Onte 125: Nacín un luns

/en , , , , /por

Teño escrito nalgunhas ocasións que nacín no Pirulí. O que non sabía, até onte, foi que aquel día despois da santa Lucía, patroa das costureiras, caera en luns. Averigüeino de forma fortuíta, grazas a un correo dun amigo que me recomendaba consultar “o periódico do día que naciches”. Enlaceino e din coa formidable edición dixital de La Vanguardia que, precisamente, aquela xornada non se publicou por ser luns. Foi inevitable repasar as noticias do día seguinte, un martes chuviñento de decembro de 1959, segundo a breve referencia meteorolóxica do tempo en  Galicia. A noticia principal de portada non era nada doutro xoves: “O infante Juan Carlos de Borbón recibiu o seu despacho na Academia General Militar”. Porén, para min debullar nas páxinas interiores foi un exercicio de maior interese. Na carteleira anunciábase a estrea de Los 10 mandamientos como “o maior acontecemento da historia do cine” e nunha das páxinas de deportes atopei a clasificación da 13ª xornada do Grupo Norte da Segunda División na que o Orense figuraba na segunda posición,  o Celta na terceira e o Coruña na quinta. Esta hemeroteca dixitalizada de La Vanguardia é un motor brutal de memoria que pode ofrecernos moitas outras sorpresas. Unha ferramenta moi recomendable.

Sempre Celso

/en , , , , , , , /por

Tal día como hoxe, hai cen anos, nacía en Celanova Celso Emilio Ferreiro. Sumámonoso con esta lembranza a esta celebración que abre, tamén, o Ano Ferreiro. Hoxe por hoxe, a súa figura sobrepasa o peso da súa propia obra literaria para se converter nun emblema vivo e vital da cultura galega.

Este documento sonoro, publicado pola Mediateca do Consello da Cultura Galega, recupera unha hora e cuarta das conversas que Ferreiro mantivo con María Xosé Porteiro e Xosé Antonio Perozo. Emociona escoitar a voz grave do noso poeta rebelde relatando devagariño a súa vida, confensando as súas conviccións e compromisos políticos, reflexionando sobre a súa obra e a tradición da poesía galega na que se inscribe.

Figuras viguesas da memoria

/en , , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío da colocación da escultura de Manuel Castro na rúa do Príncipe e da publicación dos novos libros de Gerardo González Martín por Ediciones Cardeñoso, reflexiono sobre a identidade viguesa:

Moitos vigueses quedamos gratamente sorprendidos cando atopamos o pasado venres, ao comezo da rúa do Príncipe, a escultura de Manuel Castro, o popular vendedor de Faro de Vigo. Esta peza de bronce, de tamaño natural e fasquía realista, realizada por Jandro, lembrará a unha das figuras populares do Vigo da segunda metade do século XX, aquel vendedor de prensa que voceaba polas rúas do centro os xornais e era capaz de soster en equilibrio un faro co furabolos dereito, unha proeza que moito nos impresionaba aos rapaces daquel tempo.

Esta escultura de Manuel Castro é un activador de memoria xa que representa a toda unha xeración de figuras populares viguesas de hai catro ou cinco décadas. No seu furabolos de bronce reflíctense as carreiras daquel Toniño que, durante os descansos, corría o perímetro da lameira de Balaídos ou a presenza do Cordovés, tamén celtista apaixonado, e vendedor de lotaría. Alí están espellados Chuchete e Ismael, tan coñecidos en Teis e Lavadores. Non falta NAF, o vagamundo peregrino, nin sequera Manolito Soler, artista estrela dos cabarés Brasil e Fontoira. Mais e sobre todo, este bronce representa a toda unha xeración de heroes anónimos daquel tempo difícil, persoas que traballaban coma Castro nas rúas viguesas e das que esquecemos ou nunca coñecimos o seu nome: os serenos, os limpabotas da Estación Marítima ou de Flamingo, os afiadores, os fotógrafos de minuto e os vendedores de parisién da Alameda, as carrexonas e pescantinas do Berbés, as vendedoras dos mercados, algúns barbeiros, os taxistas e choferes de coches de punto, os tranviarios e gardas municipais… Todo o Vigo popular e humilde que, dende agora, ten outra icona.

