Peonalización sen túnel

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño a peonalización da Porta do Sol, Paseo de Afonso e rúa Elduayen para as que entendo é innecesario o túnel previsto

É unha excelente noticia a peonalización da Porta do Sol, á que se debería engadir a do Paseo de Afonso, o noso espazo máis fermoso, o miradoiro de solpores incribles que en palabras de Valentín Paz Andrade abren as rotas do mar de Galicia. Peonalizacións que deberían incluír, ademais, a da rúa Elduayen, coa que se pecharía a ferida aberta no Vigo vello entre o barrio Alto e o barrio do Berbés desde que se trazou en 1879 unha nova rúa, chamada inicialmente Travesía, que unía a recén aberta Porta do Sol co barrio da Falperra e coa estrada de Camposancos. Peonalizacións que suporían un fito na historia da cidade xa que se gañaría para o paseo o espazo existente entre a Farola de Urzaiz e o comezo da rúa Pi e Margall, alongando tamén o eixo comercial de Príncipe até a Oliveira.

Unha peonalización que se converte nunha oportunidade para abordar cos criterios da Axenda 2030 das Nacións Unidas de desenvolvemento sostible un modelo de mobilidade para Vigo orientado a reducir as emisións de CO2 e o consumo de enerxía, o que obriga a limitar a entrada de vehículos no espazo concibido como «Vigo central». Un plan de mobilidade no horizonte de 2050 para unha cidade metropolitana intercomunicada, inclusiva e accesible para todas as persoas, baseado no funcionamento dunha rede de transporte público funcional, intermodal e non contaminante (coincidindo coa finalización do contrato de Vitrasa) e unha nova planificación urbana, recollida no Plan Xeral de Urbanismo, na actualidade en proceso de elaboración, que contemple a apertura de viais horizontais e verticais, de carrís bici, vieiros peonís escolares… Senllas oportunidades para poñer en marcha en Vigo neste mandato tamén as recomendacións do obxectivo 11 da Axenda 2030 da ONU no que atinxe ao pulo da participación activa da cidadanía na gobernanza e xestión da cidade.

Unha peonalización entre o Paseo de Afonso e a Porta do Sol que apenas precisaría para poñela en marcha dun corte do trafico semellante ao que se ven realizando en Nadal ou Entroido. Peche que, porén, debería estar contemplado no novo modelo de mobilidade e no seu correspondente plan de tráfico da cidade. O que obrigaría a implementalo de forma gradual, afectando primeiro aos vehículos privados, permitindo a circulación aos vehículos públicos e de reparto en función do calendario de posta en marcha do novo modelo de transporte urbano e da finalización das actuacións urbanísticas pendentes na zona (Panificadora, Barrio do Cura…).

Unha peonalización gradual que facilitaría a recuperación progresiva da rúa de Elduayen co seu estilo histórico de finais do dezanove. Mais sería unha medida incompatible coa construción do túnel previsto e a súa insólita sucesión de muros, ramplas de pendente ascendente do 14 % e bocas que pola súas dimensións obrigarían ao estreitamento das beirarrúas con dimensións inferiores ás existentes, o que impediría o paseo dos peóns. Obras cunha profundidade equivalente a dúas plantas dun edificio, o que podería afectar ás estruturas de edificios históricos protexidos. Un túnel que probablemente incrementaría a circulación do número de vehículos polo Vigo central, o consumo enerxético e as emisións, o que é incompatible tanto co fixado na Axenda 2030 para a mobilidade en cidades sostibles como cos eixes de Transición Ecolóxica nos espazos urbanos para evitar gases de efecto invernadoiro e as consecuencias do cambio climático.

Aínda é posible reconsiderar a execución dunha obra que ameaza constituír un erro histórico que condicionaría de forma irreversible o futuro do Vigo central nas vindeiras tres ou catro décadas, como no seu día sucedeu coa instalación no Areal da emerxente industria conserveira, o que pechou para sempre o Vigo pétreo ao mar, ou coa destrución do patrimonio pétreo durante os mandatos de Portanet e Ramilo, ou o que puido suceder co Scaletrick de Lepanto, por ventura reconsiderado in extremis polo alcalde Manuel Soto. Aínda é posible un trasacordo cando tan relevante actuación non aparece contemplada en ningún dos plans xerais nin sequera pode ser considerada unha obra prioritaria, cando existen puntos negros na mobilidade da cidade, que precisarían unha actuación semellante máis urxente, como a conexión entre as avenidas Antonio Palacios e Castrelos, por poñer un caso dun atoamento estrutural.

