Listado de la etiqueta: celso_emilio_ferreiro

Onte 1675: Manuel María, editor de Xistral

libraria_xistralNeste Día das Letras no que celebramos a proeza de Manuel María como poeta nacional galego, cómpre non esquecer o seu compromiso como editor de poesía, como libreiro e como activista cultural.

A vocación de Manuel María como editor foi precoz, xa que iniciou esta actividade en 1949, cando apenas contaba vinte anos. Sendo alumno de sétimo de bacharelato promoveu co seu compañeiro Manuel Antonio Sopena a publicación das follas de poesía «Xistral», título co que os agasallara Luís Pimentel, a quen Manuel coñecera xunto con Celestino Fernández de la Vega e outros galeguistas na tertulia do Cantón Bar (máis tarde do Méndez Núñez). Un ano despois foi Aquilino Iglesia Alvariño quen xestionou con Celso Emilio Ferreiro e Sabino Torres a publicación na colección de poesía Benito Soto de Pontevedra do seu primeiro libro Muiñeiro de brétemas (1950), co que iniciou a súa etapa de poemarios de corte existencialista, ao que pertencen tamén Morrendo a cada intre (1952) e Advento (1954), nos que aparecen os abraios e os berros angustiados do poeta adolescente de intensidade e sinceridade abrumadoras. Aquela revista Xistral, unha aventura de mocidade que durou apenas dous números, foi onde publicou os seus primeiros poemas, xunto aos de autores lucenses consagrados como Luís Pimentel,Álvaro Cunqueiro ou Aquilino Iglesia Alvariño.

Poemas_penduradosActividade editorial que Manuel María retomará en 1952 cando promove en Lugo co pintor Ánxel Johán a Colección Xistral de poesía, reutilizando así o nome que lle agasallara Pimentel, o das serras setentrionais que separan a súa Terra Chá do mar, como aproveitando a experiencia da colección pontevedresa onde publicara o seu libro alboral. Manuel María coidará e xestionará a edición de media ducia de libros de poemas, cinco deles en galego, para o que contará coa axuda económica achegada polos membros da peña do Méndez Núñez. «Pimentel, Ricardo López Pardo e algúns outros puxeron 250 pesetas cada un», confesoulle Manuel María a Xosé Manuel del Caño no seu libro entrevista. Cinco poemarios hoxe emblemáticos do emerxer literario dos cincuenta, fose pola novidade das súas autoras, como polo regreso de poetas que publicarán con anterioridade ao 18 de xullo: O paxaro na boca (1952), o primeiro libro de Luz Pozo Garza; Íntimas (1952), o título inicial de Pura Vázquez; Poemas pendurados de un cabelo (1952) de Ricardo Carballo Calero; Da miña zanfona (1954), un dos últimos libros de Ramón Cabanillas e Orballo espido (1955) de Manuel Casado Nieto. Unha colección emblemática que morreu, segundo confesou o propio Manuel María, “porque había coa censura uns trámites tremendos”, un eufemismo elegante para expresar as dificultades do xove editor.

Manuel María non foi orixinal para bautizar a súa terceira tentativa editorial como Ediciós Xistral, un proxecto que se anticipou un par de anos á apertura en 1970 da Libraría Xistral, onde vendería tamén cerámica de Sargadelos, que dirixiu súa compañeira Saleta Goi nas Galerías Fontecha de Monforte de Lemos. Un proxecto editorial no que dende 1968 a 1975 publicou catorce títulos, dos que trece corresponderon á colección Val de Lemos de poesía, na que contou coa colaboración de Baslio Losada e a dirección de Lois Diéguez. Manuel María conseguiu que Xistral, a pesar da súa modestia, fose unha referencia no seu tempo, conseguindo, como sinalou Darío Xohán Cabana, «que algúns autores seguisen publicando e outros empezásemos a publicar». Unha iniciativa editorial á que non foron alleas as dificultades do propio Manuel María para publicar os seus poemarios. Galaxia publicáralle Mar maior (1962) na colección Sanlés que dirixía Celso Emilio Ferreiro, mais rexeitáralle a edición da segunda edición de Terra Chá (1967), á que engadira vinte e sete novos poemas. Dificultades, ás que se engadía o carácter social e político da súa produción daquel tempo, que o obrigaron a procurar saída nas Edicións Nós de Buenos Aires para dous dos seus libros Versos para un país de minifundios (1969 e Remol (1970).

