Fenómeno Rosalía

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo o Día de Rosalía.

A pesar de non ser incluído no “Calendario do Libro e da Lectura 2014” da Consellaría de Cultura e Educación, a celebración do Día de Rosalía foi un éxito cívico. Ademais da tradicional ofrenda floral en Compostela, lembrando o seu nacemento no Camiño Novo o 24 de febreiro de 1837, precedida dunha alborada gaiteira instituída o pasado ano pola Fundación Rosalía de Castro (FRC), numerosos actos de lectura pública de poemas rosalianos, recitais poéticos, conferencias sobre a vida e obra da autora, realización de grafitis en espazos públicos educativos na súa homenaxe, roteiros, concertos ou accións virais en internet, promovidas pola FRC, Asociación de Escritores en Lingua Galega, por outras asociacións e colectivos culturais e feministas de base, por editoriais, librarías e panadarías (en Ourense) e por algúns concellos (como os de Vigo e Pontevedra), ás que habería que engadir as actividades organizadas polos centros educativos no seu horario lectivo, amosaron que a memoria rosaliana e o interese polos seus textos mantéñense moi vivos e presentes na sociedade civil galega. Rosalía de Castro interesa e mobiliza.

Tras o pulo que supuxo a celebración do sequiscentenario da publicación de “Cantares Gallegos” no prelo de Juan Compañel na viguesa rúa Real, o que podemos chamar “fenómeno Rosalía” tinguiuse coas trazas do século XXI. Á publicación da extraordinaria edición anotada de “Cantares Gallegos” (Xerais), tanto en formato impreso coma dixital, realizada por Anxo Angueira, actual presidente da Fundación RC, uniuse a publicación da edición ilustrada (El Patito editorial) preparada por Pepe Barro e da tradución inglesa (Small Stations Press) de Erin Moure, ademais da tradución dalgúns dos seus poemas a 27 linguas, cos que se engalanaron algunhas rúas do Casco Vello de Vigo. Ademais, Rosalía presentouse nunha modélica web da súa fundación e dialoga con éxito nas redes sociais xa que está presente en Twitter, Facebook e Youtube. As autofotos con algún motivo relacionado con ela (un dos seus libros, unha das súas camisolas ou outros obxectos nos que esta presente a súa imaxe), coñecidas en internet como “selfie”, compartíronse onte a centos nas redes coa etiqueta #euRosalia. Outro fito xaora para unha autora sempre rabiosamente moderna e avanzada.

Outrosí sucedeu coa publicación no último ano de media ducia de libros cedé de temática rosaliana, unha colleita moi vizosa con froitos tan logrados como “Rosalía pequeniña” (Galaxia) de Uxía, “A miña primeira Rosalía” (Xerais) de Xiana e Xosé Lastra, “Nas tardes escuras” (El Patito editorial) de Narf, “A Rosa d’Adina” (Músicas de Salitre) de aCadaCanto, “Cantares para Rosalía” (Consello da Cultura Galega) no que nove poetas galegas de hoxe dialogan con ela, até o recentísimo “De Cantares hoxe” (“Diario Cultural” da Radio Galega) no que 36 poetas recrean na súa voz os poemas de Rosalía. Sen esquecer a achega que para a popularización da autora supuxeron as exposicións de carácter didáctico e divulgativo, sendo especialmente importante a instalada en Vigo pola Fundación Barrié sobre “Rosalía de Castro e o seu tempo”, preparada por Pepe Barro e visitada por milleiros de persoas.

E entre os libros de temática rosaliana publicados no último ano destacan “Cantares gallegos, hoxe. Unha lectura actualizada de Rosalía de Castro” (Alvarellos) da profesora da Universidade da Coruña Pilar García Negro,  “O epistolario de Rosalía de Castro”, que se pode consultar na web do Consello da Cultura Galega, e a biografía plurilingüe de Manuel Lorenzo Baleirón, “Vida de Rosalía de Castro” (FRC) na que se recollen os avances que nas últimas décadas se produciron na investigación sobre a autora de “Follas Novas”.

