Medio_Ambiente – Páxina 7

Un plan para Cíes

29 de Agosto de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Medio_Ambiente, Política, Vigo/por bretemas

Volvo esta semana no artigo de Faro de Vigo sobre o conflito de Cíes:

A picada da burbulla das viaxes turísticas a Cíes continúa ocupando o interese de todos os medios e da axenda pública do Vigo metropolitano. Despois dos ríos de tinta verquidos a pasada semana, non hai dúbida que todos apuntan á cobiza das navieiras como causante da superación sistemática dos cupos de visitas e dos perigos desta saturación turística que dende hai anos padece este espazo natural protexido. Como tamén é difícil non identificar a dimensión política dun conflito, ao que tampouco é allea a tibieza da Xunta de Galicia, que recibiu a transferencia da xestión do parque nacional en 2008, para sancionar ás empresas pola sobrevenda de billetes.

No entanto, tamén se apunta como outro factor que fixo medrar a burbulla de Cíes a incapacidade do Patronato do Parque Nacional marítimo terrestre das Illas Atlánticas para aprobar un Plan Reitor de Usos e Xestión (PRUX) como instrumento de planificación e ordenación capaz de facer compatible a protección do medio natural co seu uso para actividades económicas pesqueiras e turísticas. Integrado por representantes das diversas administracións (Goberno, Xunta e Concello) e de organizacións sociais (confrarías e asociacións ecoloxistas) e creado para velar polo cumprimento das normas e actuacións programadas no parque, na incapacidade deste Patronato de acadar entre os seus membros un consenso suficiente para aprobar o PRUX está a cerna do problema que arrastra Cíes. Dificultades para forxar un acordo ao que non foron alleas nos innumerables borradores nin a oposición rotunda das Confrarías de Pescadores para aceptar restricións á pesca nunha das zonas máis ricas do litoral galego nin as demandas das navieiras e doutras empresas turísticas para impedir a redución do cupo de campistas e visitantes diarios.

Un fracaso en toda regra para fixar os límites (imprescindibles) para a explotación tanto dos recursos pesqueiros como dos turísticos deste espazo natural que, non sexamos inxenuos, precisa aínda máis protección da que ten na actualidade. En definitiva, dende 2002, ano da creación do Parque Nacional, nas Cíes, como no resto das Illas Atlánticas, rexeu a perigosa política do deixar facer, pechando os ollos a unha realidade que precisa da determinación e compromiso do executivo galego, de doses elevadas de consenso interinstitucional, como de altura de miras por parte de todos os colectivos implicados.

Xaora, a de Cíes foi una situación que se fixo aínda máis esperpéntica cando en 2013 o Concello de Vigo anunciou a candidatura para que as illas fosen declaradas pola UNESCO como Patrimonio da Humanidade. Unha proposta que contou, loxicamente, co apoio unánime e orgulloso da veciñanza da área metropolitana viguesa, mais que diante da precariedade da xestión do Parque Nacional como do bloqueo das relacións políticas entre a Xunta e o Concello de Vigo, por utilizar a suavidade de dous eufemismos, non ten un futuro moi claro. E nesta cuestión xa chove sobre mollado. Abonda con lembrar que se quixo poñer en marcha a Área Metropolitana de Vigo, sen pechar antes un modelo de transporte, e o proxecto quedou en auga de castañas. Razón pola que temo que as Cíes non poderán ser declaradas como Patrimonio Natural da Unesco se non se pecha un acordo entre administracións e colectivos arredor do agora tan traído e levado Plan Reitor de Usos e Xestión. O que non ven ser outra cousa que un documento no que se fixen os criterios que permitan unha xestión sostible dos recursos da nosa primeira alfaia natural.

A picada da burbulla de Cíes non se solucionará só polo control por parte da Xunta de Galicia da actividade das navieiras nin pola posta en marcha dun sistema máis fiable de admisión de visitantes. Dúas medidas imprescindibles, mais claramente insuficientes nun contexto que obriga ao compromiso de acuñar de vez un consenso sobre o PRUX. A xestión de Cíes non se soluciona con máis parches, precisa dunha completa reviravolta, dun plan avalado polo Ministerio de Medio Ambiente, pola Xunta de Galicia, polo Concello de Vigo, polos profesionais do Parque Nacional, polas confrarías de pescadores, polas asociación empresariais do sector turístico e polos colectivos ecoloxistas.

Eis o reto de Cíes, transformar a picada desta burbulla nunha oportunidade para poñer en valor todas as súas potencialidades. Forxar este acordo, con rigor e xenerosidade, sería o mellor aval da candidatura UNESCO, mais tamén contribuiría a contar cun modelo para recuperar o proxecto tan necesario arredor da lei da Área Metropolitana. O Vigo futuro precisa recuperar doutra política, a estratéxica e de amplos acordos, a única que pode evitar situacións tan vergonzosas como as vividas en Cíes este verán. Si, un plan de usos sostible para Cíes apoiado por todos. Ese é o reto.

O transporte a Cíes

23 de Agosto de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Medio_Ambiente, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do transporte a Cíes:

O caos que se produciu o pasado domingo, que afectou a dúas mil persoas que contrataran a súa viaxe ás illas Cíes dende os portos de Vigo, Cangas e Baiona, pon en evidencia o fracaso deste modelo de transporte na ría de Vigo que semella moi dificilmente compatible coa proteccións dos valores da primeira alfaia do Parque Nacional das Illas Atlánticas, o espazo para o que a cidade de Vigo reclama o seu recoñecemento pola Unesco como Patrimonio da Humanidade. O feito de que a Garda Civil o domingo impedise o acceso ás illas a estes turistas, que acudiron ao reclamo do feitizo das Cíes e a súa condición de “mellor praia do mundo”, a pesar dos prexuízos que a eles ocasiona e polo que deben ser resarcidos como consumidores, é tan lexítimo como necesario xa que debe ser respectado o aforo máximo de tres mil persoas, das que cada día 2.200 son visitantes, e 800 as aloxadas no cámping, previa reserva, nalgúns casos con semanas de antelación, ás que se engaden os tripulantes das embarcacións que teñen permiso de fondeo.

Un aforo limitado que, como viñeron denunciando teimosamente os gardas e os propios responsables do Parque Nacional ante as autoridades da Consellaría de Medio Ambiente, é superado de forma habitual por catro das seis navieiras que ofrecen a travesía ás illas, até chegar mesmo a case duplicalo e superar os catro mil visitantes nas mellores fins de semana de agosto. Unha perigosa saturación que pon en risco tanto a conservación dos espazos naturais deste noso paraíso, como a seguridade dos propios visitantes en caso de necesidade de evacuación ou doutra contixencia. Unha situación repetida os veráns anteriores nos que a Xunta de Galicia abriu varios expedientes ás navieiras por transportar máis visitantes dos permitidos e chegou a multar a unha delas con 6.000 euros, o que semella sancións “asumibles” se temos en conta que cada billete custa na tempada de verán 18,50 euros.

A orixe deste modelo de transporte de ría, que supuxo o remate da concesión en exclusiva que en 1999 fora outorgada á empresa Navieira Mar de Ons, estivo na sentenza de 2006 do Tribunal de Xustiza da Unión Europea que obrigou a liberalizar o servizo de transporte marítimo regular entre Vigo e o Morrazo como as liñas de tempada ás Illas Cíes. Como sinalou Alba Nogueira, profesora de Dereito Administrativo da USC, “o dogma neoliberal, unido a unha deficiente defensa ante o TXUE” obrigou ao Parlamento Galego, sendo presidente da Xunta Emilio Pérez Touriño, a aprobar a Lei 2/2008 de 6 de maio pola que se desenvolve a libre prestación de servizos de transporte marítimo de persoas en augas interiores de Galicia. Unha lei que, como demostra a polémica desta fin de semana, no caso da Ría de Vigo achegou escasas garantías aos máis de catro mil usuarios habituais deste tipo transporte (dende entón, os servizos e as frecuencias a Cangas e Moaña reducíronse de forma notable) como, no caso de Cíes, onde se estima se desprazan máis de cen mil persoas cada ano, moi escasa protección deste espazo natural.

Dende que se aprobou a liberalización, e como era máis que previsible, comezou unha carreira tola por levar viaxeiros a Cíes, onde está a mellor tallada deste negocio de transporte turístico. E non tardaron tampouco en aparecer as presións das navieiras para que non fose modificado o aforo máximo, como reclamaban as asociacións ecoloxistas e os responsables do propio Parque Nacional. Abonda con lembrar como en 2011 cando se presentou un novo Plan de Uso e Xestión, o Goberno Galego (presidido por Alberto Núñez Feijoo) tirou a toalla para reducir o número de visitantes diarios a 1.800 e as prazas do cámping a 550, cupos que as navieiras consideraban desproporcionadas para a demanda existente e prexudiciais para o sector turístico. Con esta lóxica, onde prima o interese económico privado sobre os intereses xerais dun espazo protexido, onde mesmo é rendible pagar unha sanción por superar o aforo autorizado, foise desenvolvendo esta burbulla de Cíes que, por ventura, picou esta fin de semana.

A Xunta de Galicia como responsable de xestión do Parque ten a obriga de que as navieiras privadas respecten os cupos de visitas establecidos. E para iso conta coa posibilidade, en caso de falta moi grave, de extinguir os permisos de transporte a aquelas que non o fagan. Como o concello de Vigo, promotor da candidatura de Patrimonio da Humanidade, e a propia Deputación de Pontevedra, deben contribuír a unha promoción das Illas Cíes na que se saliente a súa condición de espazo protexido e se potencie a desestacionalización das visitas, o que contribuiría a diminuír a actual saturación turística que as pon en perigo. Recuperar esta lealtade e colaboración interinstitucional é imprescindible para asegurar o futuro de Cíes como Patrimonio da Humanidade.

A candidatura de Cíes

13 de Xuño de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Medio_Ambiente, Política, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a candidatura das Illas Cíes para ser declaradas pola UNESCO como Patrimonio da Humanidade:

“Nas illas Cíes está o paraíso”. Unha frase inesquecible para min que repetía a nosa veciña Angelita que, hai cincuenta anos acampaba todas as fins de semana do verán en Cíes. Angelita e o seu home, Angel, traballador da conserva, formaban parte daquel grupo de campistas vigueses, auténticos pioneiros, que comezaron a poñer en valor as illas de Monteagudo, Faro e San Martiño como o primeiro tesouro natural da ría de Vigo. Campistas dos anos sesenta, moi anteriores aos hippies que chegarían na década seguinte, cuxa teimosía facilitou que en 1968 a empresa Vapores de Pasaje S.A. botase aquel “Islas Ficas”, mítico buque para medio milleiro de persoas que uniu durante tres décadas os peiraos de Vigo e Rodas. Popularmente bautizado como o “Ficas” –denominación (non sabemos se é unha lenda urbana, acuñada polo navieiro Rodrigo Freire) nacida da confusión do rexistrador, que confundiu un “s” cun “f”, xa que o nome orixinal era o de “Islas Sicas”, para Gerardo Sacau, unha das formas históricas do nome de Cíes– reemprazaba as vellas lanchas a vapor da empresa de Emilio Fábregas, Vapores de Pasaje y Turismo, como “Balea”, “Vigo” ou “Nuevo Senén”, que dende 1922 facían as excursións turísticas á illa norte.

Case cincuenta anos despois da botadura do “Ficas”, tras case catro décadas como Parque Natural (1980) e tras tres lustros da declaración como parte do Parque Nacional Marítimo Terrestre das Illas Atlánticas, as illas Cíes son a primeira e máis valiosa das alfaias do tesouro natural da Ría de Vigo e, tamén, o principal reclamo turístico internacional de toda a área metropolitana, superando segundo algunhas estimacións os 300.000 visitantes anuais, nun punto xa moi perigoso de saturación da presenza humana para a conservación dos seus espazos naturais. Gabadas as súas praias como “unha das mellores do mundo”, incluídas nos máis importantes roteiros turísticos, dende hai catro anos o concello de Vigo, presidido polo alcalde Abel Caballero, prepara concienciudamente a candidatura das illas Cíes para que sexan declaradas como Patrimonio da Humanidade, o que contribuiría tanto a consolidar a promoción turística internacional da nosa área metropolitana e a inclusión do noso porto nas rotas atlánticas de cruceiros como ao reforzamento da protección e preservación do ameazado ecosistema do arquipélago.

E razóns non lle faltan ao concello de Vigo para argumentar esta candidatura de Cíes como patrimonio da humanidade, dende os valores medioambientais e paisaxísticos excepcionais das illas, pasando polos seus vestixios históricos castrexos, o patrimonio subacuático (até sete pecios) agochado nas súas augas, a tradición mítica e lendaria (das chamadas “illas dos deuses”), as referencias literarias na obra de Jules Verne, un dos seus primeiros divulgadores, como a memoria de ducias de naufraxios, até a súa magnífica integración e comunicación marítima nun entorno metropolitano urbano de medio millón de persoas. Sen esquecer que nos cantís de Cíes nidifica a colonia máis importante do mundo de gueivota patiamarela, así como outras aves mariñas en perigo como o cormorán, o arao, a gueivota cincenta ou o paíño. Os botánicos levan catalogadas alí máis de seiscentas especies diferentes, algunhas tan recentes como o “pé de paxaro”, outras únicas coma a “camariña” ou en perigo de extinción como a “herba de namorar” presentes nas dunas da praia de Rodas. Como tamén son moi singulares os seus hábitats acuáticos e a fauna de vertebrados mariños, coa presenza de golfiños, arroaces, marsopas e tartarugas.

O que non se entende, no que debería ser un proxecto estratéxico para o Vigo metropolitano, apoiado polas forzas políticas e entidades sociais e veciñais, é que a última hora, cando está a piques de formalizarse o proxecto do concello de Vigo diante do Ministerio de Cultura, aparecese a Xunta de Galicia anunciando unha candidadura alternativa para o conxunto do Parque das Illas Atlánticas. Outra pedra no zapato coa que o goberno de Feijoo pretende amolar ao alcalde Cabellero, como a do transporte metropolitano ou a chegada sine die do AVE por Cerdedo, que sen embargo en Vigo deixan en ridículo ao seu partido e comprometen as posibilidades de Elena Muñoz como candidata á alcaldía. Máis aínda, cando non é difícil percibir o compromiso de Feijoo coa da Ribeira Sacra, a outra candidatura galega (magnífica, sen dúbida) que se está a preparar para ser recoñecida pola UNESCO. Os papeis non terman de todo. Bo sería que Alberto Núñez Feijoo trasacordase desta clara metedura de zoca e apoiase tamén sen matices a candidatura das illas Cíes como Patrimonio da Humanidade, formalizada polo concello Vigo e apoiada por toda a urdime cívica viguesa.

Calidade da noite

25 de Abril de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Ciencia, Cultura, Iniciativas, Literatura infantil e xuvenil, Medio_Ambiente, Narrativa, Recurso_didáctico, Sociedade, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á problemática da contaminación luminosa, ao fío da creación de Calidade da noite, o foro galego portugués polo fomento do patrimonio natural e cultural nocturno.

Na actualidade só de forma moi excepcional é posible contemplar dende unha cidade como Vigo un ceo nocturno estrelado. Impídeo o emprego abusivo da luz artificial que provoca un aumento do brillo da atmosfera e, como consecuencia, o incremento do brillo do fondo do ceo e a desaparición da nosa vista dos obxectos celestes que, como a Vía Láctea, forman a paisaxe nocturna que acompaña a humanidade desde as súas orixes. Bautizado como contaminación luminosa, este fenómeno que afecta como un veleno tan sutil como inocuo ao 99 % das poboacións de Estados Unidos e Europa e ao 80% do resto do mundo, que viven baixo ceos nocturnos contaminados de luz, ten efectos moi nocivos. Sobre o futuro do planeta, na medida que supón un desbaratamento de consumo enerxético e un incremento das emisións de CO2, con inevitables consecuencias sobre o cambio climático. Perigosos para saúde dos propios individuos, xa que altera o seu reloxo biolóxico e modifica a secreción de melatonina, provocando problemas de insomnio e posibles desordes cognitivas e emocionais. Daniños sobre o equilibrio do medio natural, das súas especies, dos seus hábitats e paisaxes, ameazadas pola ruptura do ciclo natural de luz e escuridade.

Abonda con gozar da experiencia extraordinaria e inesquecible de vivir unha noite estrelada nas illas de Cíes e Ons para comprender como un ceo estrelado se ofrece dende a antigüidade como a maior biblioteca do mundo. Sabemos que as estrelas guiaron durante séculos a navegantes e exploradores e que a noite posúe luz propia que orientou aos seres humanos de todas as épocas e xeografías. O escritor Agustín Fernández Paz lembrou en novelas memorables como Desde unha estrela distante (2013) ou Lúa do Senegal (2009) que por riba das procedencias xeográficas como dos valados que pretenden separarnos todos os seres humanos compartimos idéntico ceo estrelado e un mesmo corno da lúa onde prender os nosos degoiros. Un ceo que dende hai un milenio orientou aos peregrinos camiñantes por Europa e que hoxe auxilia aos refuxiados das guerras esquecidas do continente africano ou das de Siria e Iraq. Os seres humanos común temos o ceo, reescribindo o verso de Celso Emilio Ferreiro,

E por ventura tanto é así que a contemplación do ceo estrelado debe ser recoñecido como un dereito inalienable da humanidade, equiparable ao resto dos dereitos ambientais, sociais e culturais, como propón a histórica Declaración da Palma de 20 de abril de 2007, asinada por representantes da UNESCO e doutras axenciais científicas internacionais. A visión da luz das estrelas foi ao longo da historia, e deberá continuar sendo, unha inspiración para todos os seres humanos, como a súa observación representou un elemento esencial para o desenvolvemento cultural e científico de todas as civilizacións. Declaración da Palma asumida na súa integridade e de forma unánime polo Parlamento de Galicia na súa declaración institucional de 29 de setembro de 2015, que reclama o control da contaminación luminosa en todo o territorio galego, a protección da saúde dos cidadáns e dos ecosistemas nocturnos, así como o acceso ao ceo estrelado e a incorporación da Astronomía e dos valores científicos e culturais asociados a ela na actividade educativa.

O noso país non é alleo a esta mancha de luz nocturna que impide a visión das estrelas. Para Salvador Bará, coordinador do laboratorio de contaminación luminosa da Universidade de Santiago, en Galicia desbaldimos o 30 % da luz artificial nocturna dirixíndoa cara o ceo ou a puntos mortos. Un verquido de luz que se intensifica en cidades como Vigo, que conta con 45.000 puntos de luz, o que supuxo no ano 2015 unha factura de consumo eléctrico de 2,5 millóns de euros, unha cantidade anual importante, a pesar dos aforros obtidos pola posta en marcha do plan de eficiencia enerxética e de renovación da rede de alumeado público con lámpadas LED.

E a cerna desta deboura, segundo “Calidade da noite”, o Foro galego-portugués polo fomento do patrimonio cultural e ambiental nocturno, recentemente constituído por colectivos e persoas preocupadas pola contaminación luminosa, estaría en que os nosos concellos asumisen os principios dun uso responsable da luz artificial. Do que se trata é de iluminar onde sexa necesario e facelo sen derramar luz en espazos adxacentes nin enviar luz cara o ceo. Iluminar cando se precise, sen ter a luz permanente acendida, e facelo co nivel de intensidade e co espectro (cor) adecuados, sinalados polos especialistas. En definitiva, á hora de establecer as políticas de iluminación pública, os concellos, ademais dos criterios de eficiencia enerxética, deben asumir os de redución da contaminación luminosa.

Onte 1812: Marilar termando da paisaxe galega

15 de Xaneiro de 2017/en Autores, Medio_Ambiente, Onte, Poesía, Xerais/por bretemas

Foi moi emocionante para nós a cerimonia de ingreso de Marilar Aleixandre na Real Academia Galega. O texto do seu discurso, Voces termando da paisaxe galega, é unha síntese das preocupacións e da ollada da escritora e científica nacida galega en Vigo, na primavera dos caraveis.

Foi o seu un texto para a acción, no que Marilar propuxo unha estratexia de resistencia activa confiada ao valor das palabras, abrazada ao abruñeiro que como a lingua galega resiste nas rúas. Un discurso poético con fonda carga científica que reivindica o papel das mulleres na creación literaria e no valor do feminismo que cuestiona a idelizaciónda paisaxe. Un texto para a esperanza, no que se confía nos programas de educación ambiental dos centros educativos, mais que tamén asume a corresponsabilidade individual e colectiva na defensa de cada unha das paisaxes, tamén as humanas, as da memoria, as esquecidas e agochadas. En definitiva, unha peza memorable que merece unha lectura demorada.

Como tamén merece lerse devagariño a resposta de Fina Casalderrey que retratou de forma moi certeira a esta ovella descarreirada que “decotío sacou os pés do prato”, a “exploradora e aventureira para a que os mapas son material altamente subversivo”.

Beizóns para Marilar por semellante discurso que orgulla a todos os que compartimos con ela afectos dende hai case catro décadas.

Guardar

Onte 1762: «A perda da escuridade»

12 de Outubro de 2016/en Ciencia, Medio_Ambiente, Novidades, Onte, Recurso_didáctico, Vídeos/por bretemas

Recibimos noticia do noso amigo Martin Pawley, membro da Agrupación Astronómica Coruñesa, da publicación da versión galega de Losing the dark, un documental de seis minutos e medio sobre a contaminación luminosa e a reivindicación do dereito a gozar dun ceo nocturno limpo. Un excelente recurso didáctico para abordar a defensa da observación dun ceo limpo como un dereito da humanidade ademais dun xeito de reducir o consumo de enerxías fósiles. Esta loita contra a contaminación luminosa contribúe, tamén, unha importate redución do custe enerxético. A este teor, a Agrupación Astronómica Coruñesa Ío estima a redución en Galicia de 30 millóns de euros anuais, só dous na cidade de Vigo. Non teño dúbida que o emprego máis racional e austero da luz artificial e o combate da contaminación luminosa, como sucede nos países do norte de Europa, é un asunto que con rigor e espírito construtivo debería ser incorporado na nosa axenda pública.

Onte 1608: Ombú senlleiro

11 de Marzo de 2016/en Educación, Iniciativas, Medio_Ambiente, Onte, Vigo/por bretemas

O ombú, a árbore centenaria do Instituto do Castro, é moi fermosa e queirda. Traída desde Arxentina, a finais do século XIX, probablemente, por un indiano, é a árbore máis antiga de todo o monte do Castro, unha das máis vellas de Vigo e a de máis porte das da súa clase existente en Galicia. O ombú de Hispanidade é un monumento natural que merece ser catalogado como «árbore senlleira». Unímonos á iniciativa da comunidade educativa do IES do Castro, da que sempre formaremos parte, para que o noso ombú sexa recoñecido e protexido como merece.

A Galicia urbana

21 de Outubro de 2015/en Arquitectura, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Medio_Ambiente, Política, Socioloxía, Vigo, Xerais/por bretemas

Dedico o artigo da semana a publicación do libro A Galicia urbana, coordinado por Rubén Lois e Daniel Pino, que considero esencial para a comprensión da realidade territorial actual do noso país.

Galicia é un país hexemonicamente urbano. Hoxe máis de dous millóns de persoas, o 70 % da poboación galega, residen no eixe urbano continuo que se estende de Ferrolterra á fronteira portuguesa, agrupándose en cinco das setes cidades galegas primeiras, espazos urbanos onde viven case o 60 % dos habitantes de Galicia. Polarización que se produce tamén no eido económico xa que neste mesmo espazo urbano atlántico se concentra o 75 % da riqueza do país, boa parte das empresas de maior facturación e emprego, así como as entidades públicas que prestan os servizos públicos sanitarios, educativos e administrativos.

Un proceso imparable de concentración demográfica e económica, que supuxo un grande impacto sobre a nosa paisaxe, xa que provocou á artificialización do territorio galego. A urbanización das últimas catro décadas supuxo a construción de milleiros de edificacións, en moitos casos sen planificación ningunha, e de numerosas infraestruturas (autoestradas, estradas, polígonos, paseos marítimos, avenidas ou rúas), que supuxeron, despois, a instalación dos servizos de saneamento, electrificación e gasificación. Sen esquecer, que este proceso urbanizador orixinou mudanzas profundas dos xeitos de vida da poboación galega, que foi adoptando os patróns e as convencións do estilo de vida urbano como o traballo asalariado, o incremento da mobilidade, a segmentación de roles, a competitividade, a secularización, o individualismo ou a posibilidade de mudanza social, tan característicos das sociedades urbanas do resto de Europa.

Esta revolución silenciosa no territorio desmonta a visión tradicional de Galicia como un país de campesiños empobrecidos cunha economía de subsistencia ou simbiótica, no caso daqueles que nos arrabaldes das cidades coma Vigo ou Ferrol se foron incorporando ao incipiente proceso industrializador dos anos sesenta e setenta. Unha revolución urbana que obriga a reformular as interpretacións que se fixeron dende o pensamento galeguista sobre o territorio e a identidade, como as do atraso do profesor Xosé Manuel Beiras ou a da contraposición entre o carácter cosmopolita do urbano e o auténtico galego do rural e vilego defendidas por Risco ou Otero Pedrayo.

Hoxe Galicia é unha realidade urbana debido á concentración demográfica, da actividade económica e da artificialización do territorio arredor dun eixe litoral formado pola áreas metropolitanas de Vigo e da Coruña (onde viven máis dun millón longo de persoas, máis dun terzo da poboación galega), interconectado con tres cidades medias, Pontevedra, Santiago e Ferrol, que articulan ao seu arredor unha tupida rede de asentamentos rururbanos. A este corredor occidental hai que engadir os espazos urbanos da Galicia oriental das cidades de Ourense e Lugo, onde viven un terzo dos habitantes de cada unhas das súas provincias, e por unha serie de vilas, que funcionan como centros de cabeceira comarcais, como Verín, O Carballiño, Monforte, Sarria, Vilalba, Mondoñedo, A Estrada, Lalín, Arzúa ou as do corredor da Mariña lucense, Viveiro, Foz e Ribadeo. Pequenas cidades que funcionan como illas sobre un océano rural que marcou gran parte da historia e da identidade do país, mais que agora moi transformado, en declive, deixou de ser para moitos galegos o referente de orixe, albergando unha poboación minguada e en claro retroceso.

Esta mudanza histórica é estudada dende un enfoque multidisciplinar e desmitificador no libro “A Galicia urbana” (Xerais 2015), un groso volume de 760 páxinas, coordinado polo xeógrafo Rubén Lois e o sociólogo Daniel Pino. Corenta especialistas, dende diversos saberes e disciplinas, como a Xeografía, Demografía, Historia, Economía, Socioloxía, Arquitectura, Urbanismo, Dereito e Medio Ambiente realizan unha radiografía da organización territorial da Galicia actual e propoñen unha serie de medidas para pensar e gobernar esta Galicia urbana das vindeiras décadas.

Propostas moi acaídas xa que está realidade da hexemonía urbana aínda non foi recoñecida en Galicia no eido institucional, administrativo e político. A constitución de áreas metropolitanas, como as de Vigo e A Coruña, é unha prioridade indiscutible, que debe dar paso á creación dunha nova organización de Galicia como país urbano, superadora da provincial e municipal actuais. O noso país precisa debuxar un novo mapa municipal, comarcal e metropolitano coherente con esta realidade urbana, onde a escala supralocal e subrexional adquiran un maior protagonismo. Como propoñen Rubén Lois e Daniel Pino, se os espazos mudaron polo efecto da urbanización, “agora cómpre axustar estes cambios ás escalas territoriais e de goberno”. Acometer a reforma territorial é un reto da Galicia do século XXI.

Ano Internacional da Luz

22 de Setembro de 2015/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Ciencia, Historia, Medio_Ambiente/por bretemas

No artigo da semana no Faro de Vigo, a partir dun xantar co doutor Tomás Camacho, reflexiono sobre a celebración de 2015 como Ano Internacional da Luz.

A pasada semana coincidín nun xantar co doutor Tomás Camacho García, o director médico do Laboratorio Lema e Bandín da rúa Lepanto. Toxicólogo clínico, colaborador da NASA no estudo das repercusión de tóxicos sobre os astronautas, Camacho é un dos científicos vigueses de prestixio internacional (e por ventura hai uns cantos na nosa cidade). A súa colección de microscopios, máis de duascentas pezas, representativas das diversas tipoloxías da historia deste aparello, iniciada hai quince anos nunha estancia na Universidade de Harvard, é unha das máis valiosas e recoñecidas do mundo. Nese xantar inesquecible, quedamos engaiolados cos seus relatos científicos, narrados coa facilidade e a sinxeleza dos sabios, sobre as causas dalgúns accidentes aéreos, a orixe do erro humano, a síndrome da quenda de noite, as razóns do envellecemento ou a estremecedora afouteza dos astronautas que se propoñen como pioneiros para as primeiras viaxes a Marte. Porén, o que nos rendeu foi o relato con tintes novelescos da rocambolesca adquisición en ebay do seu último (e máis importante) microscopio.