Hai marxe para reconsiderar a construción do túnel de Elduayen e ao mesmo tempo continuar coa peonalización e co arranxo previsto para a Porta do Sol e agardemos que tamén para o Paseo Afonso así como para dotar á cidade metropolitana dun novo plan de mobilidade. Un proxecto ilusionante para a toda a cidade que polo seu carácter estratéxico debería contar co apoio unánime dos grupos políticos e colectivos veciñais. A alcaldía debería valoralo.

 

Onte 2066: Café de redacción con João Soares

/en , , , , , /por

Continuamos onte as actividades da Fundación Luzes co Café de redacción con João Soares, o editor que foi presidente da Cámara de Lisboa, eurodeputado e ministro de Cultura do primeiro goberno de António Costa. Os xornalistas Xosé Manuel Pereiro, Valeria Pereiras e Daniel Domínguez conversaron durante máis de hora e media co político portugués sobre o proxecto europeo, a formación do goberno Costa, a ruptura do arco de gobernanza entre socialdemócratas e conservadores, como sobre as posibilidades de mudanza nas vindeiras Galegas. Unha conversa que resultou moi significativa tamén sobre as relacións e os prexuízos existentes entre Galicia e Portugal, tan virados de costas coma próximos no afectivo. Un pasiño máis na posta en marcha do proxecto da FL e a súa procura de espazos de debate e garantía.

Vigo metropolitano primeiro

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do transporte metropolitano de Vigo

A resolución do Xulgado do Contencioso Administrativo nº 1, que admite a querela interposta polo concello de Redondela en 2018, cando era alcalde Javier Bas (PPdeG), solicitando que fose eliminado o requisito do empadronamento para poder obter a tarxeta de transporte urbano de Vigo, é outro capítulo da batalla política e xudicial entre o PPeG e Abel Caballero arredor da Área Metropolitana de Vigo (AMV). Unha interminable liorta política, que prexudica á veciñanza da rexión urbana de Vigo, máis que para os protagonistas constitúe outra oportunidade para enrocarse nas súas posicións. Unha sentenza que carece de utilidade práctica xa que dende abril de 2018 as persoas residentes noutros concellos, grazas a un auto ditado polo mesmo xulgado, poden solicitar este moedeiro electrónico ao concello de Vigo, sabendo que se lle proporcionará nun formato distinto (unha tarxeta branca) ao do coñecido como PassVigo reservado para as empadronadas nas oficinas do Campo de Granada.

Como tampouco mudou o debate xurídico, xa que para ambas decisións, o xuíz se baseou na Lei 2/2017 de medidas fiscais, administrativas e de ordenación, de 8 de febreiro, texto xurídico que Abel Caballero considera foi promulgado polo Goberno de Feijoo coa intención de castigar aos vigueses, xa que só se aplica en Vigo. Unha «lei Feijoo», que se axusta coma unha luva ás posicións do PPdeG desde que a ausencia de acordo sobre o transporte metropolitano abortou a posta en marcha da AMV, prevista na Lei 14/2016, de 27 de xullo. E dende aquela negativa da Xunta de Galicia en 2017 a inscribir á área metropolitana viguesa, este conflito político e xudicial deixou en auga de castañas o funcionamento da institución política máis relevante para o futuro da primeira rexión urbana de Galicia.

Mágoa que neste debate sobre o futuro metropolitano, onde non lle faltaron nunca os argumentos, o alcalde Abel Caballero, obsesionado coa súa estratexia de «Vigo primeiro», non sempre acertase coa mesura e coa altura de miras necesarias na construción do proxecto histórico do Vigo metropolitano. Esa obsesión, á que non foi allea tampouco na defensa dos intereses de Vigo e da súa veciñanza a utilización do seu característico e retador ton ditirámbico, explica erros de pé de banco como pretender converter a PassVigo, apenas un moedeiro electrónico xestionado por unha entidade bancaria, nunha especie de dni vigués polivalente, capaz de ser utilizado no vitrasa, no acceso privilexiado aos concertos de Castrelos ou servise de forma experimental como chave dixital para abrir os colectores marróns, que esixen a utilización de bolsas cen por cen reciclables. Un exceso de entusiasmo que deixa polo camiño algunhas afirmacións pouco afortunadas nunha cidade onde todos dunha ou doutra maneira somos xentes de fóra, nun viguiño que ao longo de máis dun século acolleu cos brazos abertos aos nosos bisavós, avós ou pais sen preguntarlles pola súa condición ou facer diferenza ningunha sobre a súa procedencia.

