galega. Uns premios outorgados dende 2007 por esta pioneira revista dixital literaria en galego, á que non é allea a teimosía e o rigor do bibliotecario Nacho Alonso, que se foron consolidando tanto como referentes da popularidade na rede (nesta edición superáronse o medio millar de votacións) como pola súa influencia para marcar tendencias de escollas posteriores.

No que atinxe ao noso traballo como editores de Xerais quedamos ben satisfeitos polo feito de que catro das nosas obras fosen consideradas como “mellor libro do ano” nas modalidades de narrativa, A nena do abrigo de astracán de Xabier P. DoCampo; na de teatro, Suite Artabria de Manuel Lourenzo; na de libro infantil e mellor capa de LIX, A señorita Bubble de Ledicia Costas e Andrés Meixide; e na de mellor capa de adultos, Luns de Eli Ríos, sobre fotografía de Paula Gómez del Valle. Como tamén é unha satisfacción que Víctor Rivas fose escollido como “mellor ilustrador do ano”, ao que sabemos non foi alleo o seu traballo man con man con Ledicia Costas nas obras do proxecto Escarlatina. Como tamén nos orgulla o feito de que as obras de Xerais fosen elixidas nos postos relevantes de case todas as modalidades, o que constitúe un estímulo para os autores e autoras como para  cadro de profesionais da editorial. Xaora, tampouco pode negar que constitúe para min unha ledicia o feito de que outro ano máis Culturgal fose “o mellor acontecido en 2017”, o que supón un recoñemento para o labor discreto dos que nos responsabilizamos da asociación Culturgal e, sobre todo, do equipo de profesionais dirixido por Xosé Aldea.

Todas as persoas premiadas e todas as finalistas destas Fervenzas Literarias 2017 merecen os nosos parabéns pola excelencia do seu traballo e pola súa achega para ampliar a diversidade e a calidade do espazo da edición e da literatura galega. Como sinalabamos o pasado ano, esta nova colleita de Fervenzas expresa “a vitalidade do libro galego e a vontade de ampliar os seus públicos”. A pesar de que continuamos á intemperiem seguimos vivos e con azos anovados.

Hai futuro para a edición infantil e xuvenil en galego

/en , , , , , /por

No número de decembro de Tempos Novos publico este artigo sobre a situación da edición infantil e xuvenil en galego:

Os datos da Panorámica de la edición española de libros 2016, o informe máis recente elaborado cos datos da oficina do ISBN, acenden o piloto de emerxencia para a edición galega: o número de inscripcións continúa retrocedendo un 13,10 % con respecto ás do ano anterior, acadando apenas as 1.211, o que supón una merma do 52,39 % das publicadas en 2010. En apenas seis anos, o libro galego publica case a metade que antes ofrecía. Un retroceso interanual nesta caso que aínda resulta máis acusado para o libro impreso en galego (14,44 %), fenómeno que non sucede nin na edición en éuscaro, que medra un espectacular 34,50 %, nin na catalá nin na castelán que se incrementan arredor do sete por cento. Non hai dúbida que a edición do libro galego, cada vez máis hibridada no formato (o 31,54 % da nova oferta de 2016 foi dixital), vive o peor momento das últimas tres décadas. Datos alarmantes traducidos nun S.O.S., emitido periodicamente polas asociacións profesionais de editoras e librarías, que non recibe apenas resposta por parte da Xunta de Galicia, que dende 2009 rebaixou os fondos públicos destinados ao sector nun 80 %, mais tamén escaso interese dos grupos da oposición. Deixou de formar parte o libro e a lectura da axenda política galega da Autonomía?

Aínda que neste contexto adverso poida resultar estraño, a crise do noso sector coincide con outro momento de fulgor e proxección da literatura infantil e xuvenil galega, tanto no que atinxe a cantidade, calidade e diversidade da súa oferta como á proxección fóra do país da nosa creación. Eis, Poemar o mar (Xerais 2016), o recente Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil de Antonio García Teijeiro, o primeiro para un libro de poemas galegos, o segundo premio galego para as tres últimas edicións deste premio, considerado o máximo recoñecemento dos poderes públicos para a creación literaria. Eis, tamén, A balada dos unicornios (Xerais 2018), o novo Premio Lazarillo de literatura xuvenil (convocado nas catro linguas oficiais) de Ledicia Costas, autora que conta con milleiros de lectores e lectoras para as súas obras escritas en galego e publicadas e recoñecidas en castelán, catalán ou coreano.

