Cidades – Páxina 11

Onte 1506: Concellos polo galego

18 de Novembro de 2015/en Cidades, Eventos, Lingua, Onte, Recurso_didáctico/por bretemas

É un nova moi esperanzadora que representantes de setenta concellos, reunidos no Encontro de Política Lingüistica Municipal convocado pola CTNL, asumisen o compromiso de crear unha rede a prol do galego e do seu impulso. A elaboración de ordenanzas para o impulso do galego e a creación e impulso de servizos de normalización lingüístico son dúas medidas esenciais para que os concellos recuperen o pulo a prol do idioma de noso. Ademais, compartir experiencias de éxito como o proxecto Apego, para a socialización dos picariños, o funcionamento dos clubes de debate, os programas de animación á lectura ou o apoio municipal ás actividades en galego dos centros educativos son outros vieiros a compartir polos membros da rede, Abofé que a celebración en 2016 do centenario da fundación das Irmandades da Fala debería constituír unha oportunidade para recuperar o entusiasmo cidadán polo idioma. Agradécese este esforzo en man común de concellos de diversas filiacións políticas. Un exemplo a emular noutros eidos. Mil parabéns aos promotores e concellos participantes.

Onte 1484: Dispensadores literarios

27 de Outubro de 2015/en Cidades, Iniciativas, Lectura, Onte, Recurso_didáctico, Tecnoloxías, Urbanismo/por bretemas

Lin onte unha noticia de fomento da lectura que me pareceu moi curiosa. O concello de Grenoble, a capital dos Alpes franceses, instalou en varios espazos públicos oito máquinas dispensadoras de textos literarios coa intención de fomentar a lectura entre a súa cidadanía. A iniciativa naceu nunha pequena editora dixital, Short Edition, que coa intención de imitar o funcionamento das máquinas dispensadoras de bebidas ou chocolatinas, desenvolveu unha impresora que funciona como un dispensador literario de textos cuxa lectura estimada está entre os tres e os cinco minutos. Este distribuidor de historias curtas, mais que tamén poden ofrecer poemas ou mesmo cómics breves, ofrécese como alternativa de lectura pública e gratuíta ao emprego dos soportes dixitais. Por ventura, aínda non está todo inventado en cuestión de fomento da lectura. Esta de Grenoble é unha iniciativa a desenvolver e da que tirar partido en espazos públicos como as consultas externas dos hospitais, transportes públicos, bibliotecas e outros espazos de lectura.

A Galicia urbana

21 de Outubro de 2015/en Arquitectura, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Medio_Ambiente, Política, Socioloxía, Vigo, Xerais/por bretemas

Dedico o artigo da semana a publicación do libro A Galicia urbana, coordinado por Rubén Lois e Daniel Pino, que considero esencial para a comprensión da realidade territorial actual do noso país.

Galicia é un país hexemonicamente urbano. Hoxe máis de dous millóns de persoas, o 70 % da poboación galega, residen no eixe urbano continuo que se estende de Ferrolterra á fronteira portuguesa, agrupándose en cinco das setes cidades galegas primeiras, espazos urbanos onde viven case o 60 % dos habitantes de Galicia. Polarización que se produce tamén no eido económico xa que neste mesmo espazo urbano atlántico se concentra o 75 % da riqueza do país, boa parte das empresas de maior facturación e emprego, así como as entidades públicas que prestan os servizos públicos sanitarios, educativos e administrativos.

Un proceso imparable de concentración demográfica e económica, que supuxo un grande impacto sobre a nosa paisaxe, xa que provocou á artificialización do territorio galego. A urbanización das últimas catro décadas supuxo a construción de milleiros de edificacións, en moitos casos sen planificación ningunha, e de numerosas infraestruturas (autoestradas, estradas, polígonos, paseos marítimos, avenidas ou rúas), que supuxeron, despois, a instalación dos servizos de saneamento, electrificación e gasificación. Sen esquecer, que este proceso urbanizador orixinou mudanzas profundas dos xeitos de vida da poboación galega, que foi adoptando os patróns e as convencións do estilo de vida urbano como o traballo asalariado, o incremento da mobilidade, a segmentación de roles, a competitividade, a secularización, o individualismo ou a posibilidade de mudanza social, tan característicos das sociedades urbanas do resto de Europa.