A exitosa estratexia electoral do «Vigo primeiro» do alcalde Caballero prendeu en terreo moi fértil abonado polo desamparo da Xunta de Galicia de Alberto Núñez Feijoo, que someteu a Vigo e a súa rexión a un durísimo illamento institucional e orzamentario, do que o problema do transporte é apenas a punta do iceberg. Mais indo ao caso que nos ocupa, nas bonificacións do transporte urbano é inadmisible facer distincións entre as persoas usuarias empadronadas en Vigo, Redondela, Cangas, Mos, Nigrán, por citar algúns dos concellos da AMV, cando todas acceden en vitrasa ao Cunqueiro ou a Povisa, ou cando acuden a traballar a calquera dos polígonos industriais radicados neles. Empregando o transporte colectivo todas contribúen a facer unha cidade sostible e saudable, sexa no anel central ou nas contornas periurbana ou metropolitana. Velaí a cerna para establecer un sistema de mobilidade metropolitana intermodal, capaz de reducir de forma efectiva a utilización do vehículo privado, onde na mesma rede se articulan o uso do autobús, o transporte de ría, o tren de proximidade, o carril bici e a mobilidade a pé, tanto horizontal como vertical. Un modelo de mobilidade que pola súa dimensión e importancia require o acordo e o compromiso económico entre a Xunta de Galicia e todos os concellos da AMV.

Esta sentenza sobre a PassVigo reabre o esquecido debate do transporte metropolitano e obriga aos actores políticos, Xunta e concellos da AMV, a acadar (si ou si) un acordo que poña fin a este envurullo interminable. As 600.000 persoas que vivimos e nos movemos na rexión urbana de Vigo non podemos continuar sendo discriminadas. É unha oportunidade de ouro para recuperar o espírito acolledor dunha cidade que se foi construíndo con estrépito deitada diante da ría de Vigo.

 

Encrucillada viguesa

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre o bloque interinstitucional que sofre Vigo

Non me pasou desapercibida a ausencia do alcalde de Vigo na entrega no Teatro Afundación dos Premios da Cultura Galega 2019 nin tampouco que o presidente da Xunta de Galicia utilizase a súa intervención neste acto para prometer unha futura sede do CGAC no Berbés e un programa cultural específico do Goberno Galego para Vigo. Interpreteino como un episodio máis da xa clásica confrontación institucional entre o presidente da Xunta e o alcalde de Vigo. Unha batalla que até agora reportou a nivel electoral importantes beneficios para ambos os dous contendentes, xa que Feijoo e o PPdeG obtiveron dúas cómodas maiorías en Galicia e Caballero e o PSdeG-PSOE outras tantas, aínda que máis esmagadoras e contundentes, no concello de Vigo.

Xaora, cabe preguntarse se semellante liorta, que monopoliza a axenda política viguesa e paraliza a procura de solucións para algúns problemas importantes, reporta algún beneficio para os intereses xerais da cidadanía e para o futuro e o liderado da área metropolitana viguesa. Velaí a cerna da deboura dun Vigo obrigado a tomar partido nesta encrucillada que sabemos deseñada pola moderna mercadotecnia electoral.

O feito de que os Premios da Cultura Galega fosen entregados na cidade da oliveira con motivo dun «rebuscado» homenaxe á movida viguesa no seu «corenta aniversario» (Siniestro Total e Aerolíneas Federales formáronse en 1981, Golpes Bajos en 1982…), amosa o carácter netamente electoral da presenza de Feijoo en Vigo para tirar do chapeu, como se dun agasallo se tratase, unha descentralización do CGAC cunha sala de exposicións de 65 metros cadrados, semellante a prometida tamén para Lugo. Unha proposta que esquece tanto unha década de rebaixas das achegas do Goberno Galego no MARCO vigués como obvia as imprescindibles políticas de coordinación e colaboración entre dous dos museos de referencia na arte contemporánea galega. Non sería máis razoable que Feijoo anunciase en Vigo unha colaboración entre a Xunta e o Concello de Vigo para o relanzamento das actividades e exposicións do MARCO e para a coordinación do Museo do Mar de Galicia, hoxe dependente da Consellaría de Cultura, coa rede municipal de museos viguesa?

Con idéntica intención electoral, a nova delegada da Xunta de Galicia en Vigo, Corina Porro, intentou desenvolver durante as pasadas festas o seu «Nadal solidario», un programa de obradoiros e actividades para familias nas instalacións do Tinglado do Porto, alternativo ao municipal, mais que quedou pequeno fronte a grandilocuencia e desmesura da proposta de Abel Caballero, coa súa intención de colocar a Vigo no mercado do turismo de inverno do norte peninsular a base de millóns de leds, noria, carrusel, bombas de neve artificial, pistas de xeo e da ocupación intensiva do espazo público, mesmo daquel sometido a protección patrimonial como a centenaria alameda viguesa. Por non falar xa da aberta contra programación de ambas as dúas administracións o pasado día 12, entre o popular concurso (metropolitano) de rondallas organizado pola Xunta no IFEVI e o peche do alumeado do concello na Porta do Sol no que Caballero volveu a amosar polos altofalantes do centro xenio e figura.

