Onte 1012: Nos Eidos de Padriñán

/en , , , , , , , /por

BqmM1FTIYAEY19kCase un centenar de persoas participaron na presentación d’ A memoria da choiva de Pedro Feijoo na Adega Eidos. Na que Xaime Corral, libreiro da Librería Nós, organizadora e alma mater do acto, definiu como berce de albariño, na parroquia de San Xes de Padriñán, na lameira de Pedregal, apenas a cinco centos metros da praia de Silgar, gozamos da maridaxe entre a palabra e o viño, a literatura e a viticultura.

Os protagonistas dun solpor espectacular sobre a illa de Ons foron as dúas novelas de Pedro Feijoo e os viños de Eidos, especialmente Contraaparede, o meu albariño de querenza, que cufei ben chufado, como merece. Ao comezo, a profesora Dolores Tobío nunha gran intervención literaria colocou a etiqueta azul á novela de Feijoo, «que zumega galeguidade polos catro costados». Logo chegou o diálogo de Feijoo cos lectores e o momento da longuísima sesión de sinaturas. Tras a visita ás instalacións da adega, a cata dos seus viños, non podemos máis que recuperar aqueles versos de Ramón Cabanillas de Terras de Salnés:  «Bordóns de veigas mimosas / e dos parrales costeiros / onde os asios do albariño / mostran a cor do ouro vello / como nos agros latinos / do faustiniano Falerno.»

Onte 1008: Culturgal 2014 en marcha

/en , , , , , , , , /por

Cartaz-copiaPresentamos onte no Pazo da Cultura de Pontevedra o Culturgal 2014, que celebraremos alí do 5 ao 7 de decembro. A ampliación do perímetro de Culturgal,coa incorporación de novos expositores, disciplinas (singularmente a cultura gastronómica), públicos e a ocupación de todos os espazos do recinto; a constitución dun foro de encontro de creadores de todas as disciplinas, así como a procura dun modelo económico sostible para a feira, na que é imprescindible para a súa viabilidade a corresponsabilidade dos públicos e os patrocinios privados son os principais obxectivos que nos sinalamos os organizadores para esta edición. A obriga de Culturgal é todas as edicións sorprender,innovar e visibilizar os produtos e servizos das industriais culturais galegas en todos os seus eidos. Eis un proxecto ilusionante no que contribuiremos co noso esforozo.

Onte 962: María Soliña, icona da crise

/en , , , , , , , , , /por

GCTendencias_30-04-2014
Foi un gran acerto que na presentación do novo GCTendencias (moitos parabéns e azos) no Abastos 2.0 se presentasen unha nova cervexa artesá das adegas Menduíña, María Soliña, e a última novela de Pemón Bouzas, A voz do vento, na que se afonda no personaxe histórico de María Soliño, un dos mitos galegos universalizado nun poema de Longa noite de pedra.

XG00224201Gustei dese diálogo entre a cultura gastronómica e a literaria, desta volta vencellada por un personaxe que representa a loita pola dignidade da muller, de todas as mulleres, nun tempo de fanatismo relixioso e profunda crise moral. Ese foi o marco da moi fermosa intervención na que Pemón Bouzas presentou a figura de María Soliño no marco histórico e social da crise que en Cangas, até entón a vila máis puxante da ría, provocou a invasión turca de 1617. «Aquela sociedade que comerciaba cos arrieiros de Castela e cuxo galeóns comunicaban decote con Porto, viu como a cobiza, os abusos de poder e o fanatismo arrasaban co seu espírito emprendedor». Non e moi difícil traer á actualidade aquela catástrofe e proceso de profunda mudanza social, relatada nas páxinas d’ A voz do vento, e relacionala coas corruptelas e outras barbaridades morais que se veñen producindo ao fío da crise de devaluación interna e dos seus abusos.

Quen lle ía dicir ao bo de Celso Emilio Ferreiro que aquela María Soliña que cantou hai cincuenta anos sería a icona de dignidade de persoas preferentistas, desafiuzadas e milleiros de desempregadas e empobrecidas por esta crise do século XXI?