Esta revolución silenciosa no territorio desmonta a visión tradicional de Galicia como un país de campesiños empobrecidos cunha economía de subsistencia ou simbiótica, no caso daqueles que nos arrabaldes das cidades coma Vigo ou Ferrol se foron incorporando ao incipiente proceso industrializador dos anos sesenta e setenta. Unha revolución urbana que obriga a reformular as interpretacións que se fixeron dende o pensamento galeguista sobre o territorio e a identidade, como as do atraso do profesor Xosé Manuel Beiras ou a da contraposición entre o carácter cosmopolita do urbano e o auténtico galego do rural e vilego defendidas por Risco ou Otero Pedrayo.

Hoxe Galicia é unha realidade urbana debido á concentración demográfica, da actividade económica e da artificialización do territorio arredor dun eixe litoral formado pola áreas metropolitanas de Vigo e da Coruña (onde viven máis dun millón longo de persoas, máis dun terzo da poboación galega), interconectado con tres cidades medias, Pontevedra, Santiago e Ferrol, que articulan ao seu arredor unha tupida rede de asentamentos rururbanos. A este corredor occidental hai que engadir os espazos urbanos da Galicia oriental das cidades de Ourense e Lugo, onde viven un terzo dos habitantes de cada unhas das súas provincias, e por unha serie de vilas, que funcionan como centros de cabeceira comarcais, como Verín, O Carballiño, Monforte, Sarria, Vilalba, Mondoñedo, A Estrada, Lalín, Arzúa ou as do corredor da Mariña lucense, Viveiro, Foz e Ribadeo. Pequenas cidades que funcionan como illas sobre un océano rural que marcou gran parte da historia e da identidade do país, mais que agora moi transformado, en declive, deixou de ser para moitos galegos o referente de orixe, albergando unha poboación minguada e en claro retroceso.

Esta mudanza histórica é estudada dende un enfoque multidisciplinar e desmitificador no libro “A Galicia urbana” (Xerais 2015), un groso volume de 760 páxinas, coordinado polo xeógrafo Rubén Lois e o sociólogo Daniel Pino. Corenta especialistas, dende diversos saberes e disciplinas, como a Xeografía, Demografía, Historia, Economía, Socioloxía, Arquitectura, Urbanismo, Dereito e Medio Ambiente realizan unha radiografía da organización territorial da Galicia actual e propoñen unha serie de medidas para pensar e gobernar esta Galicia urbana das vindeiras décadas.

Propostas moi acaídas xa que está realidade da hexemonía urbana aínda non foi recoñecida en Galicia no eido institucional, administrativo e político. A constitución de áreas metropolitanas, como as de Vigo e A Coruña, é unha prioridade indiscutible, que debe dar paso á creación dunha nova organización de Galicia como país urbano, superadora da provincial e municipal actuais. O noso país precisa debuxar un novo mapa municipal, comarcal e metropolitano coherente con esta realidade urbana, onde a escala supralocal e subrexional adquiran un maior protagonismo. Como propoñen Rubén Lois e Daniel Pino, se os espazos mudaron polo efecto da urbanización, “agora cómpre axustar estes cambios ás escalas territoriais e de goberno”. Acometer a reforma territorial é un reto da Galicia do século XXI.