Terra_de-ninguresManuel María publicou en Val de Lemos dous poemarios, Proba documental (1968) e Canciós do lusco e fusco (1970), ademais do seu Auto do mariñeiro (Brevísima farsa dramática en tres tempos) (1970). Colección á que incorporou voces consagradas como a de Celso Emilio Ferreiro, entón en Caracas, con Terra de ningures (1969), a de Xosé Neira Vilas, daquela en Cuba, con Inquedo latexar (1969) e a de Bernardino Graña con Non vexo Vigo nin Cangas (1975). Mais e sobre todo, Manuel María apostou por unha xeración de poetas novos como a chairega Margarita Ledo Andión, que publicou alí os seus dous primeiros libros Parolar cun eu, cun intre, cun inseuto (1970) e O corvo érguese cedo (1973). Outro tanto sucedeu cos tamén lucenses Lois Díeguez con Canciós para un agromar branco e azul (1968); Darío Xohán Cabana con Home e terra (1970); Fiz Vergara Vilariño con Encontro cos tiburós ( 1973) e Xosé Lois García, autor de Borralleira para sementar unha verba (1974). Colección que se completou co libro de Luís Álvarez Pousa Os cás da vida (1972)  e cos Poemas na voz de Antón Campelo (1969).

Margarita Ledo comentoulle a Mercedes Queixas que o nome de «Val de Lemos» «condensa dalgún xeito, o modo de andar a terra de Manuel María», a forma dos libros era «povera», «de urxencia, libros feitos cos medios á man e na imprenta do (tamén libreiro) Villarrabide de Sárria». «Val de Lemos» foi, para Margarita Ledo, «un lugar de encontro e de crenza no futuro; foi a revancha da palabra contra a súa desaparición; foi a lingua galega como sinal das contrabandistas».

CapaCantosRodadosAs Edicións Xistral enriqueceron o polo editorial galego alternativo á Galaxia de Del Riego, controlada literaria e politicamente por Ramón Piñeiro. Un espazo editorial no que se situaban tamén a lucense editorial Celta, as Edicións Castrelos do poeta Xosé María Álvarez Blázquez e as Ediciós do Castro do recén creado Laboratorio de Formas de Isaac Díaz Pardo e Luís Seoane, Uns poucos anos antes que aparecesen as novas editoras da Reforma Política, como Edicións do Rueiro, Alvarellos, Edicións do Cerne e xa en 1979 Edicións Xerais de Galicia. O nome de Edicións Xistral nese período reaparecerá da man de Manuel María como selo de publicacións nacionalistas da ANPG, un catálogo onde se publicaron títulos tan emblemáticos como as novelas Antón e os iñocentes (1976) de Méndez Ferrín e Galou Z-28 (1976) de Lois Diéguez, o ensaio Conflicto lingüístico e ideoloxía en Galiza (1976) de Francisco Rodríguez ou o poemario Cantos rodados pra alleados e colonizados (1976) do propio Manuel María. Mais ese xa é outro capítulo da historia da edición galega no que compriría afondar no futuro.

VOCES CEIBESPor último, neste repaso do labor editorial de Manuel María, non podemos esquecer o seu papel na alianza de Xistral con Edigsa, a compañía discográfica catalá, que producía a «nova canço catalana». Grazas a esta acordo creouse un sello conxunto Xistral-Edigsa que gravará os primeiros discos de Voces Ceibes e os Poemas ditos coa súa voz (1968), un moi orixinal documento sonoro no que Manuel María adiantaba cinco poemas inéditos de Remol, que segundo Saleta constituíu «o grande éxito da Feira do libro da Coruña de 1968». Unha colaboración editorial á que noi allea a presentación que Manuel María fixera do concerto de Raimon no estadio da Residencia de Estudantes Compostela o 9 de maio de 1967, un acto no que prendeu a faísca da “Nova Canción Galega” nin a súa participación, tamén como presentador, no mítico concerto de Voces Ceibes no teatro Capitol o primeiro de decembro de 1968.

