Onte 310: «La librería ambulante» de Christopher Morley

Agradezo a un amigo libreiro bilbaíno a recomendación de La librería ambulante de Christopher Morley, unha pioneira novela de estrada polos vieiros rurais dos Estados Unidos de hai un século, cando os primeiros automóbiles convivían cos vellos carromatos. Unha solteirona decide romper a súa rotina de ama de casa e inicia unha aventura na que descubrirá o amor da man da cultura dos libros. Unha novela optimista, unha afervoada (ás veces inxenua) reivindicación do valor do libro e da utilidade da lectura e da literatura. Ademais, ten particular interese e actualidade a homenaxe ao papel do libreiro, a quen se identifica con aquel profesional que predica «o evanxeo dos bos libros». O texto convida a subliñar algúns excelentes parágrafos sobre o compromiso do bo libreiro:

Cando vendes un libro a alguén non só lle estás vendendo doce onzas de papel, tinta e pegamento. Estaslle vendendo unha vida totalmente nova. Amor, amizade e humor e barcos qe navegan na noite. Nun libro cabe todo, o ceo e a terra, nun libro de verdade quero dicir.
Pensei que o se o meu propósito era vender libros tamén era necesario que me divertise facéndoo.

Ou estoutra de reivindicación do lector:

É mellor ler un bo libro ca escribir un malo e pobre.

Con todo, a maior descuberta foi comprobar que nesta novela, publicada en 1917, Bradbury atopou a fonte dunha das súas frases máis célebres en Fahrenheit 451. Escribe Morley:

Que é un bo libro? […] Un bo libro debe ser simple. E coma Eva, debe provir dalgún lugar entre a segunda e terceira costela: debe haber un corazón latendo no seu interior. Unha historia que é só cerebro non vale moito.

La librería ambulante é un dese tipo de libros, nas súas páxinas late o corazón dos libreiros que predican o evanxeo dos bos libros.

Onte 307: Devaluación interna

Como editor quedei aliviado, xa que só subiu o tipo de IVE do libro electrónico descargable. Como cidadán desolado diante doutro machadazo ao papel do estado como compensador de desigualdades. Outra fase nese proceso de devaluación interna de salarios e rendas (así como de perda de soberanía popular e de centralización do estado), iniciado no mes de maio de 2010 cando Zapatero tirou a toalla presionado polos mercados de débeda. Unha decisión que lle custou a carreira política ao presidente leonés e colocou ao partido socialista nos brazos dun conformismo que dende entón pode conducilo a súa irrelevancia. Onte, Mariano Rajoy, obrigado polas condicións impostas polo memorando de axuda á banca española, consumiu as poucas promesas que lle quedaban por traizoar: subiu os tipos superiores de IVE, prexudicando as rendas medias e baixas; arruinou aínda máis aos funcionarios, aos que escolleu como os seus primeiros reféns; empobreceu máis aos parados, deixándoos ao pairo da caridade, xa sen esperanza ningunha… Por moito que se esforcen en agochalo os medios conservadores, por moi entusiastas que fosen os aplausos (irresponsables) dos membros do seu grupo parlamentario, este machadazo vaille custar caro a Rajoy e ao seu partido, como lle sucedeu a todos os gobernos que avalaron medidas deste tipo. Como tamén pagará Rubalcaba o seu vergonzoso conformismo destilado nunha intervención decepcionante nun momento tan decisivo. Paradoxicamente, unha situación tan dramática abre posibilidades nas marxes de ambos os dous partidos conformistas. UPyD (que medo!) podería aproveitar o desencanto máis conservador e xacobino. Esquerda Unida e os nacionalistas galegos poderían ter nesta coxuntura unha oportunidade de ouro para recuperar credibilidade e apoios. Magoadamente, a situación imítase cada vez máis á grega, no que atinxe ao acentuado empobrecemento da sociedade e ao aumento da desigualdade entre os seus membros; imítase na profundización da recesión da actividade económica; no incremento das taxas de paro, xa moi por riba do 25%, todos os tres efectos deste procesos de devaluación interna presentado por Rajoy co eufemismo do «programa de reformas». Imítase, tamén, a inevitable recomposición dun escenario político cada vez máis líquido, onde se poden producir combinacións, até agora, case inimaxinables. Se a todo isto engadimos, a conflitividade social, cada vez máis dificilmente controlable, Feijoo ten moi complicado decidir cando lle convén convocar as autonómicas.

Onte 306: A subida do IVE e o libro

Na primeira reunión da nova directiva da Asociación Galega de Editores, na que aprobamos o programa de actividades para segundo semestre do ano, agoiramos as maiores dificultades para o mercado do libro galego diante da inevitable subida do actual IVE superreducido do 4%, que o venres aprobará o Consello de Ministros. Tanto sexa un 8% para o libro impreso (o que semella máis probable), como un 18% ou 21% para o electrónico, este incremento arrefriará aínda máis a compra de libros, un mercado que vive en Galicia o momento máis crítico das últimas dúas décadas. Non deixa de ser un sarcasmo que a reivindicación dos editores europeos na última década fose a de acadar un IVE cero, por tratarse o libro dun ben cultural; como tamén o foi, mentres isto non se acadase, loitar pola rebaixa do que grava o libro dixital descargable (tal como aprobou en Francia e Luxemburgo) até deixalo no mesmo tipo ca o analóxico. Agora, nun país como Galicia cuns baixos índices de lectura, esta subida do IVE, ao inicio da campaña escolar, pode supoñer a catástrofe definitiva para o sector editorial e a manifestación do maior desprezo pola cultura. Como tuiteou onte o mestre Xabier Docampo «sen libros, sen cultura, non se sae da crise».

[Alberto Manguel, «El sueño del Rey Rojo. lecturas y relecturas sobre las palabras y el mundo». Alianza Editorial 2012]

A lectura é o que nos define como especie e a “palabra impresa” o que dá “coherencia ao mundo”.

Onte 304: A devolución do Códice Calixtino

A cerimonia que montaron Rajoy e Feijoo para escenificar a devolución do Códice Calixtino á Igrexa lembroume os esperpentos do nacional-catolicismo. Policías uniformados nunha banda, a curia compostelá enfatada noutra e os políticos do goberno en primeira fila participaron nun acto que non tiña outra intención que darlle ao presidente a oportunidade de por fin «anunciar» nas televisións unha boa noticia. Rajoy nin sequera reparou na oportunidade que tiña para reclamarlle á Igrexa rigor na protección do patrimonio ao seu coidado e un compromiso por facilitar o seu acceso a toda a cidadanía, sen esquecer as medidas de seguridade que levan faltando na catedral e a xestión transparente dos recursos que recibe dos seus milleiros de visitantes. Esta escenificación, tan innecesaria coma gratuíta, dunha devolución que todos vimos se produciu o pasado xoves, afasta aínda máis á cidadanía duns políticos de foto, obsesionados por vender como propia, diante dos medios, cada unha das actuacións da administración pública. Mágoa que esa escenificación fose tan torpe, amosando, tanto o presidente coma o arcebispo, un descoñecemento do manexo da peza que tiñan entre mans, que deberían ter acariñado con luvas, como merece un tesouro bibliográfico do século XII. Sobre o que pode haber detrás do roubo do Calixino e sobre o que ven sucedendo na catedral recomendo a anotación de Fran Lorenzo, mellor e máis claro non se pode dicir.

Onte 300: Cartas a un descoñecido

Souben da novelesca aparición do Códice Calixtino mentres preparaba a redacción do texto de cuarta de cuberta de Eu,pel, a primeira novela xuvenil de Teresa González Costa, que publicaremos no mes de setembro en Fóra de Xogo. Non é doada para min a escritura destas apenas quince liñas nas que presentamos diante dos potenciais lectores e lectoras as características de cada obra. Xunto á elección da imaxe de cuberta, tamén responsabilidade do editor, na redacción da cuarta xógase unha parte das posibilidades do libro diante do lectorado. Roberto Calasso escolmou en Cien cartas a un desconocido un cento dos máis de mil textos de contracuberta que escribiu en Adelphi. Para Calasso o texto de contra é o fío sutil que une ao editor co lectorado, un vínculo no que o editor acompaña cada libro, que debe considerar como único e singular, «o lugar no que deberían apararecer e revelarse diante do lector os motivos que levaron á elección do libro». As contracubertas son as cartas do editor a un lectorado descoñecido, pezas breves, moi sintéticas, que sinalan a liña do proxecto editorial, moito máis que parte dos fríos metadatos, hoxe viralizados na rede polas librarías virtuais. Teño a convicción que onte redactei a cuarta dunha das novelas xuvenís máis potentes e orixinais incluídas no catálogo de Xerais, a primeira novela grande dunha autora chamada a marcar un fito na literatura galega do noso tempo. Eis a grande responsabilidade do editor, non é doado comunicar ao lectorado semellante entusiasmo da forma máis convincente e atractiva.

[Alfonso Paz-Andrade na presentación de «Castelao na Unión Soviética en 1938», 25 de xuño de 2012]

Os libros son a creación máis egrexa que fixo a humanidade. Os libros son a soá dunha cultura que ha ser modulada pola lingua.

Fútbol e poesía

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da despedida de Josep Guardiola do banco do Barcelona, reflexiono sobre a relación entre a poesía e o fútbol, a literatura e o deporte.

