Onte 846: Castelao con Bagaría

O sesenta e catro aniversario do pasamento de Daniel de Rianxo é unha oportunidade para volver sobre algúns dos seus textos menos coñecidos. Así o fixen no serán de onte relendo as quince entrevistas que Manuel Rosales recolleu no primeiro volume de Para ler a Castelao. Entre todas elas, sen dúbida, foi sempre a miña preferida a conversa que mantivo con Bagaría publicada por El Sol o 19 de xuño de 1936. Cando o humorista catalán (autor dunha das máis famosas caricaturas de Daniel) lle pregunta sobre se está contento co Estatuto, que sería plebiscitado semanas despois (o día 28), a resposta de Castelao é tan lírica coma retranqueira:

–Eu non teño culpa de que Galicia posúa as caracerísticas dunha nacionalidade, mais creo que debe renunciar a parte dos seus dereitos naturais. Con que poida respirar libremente abóndalle. A Galicia abóndalle con poder resolver os seus problemas vitais e eu gostaría dunha Galicia coas portas abertas, sen carabineiros. Somos internacionalistas por convencemento e universalistas por natureza. Lembra que no ceo quedou un camiño de estrelas para sinalar a nosa comunicación co mundo antigo e no fondo do Atlántico debe existir un camiño de esqueletes galegos para marcar a nosa comunicación co mundo novo. Aspiramos que Galicia sexa simplemente un paraíso. Oe, Bagaría, non cres ti que cómpre crear pequenos paraísos?

Subscribo a afirmación de Castelao, «abóndanos con poder respirar libremente» e a súa aspiración de facer de Galicia simplemente un paraíso. Non desistiremos en tan produtivo afán.

As caricaturas que reproducimos son ambas as dúas de Lluís Bagaría. A da esquerda corresponde á conversa que os dous humoristas sostiveron en 1936, en vésperas do alzamento militar, á que facemos referencia na anotación. A da dereita, á primeira intervención parlamentaria de Castelao en 1931, «co corazón esgazado e sangrante polo seu pobo, condenado á emigración».

Onte 845: Lectura e cidadanía

Din onte no twitter de Catro gatos con esta magnífica entrevista con Daniel Goldín, editor, escritor e bibliotecario mexicano. Un texto que resume demarabilla algunha das ideas que artellan as relacións entre «lectura» e «cidanía», un tema que tanto me interesa. Para Goldin «fomentar a lectura é facilitar maiores posibilidades de ser cidadán (…); participar no presente, coñecer o pasado, imaxinar ou construír futuros», razóns pola que aconsella «non reducir o fomento da lectura a achegar a toda a poboación a un corpus libresco fundamentalmente literario« senón a «fomentar un achegamento á palabra escrita» capaz de integrar «lectura, escritura e conversa». «Ler, escribir, conversar supón reler, reescribir, revisar (…), só desde esta perspectiva se pode soster o vínculo entre a lectura e a cidadanía».

Para Goldín o estado «debe garantir a formación lectora na educación básica desde esta perspectiva integradora de oralidade, lectura e escritura», «sen ela non habería xamais igualdade de oportunidades nin unha democracia participativa». Como para el será necesario, tamén, que traballe para «ampliar as posibilidades de acceso á cultura escrita multiplicando o número de bibliotecas e librarías».

Moi interesantes son tamén as súas opinións sobre o carácter híbrido da lectura hoxe: «Non sei como vai ser o futuro, pero o presente da lectura só se pode comprender desde a coexistencia do analóxico co dixital, da mesma maneira que a vida social e afectiva de todos supón encontros virtuais e presenciais». Para Goldín o que define a lectura non é o soporte senón «a insatisfacción co real, a necesidade de informarse, o desexo de saber, a rebeldía contra a nosa condición ou contra o mundo… É aí onde debemos centrar a nosa atención».