Onte 940: O polbo e a súa cociña

/en , , , , , /por

O_polbo_e_a_sua_cociña_09-04-2014

Memorable presentación a de onte na Casa do Libro de Vigo d’ O polbo e a sua cociña, o libro de Matilde Felpeto Lagoa. O poeta, tradutor e narrador de Ribadeo Xabier R. Baixeras ditou con tal motivo unha fermosa conferencia sobre o polbo no contexto da cultura gastronómica. Comezou o poeta de Nois confesando que «nunca fora ao polbo, unha actividade moi perigosa e extraña en Ribadeo, non tan popular como era nos portos de Bueu, a illa de Arousa ou Mugardos». Definiu o pobo como «animal moi fanfurriñeiro, cun carácter moi peculiar». «O polbo é un gran construtor e decorador. Usa as pezas que colle para decorar o seu coveiro. É un animal moi curioso sobre o branco e sobre aquilo que brilla, sentíndose chamado a coller todo iso». «O polbo é un gran mestre da camuflaxe e do transformismo, da proteuse; mercede á pulsión da súa borra é capaz de perder un raxo e así escapar, abóndalle o seu aspecto para evadirse».

Discutiu despois Baixeras a afirmación de Cunqueiro, «o polbo en Lugo acaba en Vilalba», xa que agora non é así, «na miña vila o gusto polo polbo non é anterior aos anos sesenta». Matizou tamén outra frase de don Álvaro, «o pobo galego é un pobo polbeiro e lampreeiro», xa que «a lamprea é frecuentada só por xentes de onde se pesca, mentres que o polbo é obxecto de culto en toda Galicia». »Hoxe o polbo é un animal vinculante de natureza totémica, que en Galicia ten un compoñente fortemente identitario». Lembrou que o polbo galego naceu no Atlántico, mais «foi conducido por arrieiros até o interior, tendo coma outros pratos que comemos os galegos influencia maragata». Concluíu esta reflexión afirmando que «o polbo pertence ao noso patrimonio cultural».

Detívose máis tarde Baixeras nos contidos do libro de Matilde Felpeto no que diferenciou a primeira parte, de información específica sobre este molusco cefalópodo, da segunda, de culinaria, na que se recollen 67 receitas galegas e de fóra. Na primeira reparou na noticia etimolóxica do polbo, documentada en textos de Sarmiento; na lectura fermosa referencia literaria tirada do Moby dick de Melville; na viaxe arredor da completa xeografía do polbo, tanto en Galicia como no mundo. Entre as receitas galegas máis salientables citou ás do «polbo á mugardesa” e as súas tres variantes, así como as especialidades da Illa de Arousa e da Illa de Ons. Entre as non galegas reparou na vas da «sopa de polbo» ou na do «polbo asado á murciana» preparado con cervexa. Rematou salientando a riqueza das fórmulas e a sinxeleza e precisión coa que Matilde Felpeto escribe cada unha das receitas, «característica do afán didáctico de cada un dos seus libros».

Onte 915: St Patrick’s Day

/en , , , , , /por

The-truth-about-Guinness-Infographic1

Gustei da infografía publicitaria de Guiness publicada con motivo do St Patrick’s Day celebrado onte. Máis ilusión fíxome saber que detrás desta simpática peza estaba Infogr8, un estudo de Londres onde traballa Duarte Romero, un xornalista de datos galego. A festa nacional irlandesa celebrámola tamén agradecendo este fermoso agasallo que os rapaces e rapazas do St. Mary’s Primary School, onde traballa Xela Cuñarro, outra profesora galega, recitando na nosa lingua «Adeus ríos, adeus fontes». Lazos de lealtade e afecto entre fisterras atlánticas.

Martes lardeiro

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo falo sobre a festividade do Martes de Entroido.

Non foi doado este ano correr o Entroido. As choivas, que non nos abandonan dende Nadal, impediron que merdeiros e mascaritas corresen en Vigo diante do Meco dos recortes chantado na Porta do Sol, obrigando a adiar o desfile de comparsas para o vindeiro sábado, o que por fortuna alonga uns días o Entroido xa en tempo de Coresma. Porén, os ballóns e babuxadas non impediron que as farturas e excesos do Entroido se estean celebrando nas mesas nosas con cocidos, laconadas e enchentes de larpeiradas deste tempo, as froitas da tixola ou do ferro, que así bautizamos ás orellas, filloas, follas de limón e flores.