As cifras do subsector da literatura infantil e xuvenil galega merecen ser coñecidas. Segundo o estudo do Comercio Interior del Libro de 2016, elaborado cos datos achegados polas editoras o número de títulos supuxo o 35,90 % dos publicados polo sector, porén constitúe o 27,90 % dos exemplares fabricados e o 25,40 % da facturación. Ou noutras palabras, o libro infantil e xuvenil en galego conforma un mercado interior superior aos cinco millóns de euros, una cantidade importante, como tamén o é que un de cada tres libros editados en galego e un de cada catro vendidos nas nosas librarías sexa considerado coas etiquetas “infantil” ou “xuvenil”. Consideracións que compriría completar co peso crecente deste subsector da edición galega no Comercio Exterior do Libro (un dato que descoñecemos), sobre todo pola oferta de álbum ilustrado que achega Kalandraka e as súas diversas filiais internacionais. Cifras que amosan a resistencia da literatura infantil e xuvenil galega no entorno da hibridación, así como a súa importancia, xunto coa edición do libro de educativo (suman o 76,60 % da facturación), para o conxunto do noso sector. Un fenómeno que caracteriza á edición galega ao longo das tres últimas décadas, que comparten tamén a realizada en catalán e en éuscaro.

A boa saúde da edición de literatura infantil e xuvenil non pode agochar o reto de preservar a diversidade e a singularidade dos contidos da súa oferta, desafío que comparte coas editoras doutras linguas da contorna europea, ameazadas polos efectos da  hibridación dixital e da homoxeinización audiovisual sobre os comportamentos do lectorado en formación. Como tampouco pode descartar os efectos que sobre o propio sector está ocasionando a perda acelerada de falantes iniciais do idioma galego, xa que semella moi difícil que poida ser viable a edición vizosa nunha lingua que resulte allea ou estranxeira para a maioría dos seus potenciais lectores ou lectoras, mesmo a pesar de que poidan contar con competencia lectora pasiva.

Como tamén a nosa edición de literatura infantil e xuvenil debe afrontar o desafío que formula tanto a ampliación da súa oferta dixital, até agora máis reducida ca no eido da narrativa para persoas adultas, como do seu nivel de interacción, esencial para continuar prendendo no lectorado novo. Como é obrigado abrir o catálogo do sector máis decididamente nos territorios da chamada “non ficción”, sobre todo de contidos de divulgación científica e humanística, como reclaman de forma insistente dende as bibliotecas escolares (por certo, de funcionamento modélico, no caso galego). Sen esquecer, a necesidade de contar neste eido, a pesar da consolida presenza internacional das editoras de álbum, cunha estratexia de proxección internacional, compartida por pola Xunta de Galicia e o sector privado, que facilite a tradución dos nosos autores e autoras máis alá das viaxes illadas dalgúns ás feiras de Boloña ou Guadalajara.

Retos no contexto da hibridación editorial internacional que cómpre continuar abordando coas doses elevadas de autoestima e innovación coas que traballou sempre este subsector, quizais o máis dinámico e cosmopolita da edición en galego. Hai futuro para a lix galega!

Mulleres no rueiro

/en , , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana no Faro de Vigo ao empoderamento das mulleres e a reclamar un rueiro paritario nas nosas cidades:

2017 foi un ano de empoderamento das mulleres. Unha nova esperanzadora no entorno dun tempo de incerteza e conformismo. Trinta e nove anos despois que Marilyn Gloden acuñara o termo “teito de cristal”, referido ás barreiras aparentemente invisibles que limitan o desenvolvemento das mulleres nas empresas e na vida social e política, son moitas as iniciativas feministas que en todo o mundo se desenvolveron para loitar contra as lacras das violencias machistas e acadar unha igualdade real. Campañas de empoderamento como #Metoo (#EuTamen), ao fío das denuncias do abuso sexual en Hollywood, ou @BBC100women, que identifica as mulleres máis influentes no mundo e os seus problemas principais; o éxito de series feministas como “O conto da criada”, baseada na novela de Margaret Atwood; ou o feito de que a palabra “feminismo” sexa a máis buscada no dicionario americano “Merrian-webster”, amosa que se estaría dando en todo o mundo un impulso para enfrontar os problemas das mulleres.