Onte 1391: Sobre as festas de Vigo

20 de Xullo de 2015/en Cidades, Cultura, Festas, Música, Onte, Vigo/por bretemas

Polo que adiantou onte Faro, o programa de concertos de Castrelos deste verán será moi austero: polo momento están confirmados os madrileños Los Enemigos e a mexicana Julieta Venegas, aos que o 25 de xullo na explanada do Verbum se adiantarán, Hombres G. Vaia elenco! Outro ano máis, Vigo será a cidade galega coas festas máis rotineiras e discretas, onde apenas salienta a celebración do 7 ao 9 de agosto do Marisquiño, que se consolida con quince edicións como un evento de referencia internacional de deportes e cultura urbana. Como sucedeu coa Feira do Libro de Vigo, onde nin sequera compareceu ningún dos 17 membros do equipo do goberno, é moi difícil entender o desinterese de Abel Caballero sobre a organización das festas. Non quero pensar que diría con semellante programa se estivesen en mans doutro partido.

Vigo british

1 de Xullo de 2015/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Historia, Memoria, Vigo/por bretemas

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a pegada british na memoria viguesa.

Non debería sorprendernos que o xornal londiniense The Guardian volva recomendar Vigo como unha “alfaia turística agochada” para facer unha escapada, despois de escoller hai oito anos a de Rodas como unha das mellores praias do mundo –cualificándoa como “un paraíso virxe”– e colocar hai uns meses ás Cíes entre as dez mellores illas de Europa. A apertura do voo de verán entre Peinador e Luton, sen dúbida, facilitou a publicación desta nova reportaxe na que se salienta que “debaixo do que nalgunhas ocasións parece unha cidade granítica late o corazón da que é unha das cidades máis vitais e esperanzadoras de España”, sen esquecer recomendar ao visitante subir ao Castro, ruar polo Casco Vello xentrificado, visitar o Marco e o Museo do Mar, facer picnic nas Cíes e gozar das súas “praias marabillosas” e da súa vida nocturna “vibrante”. Palabras que axudan a reforzar a imaxe de Vigo e da súa área metropolitana no mercado turístico do Reino Unido como unha das máis atractivas cidades portuarias atlánticas que, a pesar da súa estirpe industrial, ofrece un extraordinario patrimonio natural.

Non vaiamos pensar que Vigo é unha cidade descoñecida no Reino Unido. Xa a comezos do século XVIII, os pioneiros xornais londinienses publicaban noticias do acontecido o 23 de outubro de 1702 na Batalla de Rande, para eles “Battle of Vigo Bay”. Aquela vitoria na ría de Vigo da escuadra anglo-neerlandesa, ao mando do almirante George Rooke, sería lembrada coa apertura dunha pequena rúa (“Vigo lane”, hoxe “Vigo street”), apenas douscentos metros, no centro de Londres, situada entre Regent Street e Burlington Gardens, preto de Picadilly Circus. Como tamén o é pola presenza dunha importante colonia británica, dende a apertura en 1873 da comunicación cablegráfica entre o noso porto e as illas británicas, que a Eastern Telegraph Company mantería até 1969. A colonia do aquí chamado como Cable Inglés, estudada no magnífico libro de José Ramón Cabanelas Comesaña, “Vía Vigo” (IEV, 2014), facilitou a chegada temperá a Vigo dos deportes de orixe británica como o fútbol –en 1876 fundouse o Exiles FC, formado por telegrafistas do Cable, e en Vigo xogouse o primeiro partido de fútbol da península–, mais tamén doutros como o rugbi, ping pong e tenis sobre herba, así como a incorporación dalgúns costumes e do espírito do “fair play”, que agora consideramos propios. Pegada que quedou no nome dalgúns establecementos vigueses como os cafés Derby e Nuevo Derby, o Sport, confeccións Esmar e, sobre todo, en moitas familias de orixe británica asentadas hoxe en Vigo.