Onte 1674: Cincuentenario do Xantar de Ourense

xantar_de_ourense_1966

Non debemos esquecer que onte foron cincuenta os anos transcorridos daquel Xantar de Ourense, a despedida que 250 persoas renderon ao poeta Celso Emilio Ferreiro no Hotel Roma de Ourense, a piques de embarcar para Venezuela. Cincuenta anos dun acto político organizado polo PC e pola UPG coa intención de rexeitar a construción do encoro de Castrelo de Miño, o que constituíu o primeiro acto unitario da oposición antifranquista en Galicia cun importante apoio de figuras da cultura galega como Ramón Otero Pedrayo, Antón Tovar, Eduardo Blanco Amor, Manuel María ou Albino Núñez, por citar só algunhas das falecidas.

Mágoa que por cuestións só atribuíbles ao azar se malograse a iniciativa que a Fundación Celso Emilio Ferreiro tiña en marcha para lembrar esta data importante na nosa historia política e literaria. No Xantar de Ourense recoñeceuse, ademais, o compromiso co país do poeta Celso Emilio Ferreiro que, a pesar do seu abatemento por unha partida que non desexaba, expresou unhas palabras que transcorrido medio século non perderon vixencia: «Galicia debe ser unha terra para nacer e morrer, senón tamén para vivir nela». Un xantar histórico que non debe ser esquecido.

Onte 1658: «Poemar o mar» de Antonio García Teijeiro

poemar_o_mar_librouro_29-04-2016

A libraría Librouro encheuse onte coa presentación de Poemar o mar, o novo libro de Antonio García Teijeiro, ilustrado por Xan López Domínguez. Iniciou o acto Helena Pérez, en representación de Xerais, que explicou a orixe desta edición, a primeira colaboración entre Teijeiro e López Domínguez, e a encadrou na triloxía do mar do autor, da que forman parte ademais deste volume Palabras do mar, editado por Embora, e En la cuna del mar, editado por Creotz ediciones.

XG00253201No inicio da súa presentación, o escritor e crítico Ramón Nicolás lembrou a relación de García Teijeiro con Celso Emilio Ferreiro e Moraima, a quen entrevistou. Definiu Poemar o mar como «libro memorable e indeleble, con ritmo de seu dende o propio título, «un libro que constitúe un compendio e actualización de toda a poesía galega do mar, dende Johán de Cangas e Mendiño, pasando por Manuel Antonio e Cabanillas, até os poetas actuais.» Para Nicolás «a palabra clave no libro é a emoción poética«, como tamén o é «a idea do mar como salvación», «xa que Antonio García Teijeiro cando fala do mar fala de todas as cousas». Rematou Ramón Nicolás identificando o paralelismo do libro de Teijeiro coa obra de Rafael Alberti cando dicía aos oitenta e seis anos que «o mar cabe nunha soa onda». Pola súa banda, o autor salientou que concibe «o mar como un sentimento íntimo», «sinto que o mar me chama, como me chaman os poetas do mar como Alberti, Mendiño ou Martín Codax».

Onte 1615: Labregos do tempo dos sputniks

th_3124ea708af53565e35556648d09d6c0_Labregos_LibrementeNa primeira escoitada deseguido, pareceume moi potente Libremente, o disco de Labregos do tempo dos sputniks que acaba de publicar Ouvirmos. Estre traballo d’ O Leo, Lydia Botana e O García, do que coñeciamos algúnha peza, aventuro suporá un fito no punk-rock galego dun trío que reivindica aquela canción protesta de hai corenta anos. Gustei moito da versión de «Un vento vén«, a canción pioneira de Xulio Formoso, mesturada co poema mítico de Luís Pimentel «a poesía é o grande milagre do mundo». Como tamén gustei da de «Libremente», un dos seis temas de Celso Emilio Ferreiro, o grande homenaxeado no disco, canción na que se produce un diálogo espectacular entre a melodía d’ O Leo e ofrseo d’ O García. Como tamén son de salientar nun disco ritmicamente moi variado as versións d’ O García de «Comandante Rebeldía», o clásico de Carlos Puebla, e a de d’ O Leo do clásico de The Clash «Should I Stay or Should I Go». Agardaremos por un directo do trío de Labregos que promete será espectacular.