Particular interese para entender o “fenómeno Rosalía” ten “Rosalía de Castro. Imaxe e realidade” (Xerais 2014) no que Fernando Pereira Bueno, profesor do IES Carlos Casares, analiza a representación icónica da autora a partir de pinturas, debuxos e outras técnicas artísticas. Tras estudar máis de duascentas pezas nas que aparece Rosalía (dende as sete fotografías conservadas e o retrato que en vida lle realizou Modesto Brocos, cedido hai pouco pola Deputación da Coruña á Fundación Rosalía de Castro, pasando pola presenza da poeta nos billetes de 500 pesetas, nos selos e nas vitolas de puros, até os carteis e as camisolas deseñadas por Rei Zentolo), Fernando Pereira considera que Rosalía de Castro é “a icona máis popular de Galicia”, “a primeira marca galega” e mesmo “a imaxe máis universalizada de Galicia”, o que non deben de estrañarnos tratándose do “personaxe predilecto dos galegos” segundo algunha enquisa. Esa unanimidade interxeracional explica o éxito dunha data literaria con vontade de converterse en efeméride nacional.

Onte 888: Día Verne

/en , , , , , , , /por

Celebramos onte en Vigo o Día Verne lembrando aquel 18 de febreiro de 1868 no que entrou na ría o Nautilus do capitán Nemo. Unha efeméride de ficción que desta volta non foi esquecida pola prensa local, grazas ao esforzo dos vernianos vigueses. Excelente foi o artigo no Faro do mestre Carlos Núñez «Le vieux» equiparando o espírito innovador e modernizador da cidade nosa co acuñado polo novelista bretón. Como atinada foi a proposta de Antonio Giráldez Lomba, secretario do Instituto de Estudos Vigueses, solicitando o irmanamento («jumelage») con Nantes, a primeira cidade verniana, trazando unha autoestrada do mar literaria entre ambas as dúas fisterras atlánticas, unha iniciativa que axudaría a sacarnos da rotina cultural que padecemos en Vigo. Pola nosa banda, celebramos o Día Verne poñendo en marcha a edición d’ A illa misteriosa na colección Xabaril, a primeira das grandes novelas de aventuras que recomenda DoCampo na súa Illa de todas as illas, na que utilizaremos a tradución que Ánxela Gracián prepararou para Bivir. Deste xeito o capitán Nemo volverá á illa de San Simón onde presentaremos o libro coincidindo co ditame dos Premios Xerais o 8 de xuño de 2014.

Vigo e Jules Verne

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo falo das relacións de Jules Verne con Vigo ao fío da publicación do libro do historiador Eduardo Rolland Verne en la bahía del tesoro.

Xa temos salientado as relacións de Vigo e da súa ría con Jules Verne. A publicación do traballo de investigación do historiador Eduardo Rolland Etchevers “Verne en la bahía del tesoro” (Ediciones Paganel 2013) aclara, cremos que de forma definitiva, o que foron as dúas visitas do escritor bretón a Vigo (a primeira en 1878 e a segunda en 1884) e a presenza destacada da nosa cidade na novela “Vinte mil leguas baixo os mares”.