Mais non vaiamos pensar que esta competencia e falta de diálogo entre Xunta e Concello afecta só ás cuestións da programación cultural e de lecer. O peor do caso é que atinxe tamén a temas estratéxicos como o da creación da Área Metropolitana, entidade administrativa que de terse constituído permitiría o funcionamento coordinado dun verdadeiro transporte metropolitano e evitaría disparates como o proxecto de construír en Mos un novo centro comercial metropolitano, como pretende teimosamente o presidente do Celta. Ausencia de diálogo e acordo interinstitucional que ameaza a ampliación do IFEVI, solicitada de forma urxente polos promotores de Conxemar ou dificulta o éxito da candidatura das Illas Cíes como Patrimonio da Humanidade por parte da UNESCO. Riscos que sofren tamén os tráficos portuario e aeroportuario vigueses (en franco retroceso) ou dos apoios que das administracións demandan os sectores da industria naval e do automóbil, sometidos aos cantos de serea da deslocalización en Portugal e a necesaria reconversión obrigada polas políticas de sostibilidade.

En definitiva, tras máis dunha década de desamparo institucional por parte da Xunta, o que en boa medida explica o éxito das políticas do «Vigo primeiro» de Abel Caballero, Vigo debe recuperar as políticas estratéxicas (a longo prazo) acordadas (como sucedeu na década de 1990) por un amplo abano de forzas políticas, sociais e cidadáns. Ábrese un ano electoral decisivo que pode facilitar este camiño dos acordos ou paralizar a cidade durante outra década perdida. Velaí a encrucillada viguesa.

 

Onte 2063: Café de Redacción con Néstor Rego

/en , , , , , /por

Iniciamos onte na Coruña as actividades da Fundación Luzes con Café de Redacción con Néstor Rego. Conducido por Xosé Manuel Pereiro, os xornalistas Manuel Rivas, Soniza Vizoso, Anxo Luxilde e Marcos Sanluis preguntaron durante máis de hora e media ao deputado do BNG no Congreso sobre as cuestións máis polémicas da axenda galega. O acordo de investidura asinado entre o PSOE e BNG e as reaccións que provocou en Feixó, as posibilidades de formar unha alternativa  de cara as vindeiras Galegas e a unidade nacionalista foro algúns dos fíos desnobelados por Rego devagariño con espírito didáctico non exento de humor e amenidade.

Transmitido en streaming e con impacto nas redes, este primeiro Café de Redacción forma parte dun ciclo de actividades con formatos diversos co que a Fundación Luzes pretende contribuír a fomentar o debate público e a presenza dun xornalismo crítico na sociedade galega actual. Agradecemos a participación xenerosa de Néstor Rego e dos profesionales que con el conversaron nesta estrea da FL que terá continuidade con outra convidada no vindeiro mes de febreiro.

A oliveira nosa

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao futuro e a memoria da Oliveira de Vigo

A piques de comezar as obras do túnel da rúa Elduayen e da actuación urbanística no barrio do Cura e na rúa Poboadores é lóxico preguntarse como vai afectar a Oliveira do Paseo de Afonso XII, o símbolo que figura no emblema heráldico da cidade nosa, desde que en 1813 o alcalde Cristóbal María Falcón solicitou ás Cortes a súa inclusión no escudo de Vigo como «eterno monumento á posteridade». Unha árbore centenaria, incluída no «Catálogo Galego de Árbores Senlleiras», confeccionado pola Xunta de Galicia, no que tamén figuran o matusalén de camelias e os tulipeiros de Virxinia do Pazo de Castrelos, as casuarinas da Alameda e os eucaliptos e as faias do Parque de Castrelos. Árbores todas elas merecedoras dun ámbito especial de protección de posibles riscos e ameazas, das que se garante a súa protección no Decreto 67/2007 da Consellería de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible, aprobado sendo presidente da Xunta de Galicia Emilio Pérez Touriño.

Non é doado establecer a idade exacta da Oliveira de Vigo. Os expertos municipais calculaban hai pouco máis dun ano, despois de realizarlle unha tomografía, que con carácter orientativo puidese ter uns 174 anos. Mais hai unha década, outra medición, utilizando tamén procedementos de tomografía sónica, asumindo unha marxe de erro estimou que superaría os 193 anos, o que significaría que superou xa os douscentos anos, unha idade parella ao carácter bicentenario da propia cidade coa que en boa medida comparte historia. Xaora, estas medicións son coherentes co relato acuñado sobre a súa orixe, unha oliveira plantada arredor do século XII polos monxes templarios no adro da primitiva igrexa románica de Santa María, sobre a que en 1403 se levantou outra de tres naves de estilo gótico, que sufriría o ataque das tropas de Francis Drake (1589) e cuxo estado era xa ruinoso cando chegaron os franceses (1809).