Non deixa de ser curiosa a coincidencia fortuíta da inauguración desta escultura de Manuel Castro coa publicación do libro Handicap creó el Celta (Ediciones Cardeñoso, 2011), magnífica biografía de Gerardo González Martín sobre a figura do cronista deportivo de Faro de Vigo Manuel de Castro. Un libro delicioso que relata tanto a peripecia vital do promotor da fusión entre os equipos do Fortuna e do Vigo, que en 1923 daría pé á creación do Celta de Vigo, como do que foi o decorrer deportivo en Vigo durante a primeira metade do século pasado. Neste libro imprescindible para a nosa historia local, González Martín reconstrúe co maior detalle todo o proceso do nacemento do fútbol en Vigo, dende o primeiro partido no recheo, o 23 de xaneiro de 1895, entre oficiais da flota británica, até que o Celta conseguiu o 19 de abril de 1936 o seu primeiro ascenso a Primeira División, sendo, tamén, o primeiro club galego que acadaba semellante fazaña. Manuel de Castro cubriu xornalisticamente os Xogos Olímpicos de Antuerpe e París, crónicas que reuníu en senllos libros de moito éxito popular no seu tempo; colaborou na revista Nós cunha sección de “Notas deportivas” que, magoadamente, non tivo a continuidade que merecía. Esta magnífica biografía de Handicap, figura viguesa que conta cun monumento en Balaídos dende 1956, axudará a poñer en claro algúns capítulos da historia deportiva viguesa e a contribuír a completar outro da historia local, a do seu xornalismo deportivo.

O mesmo Gerardo González Martín, reedita e actualiza este nadal outro libro de referencia no eido da historia local, El orgullo de ejercer de vigués (Ediciones Cardeñoso, 2011), no que reúne cinco biografías doutras tantas figuras viguesas: Manuel Olivié Cousiño, José Cao Moure “PPKO”, Tomás Mirambell, Antonio Sanjurjo Badía e Ángel Urzáiz. Ambientado naquel Vigo inquedo das dúas primeiras décadas do século XX, no que probablemente se alicerzou o que é a cidade contemporánea, cunha forte identidade industrial e marítima, este libro amosa que a condición viguesa principal é a da adscrición por cidadanía. Con estas biografías, de indubidable interese didáctico para a formación dos nosos escolares, González Martín amosa que ao futuro de Vigo contribuíron coa mesma teimosía tanto os que aquí naceron –o editor PPKO e Manuel Olivié, dous dos seus maiores propagandistas– como outros que aquí chegaron, como o catalán Mirambell, alcalde e presidente do Celta, o andaluz Urzáiz, chamado popularmente “o ministro honrado”, ou o sadense Antonio Sanjurjo Badía, un dos forxadores da tradición metalúrxica viguesa. Somos, pois, cidade de permanente acollida dende hai máis de dous séculos, algo que nunca debemos esquecer.

A escultura de Manuel Castro, como estes dous libros de González Martín, ou os libros recentes de Xerais sobre o Vigo dos oitenta, contribúen á recuperación da memoria local dunha cidade un chisco desmemoriada e aínda xove como é Vigo. Unha tarefa que debe ser continuada coa intención de formar a unha cidadanía viguesa integradora e orgullosamente galega.

Onte 90: 80 aniversario do Partido Galeguista

/en , , , /por

Nun país desmemoriado coma o noso a poucos pode parecerlles estraño que o oitenta aniversario da fundación en Pontevedra do Partido Galeguista apenas merecese unhas poucas referencias en Internet. A páxina da Galipedia lembra moi oportunamente que na histórica asemblea de constitución se acordou reclamar por vez primeira na historia de Galicia o dereito de autodeterminación e como o primeiro obxectivo político do partido a redacción dun Estatuto de Autonomía. O nacionalismo galego dotábase así dunha ferramenta política moderna e eficaz para a procura do autogoberno que durante os anos de entusiasmo da Segunda República, a pesar de contradicións e dificultades, achegaría importantes froitos. Non está de máis lembrar que oito décadas despois aqueles obxectivos acuñados por Bóveda, Castelao ou Paz Andrade manteñen a súa plena vixencia.