Non debemos esquecer que dentro do calendario do Entroido tradicional galego é data principal para cumprir co rito da comida carnavalesca a de hoxe, a do Martes de Entroido ou “Martes lardeiro”, chamado así xa que é o derradeiro día para gozar dos praceres do “lardo”, que ese é o nome da graxa do touciño, tanto en galego coma castelán. Connotación da xornada coa cultura do porco que, por certo, se mantén en portugués como “Terça-Feira Gorda” ou en francés como “Mardi Gras”, nome que recibe tamén todo o período dos carnavais en Nova Orleáns no estado estadounidense de Luisiana onde hoxe se celebra un dos desfiles carnavalescos máis famosos do mundo.

No xantar do Martes lardeiro a carne de porco é a grande protagonista, sobre todo presentada no que Picadillo chamaba “cocido alegre”, ese onde é maior a proporción de carnes ca de verduras (mellor repolo ca grelos), garbanzos e patacas. O cocido galego é, sen dúbida, o prato forte deste día, mentres no norte de Portugal o é a orelheira de porco, acompañada de feijoada branca e doutras carnes de porco. No entanto, sabemos que hai mesas galegas que para hoxe prefiren o lacón con grelos, prato considerado por Cunqueiro como “rei da cociña galega”, que algúns aconsellan servir en dúas fontes, unha para os grelos e as patacas e outra para o lacón e o chourizo; aínda que hai cociñeiras que lle engaden orella e cachucha (chamada noutros lugares cachola ou cacheira), a cabeza de porco salgada citada no século XVIII polo Padre Sarmiento no seu “Coloquio en duascentas coplas galegas” entre outros ingredientes da cociña do noso Entroido: “E tamén estaban / os bufetes cheos / de lenguas, chourizos, / perniles, codelos, / de lacós, cachuchas, / fociños de cerdo, / nuns pratos moi anchos / e todo friento”. Noutras mesas galegas, como as do Cebreiro, os Ancares e o Bierzo, o pote do Martes lardeiro está protagonizado polo botelo ou butelo, chamado androlla na comarca do Bolo, embutido preparado coa tripa máis gorda do porco que se enche con pequenos cachos de carne con óso (de costela e soá) picada e adobada con allo, pemento picante e loureiro.

Na sobremesa do Martes lardeiro non poden faltar as froitas da tixola. Entre elas a raíña son as filloas –bautizadas como marruchos no Val Miñor, freixós na Mariña de Lugo, “filhoses” no norte de Portugal, “frisuelos” en Asturias, “crêpes” na Bretaña ou “pancaques” no Mar de Prata–, unha larpeirada na que ovos, fariña e sal se mesturan cun líquido que pode ser caldo, auga, leite ou mesmo sangue (no tempo de matanza). Tan queridas son as filloas na terra nosa que Cunqueiro sentenzou que non se “debería permitir que ningún restaurante se cualificase como galego sen ter pasado antes a proba da filloa e sen ofrecer este produto na carta cada semana”.

No Martes lardeiro non poden faltar, tampouco, as crocantes orellas de entroido –orellas de frade no norte de Lugo, chaolas en Cariño–, cuxa composición coincide coa das filloas, aínda que se lle incorpora a reladura de limón, anís, lévedo e manteiga. Nalgunhas familias en Martes lardeiro ofrécense follas de limoeiro, unha auténtica delicia culinaria galega a recuperar, como as flores, feitas cun ferro en forma de flor que se molla no amoado e somérxese logo en aceite quente, onde a pasta fritida conservará a forma da flor de ferro. Larpeiradas fritidas todas do Martes lardeiro nas que o etnógrafo portugúes Ernesto Veiga de Oliveira identifica un acto cerimonial que “representa unha práctica máxica de expulsión de demos ou forzas anímicas nocivas”. Tamén son sobremesas desta xornada os buñuelos de Beluso, o bandullo ou “mixtura gallega” da que falaba Picadillo, que aínda se prepara nalgunhas casas do Morrrazo, o tripón dóce de Sober, a bica de Laza, os sapos da Limia de Xinzo e a torta do Cigarrón de Verín, larpeiradas propias do triángulo máxico do entroido tradicional ourensán.