Onte 843: Efemérides literarias 2014

Ramón Nicolás publicou onte no suplemento «Culturas» de La Voz de Galicia un artigo excelente lembrando as efemérides literarias deste 2014 recén iniciado. Ademais do ano Díaz Castro, pareceume oportuno que Nicolás reparase nos cincuentenarios do pasamento de dúas figuras galeguistas a recuperar, a do político e xornalista Ramón Suárez Picallo (o 14 de outubro) e a do arquitecto Manuel Gómez Román (o 11 de novembro), así coma tamén nos centenarios do nacemento de Avelino Pousa Antelo (o 14 de maio) e Ramón de Valenzuela ( o 3 de outubro), o autor de Non agardarei por ninguén. Efemérides moi a ter en conta na planificación do noso traballo editorial e na súa utilización didáctica.

Onte 836: A Coruña e Vigo

A da Libraría Cartabón de Vigo foi a derradeira presentación dun ano no que Xerais organizou uns douscentos actos deste tipo. Lalo Carnota e Xurxo Souto viaxaron dende A Coruña para presentar (tamén para contar e cantar) A Terra Queima, un libro cedé que propón resolver un enigma que pode acabar co mundo. A presentación, co aforo da libraría completo, serviu ademais para unir lazos entre Vigo e A Coruña, as dúas cidades portuarias atlánticas.

Estou cen por cen de acordo co discurso de Xurxo Souto que defendeu que «A Coruña e Vigo son a mesma idade». «Para un rapaz dos Mallos ou do Calvario, de Labañou ou de Bouzas, dos Castro ou de Travesas, de Monte Alto ou de Teis, de Monelos ou de Coia non hai diferenza ningunha entre ambas as dúas cidades. Os seus portos dende a ollada do mar son idénticos. Son dous pontóns de recalada do Atlántico, o mesmo mar para ambos». Preguntouse Xurxo «qué escuro interwse hai para intentar separarnos, para que a pelexa de dous rapaces nun partido poida provocar un problema». Rematou gabando a constancia de Lalo Carnota e recomendando A Terra Queima, unha ópera de peto para cativos, un conto que propón reparar no que temos máis próximo, un libro que fala da torre de Hércules, razon pola que é radicalmente vigués».

Onte 833: «La Tierra de Ana»

Aproveitei os días de nadal para ler La Tierra de Ana, a novela máis recente de Jostein Gaarder, un dos meus autores preferidos da chamada literatura infantil e xuvenil. Desque no nadal de 1996 lera El enigma y el espejo quedei unido para sempre con este narrador noruegués capaz de propoñer en cada novo libro (xa van dezanove publicados no catálogo de Siruela) unha ollada crítica e reflexiva sobre a realidade contemporánea, mais tamén sobre o que agocha detrás do espello, o mundo dos soños e da imaxinación. En La Tierra de Ana, Gaarder ofrece unha fábula sobre os desafíos medioambientais do planeta, ao fío do cambio climático orixinado polo quecemento global e polo consumo de combustibles fósiles.

Como e adoito nas novelas de Gaarder, o relato está protagonizado por unha heroína adolescente. Ana, unha rapaza a piques de cumprir os dezaseis anos, comeza a facerse preguntas esenciais (eis a conquista da madurez) sobre que é o mundo, que cómpre facer para mudalo, cal será o futuro do planeta en 2082, cando ela poida ser bisavoa. Gaarder ofrece unha narración híbrida, entre a intriga dunha crónica realista sobre a desaparición dunha cooperante norueguesa en Somalia, a fantasía dos contos das mil e unha noite (con anel de rubí incluído) e a distopía propia do xénero da ficción científica.