Unha peripecia a daquela vella oliveira que quedou marcada pola explosión da polvoreira do castelo de San Sebastián o 28 de marzo de 1813, o día do cuarto aniversario da Reconquista, que destruíu a que xa entón era igrexa colexiata. Coincidindo co inicio da construción do templo actual (1815), proxectado por Melchor de Prado Mariño, abriuse unha praza diante da portada, o que semella obrigou a derrubar a oliveira da que se contaba se podían sentar a traballar arredor dela até sete persoas. Segundo Avelino Rodríguez Elías, o administrador de aduanas Manuel Ángel Pereira, xenro do alcalde de Lavadores Cayetano Parada, un dos heroes da Reconquista, tivo a intelixencia de recoller un gallo da vella oliveira e plantalo extramurallas nun eido do barrio do Salgueiral, hoxe entre a Porta do Sol e a rúa do Príncipe, onde arraigou.

Crese que foi con motivo do quincuaxésimo aniversario da Reconquista cando os descendentes de Parada plantaron a oliveira no actual emprazamento, no mais fermoso miradoiro vigués dos solpores sobre o anfiteatro da Ría, onde medrou vizosa, acompañando ao da propia abella da ribeira. As investigacións do filatélico vigués Manuel Lago amosan que en 1881 a oliveira aparece nunha tea do pintor Verísimo cun tamaño considerable. Porte que tamén se aprecia nas postais das décadas de entre séculos a carón da saída das dilixencias e primeiros ómnibus metropolitanos. Sabemos polo semanario «La Ráfaga» que 1914 se lle colocou para a súa protección unha pequena reixa. Mais foi o 14 de agosto de 1932, cando nun acto cívico celebrado no entón Paseo Ramón Franco, que así se chamaba o miradoiro na Segunda República, cando se inaugurou a reixa actual, sufragada por suscrición popular, deseñada por Jenaro de la Fuente e forxada en Vulcano, a empresa de Enrique Lorenzo. Unha homenaxe a oliveira, promovida por Avelino Rodríguez Elías, entón cronista oficial da cidade, na que se colocou a placa na que aínda se pode ler un texto que sintetiza o valor deste símbolo para a cidadanía viguesa: «a promesa firme do seu amor, da súa lealdade e da súa abnegación pola cidade amada».

Oliveira que expresa o carácter emprendedor e liberal da cidade, nome escollido en 1856 por Eduardo e Alejandro Chao para o seu semanario, «La Oliva», a primeira publicación progresista viguesa, impresa por Juan Compañel no seu prelo da rúa Real. Como Oliva foi tamén o nome dun orfeón e logo sociedade recreativa que en 1908 promoveu a instalación na Alameda do monumento ao poeta Manuel Curros Enríquez.

Descoñecemos cal vai ser o futuro que lle agarda a nosa árbore primeira nas actuacións urbanísticas previstas na súa contorna, entre a rúa Poboadores e o Paseo de Afonso. A oliveira é un patrimonio principalísimo da cidade que non pode ser ameazado nin sometido a risco ningún. Os responsables dos proxectos deben presentar como quedaría un espazo urbano que representa o que é a cidade dende hai 800 anos.

 

Onte 2053: «Libro dos manifestos» de Manuel Rivas

/en , , , , , , /por

Volvín da xuntanza do padroado da Fundación Luzes lendo no Libro dos manifestos (Luzes, 2019) de Manuel Rivas. Un volume no que se reúnen os textos editoriais publicados na revista Luzes, que Rivas codirixe con Xosé Manuel Pereiro, dende a súa aparición en decembro de 2013. Depósitos de esperanza vibrantes,  chamadas contra a adversidade en tempos de desacougo. Manifestos dun xornalismo que se reivindica como un ben común, que nin mente nin domina, partilla a información, conta o que non se adoita contar, e faino con vontade de estilo. Rivas ofrece así un dos seus volumes de opinión política máis compactos, no que sempre aparece o estrelampo da retranca, a lucidez dos seus paradoxos (velaí a súa reivindicación da saudade do porvir) e súa inesgotable erudición lectora, como os mananciais máis limpos de argumentos e razóns.

Textos todos nos que identificamos un ganduxo sutil  que reivindica o xornalismo como unha aventura da liberdade, capaz de contribuír a crear espazos de esperanza e memoria para a cidadanía, para recuperar o alento necesario para unha nova época de cambio profundo da cultura política. Ou roubándolle as palabras a Rivas, do que fala este libro dos manifestos é do corazón do porvir, «alí onde se aniña o lugar da memoria, onde é a raizame que terma da esperanza na intemperei, o levedo que fai fermentar». Un libro cen por cen Rivas. Paga a pena colocalo a man na nosa biblioteca.