Vigo a explosión dos 80

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da publicación por Xerais de Vigo a 80 revolucións por minuto de Emilio Alonso e Vigo, a explosión dos 80 de Víctor de las Heras, reflexiono sobre o carácter dinámico e disruptivo da nosa cidade.

O 27 de decembro de 1981 o cine Salesianos, que rexía Salvador Penín, acolleu un dos concertos do Nadal Rock, organizados pola concellaría de Cultura do concello de Vigo que rexía Francisco Santomé. Ao escenario subiron catro grupos: os portugueses Arte e Oficio, os madrileños Nacha Pop e dous vigueses Trenvigo e Siniestro Total. O primeiro formado polo cantautor Bibiano Morón, que decidiu mudar de estilar e fichar aos membros do grupo Druída, Teo Cardalda, Pablo Novoa e Javier Martínez. O segundo, unha formación que se estreaba aquela noite formada polos membros de Mari Cruz Soriano y los que afinan su piano, Alberto Torrado, Miguel Costas e Julián Hernández, ao que se engadía como cantante Germán Coppini. Para Emilio Alonso, responsable do programa de información cultural “A Trincheira” de Radio Cadena Española en Vigo, aquel festival constituíu a epifanía do movemento cultural e social que se desenvolveu en Vigo ao longo da década dos 80, bautizado, quizais non do xeito máis afortunado, como “a movida”.

Dous libros recentes de Xerais, “Vigo a 80 revolucións por minuto” do citado Emilio Alonso e “Vigo a explosión dos ‘80” do fotógrafo Víctor de las Heras, retratan dende perspectivas complementarias un fenómeno cultural e social, unha euforia creativa moderna, de interpretación complexa que tendo o seu eixo vertebrador na música (un centenar de grupos de pop-rock) desenvolveuse tamén noutras disciplinas das artes (poesía, teatro ou plástica), da moda, do comercio, da hostelería ou da comunicación. Unha axitación artística que se produciu probablemente máis de noite ca de día. Unha sorpresa que convertíu a unha cidade de tradición industrial e portuaria nun referente de modernidade capaz de atuar a aquel Madrid de “la movida” e de “la nueva ola” de Alaska do que fachendeaban o alcalde Enrique Tierno Galván e o presidente da comunidade Joaquín Leguina, políticos que chegaron a visitar ambos os dous a nosa cidade.

Aquel Vigo foi tamén o da reconversión naval, anos dunha durísima pelexa sindical para salvar o futuro de Ascón e logo de Vulcano, no que a cidade tirou todo o seu carácter revolcado e os metalúrxicos toda a súa afouteza para defender na rúa con impresionantes manifestacións (como se ve nas fotos de Víctor de las Heras) o carácter de cidade industrial e identidade obreira. Anos nos que as feministas saíron a rúa para pelexar polos dereitos da muller e polo aborto libre na Seguridade Social e as mobilizacións contra os verquidos nucelares na fosa atlántica e as manifestacións anti OTAN, diante do xiro atlantista de Felipe González, forxaron os alicerces do movemento pacifista, ecoloxista e de educación para a paz. Anos nos que os estudantes de BUP e COU dos institutos vigueses se mobilizaron de forma contundente, como se facía case todo naquel tempo, esixindo pases para o Vitrasa. Década na que a heroína e a aparición da SIDA comezou a facer estragos sobre unha xeración de mozos desencantada tras anos de mobilización antifranquista dos seus maiores e de expectativas non satisfeitas no proceso de Transición e Reforma Política.