A coidadosa utilización de diversas fontes de información por parte da parella de protagonistas adolescentes –textos moi ben escollidos entre recortes de prensa impresa e dixital, informes científicos, transcricións de conferencias radiofónicas e escolares sobre a catástrofe medioambiental que vivimos–, así como a exploración do mundo dos soños (Ana posúe unha capacidade extraordinaria de lembrar todo o soñado), son compoñentes esenciais desta apelación a abandonar o consumo de petróleo e a intervir no devalo dun planeta que sofre un quecemento global. «Estamos destruíndo o noso planeta. Estámolo facendo nós e o estamos facendo agora.» Mais a pesar de diagnóstico tan contundente e desolador, Gaarder ofrece nas páxinas finais unha raiola de esperanza. Non está todo perdido, se somos capaces de comprometernos dende agora co futuro do planeta; se cada xeración asume a responsabilidade da súa memoria e entrega a seguinte o planeta en mellores condicións que o recibiu. Un libro moi propositivo, que formula moitas preguntas e promove unha reflexión radical sobre a cuestión medioambiental no entorno da crise económica. A lectura ofrece unha gran oportunidade de aproveitamento didáctico.

Onte 825: No Salón Do Libro Infantil e Juvenil de Madrid

Convidados por Sara Moreno, presidenta de Consejo del Libro Infantil y Juvenil viaxamos a Madrid para participar no «Día de Galicia» do Salón do Libro Infantil y Juvenil de Madrid. Pola mañá Agustín Fernández Paz e Xabier DoCampo en calidade de autores; Xosé Cobas, Xan López Domínguez e Marina Seoane como ilustradores e eu mesmo coma editor participamos nun encontro interesantísimo con alumnado de Bacharelato e de Deseño Gráfico. Pola tarde, xa diante dun público diverso, os autores e os ilustradores presentaron o seu traballo como creadores e a experiencia do seu traballo compartido. Moito pagou a pena compartir esta viaxe, moito.

Onte 824: «A illa de todas as illas»


No serán de luns participamos na Coruña na presentación d’ A illa de todas illas, o libro escrito por Xabier DoCampo e ilustrado por Xosé Cobas, no que reivindican o relato de aventuras como eixo da formación do criterio do lector literario.

Foi unha grande beizón contar coa presenza de Agustín Fernández Paz que pronunciou un fermoso discurso (Tati Mancebo gravou a hora e vinte do acto, mil grazas) sobre illas, viaxes, libros de aventura e lectura, compoñentes esenciais d’ A illa de todas as illas de DoCampo e Cobas. Unha obra que Agustín cualificou como «un libro de libros, un libro porta, un libro canle, que ten a pretensión de engaiolarnos e levarnos a outros libros, a algúns deses libros do xénero de aventuras». «É unha invitación afervoada a visitar, ou a revisitar a quen xa o fixeramos, os libros que tan felices nos fixeron nalgunha das etapas da nosa vida. Unha invitación que os autores realizan a través dunha dobre vía. Primeiro a través dun relato que conta con todos os ingredientes da novela de aventuras: unha illa deshabitada, non moi lonxe de costa; unha illa co seu aquel de misterio, xa que existen lendas; unha viaxe a esa illa, a bordo do Andoriña; tres persoas adultas, unha delas mulleres, tres persoas situadas na etapa da infancia, unha delas nena; un feito extraño, que nos vai permitir transitar do real ao fantástico, a néboa altera a percepción das cousas, e o sentido das distancias e a orientación…» «Atrapados nesa néboa os tres rapazas vivirán unha aventura marcada por unha serie de encontros que paso a paso os emparentará cunha serie de aventuras que os lectores nalgúns casos nos soarán ou que identificaremos no epílogo, extenso e intenso, onde se explican de onde saíron os personaxes  e onde se produciron as aventuras presentes en libros e películas». «Unha obra que hai que lela e sentir, sentir o que un dos rapaces lle di ao outro, “eu so sei que calquera cousa pode pasar nun libro, cando estás a ler un libro, cando les sen atender a cousa ningunha que non sexa o que estás lendo todo o que alí sucede pásache a ti, e todo o que che pasou pola túa cabeza mentres lías acaba por aparecer no libro. Ler é iso”. Unha versión curiosa, como vedes, da teoría da recepción» Agustín rematou o seu discurso do seguinte xeito: «Se este libro é unha porta construída con imaxes requintadas e palabras poderosas, só me queda dicir, abre as portas e entra».