Onte 1551: Cincuentenario do xantar de Ourense

homenaxe_celso_emilio_15-05-1966

Lembramos onte ao poeta Celso Emilio Ferreiro con motivo do 104 aniversario do seu nacemento. Ábrese así un ano no que celebraremos o cincuenta aniversario daquel xantar de despedida, antes da súa partida a Caracas, que se se desenvolveu nos baixos do Hotel Roma de Ourense o domingo 15 de maio de 1966, Unha homenaxe a Celso Emilio e Moraima, obrigados a coller as maletas do exilio, que se convertiu nun importante acto de protesta da oposición antifranquista, organizado pola UPG e o PC, en contra da decisión do goberno de Franco de asolagar as veigas de Castrelo do Miño e Ventosela para que Fenosa construíse alí un encoro. Naquel histórico xantar galeguista, no que participaron 250 persoas e no que se recibiron 1.250 adhesións, pronunciaron discursos Ramón Otero Pedrayo, Antón Tovas, Eduardo Blanco Amor, Xosé Luís Méndez Ferrín, Xesús Alonso Montero, Arturo Reguera, entre outros. Lembrar aquela proeza cívica é unha das iniciativas nas que está traballando a Fundación Celso Emilio Ferreiro e da que aquí daremos conta.

Poema de hoxe 4: «Proxectos» de Celso Emilio Ferreiro

O meu programa é iste:

proclamar o dereito

á esperanza infundada

i ó imperativo categórico

do porvir imperfecto.

Celso Emilio Ferreiro, Onde o mundo se chama Celanova, (Xerais, edición de 2004) no 104 aniversario do seu nacemento.

Onte 1329: «O estranxeiro», poema inédito de Celso Emilio

O-Estranxeiro

Luís Ferreiro, o director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, publicou esta fin de semana un poema inédito do seu pai. Trátase do títulado «O estranxeiro», enviado dende Caracas no mes de febreiro de 1973 aos rapaces do Colexio Rosalía de Castro de Vigo, que dirixía a súa amiga Antía Cal. Composición de intención didáctica, Celso Emilio ofrécelles aos escolares vigueses unha viaxe polas vilas e cidades do país, así como dos símbolos da nación («patria»), a lingua e a literatura («unha cantiga de amigo / un cális con sete estrela»). Gustoume o alustre final do poema: «Onde está, que non a atopo, / esa patria tan ben feita?«. Non sería raro que o «O estranxeiro« fose decontado musicado, coma o foron moitas pezas do poeta de Celanova. A nosa gratitude a Luís pola descuberta. Celso Emilio manantío e fervenza.

O Picasso galego

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á exposición O primeiro Picasso do Museo de Belas Artes da Coruña.

news_story_detail-14-El-hombre-de-la-gorraO 13 de outubro de 1891 chegou ao porto de Vigo o vapor Asturias do que desembarcaron, procedentes de Málaga e tras unha penosa singradura atlántica, os cinco membros da familia Ruíz-Picasso que ao día seguinte tomarían o tren cara A Coruña. Esa foi a imprevista visita a Vigo do pintor Pablo Picasso, entón a piques de cumprir os dez anos de idade e de iniciar o seu período formativo de tres anos e medio na Coruña, onde sería alumno do Instituto Provincial de Segunda Ensinanza e da Escola de Belas Artes, onde seu pai (tamén artista) fora trasladado como catedrático de debuxo, ambos os dous centros educativos, situados no edificio Eusebio da Guarda.

Un período decisivo na vida de Picasso, tanto por coincidir co remate da súa nenez e co inicio da súa adolescencia coma polo agromar da súa vocación e actividade artística recollidas nos seus primeiros cadernos de debuxo, publicacións xornalísticas e pezas pictóricas que expoñería con apenas trece anos nos escaparates da tenda de mobles de Joaquín Latorre e da parauguería de Bernardo Hernández, ambos os dous establecementos da rúa Real, convertida así para a historia na primeira sala de exposicións de quen hoxe é unha icona da arte do século XX.