Os oitenta foron, tamén, os do “compañeiro” Manoel Soto como alcalde, gobernando en fráxil minoría, nalgún caso co apoio daquela elegante Esquerda Galega de Camilo Nogueira, sempre cun compromiso firme coa lingua galega e co protagonismo de Vigo no proceso de modernización iniciado pola Autonomía. Foi o tempo de maior protagonismo de Antonio Nieto Figueroa “Leri” na corporación, mais tamén dos seus campionatos de praias e dos seus “felices en Vigo”. Foron os da inauguración da ponte de Rande e da loita polo derrube do escalestri (a icona dos 80), os da colmatación urbana da aba do Castro cara ao Val do Fragoso e do polígono de Coia, convertido na sexta cidade de Galicia, sen contar apenas con servizos sociocomunitarios. Foi a década de dous ascensos a primeira do Celta e daquel mundial de Balaídos no que xogaron Italia, Polonia, Perú e Camerún. Tamén a da inauguración do Teatro e do Auditorio García Barbón da Caixa de Aforros (1984), a do primeiro Festival Internacional do Mundo Celta en Castrelos, a da apertura da Universidade Popular de Vigo na Escola de Artes e Oficios, a do Museo Laxeiro. Como tamén da publicación de “Tintimán” (a revista obxecto), do suplemento “Pharo the Bego” de “Faro”, da primeira concesión do Premio Xerais de Novela no Hotel Bahía ou do comezo da publicación de “Atlántico diario”.

Probablemente, aquela explosión dos 80, como ten sinalado o xornalista Fernando Franco, “aquel cóctel de política, deporte, cultura e sociedade”, contribuísen a conformar o Vigo que agora somos, esa cidade que, a pesar de crises brutais de emprego (como a que agora vivimos) e da febleza das súas élites económicas e políticas, non desiste non seu dinamismo e na súa vontade disruptiva.

Onte 43: Construír a paz

/en , , , , /por

Cando coñecín a noticia veume a cabeza decontado o sorriso de Suso Jares, alguén para quen estas serían unhas horas de esperanza. O anuncio de ETA do cese definitivo da súa actividade armada abre unha oportunidade para construír a convivencia no País Vasco dende a cultura de paz. Eis o grande reto que deben saber xestionar con prudencia e afouteza o  goberno tras as eleccións do 20-N como todos os partidos vascos, xa sen excepcións de clase ningunha. Esta é a hora da cultura da paz, este é o momento do protagonismo do diálogo e da mediación como accións transversais capaces de chegar a todos os espazos da sociedade de Euskalherría, con especial incidencia aos educativos, institucionais e, sobre todo, aos políticos. No entanto sabemos que non vai ser doada nin a reparación da dor das vítimas nin o proceso político que leve á disolución da organización terrorista, cuestións que en Irlanda custaron máis dunha década de esforzos ser superadas. Nin tampouco o será a necesaria reconciliación, baseada na construción dun relato común sobre o acontecido nestas décadas, de xeito que atenda á memoria das vítimas e sexa capaz de erradicar tanto sufrimento encistado en moitas familias vascas. Como non será doado superar as interferencias provocadas pola intolerancia dos sectores (sabemos que minoritarios, mais influíntes) produtores de odio, incapaces de asumir as consecuencias da irreversibilidade deste proceso. Este é, como acuñou Suso Jares, o momento de construír a paz dende a cultura da paz.

Onte 38: Eduardo 50

/en , , , , /por

Celebramos coa familia a ledicia do 50 aniversario de Eduardo. O meu irmán atravesa, coma fixeramos nós hai menos de dous anos, ese medio do camiño da vida, esa fronteira que nos axuda a comprender a nosa irremediable finitude. Para o meu Eduardo, e para todos e todas que formamos parte da xeración Polycomander, vai esta peza (9:51) de agasallo para percorrer o Vigo da nosa infancia. Filmada por un cineasta afeccionado, probablemente recuperada en vídeo, aquí está o Vigo da furgoneta de papá (PO-25018), os Siboney co seu punto a piques de subir Urzaiz, a porta do Sol onde traballaba mamá, os rusos do avó Beleiro camiño do Alto da Encarnación, o skyline da Laxe, a estatua do pescador na Ribeira, o tinglado general de empaque, as faenas do Berbés, as pescantinas e as carrexonas, O Castro, o Pirulí, a Guía, Praia Azul, a Estación Marítima e os seus adeuses e unha longa secuencia da batalla de flores por Policaro Sanz. Unha marabilla para a nosa memoria.