As comunicacións cablegráficas utilizando a linguaxe morse situaron ao Vigo de comezos do século XX e ao seu porto, como un dos referentes da fachada atlántica europea. Pegada que afondou durante os anos de ambas as dúas guerras mundiais, cando en Vigo traballaban axentes de diversos servizos de información, nunha guerra silenciosa de espionaxe polo control do volframio e polas comunicacións marítimas no Atlántico norte. Como non esquezamos que despois de finalizada a Guerra Mundial, nos anos máis difíciles da ditadura, o porto de Vigo mantivo liña marítima aberta co de Southampton até finais dos anos setenta, pola que chegaron aqueles míticos autobuses de dous pisos mercados pola empresa de Tranvías de Vigo que nunca chegarían a circular. Porén, a conexión co maior porto do sur de Inglaterra facilitou a incorporación en Vigo dalgunhas das novidades de consumo das illas, sobre todo polo funcionamento do mercado informal da Pedra, que surtía aos vigueses dos xabóns Lux, dos desodorantes Lander, de marcas de tabaco inglés, de pantalóns vaqueiros, de galletas Family Circus, de chocolates Cardburys, mais tamén de penicilina e as primeiras marabillas da tecnoloxía electrónica como transistores e pick up. Felizmente, a conexión con Southampton foi recuperada polas escalas frecuentes de grandes transatlánticos, que supoñen a posibilidade de que este ano visiten Vigo case 300.000 cruceiristas, que xa forman parte da identidade da cidade actual.

No entanto, a World Fishing Exhibition, que recalou por vez primeira en Vigo en 1973, era probablemente o acontecemento vigués máis impregnado desta pegada british, tanto pola súa xestión por parte dunha empresa británica, polo feito de coincidir cunha conferencia internacional de ministros de pesca, como por ser inaugurada, dende a edición de 1985, co desfile dos membros da The Band of the Wels Guard da raíña Sabela II, enfatados de vermello cos seus gorros de pel de oso. Como tamén conserva esa pegada a tradición tan viguesa dos concertos gratuítos en Castrelos, que nos últimos veráns semella en perigo de extinción, ou na confianza teimosa nas cores do equipo celeste e na súa canteira. Vigo conserva a pegada british.

Onte 1372: Gratitude cos docentes

1 de Xullo de 2015/en Cidades, Educación, Iniciativas, Onte/por bretemas

Sempre crin que as mudanzas máis profundas comezan con xestos humildes que as anticipan. O feito inédito de que o alcalde e o concelleiro de Educación de Compostela recibisen onte aos docentes que se xubilaron este curso para agradecerlles o seu labor como «correctores de desigualdades sociais» anticipa un mandato de cambio para unha cidade que décadas atrás estivo na vangarda do municipalismo educativo. Recoñecer a xenerosidade dun traballo educativo durante máis de tres décadas debería ser algo habitual para os responsables dos concellos, como representantes das comunidades educativas onde serviron os docentes xubilados. Con este xesto o goberno de Compostela acredita que a educación pública é unha valiosa arma cargada de futuro. Ben sería que outros concellos emulasen un xesto que gabamos con entusiasmo.

Onte 1361: A dinosebe na Princesa

20 de Xuño de 2015/en Cidades, Cultura, Medio_Ambiente, Onte, Política, Urbanismo, Vigo/por bretemas

A colocación «temporal» da dinosebe na Praza da Princesa, no corazón da Porta do Sol, é a primeira das caballeradas do novo mandato. A pesar de que está asegurado o éxito popular da medida, como espazo de selfies e outras caralladas, chantar este xardín efémero sobre unha praza centenaria non parece unha gran idea urbanística. Entendo que con este xesto irónico, non exento dunha chiscadela de humor, Caballero expresa apenas a súa intención de afondar no exitoso modelo da súa cidade ornamental. Con todo, e máis alá da anécdota da nova ubicación da [custosa] dinosebe viaxeira, semella que non parecen medidas de moito futuro continuar instalando sobre aparcamentos, prazas, rotondas e rúas xardineiras onde as oliveiras nunca poderán chantar raíces ou as flores e os tepes de céspede teñen data de caducidade. Xaora, non deixa de ser un paradoxo que estes días abafantes en Vigo, moitos veciños do meu barrio lamentemos cun aceno de melancolía que con motivo das obras de «humanización» do segundo treito de María Berdiales foran arrincados os frondosos ligustros plantados hai vinte anos polo goberno de coalición de Carlos Príncipe. No dilema de optar entre chantar ou non raíces, de escoller entre humildes ligustros ou espectaculares e [custosas] dinosebes, quizais radique a cerna do debate entre dous modelos de entender a humanización da cidade.