Iniciativas tamén nacidas na sociedade galega, onde tamén hai exemplos deste empoderamento. Eis o programa “Mulleres en acción. #Violencia zero” promovido pola Deputación de Pontevedra no marco do seu Plan de Igualdade. Eis as diversas iniciativas no eido da cultura, sobre todo no mundo editorial galego, coa publicación das coleccións “Mulleres bravas da nosa historia” de Urco, “Contos pola igualdade” de Baía ou os álbums que reinterpretan os contos clásicos de Xerais, destinadas ao público infantil; como do calendario 2018 “Mulleres de Pacheco” e do proxecto “Pioneiras. Galegas que abriron camiño”, ambos os dous de Xerais. Eis a celebración da xornada “Desfacendo a raia”, organizada por Galix e centrada na memoria das mulleres na LIX e a elección do tema “Mulleres de conto” por o Salón de Pontevedra para render homenaxe ás mulleres neste eido. Eis a acollida entusiasta entre o lectorado dos novos libros de escritoras como María Xosé Queizán, Ledicia Costas, María Reimóndez, Eli Ríos, María Canosa, Rosa Aneiros, Elena Gallego, Teresa Moure, María Solar, por ventura, entre outras moitas, ou o ingreso, por fin, na Real Academia Galega de tres mulleres, Marilar Aleixandre, Chus Pato e Ana Romaní, sen esquecer a homenaxe a María Victoria Moreno o vindeiro Día das Letras Galegas.

Iniciativas feministas que se desenvolven tamén no marco dalgúns dos concellos das nosas cidades que nos seus plans de Igualdade pretenden galeguizar e feminizar espazos públicos e edificios con nomes de muller rematando con outra das moitas discriminacións, aparentemente invisible, a dos nosos rueiros. É un feito que as rúas galegas non teñen nome de muller, e, cando o teñen, a maior parte das veces é de carácter relixioso ou están vinculadas á realeza, apenas outra herdanza dunha visión androcéntrica da nosa historia. Sucede en Ourense, onde das 349 rúas con nome de persoa apenas o 16 % teñen o nome de muller. Outrosí acontecía en Pontevedra, onde de 196 con nome só 20 o tiñan feminino, anomalía que a concellaría de Cultura do concello capitalino pretende subsanar de forma enérxica coa incorporación de vinte e sete mulleres ao rueiro, escollidas entre os nomes da historia e da memoria colectiva dos diversos sectores de actividade. Nomes como os de Isabel Barreto, a primeira navegante (século XVI), Josefina Arruti e Virxinia Pereira, pasando polos de Dolores Trabado, primeira taxista da cidade, ou Dolores Calviño, lavandeira do Pontevedra, acompañarán aos da escritora María Victoria Moreno e a profesora Ernestina Otero no novo rueiro pontevedrés, que pretende ser un pouco máis equilibrado e menos androcéntrico.

Como atención merece o caso do rueiro vigués que, a pesar de contar con 50 nomes femininos, despois da incorporación hai dez anos dos de seis mulleres da memoria (entre as que estaban A Calesa, Urania Mella e Mercedes Núñez), continúa esquecendo os nomes das mulleres, xa que segundo datos da Concellaría da Muller, supoñen apenas o 12 % dos correspondentes a nomes de persoas e actividades e case o 3% dos topónimos vigueses de rúas, camiños, prazas e parques. Unha discriminación de xénero inadmisible xa que se pretendemos construír unha cidade para habitar en igualdade é imprescindible, tamén, que a presenza feminina sexa paritaria á masculina. Unha desigualdade que, como no caso de Pontevedra, podería ser atacada cunha estratexia que, sendo compatible coa conservación de topónimos e microtopónimos tradicionais, promovese a incorporación de nomes como os das escritoras Xela Arias, Begoña Caamaño, Xohana Torres, a oceánografa Aida Fernández Ríos, a xornalista Carmen Parada ou tantas outras mulleres viguesas que forman parte da memoria da cidade e merecen ser lembradas.

Onte 1935: Culturgal 2017, un culturdez

/en , , , , , , , /por

Tras case unha semana moi intensa de traballo, o domingo rematou o Culturgal 2017, a décima edición da Feira das Industrias Culturais. Os organizadores quedamos satisfeitos xa que os públicos volveron acudir de forma masiva ao Pazo da Cultura de Pontevedra, a pesar de que percibimos unha lixeira diminución da participación, sobre todo na tarde do sábado. Lembraremos este Culturgal pola mudanza da nosa imaxe corporativa (un acerto rotundo do mestre Pepe Barro), pola participación institucional de Portugal, que pretendemos se consolide en futuras edicións, como polo éxito tan rotundo e inagardado do novo espazo de Arte Contemporánea, onde se celebrou na tarde do domingo un acto en lembranza do pintor Manuel Moldes.

Sei que tamén lembremos este Culturgal 2017 polas asinaturas interminables da cantora Ses e da escritora Ledicia Costas, que convocaron a centos de persoas, así como o éxito dos diversos «photo call» distribuídos pola feira, un fenómeno ao que tampouco foi allea a importante proxección de Culturgal nas redes sociais. Como tamén foron un éxito as actividades profesionais do venres, tanto as organizadas por Escena Galega, AGEM e a Asociación Galega de Xestores Culturais, que abren un vieiro a explorar por outros gremios. Como foi un acerto celebrar o domingo o Día Internacional da Descapacidade, expresando a vontade de Culturgal de apostar pola cultura inclusiva como outro dos seus eixos transversais nos que afondar no futuro.

