Hipertextos 001/2019: «e a seguir sachando»
«Seguir sachando» é o que recomenda para o ano novo O Bichero do xenial Davila. Sachar nas agras dos afáns propios como na comunal das tarefas compartidas da Irmandade. Benvidos aos días do futuro.
Onte 2002: «Tiempo después»
Baixo a aparencia dunha comedia distópica, ambientada no ano 9177 e localizada entre unha torre monumental, onde hai unha representación de todo, e unha fraga, onde malvive o exército de parados, José Luís Cuerda ofrece en Tiempo después unha sátira melancólica e feroz do capitalismo actual. Atrevida na súa concepción surrealista e clásica no formato narrativo conversado, Cuerda aproveita os recursos desta dialéctica (outros dirán que a ironía que destila na súa conta de Twitter) para arrear duro a este tempo de conformismo abafante dunha monarquía do rei de bastos, dunha esquerda desarmada ideoloxicamente e dunha mocidade diletante a velas vir. Unha sátira que moito se agradece polo que ten de transgresora e de politicamente incorrecta, mais que Cuerda non consegue pechar de todo como relato. En todo caso, abonda coa atmosfera corrosiva creada polo admirado mestre e por algunhas interpretacións brillantes dos cómicos que o apoian neste bulir coral.
2018, O ano das escritoras
Os responsables de culturagalega.gal encargáronme un texto valorativo do que entendía máis destacado na literatura galega do ano 2018. A miña gratitude para eles.
Neste 2018 que remata identifico na literatura galega tres liñas que o singularizan: o protagonismo das escritoras, o regreso aos andeis dos narradores dos oitenta e a intensificación da mobilización literaria.
Sen dúbida foi este o ano das escritoras, sexa pola homenaxe a María Victoria Moreno, que reeditou o éxito da celebración do día das letras galegas nas escolas dos anos dedicados a Carlos Casares e Manuel María, como polo protagonismo de escritoras de diversas xeracións no interese das lectoras. Eis a publicación de Vivir a galope, o groso libro de memorias de María Xosé Queizán, unha das candidaturas máis firmes ao libro do ano, xunto a outras novidades como A balada dos unicornios de Ledicia Costas, autora que foi traducida este ano a media ducia de linguas (entre elas coreano, búlgaro e italiano); Besta do teu sangue de Emma Pedreira, novela gañadora do Premio Xerais 2018; ou a edición da Poesía reunida (1982-2004) de Xela Arias, unha autora esencial na literatura galega de entre séculos, que despois dunha década volve á actualidade.
Foi tamén este 2018 o ano das Pioneiras de Anaír Rodríguez (Xerais), un libro divulgativo de grande acollida, que puxo en valor a mulleres invisibilizadas da nosa historia, da posta en marcha da colección Feminismos da Editorial Galaxia e da consolidación da serie «Mulleres bravas da nosa historia» de Urco editora.
Outrosí sucedeu co incremento protagonismo das escritoras nos premios literarios: Chus Lama obtivo o Premio Nacional de Ensaio por Rosalía de Castro. Cantos de independencia e liberdade (1837-1863) (Galaxia); Lupe Gómez o Premio da Crítica por Camuflaxe (Chan da pólvora); María Reimóndez o Johán Carballeira de poesía por Galicia en bus (Xerais); Emma Pedreira o premio da Crítica de narrativa por Bibliópatas e fobólogos (Galaxia); Eli Ríos o González Garcés de poesía por Ningunha tortilla é mala; Rosa Aneiros o Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil por Tres bichicomas, dúas illas e unha serea; Ana Cabaleiro o García Barros por As Ramonas (Galaxia); Antía Yáñez o Illa Nova por Senlleiras (Galaxia); An Alfaya o Raíña Lupa por O grupo (Xerais), Andrea Maceiras o Lazarillo por Rusgalía, entre outras autoras premiadas dunha relación que sabemos máis estensa.
Como tamén foron moi salientables outras novidades das nosas escritoras como Maternidade fóra de catálogo (Xerais) de Marga Tojo; Noites de safari (Xerais) de Marlen Malone; Natura (Galaxia) de Iolanda Zúñiga; Tu contas e eu conto (Através) de Susana Arins; Um elefante no armário (Através) de Teresa Moure; O puño e a letra (Xerais) de Yolanda Castaño, que inaugura o xénero do poemic na edición galega; ou reedición de Adiós María (Galaxia) de Xohana Torres.
Como non deben ser esquecidos os debuts no eido da narrativa de Rosalía Fernández Rial con Bonus Track (Galaxia), de Pilar Ortega con Principio de incerteza (Xerais) e Moncha Fuentes con O mar que nos leva (Xerais) e no da poesía o de Lucía Aldao con Todo isto antes era noite (Apiario).
Fenómeno que na crítica literaria se produciu co activismo do grupo A Sega ou co traballo teimoso de críticas como Mercedes Queixas, elixida como membro correspondente da Academia Galega, Montse Pena Presas, Montse Dopico, Berta Davila, Pilar Ponte, Susana Pedreira, Isabel Mociño, Eulalia Agrelo, Lorena Domínguez, entre outras.
Foi 2018 o ano de regresos agardados aos andeis das librarías de narradores dos oitenta e comezos dos noventa, en boa medida hoxe convertidos en clásicos contemporáneos, nalgúns casos tras anos de silencio editorial: Suso de Toro con Fóra de si (Xerais); Manuel Rivas con Vivir sen permiso (Xerais); Xavier Alcalá con The making of (Galaxia); Cid Cabido con Tres pintores, noveliña gañadora do Premio Ánxel Fole de narrativa, Antón Lopo con Extraordinario (Galaxia), Premio Repsol e Bieito Iglesias con Guías caninos (Aira editorial).
Por último, en 2018 intensificouse a mobilización literaria, promovida polas editoras, librarías, clubes de lectura, centros educativos, concellos como dos propios autores e autoras, que procuran o contacto directo co público. Entre os numerosos feitos a salientar está o éxito rotundo dos roteiros literarios polas cidades, que en casos como os do escritor vigués Pedro Feijoo, que presentou este ano Sen piedade (Xerais ) e Camiñar o Vigo Vello (Xerais), foron percorridos por centos de lectores e lectoras. Como tamén é obrigado parabenizar a mobilización dos editores, singularmente de Xerais, Galaxia e Urco, organizadores de centos de presentacións literarias ao longo de todo o ano e de todo país, un fenómeno ao que non é alleo o activismo dalgunhas librarías e, sobre todo, dalgúns autores e autoras en xira coas súa snovidades. Mobilización literaria consolidada nos novos eventos de referencia no sector, Culturgal en inverno, as Festas dos libros de Pontevedra e a Selic de Compostela na primavera, e a praza dos Libros de Carballo e as feiras do libro de Vigo e da Coruña no verán.
Onte 2001: «A chave das noces» de Xabier P. DoCampo
Despois de trinta anos onte relín A chave das noces, a novela negra de Xabier P. DoCampo, felizmente recuperada hai unhas semanas por Xerais para a colección Fóra de Xogo. E abofé que a novela negra do mestre Xabier non perdeu nin unha miga da súa frescura nin sequera a actualidade dunha trama oitenteira localizada nunha cidade portuaria (non é difícil imaxinar que se trata da Coruña), na que os contrabandistas de medio pelo comezaban a mudar o tabaco de batea pola heroína e a trata de mulleres estranxeiras nos clubes de alterne dos arrabaldes constituía unha forma de escravitude. Actualizado apenas á normativa ortográfica vixente (en decembro de 1987 fora editado por Vía Láctea na de «mínimos»), o trepidante relato protagonizado por Mauro, o mociño motorista que traballa para a axencia de detectives «Nacho», mesmo a pesar da súa esaxerada facilidade para resolver as diferenzas a labazadas, flúe nas mans do lector coma a auga para beber, anunciando na súa traballada facilidade o que sería unha das marcas do narrador chairego.
Sei da querenza que Xabier conservaba por esta novela valente, que acordaramos recuperar hai varios anos, na que afondaba nas convencións do xénero negro, desde a aparición dun cádaver no porto, que interrompe as investigacións rotineiras dun detective privado canalla, pasando pola súa disposición a repartir e recibir, se fose inevitable, uns cantos lapotes de máis, até a súa intención de denunciar a dor das vítimas de tantos abusos machistas e violencias varias. Unha novela pioneira na narrativa galega dos oitenta, cando esta intentaba ampliar os seus públicos frecuentando os xéneros da literatura popular e de intriga. Un proxecto de novela negra en galego iniciado por Xosé Fernández Ferreiro con Corrupción e morte de Brigitte Bardot (Xerais, 1981) e por Carlos G. Reigosa con Crime en Compostela (1983), que DoCampo moderniza de forma moi consciente con A chave das noces, tentando abrir unha xanela no interese do público mozo, como pouco máis tarde farían tamén Ramiro Fonte, Manuel Forcadela, Román Raña, Bieito Iglesias ou Aníbal Malvar, autores destacados da novela negra galega de fin de século. Recomendo moi vivamente A chave das noces, novela que sei moito vai sorprender ás novas xeracións de lectores e lectoras do noso xénero policial pola súa axilidade e pola contundencia da súa denuncia social. Parabéns a Xerais por esta edición, que abre unha nova etapa na veteran colección Fóra de Xogo, que renova de forma mi atractiva deseño de cuberta e interiores.
As cavilacións de Bieito Ledo
Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a Cavilacións, o libro de memorias literarias do editor Bieito Ledo:
Bieito Ledo acaba de publicar «Cavilacións» (Ir Indo, 2018), un fermoso libro de memorias que continúa o rego aberto hai unha década de reivindicación literaria de Padroso, a súa aldea natal, situada na parroquia de Abeleda do concello de Xunqueira da Ambía na comarca da Limia. Como sucedera coa súa primeira entrega, «Aconteceres» (Ir Indo, 2006), na que o editor debutaba como narrador, o incansable presidente da Asociación Premios da Crítica de Galicia, reconstrúe co alento popular, a destreza retranqueira e o galego de festa dun narrador oral formado ao carón da lareira o mundo máis íntimo e máis entrañábel desta aldea que hai cincuenta anos contaba cunha ducia de lumes, sesenta e oito habitantes, máis de corenta vacas, ovellas, burros, algún cabalo, cans, galiñas e mesmo escola unitaria con mestra nacional a oitocentos metros, mais que na actualidade ten apenas sete habitantes e cinco tractores manexados por catro xubilados.
Dous libros de memoria viva, urdidos por Bieito Ledo cos vimbios dos afectos e das lembranzas, capaces de explicar dende a experiencia familiar –quizais con maior claridade que o fan as investigacións da antropoloxía cultural e da socioloxía campesiña– a mudanza histórica vivida neste medio século na que a milenaria Galicia da labranza pasou de traballar a terra co arado romano e a utilizar o carro de vacas xunguidas á mulida a quedar ás portas da súa práctica extinción. No relato desa profundísima mudanza da cultura agraria, acontecida en tantas outras das nosas aldeas, reside a cerna destes relatos de lectura veloz, capaces de rescatar o latexo máis primixenio da vida en Padroso como o paraíso de Bieito, o territorio da súa infancia (das palabras, dos olores, dos sabores, das paisaxes), mais tamén o da cultura dos afectos e dos valores máis puros, eixos da súa concepción do mundo.
Eis o relato dos traballos compartidos nos montes comunais, onde se levaba o gando e se rozaban os toxos, que se aproveitaban para estrar as cortes onde durmía a facenda e tamén para quentar o forno mancomunado, que cocía cada doce días. Unha cerimonia a don pan relatada por Bieito de forma tan detallada que emociona e leva a sentir todo o seu arrecendo: «O primeiro en cocer tiña que avisar cando facía a quenta, xa que gastaba moita máis leña ou toxos. O segundo facía a requenta, momento no que o forno xa conservaba a calor, polo que os seguintes ata os doce ían precisando menos material…». Para seguir contando como se facía aquel pan de centeo moído nalgúns dos muíños de auga (que, como tantas outras cousas, xa non existen), amasado na artesa e levedado preto da borralleira. Sen esquecer citar a empanada que acompañaba a enfornada e o pracer compartido de comer os primeiros «cachiños», esa palabra que tanto lle gustaba a outro limiao como era Carlos Casares.
«Cavilacións» é, ademais, un manual de sabedoría popular protagonizado por Francisco Ledo e Secundina Cabido, os pais do autor, capaces de acuñar frases memorables que condensan aquela forma de vida. Así, para expresar a cantidade necesaria para ofrecer un bo xantar a convidados ou familiares, Secundina sempre facía comida de abondo, o que xustificaba cunha sentenza incuestionable: «É que se non sobra non sabes que chegou». Como Francisco aseveraba, cando despois de moitos días de seca comezaba a chover manseniñamente: «hoxe médranos o capital», unha frase que expresa con toda a viveza o espírito gramsciano do optimismo da vontade no que algúns acreditamos. Como aqueloutra de Maricarmen, a filla de Olguita, unha veciña de Padroso, que cando se lle pregunta como anda a súa nai respondía: «Mal, mal non anda, pero ben, ben tampouco», unha expresión de relativismo dificilmente mellorable.
«Cavilacións» é tamén o libro da memoria dun activista da causa da cultura e do país de noso. Bieito Ledo rememora aquí tanto os seus días de formación no seminario de Ourense, onde forxou grandes amizades, como a do seu inseparable Antón Pulido, como aqueloutros tempos do temible monseñor Temiño Sáez no que formaba parte dos chamados «Curas Comunistas», que pretendían espantar o medo en parroquias da Raia Seca como Arzádegos, preto de Verín. Como lembra Bieito a súa chegada en 1975 a Vigo, a cidade que tanto ama, onde abriu a libraría Ir Indo e comezou a experiencia de activismo do Círculo Ourensán Vigués. Sen esquecer, tampouco, o seu oficio de editor, iniciado en 1979 como director xerente da editorial Galaxia, onde puxo os alicerces para a súa modernización, e xa en 1985 como fundador da editorial Ir Indo, na que editou a «Enciclopedia Galega Universal» (1999), en dezaseis volumes, unha das trabes de ouro da edición galega de entre séculos.
Recomendo vivamente estas gorentosas «Cavilacións» de Bieito Ledo, libro que mañá mércores presentaremos no Club Faro.
Castelaos maxistrais
Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo as exposicións protagonizadas por Castelao abertas en Santiago de Compostela: «Castelao maxistral» no Centro Gaiás da Cidade da Cultura e «Alba de Gloria. Experiencia» en San Domigos de Bonaval:
Están abertas en Santiago de Compostela dúas extraordinarias exposicións protagonizadas por Castelao, a figura política e cultural que mellor representa a memoria e as esperanzas da Galicia contemporánea. No Museo Centro Gaiás, organizada pola Xunta de Galicia e a Fundación Cidade da Cultura, pode visitarse «Castelao maxistral», na que se exhibe por vez primeira na Galicia peninsular «A derradeira leición do mestre», o óleo pintado por Castelao en Buenos Aires en 1945, con motivo da celebración do Día dos Mártires (17 de agosto), considerado como o Gernika galego. Mentres que na igrexa de san Domingos de Bonaval, organizada polo Consello da Cultura Galega, pode participarse en «Alba de Gloria de Castelao. Unha experiencia», na que o propio Castelao, reconstruído visualmente con todo detalle, utilizando os recursos da realidade virtual guiará aos usuarios a través do seu derradeiro e histórico discurso pronunciado o 25 de xullo de 1948. Dúas exposicións de gran calidade e concepción moi actual, ademais de gran interese didáctico, que constitúen tamén para os visitantes senllas experiencias emocionantes que nos enfrontan coa memoria republicana de Galicia e coa figura xigante do Castelao artista e do orador político excepcional.
A cerna de «Castelao maxistral», exposición comisariada por Miguel Anxo Seixas Seoane, está na homenaxe que se rende á memoria do centenar de mestres e mestras de Galicia asasinados, dos que xa falara Pablo Neruda nun poema (1937), membros do maxisterio público en exercicio en xullo de 1936, cuxa listaxe foi elaborada polo Grupo Sarmiento de Historia da Educación en Galicia. Mestres que forman parte desas case 15.000 vítimas documentadas da represión en Galicia, das que case setecentas foron mestres e mestras, e das que medio cento foron paseadas sen sentenza xudicial (ese «sangue de mestres o de obreiros nas cunetas» de Luis Pimentel) e case outras corenta executadas sen outro motivo que estar vinculados a organizacións socialistas ou republicanas de esquerda ou simplemente, na maioría dos casos documentados polos historiadores, pola súa actividade docente, por defender no espazo das súas aulas, como facía don Gregorio, o inesquecible mestre da lingua das bolboretas de Manuel Rivas e José Luis Cuerda, as ideas republicanas da igualdade e os valores da ciencia e da razón.
Como emocionante é contemplar en Gaiás o cadro de máis de dous metros, préstamo do Centro Galicia de Buenos Aires, no que Castelao recuperou a sexta lámina do álbum «Galicia mártir», que preparara en Valencia e editara o Ministerio de Propaganda da República en 1937. Unha imaxe concibida para denunciar a ferocidade da represión e a impune vinganza fascista que se viña producindo en Galicia, así como para homenaxear ao mestre asasinado pintando no seu rostro a cara do seu «irmán» Alexandre Bóveda, para Castelao o motor do Partido Galeguista e o artífice do Estatuto de Galicia, fusilado no monte da Caeira o 17 de agosto de 1936. Unha imaxe que se reverberaría en diversas publicacións republicanas, mesmo nuns selos emitidos pola República española e, xunto a outras imaxes dos álbums, «Atila en Galicia» (1937) e «Milicianos» (1938), sería exposta e reeditada durante a guerra civil en Moscova, Nova York, Guangzhou ou Toronto como denuncia do drama que se vivía en España e como defensa da educación e da cultura da paz. Eis o valor extraordinario desta obra universal, probablemente tamén a máis estarrecedora da pintura galega, que nos fai tremer en canto a miramos, e temos o privilexio de contemplar antes do seu regreso a Buenos Aires.
Como tamén é unha experiencia emotiva a que se vive na exposición arredor da «Alba de Gloria», comisariada por Manuel Gago, que presenta de forma moi novidosa, utilizando os recursos da narrativa multimedia, os contidos daquel discurso memorable de Castelao, para moitos a mellor peza oratoria en galego, pronunciada hai agora setenta anos, que sintetiza as aspiracións do galeguismo. Unha experiencia virtual na que se pode compartir a emoción que sentiron os participantes daquela mañán do Teatro Argentino de Buenos Aires e os milleiros de galegos que vibraron escoitando pola radio as palabras do guieiro Castelao: «Se no abrente deste día poidéramos voar sobor da nosa terra e percorrela en todas direicións, abrangueríamos o portento dunha mañán única». A reconstrución milimétrica dun [impactante] Castelao tridimensional, a visión proporcionada polas lentes de realidade virtual, como a viaxe ofrecida pola intrahistoria da propia alocución fan da visita a «Alba de Gloria» unha experiencia que moito paga a pena vivir.
Dous castelaos maxistrais agardan por nós en Compostela até comezos de febreiro. Recoméndoos moi vivamente.
Antón Pulido, mestre
No número 34 de Ágora do Orcellón, a revista do Instituto de Estudios Carballineses, dedicada a homenaxear ao pintor Antón Pulido, publico esta pequena achega sobre o meu admirado mestre da kermesse:
Fun afortunado de ter amigado na última década con Antón Pulido, o pintor que coñezo que mellor se ten asomado á complexidade da condición humana. Fun afortunado de coñecer ao artista que xa admiraba polos seus músicos asomados ao abismo, que quixen recoller nalgunha portada dos libros que editei, ou polos seus retratos serenos (como o de don Paco del Riego) nos que é doado identificar a ollada do optimismo da vontade presente en cada trazo. Fun afortunado en compartir con este ser humano xigante de xenerosidade desborada azos e vontades no proxecto colectivo dos Premios da Crítica de Galicia do que leva teimando con intelixencia e dedicación décadas e décadas a carón de Bieito Ledo, o seu amigo do corazón.
Se tivese que definir a Pulido cunha soa palabra, o que sei sempre resulta insuficiente nun artista dedicado á pintura, escultura, deseño gráfico, música ou performance, pero tamén ao relato oral, no que posúe enxeño e capacidade de engaiolar coma poucos, non resulta difícil escoller a de MESTRE, tanto por que este foi o seu primeiro e principal oficio, desde que tomou posesión na escoliña de Casaio en 1972, experiencia que recolleu naquela primeira paisaxe nevada de Pena Trevinca, como polo feito de que impregnou toda a súa vida e toda a súa obra de artista cos valores da escola humanista.
Abonda percorrer a súa obra pictórica para entender o maxisterio dun artista de formación académica moi sólida, mais tamén de inequívoca raíz popular, que en cada un dos seus cadros expresa a súa perplexidade diante dun mundo en tránsito e a súa confianza nos seres humanos para enxergar a esperanza e a confianza na plenitude da vida. Tras máis de catro décadas de traballo artístico, despois de centos de pezas, Antón Pulido é un dos grandes mestres da pintura galega. Discípulo na Escola de Belas Artes de Barcelona de Joán Hernández Pijuan, desenvolveu un proxecto moi singular de creación artística no que poñendo no centro a fraxilidade da condición humana (eis o tema central de toda a súa pintura) a investigación plástica dialoga coa tradición. Un proceso ao que non foi nunca allea a súa vocación docente e a súa afouteza creadora que o levou a experimentar, ás veces contra corrente, primeiro coas posibilidades do impresionismo figurativo de raíz popular, máis tarde de fauvismo, e xa de regreso a Galicia, asentado en Vigo como profesor de Secundaria, do expresionismo figurativo e máis tarde abstracto, a súa esencia pictórica actual, bautizada por el como «kermeses», como exaltación gozosa da enerxía da vida non exenta das doses de dramatismo e tristeza que lle son propias ao tempo que vivimos.
O crítico Carlos L. Bernárdez considera que «a pintura pulidiana segue o ronsel do clasicismo moderno, expresivo, que compatibiliza o lúdico e o tenso», o que lle permitiu pasar nos anos noventa con asombrosa naturalidade da expresión figurativa á abstración xestual actual, na que non renuncia á presenza da figuración. Eis a razón das súas paisaxes urbanas do porto pesqueiro do Berbés (1987), unha das súas tantas marabillas viguesas (como a das praza das apertas de Peniche), ou das súas emblemáticas figuras en soidade, sexa as retratadas no medio do camiño da vida, a dos músicos tocando para si ou a de seres desconcertados ao pé do abismo, todas envoltas na plenitude da súa cor, na potencia dun trazo capaz de simplificar os detalles do contexto da traxedia. Cadros que son relatos breves, contos condensados, de grande forza narrativa como «Noite» (1992) ou «O sono« (1989), nos que na intimidade dos amantes nun cuarto ofrece elipses visuais envoltas en sombras, capaces de expresar a fraxilidade do cotián e a complexidade da relación humana.
Xaora, a do mestre Antón Pulido é unha pintura de rostro humano, que a pesar da complexidade da existencia, evita a desolación, o desacougo e o pesimismo conformista e paralizante. Eis a potencia cromática das súas kermesses, dende aquelas primeiras nacidas a comezos dos noventa, características da produción pulidiana das dúas últimas décadas, que como sinala o crítico Antón Castro constitúen «un modelo de representar a vida e a arte, conciliando o equilibrio entre a natureza e o home, vertebrando os seus estados de ánimo nas atmosferas festivas e non festivas».
Antón Pulido conseguiu así devolverlle a emoción e a sinceridade á pintura galega, envolvendo o xesto gráfico con formas e cores, escrutando os límites das sombras e abrindo os cadros pola potencia da sinfonía da cor ao gozo e ao abraio do espectador.
Antón Pulido é o pintor do vento, é o músico da cor cálida, é o poeta da abstración emotiva, é o narrador da realidade no abismo, é un artista total e apaixonado que procura a beleza até a gorida onde se atopa. Antón Pulido, mestre!
Onte 1997: Lembranza de Xabier DoCampo en Lume
Viaxamos onte á Coruña para participar na homenaxe a Xabier DoCampo organizada pola Libraría Lume. Durante case dúas horas, ao mediodía, á mesma hora na que se celebraba a tertulia á que acudiu Xabier durante dúas décadas, máis de medio cento de amigos e amigas recordamos unha figura humana irrepetible, que non pode ser esquecida, e unha obra literaria que con certeza merece ser recuperada na súa totalidade para o lectorado do futuro e máis estudada polas nosas institucións académicas.
As marabillosas e emotivas intervencións da tradutora e crítica María Xesús Fernández e do ilustrador Xosé Cobas, irmaos e cómplices profesionais e creativos, trazaron a figura humana dun comunicador oral extraordinario, que posuía un sentido do humor capaz que quitarlle dramatismo ás situacións máis problemáticas. Como tamén foron emocionantes as lectura que fixemos de textos do Xabier como a do fragmento testamentario que nos deixou «E serei unha cerdeira (panfleto)», con motivo do Premios Xerais de 2013, ou do divertido «Numerosísimos», o relato que dedicara a Pancho Fontela, na voz de Fina Mosquera, a terceira integrante daquel grupo Negamates dos anos oitenta. Grande Xabier!
Paga a pena como documento este vídeo que publicou Manuel Rodríguez en Twitter.
Xouba City e Percalinópolis
Dedico o artigo semanal no Faro de Vigo a propoñer, a raíz da publicación da novela de Xurxo Souto, A gran travesía de Chiruca Macallás, a irmandade entre as cidade sde Vigo e A Coruña:
Foi Urbano Lugrís, o pintor surrealista nacido na Coruña, que procurou porto en Vigo nos derradeiros anos da súa vida, quen bautizou a cidade onde naceu como Percalinópolis e na que morrería como Xouba City. Xaora, no ronsel trazaso por aquel Ulyses Fingal, o noso pintor-océano das grandes mans e trazo milimétrico, creador de toda unha icononografía mariña, o narrador e músico Xurxo Souto acaba de publicar A gran travesía de Chiruca Macallás (Xerais, 2018), unha novela poderosa na que tirando das redes que lanzara hai xa dúas décadas en «O retorno dos homes mariños» (Xerais, 1999) ofrece a historia de superación de Mercedes, a patroa de pesca do «Macallás», o arrastreiro que sae do porto das Arneiras, a cidade da Torre e da area do Berbés, con destino a Rockall, unha rocha perdida no medio da nada , entre o mar de Escocia e Islandia.
Para Xurxo Souto, como probablemente para Urbano Lugrís, A Coruña e Vigo son a mesma cidade, unha cidade maragota ou mariña, cuxa denominación muda conforme sexa o punto da rosa dos ventos dende o que nos acheguemos á costa: Xouba City ou Penameá, Percalinópolis ou as Arneiras (onde atraca o «Macallás» na novela de Souto), ou os portos de Vigo e A Coruña, o Berbés ou o Muro, dous puntos de atraque dunha mesma recalada. E como nunha cidade única, nas páxinas da novela de Souto trázanse os camiños polos que ir das Travesas a Monelos, de Teis a Labañou ou dende a porta da Palloza á Cidade Alta ao pé do Campo de Granada.
A mesma cidade que para Xurxo, como probablemente para o noso pintor do infinito e da ensoñación oceánica, ten como capital do mar a Bouzas (onde Souto presentou no Liceo a pasada fin de semana a novela), porque alí foi onde se crearon as parellas do bacallau, alí continúan os estaleiros cun pulo anovado, alí naceu o sindicalismo do mar da CNT, sendo tamén onde o xigante recheo do porto de Vigo fixo desaparecer o que se cre mellor ostreiro da ría.
Algúns pensarán que defender a idea de que Vigo e A Coruña son a mesma cidade é causa de catro tolos que viven no mundo surrealista de Urbano Lugrís, mais aínda cando arrastran décadas de enfrontamentos e descoñecementos, alentados por localismos promovidos polas súas elites, ou pola incomunicación á que a prezo de ouro (trinta e dous euros, ida e volta) someten á cidadanía a concesionaria da autoestrada do Atlántico.
Mais para os que ao longo da nosa vida tivemos a fortuna de vivir nalgún momento nas dúas cidades é doado identificar que as persoas que viven no Calvario, en Coia ou en Teis son as mesmas persoas que viven nos Castros, Monelos ou Labañou, familias obreiras, xentes humildes procedentes todas das aldeas de Lugo ou de Ourense, que nas décadas dos sesenta aos oitenta foron buscar traballo na beiramar. Como hoxe sabemos que os traballadores que loitan por non perder o seu posto en Alcoa afrontan idéntico reto ao que hai catro décadas asumiron en Vigo aqueloutros defendendo a supervivencia de Ascón, Barreras ou da propia Citroën.
Teñen razón Lugrís e Souto, Vigo e A Coruña constitúen en esencia unha cidade única, Vilamaior das mil ribeiras. Dous polos dunha mesma cidade atlántica que precisan superar as barreiras da incomunicación terrestre á que a someten ese negocio perfecto da AP-9 e un infrautilizado eixo ferroviario atlántico que renunciou polo momento ao horario nocturno. Vigo e A Coruña, tras a desaparición das entidades financeiras propias, sofren idénticas dificultades que poñen en perigo proxectos culturais emblemáticos como os o MACUF ou o Marco… Vigo e A Coruña son os dous polos exportadores e Galicia, o que constitúe unha oportunidade extraordinaria, mais tamén un risco pola súa dependencia extrema das empresas tractoras…
A Coruña e Vigo están obrigadas a enfrontar retos semellantes: a rexeneración dos seus cascos antigos, evitando a súa terciarización como «comedores» urbanos; a apertura das súas fachadas ao mar, derrubando a fronteira imposta polas súas autoridades portuarias; a conservación e a hibridación dixital dos seus tecidos industriais, como a súa participación nos mercados das cidades atlánticas do Norte; a modernización das súas infraestruturas de comunicación, dende a intermodalidade das súas estacións terrestres e a transformación do eixo atlántico ferroviario como un tren galego de cercanías, até a competitividade dos seus portos e aeroportos, capaces de ofrecer alternativas aos do Porto ou Rotterdam…
Os concellos de Vigo e da Coruña deberían irmandarse decontado e asumir que a aposta máis rendible para as súas cidadanías é a de colaborar no mesmo proxecto estratéxico, deixando a competencia emotiva para o territorio futbolístico, onde manda o «fair play» e a aposta polo valor de candasúa canteira. É difícil, mais non é quimera ningunha. Lean a Xurxo Souto.
Onte 1992: Rosa Aneiros, Premio Agustín 2018
Viaxamos onte a Vilalba para participar no xurado da IIª edición do Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade, convocado polo IESCHA e o concello de Vilalba, coa colaboración de Xerais.
Entre a ducia das obras presentadas, as tres persoas do xurado, a escritora María Reimóndez, a tradutora Isabel Soto e eu mesmo, escollemos como gañadora por unanimidade a presentada baixo o título provisional «Unha manta rillada» e o lema Khoedi, que unha vez aberta a plica resultou ser da autoría de Rosa Aneiros e ter como título definitivo Tres bichicomas, dúas illas e unha serea. Unha novela infantil, que dialoga con varios dos textos e dos personaxes creados por Agustín, sobre todo n´ As flores radiactivas, n´A praia da esperanza ou n’ O segredo da Illa Negra, reclamando a empatía e o protagonismo do activismo interxeracional, de crianzas e persoas maiores, na solución de problemas sociais como a recente crise das persoas refuxiadas e emigrantes.
Unha novela tan emocionante como literariamente fermosa que consolida o premio de narrativa infantil e xuvenil galega máis querido polo movemento agustinista. Aventuro que este de Aneiros será pola súa gran calidade un dos libros infantís máis referenciados e con máis lectorado destes vindeiros anos.
Últimas anotacións
Castelao 758 de Xaneiro de 2025 - 11:12 a.m.
Aniversarios 20257 de Xaneiro de 2025 - 10:51 a.m.
Brétemas 20 anos3 de Xaneiro de 2025 - 5:40 p.m.
Axendas1 de Xaneiro de 2025 - 10:44 a.m.
2025, quere celebrado con ansia e esperanza31 de Decembro de 2024 - 4:27 p.m.