Onte 1354: «Solución Príncipe»

13 de Xuño de 2015/en Cidades, Onte, Política, Vigo/por bretemas

A última hora, o PSdeG-PSOE optou en Lugo pola «solución Príncipe», aquela que hai vinte e catro abriu as portas da alcaldía viguesa ao pediatra Carlos Príncipe e fixo posible unha das primeiras experiencias de goberno tripartito entre socialistas e nacionalistas. A demisión in extremis de Orozco permitirá que Lara Méndez sexa alcaldesa e o grupo socialista continúe gobernando a cidade da muralla.

A solución é un exercicio de pragmatismo político, xa que o veterano profesor de Filosofía, dende o momento que a súa non foi a lista máis votada, sabía que non recuncaría na alcaldía, máis aínda cando Lugonovo e BNG insistiran en campaña que nunca o votarían. Lembro moi ben as longas negociacións da «solución Príncipe» e do seu programa que deron paso a un dos mellores gobernos de coalición vigueses, capaz de abrir o planeamento estratéxico e urbanístico, realizar as primeiras peonalizacións, comezar a rehabilitación integral do Casco Vello, ampliar a Fundación Penzol e a Casa Galega da Cultura, abrir a Biblioteca Central, entre outras actuacións no marco dunha situación económica difícil. Agardo que en Lugo sexa tamén fecunda a etapa liderada por Lara Méndez, que será a única alcaldesa das sete cidades, o que constitúe outro motivo máis desta remuda.

Gran Vía 2

19 de Maio de 2015/en Arquitectura, Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Memoria, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a homenaxear a figura do arquitecto Francisco Castro Represas, autor do proxecto de Gran Vía número 2, o edificio literario vigués, espazo onde se desenvolven dúas novelas galegas recentes, Os fillos do mar de Pedro Feijoo e Cabalos e lobos de Fran P. Lorenzo.

Nos tan exitosos «Paseos polo Vigo literario», organizados pola Asociación de Escritores en Lingua Galega, e patrocinados pola concellaría de Normalización Lingüística do concello de Vigo, non debería faltar unha parada diante de Gran Vía 2 e Urzaiz 58, o bautizado popularmente como «edificio Albo», proxecto asinado polo arquitecto Francisco Castro Represas. Situado na intersección entre as dúas grandes vías viguesas, o edificio onde estivo instalada durante décadas a libraría e papelaría La Rápida foi transformado por dous narradores vigueses en espazo literario. Coroada por unha escultura copia da Vitoria de Samotracia, executada por Jesús Picón, esta emblemática construción xa é o noso primeiro edificio literario, onde no segundo andar vive Mariña, a protagonista da novela de Pedro Feijoo Os fillos do mar, e no oitavo a familia de Gloria Beckmann, cuxa historia desenvolve Fran P. Lorenzo en Cabalos e lobos. Un edificio construído entre 1942 e 1949, durante os máis dramáticos anos da fame e da represión da ditadura, mais no que grazas a estas novelas cen por cen viguesas se establece un vínculo entre a ficción e a realidade, unha confluencia entre un espazo privado e a súa dimensión histórica, facilitando así a fidelidade e coherencia do relato entre o cidadán e a cidade na que vive.

Xaora, Gran Vía 2 é, ademais, o edificio histórico vigués que amosa de forma máis clara o ocaso da utilización das formas modernas da arquitectura racionalista introducidas durante a Segunda República, das que Represas foi en Vigo destacado promotor, e o comezo da inclusión de elementos formais historicistas e rexionalistas que, en plena posguerra, eran reclamados como símbolos ideolóxicos do réxime franquista. Esa é a razón que esta formidable edificación de formigón armado de composición simétrica e forma angular utilizase cantaría fina procedente das canteiras do monte da Serra de Castrelos. Como tamén o é que o atraso na finalización das obras, pola falta de cemento e ferro, en pleno período autártico, contribuíse a ornamentar o edificio con elementos decorativos non previstos no proxecto inicial, como o pináculo e os frontóns partidos que enmarcan a escultura de Picón, que para Xosé Ramón Iglesias e Xaime Garrido, grandes estudosos da arquitectura viguesa do século XX, «maquillaban o aspecto racionalista primitivo, nun momento no que este este estilo estaba totalmente denostado nos círculos próximos ó novo réxime.»