Non teño dúbidas que Culturgal está consolidado como espazo de mediación entre creadores, empresas, administracións e públicos das industrias culturais en Galicia e en galego. Xaora, como levo expresado cada ano, este modelo comeza a expresar algunhas debilidades que obrigan a repensar tanto o seu programa de actividades como o seu modelo de xestión e financiamento. E entre estas feblezas para min a principal é o seu reducido financiamento, insuficiente para manter con dignidade un evento da fasquía do actual, o que obrigará na vindeira edición a reconsiderar as achegas corresponsables de cada unha das administracións públicas participantes como a procurar no patrocinio publicitario das empresas privadas unha vía para incrementar os ingresos.

Como tamén é unha febleza do Culturgal actual as súas dificultades para incorporar de forma máis potente e atractiva a cultura dixital, tanto na organización de actividades como na propia comunicación cos seus públicos, sobre todo o adolescente e xuvenil, hoxe moi afastados da feira. Outrosí sucede coa excesiva dependencia de Culturgal da rexión urbana Compostela-Vigo, o que obriga aos organizadores a procurar fórmulas de integración territorial dunha feira que naceu con vontade inequivocamente galega no que atinxe a procedencia xeográfica de expositores e dos seus públicos.

Despois de catro anos, sei que vou lembrar cun chisco de saudade este Culturgal 2017 como o derradeiro no que fun presidente dun proxecto mancomunado tanto na súa concepción como na execución. Hoxe a miña gratitude é maior para o medio cento de profesionais que fixeron, unha vez máis, posible a fantasía de Culturgal, dende Xosé Aldea, o director do equipo, Cecilia Carballido e Arancha Estévez, responsables de Produción e Comunicación, até Antón Sobral e Paula Caballeiro, comisarios do espazo de Arte Contemporánea. En todo caso, expreso as miñas desculpas polos erros que puideramos ter cometido e os meus parabéns a todas e cada unha das persoas que achegaron o seu pulo de orgullo e entusiasmo para facer deste un auténtico Culturdez (roubándolle a palabra ao admirado Ramón Rozas). Longa vida a Culturgal!!!

Onte 1929: Conversa de Ledicia Costas e Santiago Lopo na presentación de “A arte de trobar”

/en , , , , , , , /por

Interesantísima resultou onte en Librouro a conversa que na presentación da Arte de trobar, o premio Xerais de novela de 2017, mantiveron o autor, Santiago Lopo, e Ledicia Costas. Comezou a autora de Un animal chamado Néboa cualificando A arte de trobar como “novela histórica ambiciosa con diferentes niveis de lectura, cun magnifico manexo do suspense que a achega tamén á novela de aventuras, dacabalo do exotismo, da lírica e da maxia”.

Confesou Santiago Lopo que empezara “a escribir a novela hai moito tempo e mesmo estiven a piques de deixala cando apareceu a de Manuel Portas, que tiña a mesma temática”. “Quixen que na portada da novela se utilizase a imaxe dun códice do século XIII onde aparecese unha trobairitz provenzal. Desgraciadamente en Galicia non temos información sobre que houbese trobadoras ou xuglaresas, o que demostra a ocultación das mulleres na nosa historia”. Lembrou, a seguir, que “a Inquisición foi creada para perseguir aos cátaros que tiñan características tan singulares como que as mulleres puidesen oficiar misa, eran vexetarianos, estaban contra a riqueza ou traducían a biblia a súa lingua”. Ao fío dunha das preguntas de Costas, Lopo confesou que gustaba documentarse para cada novela “xa que supón aprender de todo; neste caso accedín aos códices dos cancioneiros provenzais dixitalizados na Biblioteca Gallica e a moitas fontes de internet”.

Insistiu Santiago na conexión existente entre as trobadoras que pasaron á historia e aqueloutras que non chegaron a nós, eliminadas da historia, “quixen desmontar os prexuízos existentes entre elas”. E cando, rematando as intervencións, lle preguntou Ledicia Costas qué facía o tridente máxico, “sexo, drogas e rock and roll”, nunha novela sobre a lírica medieval, Lopo dixo que “non quería que fose un libro aburrido, quería unha historia que fose divertida, na que se aprendese e que axudase a reflexionar un pouco”. “Quixen que fose unha novela equilibrada, que tivese diferentes lecturas. Quixen traer aos nosos días esa época de máximo explendor da nosa lingua e da nosa cultura, sabendo que a situación da lingua de Oc é un paralelismo do que nos vai pasar a nós, séculos despois”.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar