En clave galega

/en , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, ao fío da nova etapa da Fundación dos Premios da Crítica Galicia, reflexiono sobre o que entendo é o traballo asociativo en clave galega.

A Reforma Política, a chamada popularmente “Transición”, foi un tempo decisivo, no que se valoraron argumentos e posibilidades políticas que agora, neste tempo de profunda recentralización conservadora, poden parecer propios de novelas de ciencia ficción. Imaxinemos que tería sido de Galicia e da evolución das súas forzas políticas, se o científico Bibiano Fernández Osorio e Tafall –primeiro alcalde republicano de Pontevedra e presidente da Asemblea de Municipios de Santiago de 1932, aquela parteira do proxecto de Estatuto de Autonomía plebiscitado o 28 de xuño de 1936– chegara a aceptar a proposta de Adolfo Suárez de encabezar a primeira Xunta de Galicia Preautonómica. Un ofrecemento que o pontevedrés, xubilado en 1972 como subsecretario xeral da ONU, rexeitou porque consideraba que lle faltaba “a lexitimidade” de representar directamente a herdanza republicana daquel Consello de Galiza do que Castelao foi o seu primeiro presidente. Perdida a oportunidade de fundar o noso autogoberno da man de Osorio Tafall e, polo tanto, dende a tradición galeguista e republicana aquel proceso foi dirixido por Antonio Rosón e Xosé Quiroga Suárez, políticos vinculados até entón, dunha ou doutra maneira, aos que en cada etapa detentaron o poder en Madrid.

En Galicia, naquel momento alboral da Transición, mesmo antes do inicio do proceso autonómico, que por vez primeira recoñecerá institucionalmente a existencia da lingua e cultura galegas, xermolaron iniciativas asociativas e empresariais coa intención de dotar de protagonismo á sociedade civil na recuperación da identidade galega e no proceso de modernización de Galicia e desenvolvemento do autogoberno. Foi daquela (1978) cando naceu Caixa Galicia, froito da fusión das tres caixas de aforros coruñesas. Foi entón cando apareceron nos kioscos as primeiras publicacións en galego, como a infantil “Vagalume” (1975), a revista “Teima” (1976) ou o semanario “A Nosa Terra” (1977). Foron os anos nos que se organizaron os primeiros cursos de galego do ILG, se publicaron os primeiros libros de texto para o ensino do galego e as primeiras obras colectivas de estudos, que pretendían tomarlle o pulso ao estado a un país sumido no atraso, como “Galicia: realidade económica e conflicto social” (1978), volume coordinado por José A. Durán, encargado polo Banco de Bilbao, entidade que logo non o quixo distribuír, sendo fotocopiado entre os sectores galeguistas. Foi o período no que se forxou a concepción do traballo asociativo en clave galega, que pretende involucrar a todos os sectores da sociedade nosa, dende os empresariais, pasando polos sindicais e universitarios, até os institucionais, no proceso de galeguización e normalización cultural.

Desa concepción galeguista naceron en Vigo, no mes de maio de 1978, os Premios da Crítica Galicia, unha iniciativa do Círculo Ourensán Vigués que pretendía instituír a tradición de facer público o recoñecemento que, dentro do marco xeral da cultura galega, merecesen os labores individuais ou colectivos que cada ano cristalizasen en achegas relevantes para os diversos ámbitos da creación cultural e da investigación en Galicia. Encabezada polo libreiro Bieito Ledo, e concibida e deseñada por un xeneroso grupo de profesionais vigueses (Víctor Freixanes, Malós Cabrera, Manolo Janeiro, Paco Mantecón, Emilio de Gregorio, Vítor Vaqueiro, Uxío Labarta, Miguel Murado, Blanca Lorenzo, Francisco Carballo Carballo, María Xosé Porteiro, Xosé Antonio Perozo, entre outros), aquela iniciativa transformouse nunha institución cultural de referencia, sen a que hoxe, e no futuro, será imposible comprender o que sucedeu en Galicia durante as tres últimas décadas nos eidos da creación literaria en galego, na investigación no eido das Humanidades, na música, nas artes plásticas, nas artes escénicas ou nas súas iniciativas culturais máis destacadas.

A continuidade dos Premios da Crítica Galicia, que este ano serán ditaminados en Vigo o vindeiro 22 de outubro, debemos de entendela como un éxito colectivo dos creadores e artistas galegos, mais tamén como un exercicio xeneroso de responsabilidade dos seus fundadores e organizadores. Xerados dende a iniciativa da sociedade civil, anticipándose ao inicio da Autonomía, é unha feliz noticia que non se rompese a tradición destes premios que de forma ininterrumpida dialogaron e tomaron o pulso do latexo da nosa creación cultural. Galicia precisa de máis institucións e plataformas cívicas deste tipo –plurais, independentes e interxeracionais– que traballando en man común e en clave de país contribúan coa súa continuidade a acrisolar a tradición galega. Só así poderemos recuperar as oportunidades perdidas no decurso da nosa historia milenaria.

Peinador

/en , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recupero un anaco da historia do aeroporto de Peinador, ao fío da súa crise actual.

Peinador foi construído, literalmente, pinga a pinga polos vigueses, co esforzo dos nosos avós e dos nosos pais. Non é lenda urbana ningunha. Foi unha angueira de vinte e cinco anos, iniciada en 1929, cando se abriu o porto de Vigo ao tráfico aéreo para hidroavións, e finalizada aquel 25 de abril de 1954 no que aterrou sobre a pista de mil cinco centos metros de Peinador un DG-3 de Iberia inaugurando o enlace aéreo Madrid-Vigo. Durante os anos de entusiasmo republicano, nos que xermolaron algúns dos proxectos de desenvolvemento urbano máis decisivos para a historia da cidade, o concello, co apoio dalgúns empresarios vigueses, pulou polo proxecto de construír un aeródromo terrestre nuns terreos próximos ao primeiro apeadeiro do tranvía Vigo-Mondariz, bautizado como “Peinador” en homenaxe ao emprendedor galeguista Enrique Peinador Lines, quen fora o máximo impulsor desta liña do tranvía suburbano vigués e responsable do incrible proxecto do Balneario de Mondariz.

En 1936 deseñouse un primeiro proxecto para Peinador con tres pistas de voó e unha estrada de circunvalación. Tras o levantamento militar, o goberno obrigou aos veciños dos concellos de Vigo, Lavadores e Mos a traballar dous días de cada mes sen remuneración ningunha na construción do futuro aeroporto. O tranvía era o medio de transporte utilizado polos vigueses militarizados para chegar a unhas obras que, como lembra Antonio Giráldez Lomba no seu magnífico libro sobre os tranvías de Vigo, quedaron na memoria do noso cancioneiro popular: “O chegar a Peinador, / o primeiro que se ve, / carretilla, pico e pala / e porrón… para beber. / Se vas a Peinador, / mira qué vas facer, / pois vas a traballar / e non vas a comer.” Unha prestación persoal que podía ser redimida –só por uns poucos, ben adiñeirados– pagando en 1937 doce pesetas á Junta del Aeropuerto de Vigo.

A apertura da primeira liña regular do aeroporto de Lavacolla en 1937, que unía Santiago, Salamanca, Valladolid e Zaragoza, adiou o ritmo dos traballos de Peinador, que serían recuperados unha década despois. Mágoa que daquela se desbotase o fermoso proxecto de terminal de Jenaro de la Fuente, de inequívoca xínea racionalista, que quedou como outras posibles alfaias viguesas no territorio da nosa arquitectura de papel. Tras a posta en marcha da liña de Aviaco con Madrid no 54 e con Barcelona no 58, o pulo industrial vigués foi tirando de Peinador, que cada década foi sometido a obras de ampliación da terminal de viaxeiros e dos servizos de axuda á navegación. En 1981, tras a primeira ampliación da lonxitude da pista, iniciáronse os voós internacionais, aínda que habería aínda que agardar ao pulo económico da década dourada (1998-2008) para asistir a un crecemento espectacular do tráfico da terminal viguesa, que en 2007 acadou a cifra dun millón catro centos mil viaxeiros, liderando o ano seguinte o tráfico dos tres aeroportos galegos no que atinxe ao número de usuarios das liñas que unen Galicia con Barajas.

Hoxe Peinador sofre a crise máis importante da súa historia. Tras uns anos extraordinarios, os efectos da crise económica e da competencia das terminais internacionais de Porto e Compostela (onde se estableceron bases de liñas aéreas de “prezos reducidos”) deixarán a terminal viguesa este ano por baixo do millón de usuarios. Un resultado que terá dúas importantes consecuencias: a redución do número de conexións, tanto coas terminais españolas como as internacionais, anunciada polos operadores para esta tempada de inverno e para a da vindeira primavera; e o aumento apreciable do prezo dos billetes e da ocupación dos avións por traxecto, feitos dos que se fala en voz baixa, mais que xa se veñen producindo nestes últimos días, onde por algún billete de ida e volta a Madrid pode chegar a pagarse unha cantidade moi próxima aos 500 euros. En definitiva, se non mudan as cousas, desde Peinador teremos menos voós e billetes máis caros.

Non é doado atopar unha receita máxica que permita darlle volta a este carpín. Fracasado o modelo de reparto do comité de rutas entre as tres terminais aeroportuarias –deseñado polo Partido Popular para avalar as axudas que recibe Lavacolla, concibido como aeroporto internacional de Galicia–, a oferta de Peinador debe procurar a súa singularidade dentro do modelo centralizado sobre Barajas e El Prat de tráfico áereo español e dun número moi reducido de enlaces europeos, singularmente o de Charles de Gaulle e o de Heathrow. Na potenciación desas poucas rotas estratéxicas (Madrid, Barcelona, París e Londres), que permiten en menos de tres horas conexións dende Vigo cos cinco continentes (o que pode ser importante, tamén, para converter o porto en base de cruceiros), e na potenciación do tráfico de mercadorías pode residir a recuperación de Peinador.

Porto e Concello

/en , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a nova fase que se abre nas relacións Porto de Vigo e Concello, a raíz do fallo do Xulgado Contencioso sobre a paralización das obras das naves de redeiros do Berbés.

Para algúns comentaristas é un lugar común afirmar que Vigo ten tres alcaldes: o do Campo de Granada, o das Avenidas e o do recheo de Bouzas. Un xeito irónico de expresar a escasa cooperación institucional, cando non aberta competencia, entre as tres administracións (o concello, a Autoridade Portuaria e a Zona Franca), que operan sobre a nosa cidade. Nin sequera aqueles triunviratos monocores dos anos da movida (Manuel Soto na praza do Rei, Elena Espinosa no porto e Francisco López Peña na Zona Franca) ou dos noventa do ciclón fraguista (Manuel Pérez, Juan Corral e Pablo Egerique) foron capaces de que estas tres institucións –tamén tres administracións, local, autonómica e estatal– artellasen un sólido proxecto de desenvolvemento estratéxico para o Vigo Metropolitano.

Coa moi honrosa excepción do fito senlleiro do proxecto “Abrir Vigo ao Mar” nos anos noventa, financiado pola Zona Franca, mais concibido polo goberno tripartito presidido por Carlos G. Príncipe, e comezado a executar sendo alcalde Manuel Pérez, magoadamente non existiu na nosa cidade portuaria un modelo de cooperación estable entre estas tres institucións. Máis aínda, durante a pasada década, xa retirada a Zona Franca da pelexa polo liderado do proxecto vigués, unha loita a cara de can estableceuse entre os responsables do porto e do concello. Cando Corina Porro presidía en minoría a corporación municipal (2004-2007), Abel Caballero dende a Autoridade Portuaria (2005-2007) disputáballe o liderado no deseño urbano do perfil litoral; cando Caballero presidía o goberno municipal de coalición, Porro dende o porto (2009-2011) dirixía a súa estratexia para recuperar a alcaldía. Unha loita estritamente política que, sen dúbida, pexou tanto no óptimo funcionamento das actividades portuarias, onde está unha boa parte da actividade económica metropolitana, como no desenvolvemento urbanístico da beiramar, o espazo de lecer e encontro preferido polos vigueses.

O fallo recente do Xulgado Contencioso-administrativo de Vigo, que dá a razón ao concello sobre a paralización da reforma das naves do Berbés, que Corina pretendeu transformar en restaurantes e logo en Museo do Porto, ademais de solucionar un conflito urbanístico, ten gran importancia política xa que amosa a imposibilidade da Autoridade Portuaria de actuar sobre os espazos portuarios de forma unilateral, sen contar coa preceptiva licenza outorgada polos técnicos municipais. Un fallo que, xunto ao rotundo fracaso da estratexia trampolín de Porro de auparse dende as actuacións do porto á alcaldía, debería liquidar de vez esta competencia interinstitucional, só atribuíble aos intereses de partido, mais tan paralizante para os intereses xerais da cidadanía. Dalgún xeito, con este fallo (e outros que, previsiblemente, virán) tamén queda superado o modelo do triunvirato institucional, e só o alcalde elixido polos votos dos veciños ostenta a lexitimidade de representar o proxecto urbano en todo o límite municipal, incluído o do perímetro do porto. Dificilmente poderá Ignacio López Chaves, o novo presidente da Autoridade Portuaria, continuar coa estratexia da súa predecesora de facer oposición municipal dende a súa cadeira da Praza da Estrela, cando sabe, ademais, que o seu partido ten moitas posibilidades de poñer en moi serias dificultades a unha alcaldía, condicionada polos nacionalistas a gobernar en minoría.

No entanto, moitas e importantes tarefas debe enfrontar López Chaves, neste momento de crise da economía metropolitana, onde é imprescindible a achega portuaria. Non lle vai ser doado –aí temos a crise brutal que está sofrindo o aeroporto de Peinador–  desbloquear o proxecto da autoestrada do mar, que debería unir de forma permanente o porto de Vigo co bretón de Sant Nazaire. Como tampouco o será o de solucionar os problemas existentes para a posta en marcha da PLISAN, a plataforma loxística de Salvaterra, promovida pola Autoridade Portuaria de Vigo, xunto coa Zona Franca e a Consellaría de Medio Ambiente. Como tamén se poñerá a proba a súa capacidade proactiva para abrir un diálogo amplo co concello, tanto co goberno municipal como cos grupos da oposición, de cara a acadar ese consenso necesario sobre o Plan de Usos do Porto, que poña de vez orde no actual caos existente nos terreos portuarios, onde se mesturan actividades, que moi pouco teñen que ver coa actividade produtiva vinculada ao mar, e garantice un crecemento das instalacións portuarias (o que non debería supoñer novos recheos) compatible coa protección medio ambiental da ría. Sen esquecer, que Chaves deberá abordar temas de interese cidadán como a mellora do transporte de ría ou a apertura das instalacións portuarias para o lecer dos vigueses. Moita faena, don Ignacio.

Escollo o galego

/en , , , , /por

Tras dúas semanas de descanso, reanudamos a xeira de publicación dos artigos de Campo de Granada en Faro de Vigo con esta achega ao fío da publicación do libro de Carlos Callón Como defenderes os teus dereitos lingüísticos.

Nacín no Pirulí. O meu berce estivo entre a Falperra e o Paseo de Afonso. Meu pai era fillo dun emigrante de Malva, un pobiño de Zamora, e miña nai dun ebanista do Couto. Na casa nosa non tivemos aldea ningunha da que botar man. Son, pois, un deses vigueses de Vigo, educados na casa e na escola en castelán durante o Tardofranquismo. E son, tamén, un deses vigueses que fala sempre galego, unha lingua na que decidín instalar a miña vida dende aquel mes de agosto de 1975. Foi aquela unha decisión adolescente que, como outros moitos membros da miña xeración de neofalantes vigueses, mantiven con fidelidade e firmeza, a pesar de que non é doado nin cómodo facelo nunha cidade na que agroman hoxe faíscas de intolerancia galegófoba.

Sei que algunhas persoas pensan que o meu patrón lingüístico –falo en galego con todas as persoas– é froito das miñas profesións de editor e mestre ou das miñas conviccións galeguistas. Dúas das condicións, xunto coa procedencia aldeana, que para algúns explican as razóns de que non empreguemos por defecto o castelán, en Vigo a lingua considerada de uso preferente. Un reducionismo falso e inútil para explicar o estatus actual do galego e os prexuízos tecidos arredor do seu emprego nunha cidade de acollida, de orixe aldeana e mariñeira, tradicionalmente agarimeira coa cultura e lingua de noso.

No entanto, os galegofalantes enfrontámonos decote a situacións pouco agaradables nos espazos públicos vigueses. Pedimos un “café con leite morno, por favor” e se nos solicita a confirmación como “café con leche templado”, recibindo un eco semellante ao dos estranxeiros que solicitan “warm coffee with milk”. Outro tanto pode acontecer no restaurante cando pedimos robaliza e se nos responde que “hoy no le tenemos lubina”, unha mostra da pobre competencia lingüística como a moi escasa empatía do servizo destes establecementos coa súa clientela. Outrosí acontece nalgúns taxis onde teño comprobado que só con indicar o destino en galego pode ser considerado polo condutor como unha falta de cortesía ou de respecto polo seu traballo. Molestias semellantes prodúcense se cando acudimos a unha consulta médica ambulatoria pretendemos ser atendidos oralmente en galego polo persoal sanitario. Por non falar xa das escasas posibilidades de resolver en galego un asunto nun dos xulgados vigueses, a pesar do dereito que nos asiste, ou de formalizar un trámite nunha das notarías da cidade, onde se solicitamos que un testamento ou unha hipoteca se formalicen en galego, é moi frecuente que se nos ofreza nun prazo de tempo moi superior ao previsto para a súa redacción en castelán.

En todos os ámbitos citados, o castelán é sempre considerada como a lingua por defecto, a lingua escollida, no mellor dos casos, para iniciar o intercambio comunicativo, relegando o galego a un segundo plano, o da lingua subsidiaria, propia dunha minoría en inevitable decadencia. Unha situación que os galegofalantes enfrontamos con paciencia, ironía e cordialidade infinitas, que como sinala Carlos Callón no seu último libro, Como defenderes os teus dereitos lingüísticos (Xerais 2011), son as mellores ferramentas para desmontar os prexuízos e as falsidades tecidas arredor do noso idioma. Moi lonxe de desistir na nosa difícil angueira de vivirmos en galego, o presidente da Mesa pola Normalización Lingüística aconsella conxugar tres verbos para que o galego sexa un idioma vivo de verdade, con aspiracións lexítimas de normalidade: “usar, escoller e solicitar”, aos que eu engadiría os de “ler, escribir e sorrir”.

Non dubidemos en solicitar o servizo en galego alí onde non nolo ofrezan: “por favor, podería ser en galego [a factura, o contrato…]”. Escollamos en galego os servizos onde xa teñamos esta posibilidade: no móbil, no Facebook, no Tuenti ou no caixeiro automático. E, sobre todo, usemos o galego con amabilidade en todos os eidos da vida social, sen o deber de dobregarnos a abandonalo polo feito de que o noso interlocutor utilice o castelán. Ademais, podemos escribir en galego en todas as nosas comunicacións, dende anotacións nas redes sociais, correos electrónicos ou cartas aos xornais; como podemos escoller en galego unha oferta de lectura cada vez máis ampla e de maior calidade. Os milleiros de galegofalantes urbanos, conscientes de que unha lingua é un mercado, tamén podemos escoller o galego como outro criterio de consumo responsable, apostando por aqueles produtos etiquetados en galego, aqueles establecementos que tamén atenden en galego ou por aquelas empresas que o utilicen na súa publicidade.

Quen pode dubidar que as políticas públicas de promoción e uso do galego, sobre todo no eido educativo, son decisivas para o seu futuro? Mais tamén, quen pode facelo da importancia do compromiso de cada un de nós, da lealtade que manteñamos co seu emprego? Eu leo e escribo en galego; uso, solicito e escollo o galego.

A crise do busiño

/en , , , /por

O luns, 8 de agosto, publiquei en Faro de Vigo o derradeiro artigo semanal da tempada. Que quede aquí para o arquivo.

Cuestión de confianza

/en , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da convocatoria de xerais, reflexiono sobre os retos de rexeneración democrática e o discurso do falso pensamento positivo.

Vencido polos mercados e apurado por Rubalcaba, Zapatero decidiu acurtar a agonía e convocar eleccións para o 20-N. Apenas pasara unha hora do anuncio de quen fora o home máis optimista de España, cando Mariano Rajoy tomou a remuda como líder do pensamento positivo asegurando que a saída da crise é apenas unha “cuestión de confianza”. Segundo quen será, moi probablemente, o próximo presidente, co seu goberno volverá a confianza, axiña fluirá o crédito bancario e mellorarán as cifras de desemprego. Unha receita elemental para un electorado ao que se pretende identifique a saída da crise co cambio ofrecido polo Partido Popular, sen máis sacrificios impositivos, sen máis perda de emprego, sen máis rebaixas salariais para os funcionarios e mesmo sen recurtes sociais… O pasado venres Rajoy abrazou a estratexia optimista que Zapatero abandonou aquel fatídico 9 de maio de 2010, cando anunciou o recurte fiscal dos 35.000 millóns de euros, presionado polos bancos e polos líderes da Unión Europea. Outra vaca no millo!

Estes falares optimistas de Rajoy terían escasa transcendencia se non coincidisen, a mesma mañán, coa publicación do informe do Fondo Monetario Internacional sobre a evolución da economía española e co anuncio dunha probable rebaixa da cualificación da débeda española por parte dunha das axencias de rating. Anuncios que agoiran novos e moi severos recurtes a realizar polo novo Goberno. Tomemos nota. Se o FMI pretende que España reduza máis a factura dos seus funcionarios públicos, o Goberno só o poderá conseguir cunha nova rebaixa salarial ou cunha redución dos seus cadros de persoal. Se ao FMI a rebaixa recente da indemnización por despido improcedente a 21 días lle parece insuficiente, o próximo Goberno acometerá unha nova reforma laboral. Se o FMI propón aumentar o capítulo dos ingresos, é probable unha nova subida do IVE e do imposto sobre as gasolinas. En definitiva, non parece difícil imaxinar que estes recurtes preñados polo FMI serán o solimán que dosifique o novo Goberno a comezos de 2012, sen descartar a hipótese de que deba adiantalos in extremis o propio Zapatero, xa que aí están os monstros da crise orzamentaria americana e da subida das primas de risco española e italiana. E sabemos que o novo executivo non terá dificultades en xustificalos co argumento de que o “o estado das contas públicas era aínda peor do previsto”.

Con estes agoiros da existencia dun programa económico agochado, compartido polos dous partidos de quenda e concibido ao ditado dos mercados de débeda, non é doado agardar unha campaña electoral entusiasta. Mais aínda, cando estes anuncios o que procuran é a resignación dos membros do grande partido conformista, o da indiferencia e o fastío co desprestixiado rito da política parlamentaria. Mais non debería ser este tempo de desolación, senón de mobilización cidadá e corresponsabilidade participativa, xa que nestas eleccións dirimiranse cuestións esenciais para o futuro das políticas públicas e temas principais para o devir do autogoberno galego. Non desbotemos a posibilidade de que unha lexislatura con maioría absoluta popular supoña unha recentralización do modelo autonómico, como propoñen algúns medios xacobinos, avalados polos argumentos da redución do déficit e da eficacia na xestión orzamentaria, nin desbotemos a sospeita doutro adiamento dalgunhas das infraestrutras básicas en obras, nomeadamente os AVE do Eixo Atlántico e da Meseta.

Se isto todo non abondase, estas xerais deberían supoñer un xiro rexenerador da actividade política. Así o veñen reclamando o movemento dos Indignados e iniciativas políticas apartidarias como BenComún que deberían ser moi tidas en conta. Non esquezamos que medidas de transparencia pública, de participación cidadá, de racionalización das administracións, de comportamento ético dos cargos públicos ou de supresión dos seus privilexios constitúen parte do ADN da saída da crise. Medidas que deberían entrar na axenda dunha campaña electoral decente, austera, onde o financiamento dos partidos fose transparente; onde todas as candidaturas tivesen posibilidade de debater as súas posicións e contasen cun tratamento equitativo nos medios de comunicación. Un campaña en clave galega, que situase á cidadanía no foco da actividade política, cunha participación activa nas redes sociais na valoración das propostas programáticas e dos compromisos co país que asumen cada unha das candidaturas.

A cuestión de confianza non atinxe, pois, os asertos do pensamento positivo da mercadotecnica política, como á mobilización cidadá que de forma consciente e corresponsable escolle as medidas estratéxicas para enfrontar un tempo decisivo para a sociedade galega no social, no económico e no político.

Galicia desacougada

/en , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo, coincidente co 25 de xullo, propoño unha reflexión sobre a actual situación política de Galicia.

Galicia chega a este 25 de xullo, o seu día nacional, desacougada e cun pulso máis baixo ca noutrora. Coa excepción da luz que provocou durante uns días na conciencia colectiva o movemento dos Indignados, semella que as incertezas e medos provocados pola crise financeira do euro (que sabemos agocha unha crise estrutural máis profunda) e pola escasa iniciativa política, tanto do actual Goberno Galego conservador como da súa oposición parlamentaria, impiden albiscar escintileos de esperanza que se puidesen enxergar no horizonte.

As cifras e os indicadores estatísticos non axudan a atopar razóns para o entusiasmo sobre o futuro do país noso. Ao longo do último ano, o paro afectou a un cuarto millón de galegos e a taxa de desemprego superou o 17%, cifras elevadísimas que sitúan a nosa como a terceira comunidade na que máis emprego se destruíu. O número de Expedientes de Regulación de Emprego medrou de forma notable en todos os sectores produtivos, con singular incidencia nos da automoción, a construción naval e pesca, eidos industriais de noso que arrastran dificultades estruturais de viabilidade por mor das limitacións dun ou doutro tipo que impón a normativa da Unión Europea para o seu funcionamento. A anemia demográfica non cesa e Galicia continúa liderando a perda de poboación en España, volvendo diminuír en 2010, por segundo ano consecutivo, o número de nacementos; crise agudizada nas provincias de Ourense e Lugo onde o número de defuncións duplicou o de nacementos. Sangría poboacional agravada polo incremento da emigración, sobre todo a dos membros da “xeración perdida” –estimada xa en máis de vinte mil persoas, entre 25 e 35 anos, unha barbaridade!–, e pola oferta escasa para poboación inmigrante, fóra do sector do coidado a persoas maiores e dependentes.

Dende a súa toma de posesión o actual Goberno Galego apostou por un modelo de xestión por coiuntura, acomodando a súa axenda á confrontación sistemática coas actuacións do Goberno bipartito (audis, lingua, reparto eólico…) e co agotado e errático Goberno Zapatero (financiamento, desaparición das caixas, xenéricos…). Unha estratexia deseñada en clave de partido, que achegou réditos mediáticos ao presidente Feijóo, convertido pola prensa conservadora madrileña no príncipe da “austeridade” futura e no azoute dos excesos nacionalistas, mais que ameaza deixar o noso país en poucos anos nun auténtico ermo. Abandonadas as crenzas galeguistas dos gobernos de Fraga e transformada Galicia en laboratorio da recentralización prometida por Rajoy e deseñada por FAES, a ninguén pode estrañar que o Goberno Feijóo se desentenda de enfrontar a xestión estratéxica, e polo tanto en clave de país e con elevadas doses de consenso entre os partidos, que require cuestións, entre outras, como a crise industrial atlántica, a reorganización territorial e administrativa, a reinvención das formas de vida da Galicia interior ou o futuro da lingua e cultura galegas como patrimonios que a humanidade deixou ao noso cargo.

Mais tampouco a oposición parlamentaria foi capaz ao longo destes dous anos de lexislatura de mobilizar á cidadanía co aliciente das súas propostas. Sen liderado claro en ningunha das dúas formacións e sen posibilidade de conformar unha alternativa crible para a cidadanía, os actuais responsables do PSdeG-PSOE e BNG asumen de facto que, neste momento, o seu primeiro obxectivo é o de conservar as súas posicións institucionais e manter as súas estruturas partidarias. Unha mesma estratexia conservacionista de coiuntura, incapaz de agochar a crise profunda de dúas formacións minadas polos fracasos electorais recentes. Se queren evitar caer no precipicio da irrelevancia e mesmo, no caso do BNG, da desaparición institucional, os socialistas e nacionalistas precisan reinventar o seu discurso programático e a súa estratexia de comunicación con toda a sociedade galega.

Presentado así o panorama, o balance non pode ser máis desacougante para un país que se afixo a vivir en permanente estado de desánimo colectivo. Como xa sinalabamos o pasado ano, para saír desta situación de desacougo e melancolía paralizante, Galicia precisa unha inxección de entusiasmo e autoestima. Galicia precisa de doses elevadas de enerxía en clave de país –traducidas politicamente na fórmula de “máis autogoberno, máis consenso, máis cidadanía”– que permitan recuperar un estado de ánimo á altura das nacións do seu entorno que, como veñen demostrando Cataluña e Euskadi, non se resignan a que outros decidan por elas. Estou convencido que tamén esa é a mellor solución para Galicia. A crise financeira, política e social actual obriga a reinventar o proxecto nacional de Galicia no marco europeo. Quizais sexa a nosa derradeira oportunidade.

As fotografías de Ricard Terré

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recomendo moi vivamente a exposición antolóxica do fotógrafo Ricard Terré aberta na sede da Fundación Barrié en Vigo.

Tras “Os adeuses” de Alberto Martí, a sede viguesa da Fundación Barrié acolle outra exposición para non perder, “Ricard Terré. Obras maestras”, unha antoloxía de máis dun cento de pezas do fotógrafo afeccionado catalán instalado en Vigo. Acompañada, ademais dun catálogo de coidada edición (magoa do seu prezo elevadísimo), onde destaca a completísima cronoloxía preparada por Laura Terré, esta exposición da Barrié permite ao público vigués gozar do traballo deste grande fotógrafo humanista, artesán da sutileza compositiva, cazador de emocións e olladas, indagador discreto da esencia da condición humana, modernizador rotundo da linguaxe da fotografía documental nun tempo de silencio. Unha antolóxica que, despois do seu falecemento hai apenas dous anos, volve reivindicar en Vigo a figura principal de Terré, de quen xa en 1991 Manuel Sendón e José Luís Suárez Canal prepararan unha exposición visitadísima na Casa das Artes e a quen Manuel Sendón dedicara un pioneiro achegamento biográfico e un estudo da súa obra nas páxinas de Imaxes na penumbra. A fotografía afeccionda en Galicia (1950-1965) (Xerais 1999).

Chegado a Vigo en 1959, onde se instalou por razóns familiares e onde montou Spica S.L., un pioneiro comercio de electrodomésticos e de aparellos de alta fidelidade, situado en Gran Vía 6, Terré realizou en 1961 a súa primeira exposición na cidade nosa en Foto Club, a tenda de material fotográfico e de molduras da rúa do Príncipe que dispuña dun pequeno espazo dedicado á exposición de pintores locais. Aquela mostra alboral, na que Terré amosaba a súa vontade inequívoca de fuxir do clasicismo bucólico, característico da fotografía dos salóns de afeccionados do seu tempo, foi visitada por todo tipo de público, demostrando que a fotografía podía interesar a calquera persoa con inquedanza artísticas. Un fito que, ademais de poñelo en contacto con intelectuais como Fernando Alonso Amat, Alexandre Cribeiro, Pepe Bar Boo ou Méndez Ferrín, supuxo para Terré algúns encargos profesionais como o que lle fixo o alcalde Rafael J. Portanet de decorar a gasolineira da Praza de España ou a sala de xuntas da Zona Franca. Un traballo como muralista fotográfico no que chegou a preparar 144 pezas para empresas e mesmo casas particulares viguesas, nas que nunca renunciou ao seu carácter gráfico e a introducir en cada peza unha citación poética ou irónica, senllos riscos de toda a súa obra.

Fora en Vigo, tamén, onde cinco ou seis anos antes, durante os veraneos coa súa dona viguesa, comezará a interesarse pola fotografía, ao que non foi allea a amizade familiar co xoieiro Rainiero Fernández, outro fotógrafo “amateur” que o familiarizou coa técnica fotográfica e o introduciu nos círculos da Agrupación Fotográfica Gallega de Vigo.  No en tanto, cando Terré se instala de forma definitiva en Vigo, xa é un fotógrafo feito, que ten acadado prestixio de seu nas exposicións colectivas organizadas en Barcelona pola Agrupación Fotográfica de Cataluña, formando parte do grupo TMM (Terré, Miserachs, Masats). Así se demostra nesta antolóxica comisariada por Chema Conesa en pezas memorables como as da Semana Santa de Sant Boi, a reportaxe do circo ou os retratos roubados nas rúas de Barcelona, onde a súa ollada irónica e o seu afiadísimo sentido do humor equilíbranse cunha tenrura tan elegante capaz de descubrir nas persoas comúns, as máis humildes, aquilo que non se ve ou o fotógrafo por pudor e respecto deixou fóra do seu foco.

Outrosí sucede coas reportaxes realizadas na Galicia tradicional, un dos seus espazos preferidos. Singular importancia teñen na exposición algunhas pezas rescatadas da romaxe de Santa Marta de Ribarteme, fotografada por Terré até nunha ducia de anos cunha intención inequívoca e honesta de deitar unha ollada que na escenificación do tránsito da morte enxergase a esencia do humano. Esa é a intencionalidade sobranceira de todo o seu traballo, procurar os espazos da alma, ese espírito do humano que constitúe a esencia fundamental que permanece no tempo. Quizais fose esa a razón pola que Terré non quixo modificar nunca a súa técnica ao longo de toda a súa andaina (utiliza sempre o mesmo material, película Ilford de 400), renunciando a empregar a cor, procurando a maior simplicidade, xa que para el unha foto é apenas ese medio capaz de deter o tempo e limitar un espazo para amosar o que á maioría das persoas pasa desaparecibido. Nese enfoque humanista, ao noso artista non lle interesa o caso concreto, retrata os vellos ou os picariños, os ataúdes, os exvotos, as túnicas relixiosas ou os disfraces inquedantes do entroido, para identificar nese espazo do dramático o adn universal do ser humano. Recomendo moi vivamente visitar esta exposición, aberta até o 30 de outubro. Conmovedora e emocionante.

Lectura cidadá

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da celebración do Galeuscat de editores 2011 na illa de san Simón, reflexiono sobre o enfoque do fomento da lectura e o concepto de lectura cidadá.

Vinte editores galegos, vascos e cataláns, reunidos nas instalacións da illa de San Simón, debatemos durante a pasada fin de semana sobre as políticas de fomento da lectura e a visibilidade dos libros editados nas nosas respectivas linguas. Conmocionados pola “deslocalización” ou furto do “Codice calixtino”, o eixo dos debates e paneis de experiencias foi valorar a presenza da lectura na actual axenda pública, utilizada polas administracións, os medios de comunicación e as asociacións non gobernamentais.

Alén da necesidade de contar con políticas públicas integrais de apoio e promoción ás linguas propias, con atención preferente á utilización de modelos de inmersión lingüística nas etapas da educación obrigatoria, no marco do establecido pola “Carta Europea das Linguas Minoritarias”, os editores de Galeuscat coincidimos que no proceso de mudanza do paradigma da comunicación cultural a promoción da lectura debería ser considerada polos poderes públicos como unha das súas prioridades estratéxicas, tanto pola súa utilidade para facilitar o acceso da cidadanía á sociedade da información, polos valores cívicos de tolerancia e repecto á diversidade inherentes ao proceso lector, como polo aval que suporía para garantir os seus dereitos democráticos.

Como alternativa aos fermosos discursos que enxalzan os beneficios do goce dos textos literarios, utilizados como argumento primeiro na maioría das campañas institucionais de promoción da lectura, ábrese paso o da lectura cidadá. Un novo discurso baseado na consideración da lectura como competencia cívica imprescindible que precisan adquirir todos os cidadáns de todas as idades para participar e integrarse con éxito nun entorno social hibridado pola mediación da cultura dixital.

É un feito indiscutible que as nosas cidades e espazos públicos quedaron inzados de máquinas para ler e escribir das que xa non podemos prescindir, sexan caixeiros automáticos, parquímetros, pantallas informativas ou servizos de administración dixital. Como tamén o é que vivimos nunha sociedade saturada de textualidade, onde o noso devir cotián está marcado polas transaccións escritas realizadas sobre as pantallas dos nosos ordenadores, teléfonos, taboíñas dixitais ou sobre as pantallas interactivas ou táctiles dalgúns servizos publicos, pantallas ás que non son alleas as múltiples interferencias e a enxurrada de ruído (ese “spam” contaxioso) que confunde ou engana aos lectores menos experimentados. Sabemos que a utilización destas pantallas, a pesar de empregar recursos iconográficos e multimodais moi atractivos, pode ser moi dificultosa para lectores sen experiencia dixital previa ou máis afeitos a intercambios orais. Mais o cidadán contemporáneo será lector (sobre calquera tipo de soporte) ou non será cidadán, non hai posibilidade de escolla, eis unha nova fronteira, unha revolución imparable na que como sinala o profesor Daniel Cassanny “se diversifican os artefactos letrados, os usos e as funcións da lectura”.

De xeito discreto a escritura e a lectura foron incrementando a súa relevancia como ferramenta mediadora, razón pola que é necesario que a sociedade nosa, en mudanza irreversible, se preocupe de melloralas para que ninguén se sinta inxustamente excluído.  Neste contexto, onde a lectura é considerada unha competencia cidadá imprescindible e un mecanismo de inclusión social necesario para a convivencia e o benestar de cada comunidade, é esencial o papel do sistema educativo para formar lectores e lectoras con capacidade crítica e competencia abondas para acceder a toda clase de textos e hipertextos presentes en libros, xornais ou revistas, sexan os impresos ou os dixitais. Como tamén adquire especial significatividade o papel dinamizador das bibliotecas, os espazos públicos especializados en favorecer a cidadáns de todas as xeracións o acceso a todo tipo de información e a todo tipo de textos e formatos escritos, sen esquecer o papel dos seus profesionais como mediadores no fomento da lectura no seu ámbito local. Esforzo ao que se incorporan o chamado “voluntariado para a lectura”, formado por membros de entidades privadas, como Espazo Lectura de Gondomar ou a Fundación Bromera da Comunidade Valenciana, que veñen demostrando a súa importante capacidade de mobilización das sociedades locais e dos grupos familiares por medio dos lazos de inclusión e de afecto xerados pola lectura e a cultura asociadas ao libro.

Este discurso da lectura cidadá obriga a redefinir o papel dos editores. Seleccionar os contidos textuais e hipertextuais dos máis diversos eidos para distribuilos en soportes diversos, dende os impresos aos dixitais, pasando pola edición expandida, semella que debería centrar o noso esforzo.

AMV, un consenso necesario

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a necesidade de acadar un consenso arredor da Lei da Área Metropolitana de Vigo (AMV).

O resultado das municipais do 22-M trasacordou a posta en marcha da Área Metropolitana de Vigo (AMV). O fracaso do Partido Popular en Vigo e dos gobernos de coalición de socialistas e nacionalistas en Redondela, Cangas e Moaña desequilibrou os compromisos adquiridos –non me atrevo a empregar o termo “consensos”, xa que non foron asinados– antes da convocatoria electoral polos tres partidos arredor da Lei da Área Metropolitana de Vigo.

Tras máis dunha década de complexa tramitación lexislativa, na que houbo acordos e trasacordos abondos sobre o carácter desta nova entidade local concibida naquela alboral “Declaración de Soutomaior” de 1999; tras ter superadas as dificultades de determinar cales serán os concellos (14) que formarán parte da súa contorna inicial, na que se barallaron mapas máis ou menos amplos; tras ter acadado acordos sobre as súas competencias e servizos básicos a ofrecer, no que atinxe a temas claves como a xestión concertada do tratamento e abastecemento de augas, do saneamento, da xestión de residuos ou do transporte de viaxeiros, o proxecto do Vigo metropolitano pode volver quedar encallado nas pedras do partidismo por mor da imposibilidade de chegar a un acordo sobre quen debe presidir o ente metropolitano e cal debe ser o papel da Deputación Provincial de Pontevedra.

Ningún destes trasacordos son menores e ambos os dous teñen carácter político, ligado ao recente resultado electoral do 22-M. Con toda certeza, se Corina Porro fose a alcadesa elixida polos vigueses, o grupo parlamentario do Partido Popular de Galicia non tería introducido na lei as emendas que permitirían que a área fose presidida por calquera dos 47 concelleiros que forman a asemblea da entidade ou que a Xunta de Goberno da AMV non fose formada só por alcaldes. Unha perrencha inxustificable do PPdeG, que amosa a escasa consideración que a dirección dos conservadores teñen no só coa primeira cidade do país, senón coa organización e cos militantes do seu propio partido na cidade nosa. Non se concibe racionalmente que Vigo, a quen só representa o alcalde lexitimamente escollido pola súa corporación, non presida a AMV, tanto polo peso da súa poboación (o 62%), como pola importancia dos servizos e recursos económicos que cedería ao ente metropolitano, como polo carácter vertebrador da cidade sobre a área, tanto no que atinxe ao eido económico (porto, industrias e rede comercial) coma os servizos territoriais públicos (dende os hospitais, xulgados, entidades mercantís até a propia Universidade de Vigo). Concibiría algúen que a sede da AMV non estivese radicada en Vigo? Hai razóns para que sexa diferente a presidencia?

Que a alcaldía de Vigo non fose a que ocupase a presidencia da AMV sería unha anomalía política, ao tempo que, quizais, provocaría un efecto de desimplicación, cando non de aberto rexeitamento emocional dunha parte da cidadanía viguesa sobre a entidade metropolitana. Aínda que lle doa, o PPdeG ten que asumir o fracaso da súa estratexia en Vigo encabezada por Corina Porro e recoñecer que Abel Caballero debe ser o presidente dun ente metropolitano no que estará en clara minoría. Esa presidencia da alcaldía viguesa, condicionada pola necesidade de acadar acordos e consensos nunha asemblea metropolitana de maioría popular –onde se aprobarán cuestións decisivas como as ordenanzas e tarifas ou a incorporación de novos concellos–, pode ser unha fórmula eficaz para alicerzar un proxecto ao servizo dos intereses xerais de todos os concellos e toda a cidadanía, sen ningún tipo de exclusión nin de presidencialismo caciquil.

Outrosí sucede co papel da Deputación de Pontevedra. Fálase das competencias e servizos que a Xunta e o concello de Vigo cederían ao novo ente metropolitano, mais nada se sabe daquelas que cedería a da entidade presidida por Rafael Louzán, moi importantes no que atinxe a axudas e subvencións, sobre as que os responsables do PPdeG manteñen silencio, mesmo o vicepresidente Figueroa, novo líder do partido conservador en Vigo.

Sen consenso político e sen compromiso de redeseño da administración territorial do conxunto do país –falamos do papel das deputacións, mais tamén da redución do número de concellos–, non é viable a posta en marcha con éxito da AMV. Impoñerlle a Vigo a ferro e fariña un modelo metropolitano partidista, como pretenden Feijóo, Rueda e Louzán, sería outro erro, semellante ao que incorreron coa fusión das caixas ou coa paralización do proxecto da nova depuradora, que os populares vigueses pagaron coa súa derrota municipal. A creación das áreas metropolitanas é un proxecto que precisa de doses elevadas de consenso e xenerosidade política, como reclamaba aquela bendita “Declaración de Soutomaior” de 1999. Un espírito que se debería recuperar.