Afeitos á presenza no circo mediático das vaidades de famosiños efémeros, chama a atención a traxectoria do señor Josep Guardiola. Tras cinco intensas tempadas como adestrador do F.C.Barcelona, a primeira co equipo filial de terceira división, nas que conseguiu un extraordinario palmarés acuñando a procura da beleza como estilo de xogo e a rotación do cadro de xogadores como elemento de cohesión do equipo, Guardiola sae sen rebumbio das primeiras páxinas coa intención de tomar un ano sabático coa súa familia en Nova York. Sen dúbida será un retiro transitorio e dourado para quen, se quixese, podería ocupar o banco de calquera dos clubes ingleses millonarios ou de seleccións con ansias de títulos mundiais.

Probablemente, os éxitos como adestrador do «noi de Santpedor», un rapaz de familia moi humilde que ingresou na factoría azulgrana da Masía aos trece anos, alicerzáronse na experiencia acumulada como medio centro do Barcelona, o número 4 dos equipos de Cruyff, Robson e Louis van Gaal. Un período decisivo no que forxou a súa convicción de que «o fútbol é o xogo máis simple do mundo, canto máis doado e máis sinxelo sexa, mellor, abonda que o teu pé obedeza a túa cabeza».

Traballador concienciudo, autoesixente até a obsesión, Pep Guardiola inculcou aos seus xogadores este compromiso de racionalidade no desenvolvemento do xogo e de confianza nas propias posibilidades para realizar un traballo ben feito, enfrontándoos a un exercicio máximo de corresponsabilidade no que os defensas tamén deberían atacar e os dianteiros tamén defender. Con esa actitude o seu Barcelona asombrou, ofreceu un espectáculo marabilloso, un fútbol de salón e claqué, un exercicio só aparentemente sinxelo, onde os xogadores gozaban tecendo  devagariño e cooperativamente até que aparecesen os alustros de xenialidade desiquilibrante de Messi, Xavi, Iniesta, Fábregas, Pedro, Villa…

Mais Guardiola tamén, coma sucede adoito na vida, debeu xestionar importantes fracasos, sobre todo esta última tempada, na que perdeu a Liga fronte ao seu eterno rival e quedou fóra (inxustamente) da final de Champions, os seus dous principais obxectivos. A súa dignidade, asumindo a responsabilidade das derrotas e abrindo o camiño para que o sucedese o seu primeiro colaborador, constitúe un modelo de comportamento moral escasamente frecuente na actual sociedade conformista.

Tanto como xogador como adestrador, Pep Guardiola mantivo o seu compromiso como cidadán dun tempo e dun país. A súa estreita amizade con Miquel Martí i Pol é un dos episodios máis interesantes das relacións entre a literatura e o fútbol. Da man do cantor Lluis Llach coñeceu ao popular poeta catalán, cando estaba afectado dunha esclerose múltiple e tiña importantes dificultades para falar. Guardiola participou en presentacións dos seus poemarios, como a do Llibre de les solituds (1997), que o autor de Roda de Ter lle dedicou a el e a súa dona Cristina Serra, e mesmo chegou a substituír a voz do escritor en roldas de lecturas en centros escolares. Tras o pasamento do poeta, sendo xa adestrador, participou nun libro cedé de homenaxe a Martí i Pol, (Tribut de sorra i fulles) recitando un fragmento do poema «L’hoste insòlit» musicalizado polo grupo Mokodude. Este compromiso coa lectura e coa literatura catalana foi recoñecido polo Gremio de Editores de Catalunya co premio Atlántida 2010, que recibía por vez primeira un futbolista.

A figura do «señor Josep Guardiola», asociada á poesía e ao mundo do libro, axuda a desmitificar tanto algúns dos tópicos asociados co deporte como os que arrastra a lectura, a literatura ou o cinema, actividades presentadas a veces como afastadas, cando non abertamente incompatibles co balonmpé. É innegable que son moitos os futbolistas que non teñen entre as súas afeccións as da lectura ou algunha inquedanza artística. Mesmo é moi coñecida a anécdota protagonizada polo goleiro Romario cando quedou tan pancho na televisión brasileira declarando que “non lía nunca porque lle daba dor de cabeza”. Porén, hai tamén futbolistas e futboleiros amantes da lectura nos máis diversos xéneros e soportes, como hai moitos escritores e xentes vencelladas ás industrias culturais amantes do fútbol sexa como practicantes, seareiros ou espectadores máis ou menos ocasionais.

Pep Guardiola é un modelo da alquimia posible entre o fútbol e a poesía, dúas actividades que perseguen a beleza até a súa gorida e son capaces de representar con linguaxes diversas os conflitos e as emocións da condición humana. Lémbrao Eduardo Galeano, quizais o escritor que mellor ten abordado esa relación:«A historia do fútbol é unha triste viaxe do pracer ao deber. Ao que o deporte se industrializou, foise desterrando a beleza que nace da ledicia de xogar porque si».