Aproveitemos as horas deste Martes lardeiro para gozar das larpeiradas salgadas e dóces do entroido, ben sabemos que tras delas continuarán os rigores e penalidades deste tempo ruín. Ben o adianta a sabedoría do refraneiro popular galego: “Adeus, martes de Entroido, es valente gandul: tres días de boa vida, sete semanas de xexún”.

Onte 730: Diada en Vilarón

/en , , , , /por

Ao mediodía viaxei con Agustín Fernández Paz até Vilarón, nas terras do concello da Capela, onde Xabier DoCampo nos preparou o xantar. O mestre (narrador e cociñeiro) agasallounos cunha coidada antoloxía das súas especialidades máis sabedeiras, entre as que destacou a súa «pescada ao itálico modo», unha receita, coma outras do autor d’ O libro das cidades imaxinarias, que xa forma parte do canon (aínda non publicado) da cociña galega de entre séculos. Rematou a longa sobremesa de libros, contos, falares e pesares xa na tardiña coa cerimonia da plantación do carballo viaxeiro, unha galla que María Reimóndez entregara no inverno pasado na presentación de En vías de extinción e que para sorpresa de todos prendeu no balcón da miña casa. Foi esta a contribución nosa a celebración da #Diada, unha xornada que seguimos con emoción e esperanza. O carballiño quedou en Vilarón, ben abrigado dos ventos do nordés, para gañar o futuro.

Como se pode ver nas fotos acompañounos na plantación Secundino García Mera, o noso benquerido mestre da Capela, que gardará memoria do sucedido onte en Vilarón.

Onte 702: Gabo en Galicia

/en , , , , , , /por

Relendo onte pola tarde A Galicia máxica de García Márquez, esa fermosa lección de xornalismo de investigación de Carlos Reigosa, libro que presentamos este mediodía en Compostela, volvín sobre «Viendo llover en Compostela», o artigo memorable que o autor de Cien años de soledad publicou o 11 de maio de 1983 no diario El País. Unha excelente crónica da viaxe de apenas tres días que realizara coa súa muller Mercedes Barcha ao noso país. Un texto iniciado coa confesión de que seguindo o consello  dun amigo («debes ser amable contigo mesmo») se agasallara un dos seus soños máis antigos: «coñecer Galicia». Un «país do que tiña saudades», mesmo «antes de coñecer esta terra», que atribúe á comida da súa avoa panadeira (Tranquilina). Un texto no que Gabo, ademais de volver a xogar coa posibilidade de contar cunha ascendencia galega (probablemente, unha certa impostura literaria), relata o seu periplo galaico, iniciado en Compostela («unha cidade viva» na que «un se atopa a cada paso, como a cousa máis natural do mundo, co milagre das pedras florecidas»), continuado polo «paraíso lacustre da ría de Arousa» (sabemos que se aloxou no Hotel da Toxa) e finalizado pola ría de Vigo e a súa ponte (de Rande) xa camiño de Portugal. Gabanza do noso, que se estende á chuvia e, sobre todo, á cociña  «xa que pasamos 72 horas comendo os únicos mariscos que quedan neste mundo devastado, comendo uns peixes que seguen sendo peixes no prato e unhas ensaladas que seguían medrando na mesa.» Que máis admiración se pode pedir para a gastronomía de noso? Transcorridos trinta anos da publicación daquel artigo, escrito por un premio Nobel, aínda é ben estraño que non fose empregado para promover a nosa autoestima ou promocionar Galicia como destino turístico. Quizais, como remata o propio García Márquez, porque «entre galegos –xa o sabemos– nunca se sabe.»

Nota: Na foto de Ramón Castro (EFE) Gabo aparece acompañado de Domingo García Sabell, daquela presidente da RAG e delegado do Goberno en Galicia, que actuou como «cicerone» en Santiago.

Onte 499: Fina académica

/en , , , , , , /por

Aledeime da elección de Fina Casalderrey como membro da Real Academia Galega. Unha magnífica noticia para a institución de Tabernas 11 que reforza o seu plenario cunha recoñecidísima escritora do xénero infantil e xuvenil, ao tempo que recupera o número de académicas de 2010, o que debería supoñer tamén o inicio do seu imprescindible proceso de feminización.