Aqueles anos coruñeses de formación quedaron para sempre na lembranza de Picasso, quen nunca se desprendeu das súas pinturas e debuxos galegos. Como nunca abandonaría ao longo da súa vida o fío de lealtade e admiración coa figura omnipresente do doutor Ramón Pérez Costales, o médico humanista, librepensador, republicán e poeta, a quen fixera un retrato en 1895, veciño da casa familiar da rúa Payo Gómez e amigo íntimo do seu pai, que atendeu a súa irmá Conchita, que magoadamente falecería en 1894 por mor da difteria. Unha Coruña de fin de século, entón efervescente, na que as súas elites sociais asumían un espírito republicán e laico, na que vivían figuras literarias da importancia de Manuel Murguía, Emilia Pardo Bazán, Galo Salinas ou Eugenio Carré que, sen dúbida, influíron dunha ou doutra maneira sobre o aire cultural e artístico que respiraba este xenio adolescente.

Anos de entusiasmo creativo nos que Pablo Picasso editará os seus periódicos, pequenas publicacións gráficas manuscritas que titulou Azul y Blanco, La Coruña e Torre de Hércules, unhas cantas cuartillas pregadas, onde mesturando debuxos (sobre todo caricaturas) e textos breves documenta con sutil ironía (quizais mesmo cunha pegada retranqueira galega) algúns acontecementos da vida social coruñesa e relata algunha instranscendente anécdota persoal. Apenas testemuñas dun Picasso precozmente “comiqueiro”, mais das que sempre se sentiu fachendoso, mesmo a pesar da súa inxenuidade, anteriores as súas pezas pictóricas influenciadas polo costumismo dos membros da chamada Xeración Doente, como Ovidio Murguía, Joaquín Vaamonde, Jenaro Carrero ou do seu profesor Isidoro Brocos, que adoitaban expoñer nos escaparates da céntrica rúa Real. Ollada con acento etnográfico que o Picasso galego xa ensaiara nos seus primeiros álbums, mais tamén presente nas súas táboas paisaxísticas iniciais e, sobre todo, nos seus extraordinarios retratos como “A rapaza dos pés descalzos”, “O home da gorra”, “Cabeza de vello” ou “Home con boina”.

Tras a marcha da familia Ruiz-Picasso a Barcelona, Picasso nunca máis regresou a Galicia, aínda que mantivo relación con diversas figuras galegas. Luis Seoane coñeceuno no seu estudio de París en 1949, onde sabemos lle mostrou o retrato que lle fixera o inesquecible doutor Pérez Costales. Con Camilo José Cela colaborou nun número especial de “Papeles de Son Armandans”. Tamén por medio da revista mallorquina, Celso Emilio Ferreiro dedicoulle a Picasso o poema “Soldado”, inspirado no “Guernica”, ao que pintor andaluz correspondeu agasallando ao poeta de Celanova o debuxo “Guitarra”, que sería reproducido en 1962 na primeira edición de “Longa noite de pedra”. Polo xornalista vilabés Antonio D.Olano, que mantivo amizade co pintor, sabemos que Picasso coñecía dende a súa adolescencia coruñesa a obra de Rosalía de Castro. Tamén a través de Olano, Picasso entrou en contacto co cantor Juan Pardo, para quen acabou ilustrando o single da canción “Anduriña”, que gravara co dúo Juan y Junior.

Por ventura este Picasso galego foi presentado nunha gran exposición, “O primeiro Picasso”, aberta dende hai dous meses no Museo de Belas Artes da Coruña. 120 anos despois daquela primeira exposición do xenio precoz na rúa Real ofrécese un percorrido por 80 obras da súa produción coruñesa, contextualizada na creación pictórica galega da fin do século XIX. Unha mostra que polo seu novidoso afán didáctico constitúe un dos fitos culturais do ano. Unha exposición máis que recomendable. Mágoa que estea aberta só até o 24 de maio.

Onte 1200: «Galicia canta»

Galicia_canta

Comentei onte con Luís Ferreiro, director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, o éxito da reedición de Galicia canta, considerado o primeiro long-play da música galega. Unha valiosa peza de coleccionista, recuperada no pasado mes de decembro pola Fundación CEF nunha edición non venal moi reducida.

