Poema de hoxe 108: «Cidades» de Gonzalo Navaza
E que ó final unicamente amas
unha cidade cando alguén hai nela
que tamén te ama a ti e que pronuncia
o teu nome estranxeiro
como ningúen o pronunciou xamais, tal se fose
a palabra secreta que cifra o teu destino.
Gonzalo Navaza, Libra (Galaxia, 2000)
Presentamos onte en Compostela A morte de Valle-Inclán, o libro de Javier Valle Inclán e Carlos G. Reigosa que publicamos no pasado mes de xaneiro lembrando o oitenta aniversario do pasamento do autor de Divinas palabras. Ambos os dous autores insistiron na proximidade de Valle co galeguismo e na importancia deses oito derradeiros meses de vida que pasou en Galicia. Reigosa definiu a Valle como «o escritor galego máis universal, un dos sete dramaturgos máis representados na actualidade en todo o mundo». Citou a Dieste e a Castelao para reivindicar o «caracter galego da lingua de Valle»: «Valle-Inclán universalizou o galego rexional ao escribir en castelán o pensado en galego. A lingua de Valle-Inclán leva o cuño e o carácter doce e duro, á vez, do espírito galego». Lembrou Reigosa a participación dos galeguistas o día do enterro en Compostela, mentres que Javier Valle-Inclán lamentou «a desidia da Xunta de Galicia na celebración deste ano Valle do que nada se sabe» e dos intentos do PP de fixar «un Valle carlistón e conservador».
Poema de hoxe 107: «Debullar» de Ricardo Martínez-Conde
A certeza: cousa de solitarios
Ricardo Martínez-Conde, Debullar (Galaxia, 1998)
A noticia que Praza publicou onte sobre a exclusión dos títulos publicados en galego, catalán e éuscaro na licitación convocada polo MInisterio de Cultura para a compra de libros electrónicos para o seu préstamo en bibliotecas públicas é a penas a punta do iceberg dos recortes brutais deste ministerio no eido do libro e da lectura. Chove sobre mollado nunha administración que co ministro Wert á fronte suprimiu a partida orzamentaria de axuda ás comunidades autónomas para a adquisición de novidades e programas de fomento da lectura en bibliotecas públicas, que suavizou até facelas case imperceptiblesas axudas á edición de obras de interese cultural nas linguas oficias españolas ou subiu o IVE cultural ao 21 %, arruinando o desenvolvmento do sector do libro electrónico. Semellante desfeita das políticas públicas de lectura, con “recortes” do 80 % nalgunhas partidas (como a da adquisición de novidades editoriais en galego para as bibliotecas públicas), é imposible xustificala polas políticas de consolidación fiscal e redución de déficit das administracións públicas. O actual goberno en funcións teima coa súa obsesión españolista en materia lingüística, que magoa ao resto das linguas oficiais españolas.Rajoy ten un serio problema coas linguas, a lectura e a cultura.
Poema de hoxe 106: A tardanza da lúa» de Manuel Seixas
Fermoso acto na Linda Rama da Porta de Aires coruñesa no que onte presentamos De pergamiños, follas voandeiras e libros ao .gal de Mercedes Queixas Zas. Abrimos o acto coa presentación do booktrailer do libro preparado por Distrito Xermar no que aparece a fraga do concello de Cerceda e a versión de Xoel López de “Quen poidera namorala”.
O escritor Xabier DoCampo comezou lembrando que hai quince anos presentara o primeiro libro de Mercedes Queixas, “unha persoa pola que teño un cariño grande por ela e pola súa estirpe”. Meténdose xa en fariña, Docampo definiu a historia da literatura como “a historia dun pobo que atopa nas súas preguntas e respostas a súa razón de ser”. Deste xeito, “a historia da literatura galega é a historia do pobo galego que fai real o seu paso pola historia!. “Neste libro de Mercedes Queixas atopamos a pegada que o pobo galego deixou co propósito de afirmar o soño da súa existencia”. “Se eu fose profesor de lingua e literatura, que por ventura xa non o son, este sería o único libro de texto que tería o meu alumnado”. Despois de relatar o que lle contara Juan Farias para ilustrar o nacemento do relato e da cultura, Docampo gabou a selección de textos literarios de cada capiítulo, que “completan unha auténtica antoloxía”. Rematou as súas fermosas palabras salientando que “este era un libro escrito dende o feminino e dende sermos nación”.
Comezou Mercedes Queixas explicando que “o libro nacera coa intención de facer unha historia da literatura galega sintética, breve, cunha ollada propositivamente diferente, que non contase todo nin que fose un catálogo de datas, autores e obras”. “Hai unha intención de visibilizar o papel da muller, sobre todo na literatura medieval, onde non foi todo nin pasivo nin secundario. Tamén pretendín recuperar nomes, traelos ao primeiro plano, que non están presentes noutras obras como os de Manuel Lueiro Rey, Gonzalo López Abente ou Mª do Carmen Kruckenberg. Ou nomes como os de Lois Pereiro e Xela Arias, que non poden caer no esquecemento”. Non esqueceu Queixa so papel da lingua, “que se mantivo no corpus da literatura oral” nin as referencias “a unha literatura viva que aumenta, expande e normaliza a súa expresión no xénero da literatura infantil e xuvenil, ou na tradución a outras linguas, onde se conformou un corpus xa considerable”.