O chocante do caso é que Verne escribiu de Vigo antes das súas visitas, ao que dedicou o capítulo oitavo da segunda parte de “Vinte mil leguas baixo os mares” titulado “A baía de Vigo. Segundo o seu relato, o “Nautilus” entrou na ría de Vigo o 18 de febreiro de 1868 (data para a historia de Vigo) coa intención de acceder aos galeóns da Frota de Prata fundida na batalla de Rande do 22 de outubro de 1702. Mentres os mergulladores accedían ao tesouro, Nemo narraba ao profesor Aronnax como a frota anglo-holandesa arrasara á escuadra franco-española abrindo a páxina da lenda dun tesouro baixo os mares. E será o 19 de febreiro cando o “Nautilus” chegue á Atlántida, o lendario continente baixo os mares que Verne sitúa preto das nosas illas Cíes. Cando escribiu isto Verne non visitara aínda a nosa ría, que na novela pintou con “augas impregnadas de luz eléctrica”, xa que se foi publicando por entregas entre o 20 de marzo de 1869 e o 20 de xuño de 1870 no “Magasin d’ Education et de Récréation”. Mais o que si coñecía polos diarios europeos, segundo o traballo de Rolland, eran os procedementos utilizados polo banqueiro Hipólito Magen en 1867 na enseada de San Simón durante as primeiras expedicións de rescate do tesouro dos galeóns, nas que ensaiou o funcionamento de escafandros semiautónomos inventados por Rouquayrol e de lámpadas eléctricas para ser utilizadas baixo a auga deseñadas por Ruhmkorff.

O libro de Rolland permite coñecer a transcrición do “diario de viaxe” de Jules Verne desvelando o sucedido nas dúas visitas a Vigo. Sabemos que chegou a Vigo por vez primeira o sábado 1 de xuño de 1878 na primeira viaxe do “Saint Michel III”, prolongando a súa escala até o martes, 4 de xuño. Grazas a unha carta do deputado Raoul Duval, un dos seus acompañantes, sabemos que coincidiu coa festa da Reconquista e coa procesión do Cristo, que daquela se celebraban no mes de xuño. Verne tivo a oportunidade de visitar Rande nun bote a vapor do “Flore”, un buque militar francés fondeado na ría aqueles días, e ser convidado a vestir o escafandro para se mergullar na enseada dos galeóns. O novelista e o seus acompañantes ruaron por Príncipe, participaron en bailes organizados polas sociedades recreativas do Casino e La Tertulia, entrevistáronse cos xornalistas e autoridades locais, acougaron no café Suízo da praza da Constitución, pasearon en coche pola bisbarra, onde o escritor reparou nas laranxeiras e nos hórreos (para el “graneiros de millo”). Verne regresaría seis anos despois, o día 19 de maio de 1884, desta volta procurando na ría viguesa (para Verne “un verdadeiro fiordo”) refuxio tras unha avaría da máquina de vapor do “Saint Michel III”, que foi reparada nos talleres de La Industriosa de Sanjurjo Badía. Nesta segunda escala, Verne permaneceu en Vigo outros catro días, no que foi recibido polo cónsul de Francia, subiu ao Castro, onde quedou admirado polas vistas sobre a ría e sobre o val do Fragoso, volveu ao café Suízo, visitou o Hotel Continental na Laxe, sen que no seu diario de viaxe conste que mantivese relación ningunha con Sanjurjo, coa excepción dunha difusa referencia (“agardando ao caldereiro para a reparación”) que deixa a porta aberta á lenda da amizade entre ambos os dous promotores do progreso.

Transcorridos máis dun século de todo aquilo, Jules Verne é un dos máis importantes propagandistas internacionais de Vigo como cidade portuaria atlántica. Hoxe podemos por ventura reconstruír un calendario  e unha rota verniana viguesa (porto, praza da Constitución, Castro, Rande, San Simón…). No entanto, cómpre preparar un plan para reconciliar Vigo coa figura do bretón. Bautizar a ponte de Rande co seu nome, como leva proposto dende hai décadas Méndez Ferrín; incluílo no rueiro noso; popularizar a súa obra entre a nosa cidadanía, sobre todo entre os máis novos; bautizar co seu nome a futura biblioteca pública do estado; homenaxealo nas súas efemérides literarias e biográficas; preparar un roteiro didáctico lembrando a súa estadía e a súa obra máis viguesa…

Vigo é unha cidade verniana, tanto polo feito de estar presente de forma destacada na novela protagonizada polo capitán Nemo, unha das máis traducidas da historia, coma polo feito de asumir os valores e o espírito do xenio de Nantes, no seu tempo adaílde da tecnoloxía, da ciencia, da industria e do progreso. Vigo ten aínda unha débeda con Jules Verne.

Onte 880: Grial 200

/en , , , , , /por

A revista Grial editada por Galaxia chega ao número 200. Unha proeza colectiva froito da insistencia da editorial durante 50 anos, ao que non foron alleas as angueiras dos seus directores ao longo dese período, até 1989 Paco del Riego e Ramón Piñeiro, Carlos Casares até o seu falecemento en 2002, e Víctor Freixanes e Henrique Monteagudo na última década. Grial mantivo contra vento e marea, cuns e con outros, o seu espíirto galeguista, universalista e cosmopolita, enraizado nunha tradición euroeísta, coa intención de contribuír ao diálogo da cultura galega cos retos do seu tempo. Superado o número 200, Grial afronta os retos complexos da edición cultural contemporánea, a inevitable mudanza do seu paradigma comunicaional. Parabéns para os seus promotores e os maiores azos na difícil travesía!

Onte 877: «A la sombra del maestro», un clásico de Farias

/en , , , , , /por

Fun onte á libraría Versus coa intención de mercar o libro de Eduardo Rolland sobre Jules Verne (hoxe de aniversario) e Vigo e saín con outros dous máis, a nova edición de A la sombra del maestro de Juan Farias e Diez de diciembre, o libro de relatos máis recente de George Saunders. É o que ten entrar nunha libraría que ofrece unha escolla literaria que vai máis alá do convencional, con atención e agarimo para as editoras de calidade en lingua castelá (o tratamento do galego éche outro cantar).

Moito gocei coa hora de lectura engaiolante da noveliña de Juan Farias, editada por vez primeira en 1995 por Alfaguara, recuperada agora do esquezo por Shalaklibros, unha editora nacida nunha libraría de Mislata, que na colección «Ramita de Romero» pretende achegar ao lectorado adulto textos que nun principio foron publicados en coleccións infantís e xuvenís. A la sombra del maestro lese coa facilidade e coa emoción dun clásico que acrisola o universo literario do narrador de Serantes: unha sinxeleza e aparente facilidade do relato que flúe coma auga cristalina; unha prosa breve, exacta e suxestiva; unha voz narrativa próxima, quente e verdadeira; un protagonismo inequívoco para os humildes e unha intención de devolverlles a voz que lles foi roubada…

A la sombra del maestro é coma Años difíciles Farias cen por cen. Un escribinte municipal sen nome, un chisco melancólico e poeta, relata en dez cadernos a crónica dun pobo da beiramar de noso («moi ría adentro, onde a auga non se decide a ser nin sosa nin salgada»), onde goberna un alcalde despótico e os seus habitantes procuran non perder nunca a esperanza. Volve Juan Farias ao relato da vida cotián de postguerra, do mundo de heroes anónimos (o mestre, o tolo, o párroco, unha rapaza coa lúa nos ollos, os pícaros Pedro e Paco…) que apenas son seres humanos na procura do amor e dunha vida digna. Páxinas inesquecibles por emocionantes, que destilan tenrura e, sobre todo, verdade, afastadas de calquera retórica da impostura literaria.

Mención á parte merece o tratamento da figura do mestre e a defensa do coñecemento como un ben común a preservar e transmitir: «A pesar do alcalde, que o era a dedo, o mestre seguiu coa ensinaza de “ti tamén contas, rapaz”, ou aqueloutra de que “o aire é de todos e a ti, se é da túa querenza, ninguén te impide mover as orellas e aprender a voar”». «Ao mestre, por teimar en ensinar, que é dicir verdades, quitáronlle a escola. Fixérono cun informe á autoridade competente, que era amiga do alcalde e da súa socia nun negocio de madeiras. Isto non serviu de moito, que o mestre se fixo furtivo e saíu a procurar alumnos polas corredoiras, na praia e arriba nos penedos».

Un libro luminoso e imprescindible. Cómpre volver a Farias, outros dos grandes.

Onte 873: 21 días co galego

/en , , , , , /por


Comezou onte a segunda edición de 21 días co galego, moi valiosa experiencia didáctica normalizadora promovida polo Equipo de Dinamización da Lingua Galega e o Departamento de Lingua Galega do IES da Pobra do Caramiñal. Coa intención de promover o emprego oral do galego durante estas tres semanas e contribuír á reflexión sobre a relación que cada persoa ten co idioma de noso, a experiencia mobiliza a toda a comunidade educativa do instituto e mesmo a diversos establecementos da súa contorna. Ás actividades preparadas polo equipo docente, engádense os azos achegados por diversas persoas que envían as súas gravacións, inauguradas onte pola de Agustín Fernández Paz. Unha experiencia magnífica, merecente dos maiores apoios e beizóns, na que identificamos o entusiasmo contaxioso da nosa admirada Pilar Ponte «A profa». Ogallá sexa emulada por outros centros.

Onte 871: A ladroa de libros

/en , , , , , , , , /por

Sei que non é unha obra mestra, nin sequera unha fita redonda, mais A ladroa de libros, a película de Brian Percival baseada no best-seller xuvenil homónimo de Markus Zusak, paga a pena. A pesar do errado tratamento das linguas (a alemá non aparece por ningures), atribuíble á homoxeinizadora factoría estadounidense, a película consegue transmitir eficazmente o alento pola lectura, polos libros, pola escritura e, finalmente, mesmo pola creación literaria. As palabras constitúen o mellor antídoto contra a barbarie, simbolizada aquí pola queima de libros, mais tamén a mellor forma para combater o medo e a soidade. A lectura literaria, representada pola conquista que a protagonista realiza d’ O home invisible de H. Wells, é unha forma de coñecemento, mais tamén de curación.

As interpretacións de Geoffrey Rush e Emily Watson, a utilización da Morte como narradora (un recurso narrativo presente xa na novela de Zusak) e algunhas esceas memorables –como cando o xudeu agochado lle propón a Liesel, a heroína lectora, que lle describa o tempo que vai fóra, ou cando ela comeza a contar no refuxio antiáereo, engaiolando a súa veciñanza, mentres caen as bombas– abondan para recomendar vivamente esta película. Ademais, convén salientar o seu indubidable carácter de recurso didáctico, xa que pode axudar nas clases de lingua e literatura para abordar o tema do valor das palabras (vida) e da creación literaria coma mellor representación do mundo. Ideal para persoas letraferidas e para debater nos clubs de lectura de mozos e mozas.

Onte 870: Calendario profesional do libro e da lectura 2014

/en , , , , , , , , , , , , /por

Comezamos onte a espallar pola rede o Calendario profesional do libro e da lectura 2014 preparado en man común pola Asociación de Escritores en Lingua Galega e pola Asociación Galega de Editores. Unha peza informativa, deseñada por Fausto Deseño Asociados, que pretende axudar a todos os membros do sector do libro en Galicia (autores, editores, libreiros, bibliotecarios, profesorado…) na súa tarefa de organización e mellora da coordinación das súas actividades de promoción do libro e da lectura. Ademais das efemérides de referencia para todo o sector, como o xa próximo e ilusionante Día de Rosalía, aparece o calendario das feiras do libro de Galicia e de feiras internacionais do libro nas que participa a edición galega, así como as actividades principais promovidas pola AELG e AGE. Agradecemos difusión.