Un disco na que o poeta de Celanova tivo moito que ver tanto na creación dalgunhas pezas como no seu proceso de edición e mesmo de distribución. Celso Emilio acuñou en Caracas en 1970 a idea de facer para a Galicia emigrante unha antoloxía dos intérpretes dalgúns dos integrantes da «canción galega moderna», a maior parte deles de Voces Ceibes, que comezaban a editar os seus singles e EPs en Edigsa e Xistral. Xustifícao nun textiño de presentación do disco, asinado como Arístides Silveira (un dos seus heterónimos), no que se diferencian os seis temas do lado A, no que se recuperaron as gravacións de Xavier (del Valle), Benedicto, (Xerardo) Moscoso, Guillermo (Rojo), Miro (Casabella) e Xoán Rubia, daqueloutra media ducia do lado B, gravada en Caracas por Xulio Formoso. O propio Celso Emilio tocou o pandeiro na «Pandeirada ao Che» de Xulio Formoso, ademais de ser autor de tres dos poemas do disco, «Romance incompleto» de Xavier e «Pola longa lonxanía» e «O dedo na chaga» de Formoso. Como tamén sabemos que Celso Emilio se ocupou de argallar a carátula do vinilo, recuperando ilustracións de Luís Seoane, e a súa distribución baixo o selo Pobovox (do que Galicia canta foi o seu único título). Contoume onte Luís Ferreiro que o disco fora distribuído entre as comunidades emigrantes de Caracas, Buenos Aires e Montevideo, e que algúns exemplares foran enviados a Galicia.

Sei que particular interese musical teñen hoxe os seis temas de Xulio Formoso, daquela universitario galego residente en Caracas, que musicou poemas do propio Ferreiro e dos poetas emigrantes irmáns Farruco e Ignacio Sesto Novás. Como sei que non se debe esquecer que dúas das súas cancións foron versionadas por intérpretes actuais, «Cholo peruán», incluído en 1978 por Pilocha no seu primeiro disco, e a xa citada «Pandeirada ao Che» por Luar na Lubre en 2005 no seu disco Saudade.

A recuperación deste long play alboral, realizada con grande fidelidade e respecto ao orixinal por Luís Ferreiro e o equipo de Ouvirmos de Xosé Aldea, constitúe un fito para a memoria da música galega das últimas cinco décadas, tanto pola singularidade desta antoloxía como polo feito da destacada participación do poeta Celso Emilio Ferreiro naqueles difíciles anos da emigración venezolana. Escribiu Arístides Silveira na presentación do disco que «esta é unha canción [referíndose á galega] que está á altura deste momento histórico, e a súa presenza deixará, sen dúbida, unha profunda pegada na cultura de Galicia.» Non se equivocou unha miga Celso Emilio, non. Galicia canta é unha pequena alfaia que conservaremos coma ouro en pano na nosa discoteca galega. Parabéns á Fundación CEF pola recuperación, especialmente a Luís Ferreiro e Xosé Aldea que a fixeron realidade.

Onte 1195: A estrelada de Celso Emilio Ferreiro

Máis alá da controversia erudita arredor de se Celso Emilio naceu o día 4 ou o 5 de xaneiro de 1912, en todo caso na víspera de Reis, todos os seus biógrafos acreditan en que o poeta de Celanova chegou ao mundo cando os tempos estaban a mudar. El mesmo o recoñece nestes versos: «Moitas vegadas / a miña nai contoumo. / O día que ti naciches / houbo estrañas sinales no ceo. / Outro era entón o vento de xaneiro, / as pombas do solpor tornaban lentas / na serán sosegada.» Quizais por esa estrelada sosegada e afortunada daquel xaneiro de hai cento tres anos, Celso nunca perdeu a lumieira que acompañou a súa obra. Hoxe continua accesa en milleiros de persoas. Un caso case único na literatura galega. Convido hoxe a escoitar un extraordinario documento oral, as entrevistas que lle fixeron María Xosé Porteiro e Xosé Antonio Perozo en 1978. Ergamos un vaso de caíño na súa lembranza.