Vai con sentidiño

/en , , , , , , /por

Dedico o derradeiro artigo do ano en Faro de Vigo á escolla de «sentidiño» como palabra galega do ano:

«Sentidiño» é a palabra galega do ano 2019 escollida por votación popular entre as usuarias do Portal das Palabras, espazo didáctico e de apoio léxico na rede da Real Academia Galega e a Fundación Barrié. Entre as outras palabras finalistas («feminicidio», «narcosubmarino», «quecemento global», «ecocidio» e «negociación»), máis da metade das votantes apoiaron este xeito xenuinamente galego de denominar o «sentido común», noutro ano no que as preocupacións sociais estiveron encabezadas pola denuncia da violencia machista, a reivindicación da igualdade de xénero e a problemática do cambio climático e de xestión sostible dos recursos naturais. «Sentidiño» únese así o corpus léxico que Víctor Freixanes, o presidente da Academia, definiu como «palabras crónica», termos referenciais das preocucpacións da nosa comunidade de falantes, como os escollidas en anos anteriores «deseucaliptización« (2018), «afouteza» (2017), «irmandade» (2016), «refuxiado/a« (2015) ou «corrupción» (2014).

A elección de «sentidiño» non é contraditoria coas angueiras de igualdade e sostibilidade, sobre todo se atendemos a incerteza provocada polas dificultades para formar goberno ou polo ascenso en todo o mundo de formas autoritarias do exercicio do poder, presente nos medios e nas redes sociais coas súas fake news, na medida que para o Portal das Palabras o «sentidiño é unha boa calidade que nos define como seres humanos e que nos axuda a sobrevivir no medio». Un termo sinónimo do «sentido común», que o Gran Dicionario Xerais da Lingua (2009) define na súa primeira aceptación como «capacidade de xulgar e obrar acertadamente» e na súa segunda, seguindo a tradición aristotélica, como «o sentido que unifica e coordina todos os datos da experiencia sensible». Definicións que o dicionario da RAG sintetiza apenas como «bo xuízo», para unha palabra que ten equivalencias noutras linguas romances como o «bom senso» portugués, o «seny» catalán, o «buonsenso» italiano ou o «bon sens» francés. Palabras ou locucións todas elas que dunha ou doutra maneira fan referencia ao emprego da sensatez, esa calidade das persoas que nos máis diversos contextos actúan con equilibrio de forma asisada.

Quizais, esta acepción de «sentidiño» como sinónimo de sensatez e prudencia, como bo entendemento para falar e actuar, sexa a que mellor aniñou na fala popular capaz de acuñar expresións de noso, utilizadas tanto polas persoas que utilizan decote o galego como a súa lingua vehicular coma aqueloutras que o fan en castelán con prosodia galega. Velaí ese «vai con sentidiño» co que os avós e as avoas galegos despiden con complicidade aos seus netos e netas canda van de festa, ao que algunhas destas maiores engaden, non sen retranca, «vai a modo e volve axiña». Velaquí esoutro «sentidiño» que noutro contexto comunicativo mais formal, como «poñer sentidiño» (ou «poñer os cinco sentidos»), equivale para nós a «atender con todo o interese e atención posible», expresión dunha forma de aberta complicidade coa interlocutora, que agora denominamos empatía. Velaí como concibido así de forma ampla e agarimosa o sentidiño ten o seu antónimo en «arrouto» ou «arroutada», que o Gran Dicionario Xerais define na súa segunda acepción como «impulso que move a falar ou actuar sen reflexión previa» e do que o dicionario da Academia ofrece como sinónimo de «arrebato» e «rauto».

Interpreto que esta improvisada homenaxe popular á palabra «sentidiño» non pode caer en saco roto. En primeiro lugar pola utilización afectiva do sufixo «-iño», forma enxebre do diminutivo que a nosa fala popular inclúe no territorio dos afectos, como ben sabía Rosalía de Castro e estudou o profesor Xosé Freixeiro Mato. Mais tamén, polo que esta escolla supón de chamamento político implícito á cordura e ao diálogo transversal para saír desta última década de conformismo paralizante que agoira a morte de Galicia, ao que tampouco son alleos os excesos daqueloutros afeitos a botar para fóra sen encomendarse nin a deus nin ao demo. Un chamado discreto e sutil a actuar con sentidiño ás portas dunha convocatoria electoral ao Parlamento de Galicia que debería ser atendido, tamén, polas forzas políticas da oposición, obrigadas a ofrecer unha alternativa sensata e de bo xuízo, o que non vai ser doado despois de tres lexislaturas confusas de desunión e desesperanza.

Sentidiño que moito botamos tamén en falta en Vigo, cidade sometida hoxe aos rigores dun inxustificable bloqueo autonómico e da vertixe da desmesura populista e dos seus arrebatos grandilocuentes. Sentidiño como reivindicación da cultura da mesura, da calma, da paciencia e do diálogo aberto entre diferentes como mellores fórmulas para abordar a resolución do común.

Feliz 2020, con amor, saúde e sentidiño!

Galeguismo sen galego

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao informe do comité de expertos do Consello de Europa sobre o cumprimento por parte do estado español da Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias:

A publicación recente do informe do Comité de expertos do Consello de Europa para a Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias volve a pór en evidencia o fracaso da política lingüística da Xunta de Galicia. Como xa sucedera nos informes de 2012 e 2016 desta organización internacional formada por 47 estados europeos, cuxa finalidade é a configuración dun espazo político e xurídico europeo común, neste quinto informe sobre o cumprimento da Carta por parte do Estado español, os expertos suspenden ao Goberno Galego por «non ter mellorado de forma significativa a súa aplicación» e polo feito de que «a presenza do galego é insuficiente no ensino», sobre todo na educación infantil, subliñando que na Secundaria se limita a docencia na lingua propia xa que non se imparten en galego grandes materias científicas. Un texto clarificador sobre os problemas actuais do galego na infancia que salienta o feito de que a súa transmisión de pais a fillos non estea garantida e que a proporción de alumnado que utiliza o galego na súa vida cotiá caese de forma significativa. Un texto técnico que lembra, ademais, o incumprimento do compromiso asumido na Carta de contar cun sistema de inmersión lingüística, xa que no sistema educativo non existe posibilidade ningunha de ofrecer un currículum en galego en ningunha das etapas educativas non universitarias.

Informe que anima ás autoridades españolas a cumprir os termos  dunha norma de obrigada aplicación, non reformable por unha lei interna, así como a seguir de forma inmediata unha serie de accións por parte das administracións competentes. Entre estas actuacións figura, entre outras, a recuperación da presenza do galego no ensino por parte da Xunta de Galicia, a celebración dos xuízos nas linguas propias, a petición dunha das partes, así como a utilización do galego por parte da administración periférica do Estado. Accións que se estenden a outras autonomías, como no caso do galego de Asturias, na que se urxe unha política lingüística estruturada nas zonas onde se fala, e as de Castela e Extremadura, comunidades onde se detecta un declive de falantes do galego que obriga a unha acción inmediata das súas administracións en colaboración coa da Comunidade Galega.

Sabemos que este informe dunha institución europea independente é incómodo para a política lingüística defendida polos gobernos de Feijoo, baseada na aplicación a ferro e fariña do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo, que esnaquizou o amplo consenso político e social arredor da utilización do galego como lingua vehicular no sistema educativo, forxado con múltiples e xenerosas mediacións dende a aprobación da Lei 3/1983 de Normalización Lingüística. Unha política partidista que nesta segunda década de 2000 contribuíu a acelerar o proceso de substitución lingüística na infancia, sendo hoxe, con respecto a apenas unha década –velaí os datos do propio Instituto Galego de Estatística do pasado mes de setembro– moitos máis os rapaces e rapazas de 5 a 14 anos que a pesar de estar escolarizados non saben falar o idioma galego, sendo case a metade os que xa usan só o castelán.

Unha fraca saúde da lingua galega que non parece preocupar ao presidente Feijoo, tan orgulloso do seu decreto de Plurilingüismo, que cando se lle solicita a súa opinión sobre o resultado deste informe identifica os obxectivos da súa política lingüística co estudo, coñecemento e aprendizaxe do inglés por parte do alumnado. Outra ocasión na que o presidente da Xunta enuncia sen vergonza ningunha o seu autocompracente galeguismo sen galego, facendo en aras da indiscutible mellora da ensinanza do inglés caso omiso do establecido na Lei de Normalización de 1983, nos currículums vixentes de Primaria e Secundaria como nesta Carta europea, ratificada por España en 2001.

E se non abondase a desidia co galego, esquésece o presidente, de que o seu goberno non fixo aínda a avaliación anual dos resultados do seu modelo de ensino plurilingüe, que polo que lle escoitamos entende orientado a mellorar a aprendizaxe do inglés. Unha avaliación prevista na disposición adicional quinta do Decreto 79/2010 «para desenvolver cantas disposicións fosen precisas para o mellor cumprimento e adaptación dos seus obxectivos co fin de que poida achegarse gradualmente ao marco do ensino plurilingüe e á plena aplicación da Carta europea das linguas rexionais ou minoritarias» (sic).

Ás portas das autonómicas, é previsible que este modelo de galeguismo sen galego volva ser o utilizado demagoxicamente por Feijoo, como fixera xa naquela campaña noxenta de 2009. E mentres, o amplo debate social e cidadán sobre como recuperar o consenso para salvar ao galego da súa desaparición efectiva como lingua vehicular familiar e escolar, é máis necesario ca nunca.