Gran Vía 2 é apenas outra das obras destacadas de Castro Represas, o arquitecto que dende 1932, cando instalou o seu estudio na rúa Loriga, impulsou de forma máis decidida a modernización e renovación da arquitectura viguesa. Durante os anos republicanos de entusiasmo e os primeiros da posguerra de precariedade o arquitecto vigués desenvolveu un proxecto orixinal de arquitectura de espírito racionalista, na liña da vangarda que se desenvolvía en Europa, coa intención de dar resposta ás novas necesidades da sociedade industrial e dunha nova burquesía que emerxía nunha cidade moi dinámica e cosmopolita.

Hoxe paga moito a pena facer devagariño un paseo polo Vigo radicalmente moderno ao que tanto contribuíu Castro Represas cos seus proxectos durante esa década decisiva. Son da súa autoría edificios tan interesantes como o Ribas Barreras (1933), na intersección entre Marqués de Valladares e Colón, o primeiro de vivendas que incorpora elementos modernos como a cuberta plana e a horizontalidade compositiva; o edificio Sanchón (1935) en Policarpo Sanz, no que Castro mesturou a utilización comercial coas vivendas; a casa do cineasta Cesáreo González (1938) na praza de Portugal, un dos mellor conservados na actualidade, sen modificación da súa planta baixa; o edificio Crespo (1938), entre Cuba e Urzáiz, no que se introducen decoracións “art déco”; a ampliación da Fábrica de (conservas) Ribas (1938), a súa primeira edificación industrial, entre a rúa Ánimas e Beiramar; o Cubera (1939), o primeiro rañaceos de García Barbón; o edificio Barreras (1940), en Colón 4; dous edificios en chafrán en Bouzas (1940); os bloques de vivendas de Pernas na Finca El Carmen (1941) en Travesas ou o Club Náutico (1944), proxecto que asinou co que sería o seu socio Pedro Alonso Pérez, o primeiro edificio de Vigo construído sobre pilotes. Edificacións todas nas que o arquitecto vigués utilizou a linguaxe dun racionalismo heterodoxo en granito, cuxa presenza é moi difícil atopar noutras cidades.

O espírito moderno e racionalista de Gran Vía 2, coma as outras edificacións de Castro Represas deste período, forma parte do ADN da cidade de Vigo. Unha obra arquitectónica que merecería unha grande exposición retrospectiva coa intención de facela visible e poñela en valor.

Onte 1329: «O estranxeiro», poema inédito de Celso Emilio

19 de Maio de 2015/en Autores, Cidades, Educación, Galeguismo, Onte, Poesía, Recurso_didáctico/por bretemas

Luís Ferreiro, o director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, publicou esta fin de semana un poema inédito do seu pai. Trátase do títulado «O estranxeiro», enviado dende Caracas no mes de febreiro de 1973 aos rapaces do Colexio Rosalía de Castro de Vigo, que dirixía a súa amiga Antía Cal. Composición de intención didáctica, Celso Emilio ofrécelles aos escolares vigueses unha viaxe polas vilas e cidades do país, así como dos símbolos da nación («patria»), a lingua e a literatura («unha cantiga de amigo / un cális con sete estrela»). Gustoume o alustre final do poema: «Onde está, que non a atopo, / esa patria tan ben feita?«. Non sería raro que o «O estranxeiro« fose decontado musicado, coma o foron moitas pezas do poeta de Celanova. A nosa gratitude a Luís pola descuberta. Celso Emilio manantío e fervenza.