Xabier Docampo comezou as súas palabras recollendo o fío daqueloutras de Agustín, «A illa de todas as illas é un libro que nace dos libros. Lin vinte e seis novelas das que seleccionei sete». «Primeiro foi un conto para publicar en castelán. É un tributo ás illas que todos habitamos na adolescencia, os libros que contribuíron a conformar o imaxinario que nos mantivo, as obras coas que soñamos con soños marabillosos e con pesadelos, as obras que limos entusiasmados e cando as limos despois comprendimos doutra maneira». «Quixen facer un tributo ás novelas que a todos nos marabillaron. O tema do libro é a lectura. Os que estamos na LIX estamos participando no proceso de formación do lector literario. O que pretendo é que os rapaces lean as sete novelas que cito». «Tiña que suceder algo que sucede na illa do tesouro, os rapaces ao final da novela tiñan que ser distintos ao comezo, para min iso é a lectura». «Este é un libro sobre a lectura. Pretendín que os lectores vaian aos libros. Esta é a razón pola que non traducín os fragmentos dos diarios de Robinson». Referiuse DoCampo a súa fascinación por A illa do tesouro, «a mellor novela que se ten escrito». «Desque a descubrín aos oito anos, fascinábame John Silver, atraíame o mal, o que me obrigou a confesar co Braña vello, que só falaba castelán: ˝Ya lo sabía yo. Eso pasa por leer los libros que no hay que leer. Se lo voy a decir a tu madre”. Entón comprendín que os libros falaban de min, que ler é buscar nos libros o que falan de ti, ler é procurar ese libro toda a vida». «O momento de máximo esplendor dun libro é cando ti o les. E o momento de máximo esplendor da literatura de aventuras é o da adolescencia». Docampo insistiu na idea de que «somos os lectores os que damos o adxectivo ao libro», «os libros son para o momento que unos le». Rematou o seu parlamento falando da súa experiencia con Xosé Cobas, «participar con el na ilsutración é un momento de gran felicidade».

Pechou as intervencións Xosé Cobas que percorreu con detalle as trinta e cinco imaxes do libro proxectadas na pantalla. Comezou salientando que, ademais do rexistro propio do libro ilustrado, utilizou o doutras especialidades, «como o narrativo do cómic e o do álbum ilustrado». «Bolboretas e O libro das cidades imaxinarias foron libros con carga poética e con ilustración metafórica, porén A illa de todas as illas é fundamentalmente narrativo, a pesar de que hai elementos metafóricos como os da cuberta, onde se concentra a esencia do libro». «Na ilustración da portada as velas fan referencia á navegación; as atmosferas, á brétema na que están inmersos os tres personaxes, esa dualidade crea un conflitivo compositivo, o libro está cheo de retos; a arquitectura da propia torre, con escaleiras que non conducen a ningures. remite aos camiños que percorren os rapaces na propia narración».

A nosa gratitude a Tati Mancebo pola gravación da presentación e a Daniel Bello pola fotografía.

O Vigo de Cameselle

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro antolóxico do fotógrafo Guillermo Cameselle, que será presentado o mércores 18 de decembro, ás 20:00 horas no Club Faro de Vigo.

Coincidindo co primeiro aniversario do pasamento de Guillermo Cameselle, Xerais acaba de publicar un libro antolóxico do seu traballo como fotoxornalista de “Faro de Vigo”. Fermosamente prologada por Ceferino de Blas, mestre de xornalistas e responsable de Faro nas últimas décadas, a obra recompila en 440 páxinas arredor de 800 fotografías, escolmadas entre máis de 30.000, que conforman unha impresionante e emocionante crónica gráfica de Vigo e da súa área metropolitana dende 1975 a 2005, un período histórico decisivo no que a nosa abella da ribeira, coincidindo coa restauración monárquica e co inicio do período autonómico, sufriu unha durísima reconversión industrial e mudou case completamente a pel do seu tecido urbano.

Fillo de Cameselle, o famoso responsable do mantemento do estadio de Balaídos, Guillermo iniciou a súa profesión como fotógrafo da man de Manuel Novoa e Manuel García Castro “Magar” que con apenas vinte e poucos anos o introduciron como colaborador da axencia EFE e da delegación de TVE en Vigo. A partir de 1974, Cameselle entrou a formar parte do cadro de fotógrafos do decano, no que desenvolvería toda a súa traxectoria profesional e onde se forxou como un dos grandes do fotoxornalismo galego. Profesional de actitude sempre xenerosa, cun pulso vital impregnado dun pesimismo responsable, que ben coñecían os seus compañeiros de redacción, decontado foi adquirindo un estilo característico nas súas fotos identificables por unha composición coidada, atenta á xeometría e ao respecto das regras da dimensión áurea. Máis alá da rotina do disparo sobre o inmediato, obrigada polas urxencias do xornal, Cameselle esforzouse en ofrecer un traballo rotundo, baseado nunha ollada conmovedora sobre a realidade, non exenta do humor e dunha ironía moi sutil que ás veces chegaba aos límites do esperpento. A presenza de detalles case imperceptibles, nos que semellaba só el reparaba (o seu toque xenial), achegaban a cada unha das súas fotos un sorprendente engadido de orixinalidade e elegancia.

Cameselle foi modelo dun fotoxornalista afouto capaz de recoller a aceleración dun instante e de comprometerse cos afáns da cidadanía. Nas súas fotos atopamos o celme do Vigo rebelde e revolcado da reconversión naval dos oitenta, da que foi o seu cronista gráfico máis destacado, e das loitas obreiras e sociais no anfiteatro cívico de Urzaiz. No libro antolóxico aparecen fotos da protesta dos obreiros de Ascón no estadio de Balaídos en abril de 1978, das súas accións contundentes na mesma ponte de Rande ou de cando o 8 de xaneiro de 1985 ocuparon o catamarán e o conduciron a porto seguro. Fotos de forza extraordinaria coma as da reportaxe sobre a loita das mariscadoras da praia do Castelete, polas que recibiu en 1990 o primeiro premio “Galicia y el mar”, ou as da batalla que en decembro de 2002 os mariñeiros da ría libraron en Cíes contra o chapapote do “Prestige”. Fotos estremecedoras dos campamentos xitanos do Vigo dos oitenta, ou das mulleres sen teito, abrigadas nos escaparates de Príncipe. Exemplos de dignidade dun fotógrafo humilde e discretísimo, merecedor en 2005 do Premio Galicia de Xornalismo por este seu inquebrantable compromiso cívico cunha información profundamente humana, afastada de calquera tinte de amarelismo oportunista.

Namorado do mar, a ría de Vigo é a paisaxe protagonista dalgunha das súas fotos máis fermosas, dende aquelas da arquitectura móbil dos transatlánticos aparecendo entre o noso sky line, pasando por outras nas que expresa a potencia das guindastres dos estaleiros e a euforizante maruxía da lonxa do Berbés, até aqueloutras da beleza liviá das embarcacións da vela deportiva e das esforzadas traíñas. Fotógrafo primeiro dunha cidade polideportiva con vocación de sede olímpica, destaca o traballo de seguimento que fixo do incrible eurocelta de entre séculos, con fotos inesquecibles para a memoria celeste. Outro tanto acontece coas súas pezas dos concertos do Vigo da movida ou das festas populares (curros, entroidos, romaxes, procesións, paparotas e outros desfiles) nos que Cameselle deitou a súa ollada máis dionisíaca e divertida.  Mais foi no retrato outro xénero onde tamén Guillermo amosou a súa xenerosidade, tanto cando fotografou aos políticos e aos famosos con piedade e (nalgunhas ocasións) con retranca, coma cando o fixo co agarimo e coa tenrura que para el merecían os anónimos, os picariños e os vellos, os primeiros heroes das súas fotos.