Con Greta Thunberg

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á activista climatica Greta Thunberg:

O pasado mes de marzo comentabamos con admiración a iniciativa de Greta Thunberg, unha rapaza sueca de dezaseis anos, de promover diante do parlamento do seu país a primeira folga escolar mundial polo clima. Dende entón, o movemento estudantil Friday For Future, que deu pé ao do profesorado Teachers For Future, denunciaron dende centros educativos de diversos puntos do planeta o escaso compromiso dos estados co medio ambiente e reclamaron a redución das emisións de carbono establecidas no Acordo de París (2015), dentro da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático, para manter o aumento da temperatura mundial por debaixo dos 2 graos e proseguir os esforzos para limitalos a 1,5 graos. Mobilizacións escolares intensificadas este curso ao fío da celebración da «Cumbre del clima 2019», coñecida como COP25, convocada polas Nacións Unidas coa intención de acadar un compromiso para reducir de forma drástica as emisións, canto menos nun 7% anual, evitando así o que sería un punto de non retorno na vida do planeta.

Prevista para celebrarse no Brasil e despois en Chile, o cumio abriuse estes días en Madrid coa intervención do secretario xeral da ONU, António Guterres, que recoñeceu que a escala global as emisións continuaban incrementándose, sendo insuficientes os compromisos unilaterais dalgúns estados. Como sinalou Inger Andersen, directora do Programa Ambiental da ONU, se queremos un planeta libre de emisións de carbono en 2050, obxectivo compartido xa por 67 estados, entre eles España, á luz das novas evidencias científicas, cómpre actuar colectivamente e de forma inmediata, o que obriga a profundas mudanzas. Velaí a cerna dos debates deste COP25 no que se confrontan, dentro e fóra dos salóns de IFEMA, as posicións dos activistas climáticos e membros dos movementos ecoloxistas de todo o planeta coas posicións negacionistas sobre o cambio climático abrazadas polos políticos populistas encabezados por Trump, Bolsonaro e polos partidos da extrema dereita europea. Unha durísima lea política e económica sobre a necesidade de «desinvestir» en combustibles fósiles (carbón, petróleo e gas) e facelo en «enerxías renovables». Un debate a gran escala sobre como poñer freo á deforestación, a revisar as políticas agrarias, a protexer as augas dos océanos ou a regular a mobilidade e o tratamento dos residuos das grandes áreas urbanas, entre outros temas.

Nesa tremenda confrontación de intereses, á que non son alleas as presións da industria petroleira nin a ruptura do multilateralismo na resolución de conflitos nin o pobre papel actual da ONU, é onde se encadra o ataque inadmisible por parte dalgúns medios a Greta Thunberg, desde a súa chegada a Madrid para participar na «cumbre» climática. Un tratamento sen piedade nin respecto para unha menor de idade con síndrome de Asperger, ao que ademais dos intereses económicos e políticos citados, semella obedecer tamén a ser muller e neurodiversa, dúas condicións moi difíciles de aceptar nun entorno aínda patriarcal no que se privilexia o modelo masculino e neuronormal. Así o denunciou o Comité para a Promoción e o Apoio para as nenas e mulleres autistas (CEPAMA) para quen «Greta Thunberg ten dereito, como todas as persoas do Trastorno do Espectro Autista (TEA), a participar de forma activa nos diferentes ámbitos da vida social sen ter que agochar nin as súas diferenzas nin disimular a súa capacidade». Greta non padece doenza ningunha, mesmo a síndrome de Asperger nin sequera hoxe existe como categoría diagnóstica no DSM-5 (2013). Cadora, como outras persoas do Trastorno de Espectro Autista, con toda a súa variabilidade, Greta amosa capacidades singulares que a fan unha persoa de sensiblidade extrema, concienciada e comprometida coa causa do cambio climático, mesmo a pesar de recibir por isto rexeitamentos e críticas.

O que algúns non entenden de Greta é que ela, como outras persoas neurodiversas, manexa códigos de comunicación diferentes aos da maioría considerada neuronormal. A súa linguaxe é explícita e directa, sen os matices e eufemismos das convencións sociais; como o seu sistema de comunicación non verbal fai que poida ser percibida como unha persoa anoxada, nalgúns momentos distante, noutros fría ou indiferente. Greta é unha rapaza que está actuando de acordo as súas conviccións máis profundas, o que a obriga a intentar moverse polo planeta utilizando transportes sen emisións (o que non sempre é posible nin doado). Xaora, o feito de que Greta sexa TEA non pode ser utilizado para desmerecer o valor do seu activismo sobre o cambio climático nin de amosar unha forma de vida que pretende ser apenas consecuente coas ideas que defende.

Grazas, Greta, por teimar que é posible outro futuro para a túa xeración e para o planeta.