Onte 862: O almanaque de Ripalda

/en , , , , , /por

O escritor Xosé Lois Ripalda vistoume onte para me agasallar co seu libro máis recente, A cultura do viño, e para entregar ao persoal da editorial exemplares do Almanaque Agrícola ZZ 2014 publicado por Syngenta. Outro ano máis o popular ZZ inclúe un traballo de Ripalda, «Os carpinteros de ribeira», como gañador do certame de investigación etnográfica «Rescatando un anaco da nosa cultura». Como é adoito, o etnógrafo e mestre de Erbedeiro ofrece un completo traballo icónico e textual sobre este oficio tradicional do litoral, mais tamén das veas fluviais de Galicia. En dez páxinas de tipografía apretada, enriquecida con debuxos moi xeitosos, debúllanse con agarimo e espirito didáctico os procesos do oficio da carpintaría de ribeira, a tipoloxía e descrición das diversas embarcacións, os materiais e ferramentas utilizadas, así como o patrimonio inmaterial asociado de lendas, contos, adiviñas, cantigas e refráns. Un grande traballo de esculca e recuperación dun vocabulario específico, outra achega de Ripalda ao tesouro colectivo da nosa lingua que, ademais, constitúe un excelente recurso didáctico (agardo que, como os de anos anteriores, se publique en formato pdf decontado).

Mención á parte merece o Almanaque ZZ, publicado de forma ininterrompida dende hai SESENTA E DOUS ANOS, quizais a publicación en galego de maior tiraxe en todo este período.   O ZZ continúa a tradición que en 1857 iniciara O Gaiteiro de Lugo e que logo, desde os anos sesenta, continuara O Mintireiro Verdadeiro promovido polo crego José Regadío en Palas. Estes almanaques agricolas, que permitiron o uso continuado do galego (mesmo nos anos máis difíciles do franquismo) continúan tendo certa graza, algunhas veces certamente chocalleira, por que non abandonaron a súa intención literaria (a propia Rosalía chegou a publicar neles) nin a de promoción do folclore popular. Predicións, chistes, as lúas, as datas das feiras, consellos para o cultivo da vide, acompañan a outros textos de maior entidade literaria destes libriños en galego que nunca foron considerados como tales pola cultura «oficial».

Dende o punto de vista editorial, o almanaque, como algúns programas de festas, é un libro híbrido, de difícil clasificación, tanto polos seus contidos moi heteroxénos, pola súa forma de distribución non venal en establecementos agrícolas, coma pola ausencia de metadatos e outros rexistros que acompañan a libros ou revistas. No entanto, os almanaques, sobre todo este ZZ, son publicacións moi porosas, capaces de chegar a públicos amplos, o que axuda a ampliar o perímetro de lectura en lingua galega, ao tempo que axuda a conservar o lume de transmisión da cultura tradicional agraria. O que non é pouco.

Beizóns para o mestre Ripalda e para os editores do ZZ pola súa continuidade.

Onte 859: Desigualdade e pobreza

/en , , , , , , , /por

Os informes publicados onte por Intermon Oxfam poñen de relevo que un dos efecto da devaluación interna que sofrimos, agochada baixo o eufemismo de «crise», é o aumento da desigualdade e da pobreza. Intermon denuncia que no mundo só 85 persoas millonarias posúen unha renda idéntica á da metade da poboación mundial. En España as vinte persoas máis ricas posúen unha fortuna semellante aos ingresos do 20 % da poboación máis pobre. Intermon Oxfam, unha ONG centrada na loita contra a fame (á que non pode bautizarse como «esquerdista»), afirma que «as élites económicas están secuestrando o poder político para manipular as regras do xogo económico, o que socava a propia democracia». Unha idea que na rúa manifestouse de forma máis rotunda tras a pancarta «Non é unha crise, é unha estafa». Unha opinión que segundo o informe de Intermon comparten oito de cada dez cidadáns españois enquisados para os que «as leis están deseñadas para favorecer aos ricos». Unha quebra democrática cuxo primeiro efecto é que os intereses dunha minoría se impoñen sobre os que noutrora foron denominados como «intereses xerais». Recomendo ler ambos os dous informes de Intermon, tanto o xeral («Gobernar para as élites») como o dedicado á reflexión sobre o caso español. Axudan a entender que a desigualdade, a pobreza, o desemprego ou a exclusión teñen a súa orixe neste secuestro do poder político perpetrado polo poder económico. Terrible!!!