O grande traballo en “Faro de Vigo” de Guillermo Cameselle obrigaba a ofrecer este primeiro libro antolóxico, que cremos contribuirá á construción da memoria do vivido por varias xeracións de vigueses. Mais merece tamén unha gran exposición na Casa das Artes como homenaxe e recoñecemento cidadán a súa proeza.

Onte 822: «A Terra Queima»

A presentación na Libraría Arenas d’ A Terra Queima, o libro cedé de Lalo Carnota e Xurxo Souto, constituíu un grande serán de música coruñesa e de exaltación da cultura mariña.

Abriu a presentación-concerto Xurxo Souto saudando aos presentes utliizando o título da novela máis recente de Bernardino Graña, Medre o mar! Agradeceu tamén a presenza na sala de moitos músicos coruñeses, en especial de Perillo, o batería dos Tamara, que recibiu na noite do pasado venres o premio de honra dos Premios da Música Galega 2013. Xurxo gabou a insistencia e constancia de Lalo Carnota para levar adiante o proxecto «A Terra Queima», «unha gran rapsodia da natureza que fala desta parte do mundo que habitamos, esta cidade barco na que vivimos sobre a pedra, que conta na proa coa Torre rodeada das pedras percebeiras». «Este libro fala da necesidade de coñecer esa realidade máis cercana, a que temos diante dos ollos». Rematou Souto referíndose ao magnífico traballo que para o libro fixeron Sesé Barreiro, a ilustradora, e Xulio Rey, o fotógrafo, «capaces de conseguir paralizar o mar, o mesmo que fixera Lugrís cando pintou o mar maior sen tempo, a xeito dun palimpsesto».

Lalo Carnota, o promotor do proxecto, compositor da música, baixista e cantante das cancións, relatou como se fixera o proxecto. «A idea do libro naceu hai catro ou cinco anos despois dun concerto de Paco de Lucía falando co meu amigo Fausto. Démoslle decontado forma nunha servilleta. Queriamos facer un libro que contase unha historia para nenos, protagonizada por Antón, un rapaz que quere salvar o mundo do quecemento do planeta e dos efectos do cambio climático. O meu amigo Cuco propúxome que falase con Xurxo Souto para que escribise o texto. Fíxeno, mais daquela Xurxo non podía xa que agardaba xemelgas. Insistín máis tarde e aceptou. Compuxen a música e paseilla para que Xurxo escribise os temas, que logo gravamos cun grupo de músicos extraordinario. Só faltaba ilustrar a obra para o que contei con Xulio Rey e Sesé Barreiro. Coa axuda de Milucho o percebeiro localizamos as pedras da Torre. Foi un traballo de equipo que moito pagou a pena.»

Onte 821: O solpor da cupletista

A viguesa libraría Andel quedou pequena para acoller a todas as persoas que acudiron á presentación d’ O solpor da cupletista, o libro máis recente da escritora María Xosé Queizán. A terceira edición dun texto que inicialmente fora publicado en 1995 pola editorial Nigra, naquela colección de peto Tusi Tala, recuperado por Xerais en edición non venal en 2003 por Xerais, ilustrado por Natalia Pérez García, e agora totalmente revisado e publicado na colección Narartiva xunto ao ensaio «Carolina Otero. A liberdade arrogante», no que a autora relata a viaxe que realizou en 2012 a Niza na procura das pegadas dos últimos días que  chamada «Bela Otero», a grande impostora e farsante nacida en Valga. A presentación da obra realizouna Mónica Bar Cendón, que leu un fermoso texto literario sobre esta viaxe a Niza de María Xosé Queizán. Pola súa banda, a autora leu o texto «Carolina Otero, historia dunha violación», un retrato literario desta «muller dona de si» que dobregou o pulso de tanto homes. O acto rematou cunha sorpresa, a actuación musical de cinco mulleres dunha escola de baile viguesa.