Grazas a Xancarayas por subir á rede tan interesante peza.

Onte 34: O valor da memoria

/en , , /por

Aproveitei as horas de viaxe a Frankfurt, no servizo de Air France, para avanzar na lectura dun relato autobiográfico moi interesante, do que debo gardar discreción. Engaioloume tanto a lectura do orixinal e tomei tantas notas, que nin sequera me anoxei cando agardarmos durante case dúas horas dentro do avión a saída da conexión que fixemos en Charles de Gaulle. Cada vez interésanme máis este tipo de obras, tanto como lector como editor, onde o valor da memoria encárnase nun relato de vida concreto. Creo que son lecturas de madurez, que axudan a reflexionar sobre a experiencia do vivido, onde o relato explora os límites imprecisos existentes entre o ensaio e a narración. O estenso catálogo do libro galego non conta con moitos títulos de memorias, como sucede, tamén, co xénero da biografía literaria, menos frecuentado do que sería desexable. A inminente publicación en Xerais Crónica das memorias de Fernando Pérez Barreiro Nolla, Amada liberdade, en colaboración coa súa compañeira Teresa Barro, así como as biografías de Luís Soto, preparada por Xurxo Martínez, e a de Celso Emilio Ferreiro de Ramón Nicolás, coincidindo co centenario do nacemento do poeta de Celanova e co ano a el dedicado, pretenden ampliar este catálogo destinado a salientar o valor da memoria.

Onte 23: Merenda en Madarro

/en , , , /por

Cando viaxo a Lugo para presentar no serán algunha das nosas novidades procuro chegar con media hora de antelación para tomar un café con leite, acompañado dalgunha lambetada, na Confitaría Madarro. Adquirín este costume da merenda lucense tras acompañar en varias ocasións ao profesor Alonso Montero para quen a visita ao salón de té da rúa da Raíña asegura afrontar con éxito o desenvolvemento do seu parladoiro. Gosto da centenaria pastelaría lucense («Proveedora de la Real Casa» dende 1904) polos seus humildes bolos de leite, nos que atopo saudades do sabor daqueles que traía a avoa Filo da Confitaría Buen Gusto da rúa Elduayen, ou quizais pola sobriedade do seu mobiliario branco, dende as vitrinas, pasando polas cadeiras de vimbio, paredes, e teitos, até as mesas de mármore, como aqueloutras das Tres Luces de Urzaiz ou da Confitaría Ramos do meu barrio vigués. Unha impresionante colección de botellas de coñac, que probablemente levan nos andeis catro ou cinco décadas sen que ninguén chame por elas, testemuña a pegada do tempo. Cando saín, reparei nas larpeiradas do escaparate. Unha marabilla!: torta de améndoa, torta dinamarquesa, tellas e varias porcións de marmelo (a 12 euros!). É o tempo dos marmelos, chegou de novo o San Froilán.

Onte 20: Vigo, arquitectura perdida

/en , , , , /por

Do fío do meu benquerido Ramón Nicolás cheguei a esta magnífica peza sobre a arquitectura do Vigo perdido, aquel que percorreron Couto arriba os nosos avós, que eran, por certo, irmáns da estirpe Beleira. As marabillas da tecnoloxía permiten recuperar a fasquía primixenia daquelas edificacións pétreas derrubadas ou deturpadas pola avarenta teima «desarrollista». Lonxe da nostalxia paralizante, precisamos recuperar a memoria dunha cidade desmemoriada en permanente reconstrución. Xa o teorizou Siniestro Total, trátase de saber de onde vimos, onde estamos, cara onde imos.