Casalderrey ten méritos de máis para asumir a súa condición académica. Nas dúas últimas décadas, nas que tiven a grande fortuna de colaborar con ela como editor, desenvolveu un catálogo narrativo para lectores de todas as idades nas que aborda temas esenciais da condición humana, nalgúns casos moi pouco frecuentados pola literatura infantil. A morte, a soidade, a emigración, a exclusión, a diferenza, a vellez, a doenza son algunhas das cuestións abordadas por Fina en libros inesquecibles como O estanque dos parrulos pobres (unha das miñas obras preferidas) ou Eu son eu, pequenas alfaias da narrativa galega. Fíxoo, ademais, empregando procedementos narrativos complexos e unha prosa de coidadosa sinxeleza, consciente de que con eles contribuía á formar un criterio literario nos seus lectores e lectoras novas. Mestra comprometida coa galeguización educativa, formidable narradora oral, ocupouse tamén da escrita de textos dramáticos, que nun principio preparou para representar cos seu alumnado de Moraña, e máis recentemente do guión e da dirección cinematográfica. Sen esquecer que durante este período traballou co seu compañeiro Mariano García na investigación da gastronomía popular galega, recollida en volumes como O libro da empanada ou Repostería en Galicia, por citar os máis veces reeditados.

Fina achegará á Academia o seu talento como ficcionista todo terreo e a súa actitude agarimeira e integradora, a súa defensa inquebrantable da lingua e o seu coñecemento profundo da escola galega e da infancia, o seu traballo educativo renovador e o seu talento didáctico capaz de conectar con todo tipo de públicos. Parabéns á Academia por tan oportuna elección. Beizóns a nosa benquerida e admirada Fina.

Onte 466: “Abecedario das mantenzas”, lembrando a Fausto Galdo

/en , , , , , /por

Na sede da Real Academia Galega celebramos a presentación do Abecedario das mantenzas. O acto constituíu unha intensa e emocionante homenaxe a Fausto Galdo, o seu autor, falecido o pasado mes de novembro cando a edición do libro estaba comezando a ser encadernada. Médico reumatólogo queridísimo, Galdo pertenceu a esa xeración de médicos humanistas coruñeses, irrepetible, que consideran o ser humano na súa integridade. Así foi lembrado na presentación por Cristino Álvarez, que encadrou esta enciclopedia gastronómica na estirpe das obras clásicas publicadas por Alexandre Dumas, Ángel Muro ou nos diversos dicionarios gastronómicos de Larousse.

Xosé Ramón Barreiro Fernández lembrou con emoción a Fausto salientado que “a pesar de non chegar a tempo para a presentación, estaba presente no acto”. Valorou, despois, “esta enciclopedia gastronómica galega como o auténtico testamento intelectual de Galdo. Aquí aparece todo o que ten que ver coa mantenza, toda a súa sabedoría. Faino de forma asequible, integrando con enorme xenerosidade os nomes de todos os que en Galicia escribiron sobre temas gastronómicos”. O profesor Barreiro insistíu na importancia do libro: “Isto é cultura galega. Non só por estar escrita en lingua galega. A cultura no seu fondo é a forma que a comunidade galega tivo de dar resposta as súas necesidades en forma de beleza. A forma que ten un pobo de comer é cultura. Con este gran libro Fausto Galdo fixo patria”.

Pechou as intervencións Faxildo Galdo, un dos fillos de Fausto, autor da ilustración de cuberta, realizando unha fermosa e moi emocionante biografía gastronómica do seu pai. Faxildo definíu o Abecedario das mantenzas como un “libro de gastrosofía”, lembrando ao seu pai como un “grande discutidor e escoitante”, no que o interese pola cultura das mantenzas, a pesar de que cociñaba pouco, foi un continuo na súa vida. Unha presentación inesquecible, na que o salón da RAG quedou pequeno.

El Ideal Gallego publica unha ampla crónica do acto e os xornais La opinión da Coruña e Faro de Vigo publican hoxe na súa última páxina unha ampla reportaxe sobre o libro.