Unha peza do século XVII, que apareceu enterrada nas lameiras das canles de Delf, a cidade holandesa onde naceu o pintor Veermer. Un microscopio de trescentos aumentos do tamaño dun maimiño que pertenceu a Antonni van Leeuwenhoek, lembrado como o inventor e fabricante deste microscopio excepcional que permitiu observar por vez primeira os espermatozoides, abrindo así a microbioloxía. Unha peza orixinal, de incalculable valor, unha das nove existentes no mundo, que nos últimos meses foi solicitada para ser exposta en diversos lugares do mundo, mais que polo momento non tivo acomodo en ningún dos museos vigueses nin galegos.

O microscopio de Leeuwenhoek e o Libro da Óptica publicado en 1015, hai xusto mil anos polo basorí Alhacén, representan dous fitos senlleiros na historia da óptica, a disciplina que se desenvolveu desde que o científico musulmán acreditou que a luz procedía do Sol e os obxectos apenas a reflectían. Xaora, un exemplar do libro do basorí e o microscopio do holandés propiedade de Camacho son as dúas pezas principais da exposición aberta na sede central da UNESCO en París para celebrar o Ano Internacional da Luz e das Tecnoloxías baseadas na Luz.

Declarada polas Nacións Unidas na súa 68ª Asemblea Anual, esta efeméride pretende salientar ao longo deste ano 2015 o papel fundamental da luz e das súas tecnoloxías en todas as actividade humanas, sexan económicas, científicas, educativas como artísticas. Na luz está a orixe da vida, a principal fonte de enerxía do planeta, e nas súas aplicacións científicas nos eidos da enerxía, a enxeñaría, a arquitectura ou a medicina algúns dos inventos que revolucionaron a sociedade nos últimos dez séculos.

Na luz está tamén a fascinación compartida polos seres humanos por fenómenos como a aparición do arco da vella ou a observación dos abrentes e solpores que por repetidos cada día non semellan menos sorprendentes. Na luz está o ADN das belas artes, dende a pintura á escultura, con especial incidencia nas artes contemporáneas como a fotografía, o cine, a vídeocreación. Como dende a invención do láser e o desenvolvemento da fotónica, as novas tecnoloxías asociadas coa luz facilitan a fabricación de novas fontes de luz eficientes, a súa utilización como instrumentos científicos, melloran as comunicacións por medio de redes ópticas e as utilidades en disciplinas como a biomedicina, sexa na imaxe diagnóstica como na propia cirurxía.

Ninguén pode dubidar que a luz afecta as nosas vidas. Tamén cando o abuso da súa presenza nocturna se transforma en contaminación luminosa, que impacta de forma negativa sobre o medio ambiente e impide a contemplación do ceo nocturno estrelado, que debe ser considerado como un dos dereitos da humanidade. Contaminación luminosa que constitúe aínda un asunto non valorado como merece polos poderes públicos, sexa polos seus efectos sobre a saúde das persoas, ao desaxustar o reloxo biolóxico e inhibir a secreción de melatonina, que regula importantes función vitais; pola alteración que provoca na migración das aves ou na vida dos insectos; como polo despilfarro enerxético antiecolóxico (tamén económico) que para os concellos supón esta sobreiluminación nocturna.

O emprego máis racional e austero da luz artificial e o combate da contaminación luminosa, como sucede nos países nórdicos, é un asunto que con rigor e espírito construtivo debería ser incorporado na nosa axenda pública. A iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío para que o Parlamento de Galicia aprobe unha declaración institucional en defensa do ceo nocturno constitúe un fito que non debe pasar desapercibido na celebración deste Ano Internacional da Luz.

Onte 1441: Defensa do ceo nocturno

14 de Setembro de 2015/en Ciencia, Medio_Ambiente, Onte, Recurso_didáctico/por bretemas

Esa fonte de coñecemento que é Martin Pawley desvelounos unha iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñésa Ío para que o Parlamento de Galicia faga unha declaración institucional en defensa do ceo nocturno, na liña da «Declaración de la Palma» (207). Esta é unha cuestión referida tanto a un dos dereitos da humanidade, o de contemplar un ceo nocturno non contaminado, como á necesidade de que os poderes públicos aproben normas que controlen a contaminación luminosa, dado o impacto que xera sobre o medio. O emprego máis racional e austero da iluminación artificial, como sucede nos países nórdicos, para minimizar o resplandor que provoca no ceo e os seus efectos sobre os seres humanos e o medio natural, debería exixirse ás nosas institucións como ás entidades privadas. Reivindiquemos e traballemos a prol deste dereito que permite o gozo da observación dun ceo limpo.