Rematou Mercedes Queixas confesando as dificultades de acometer “este exercicio maiúsculo de síntese” e salientou a importancia da lectura: “dende a literatura podemos comprender e construír o mundo, se lemos máis tentaremos restaurar o desequilibrio no que vivimos, recoñecendo o propio e os valores nos que cremos”. “O título do libro apela ao espírito da literatura como un ser vivo, un ser que evoluíu, que brillou e superou momentos de asfixia”. “Temos unha literatura viva, que segue aí dende Arias Nunes á Berta Dávila, dende os pergamiños medievais á Poética.com de Fran Alonso”.
Poema de hoxe 105: «Todo é brétema» de Xoán Carlos Domínguez Alberte
Todo é brétema
perfil esvaído na distancia.
Xoán Carlos Domínguez Alberte, Material de outono (Ediçoes Tema, 2000)
Tanto esta noticia sobre a apertura en París da primeira libraría que permite ao cliente imprimir nuns minutos o libro que vai mercar como as declaracións do libreiro José Bangueses en Biosbardia expresan as posibilidades que a actual impresión dixital ofrece á edición cultural en papel. Hoxe os procedementos de impresión en baixa tirada xa está sendo moi utilizados na edición en galego. Xaora, os sistemas de Impresión Baixo Demanda, sexa o Espresso Book Machine ou o Kalaiki IBD (do Grupo Arnoia), son máis flexibles xa que permiten a impresión de tantos exemplares como se precisen, o que supón unha completa revolución dos procedementos tradicionais de edición e libraría e da propia cadea de valor do libro impreso. Non dubido que no momento que se afinen algúns protocolos en relación co acceso aos arquivos do editor a IBD protagonizará a edición cultural.
Poema de hoxe 104: «Memoria e soño» de Xoán Neira
Será un tempo criador.
Xoán Neira, Memoria e soño (1996)
Dedixo o artigo da semana en Faro de Vigo ao centenario do nacemento do escritor Manuel Lueiro Rey:
Dende a publicación en 1950 de “Nacencia. Cuentos y poemas”, o seu primeiro libro, asinado co pseudónimo de Gudea, do poemario “Juncia de amor y vida” na colección Alba (1959), da novela “Manso” (1966), cuxa versión primeira foi publicada mutilada pola censura, como das numerosísimas colaboracións en xornais e revistas literarias como “Litoral”, “Faro de Vigo” ou “La Noche”, Lueiro desenvolveu unha obra en castelán comprometida, debeladora de certas feridas históricas e da súa militancia clandestina dende finais dos anos corenta no Partido Comunista, o que non lle impediu ser recoñecido e obter numerosos premios, mesmo na Galicia emigrante.
Dende comezos do anos setenta, animado por Xesús Alonso Montero e polos azos achegados polos exiliados americanos (Luís Seoane, Arturo Cuadrado, Rafael Dieste e Lorenzo Varela), cos que amizara en tres viaxes a América, onde confesou “atopara unha nova vida”, iniciou a súa obra literaria en galego. Será nas Edicións do Centro Betanzos onde en 1971 publique “Un tempo de sol a sol (poemas do neno galego)”, libro ao que seguirá a noveliña de iniciación “Non debían medrar” (Ediciós do Castro, 1974), o libro de relatos “O sol na crista do galo” (1982) e os seus poemarios “Escolma ferida” (1977) e “Nova escolma ferida” (1988), nos que comparte unha paixón ética e estética, que el definiu como “ferida”, onde non é difícil identificar a guerra civil como a traxedia que marcou a ferro toda a súa vida.
Manuel Lueiro é autor, ademais, de “Sonetos a la ciudad de Vigo”, obra pola que obtivo o primeiro premio dos “Juegos Florales” Ciudad de Vigo de 1960, publicada no mesmo ano en Pontevedra, nos Talleres Hijos de Eladio Portela, e reeditada en 1990 baixo o título “Vigo en tres paisajes”, libro moi fermoso e de gran formato que Lueiro preparou días antes do seu pasamento, ilustrado e deseñado polo seu amigo o pintor Antonio Chaves Cuíñas.
Ler os trece sonetos de Lueiro sobre a cidade de Vigo estremece. Despois de máis de cincuenta anos estes versos manteñen a mesma frescura e forza que cando foron escritos. Máis alá da altura da evocación da paisaxe da cidade amurada, da luz e do vento desbocado azoutando ás Cíes; da potencia do mar, ese glauco camiño, salinado; ou do transcorrer das horas e o seu silencio envolvendo a cidade coas súas notas, as imaxes de Lueiro apuntan certeiras sobre o cerne da cidade que fomos, que somos e que queremos ser:
“Pero tú quedarás, Vigo pujante,
atado al yugo del esfuerzo cierto,
en pugna día a día, en la batalla”.
O Vigo de Lueiro estreita os alentos, as esperanzas nesa cidade dos traballadores do martelo, da roda e da máquina:
“Vigo, pujante, con la frente erguida,
le regaló el trabajo, el campo, el puerto,
para ser hoy la abeja de la orilla”.
Humanista comprometido, eticamente esixente na defensa das súas conviccións democráticas no tempo podre da ditadura, Manuel Lueiro Rey comprendeu como poucos á alma viguesa. Desde que a coñecín, apropieime deliberadamente da metáfora da “abella da ribeira” de Lueiro para referirme á cidade tan complexa e revolcada como é Vigo. E cada vez que o fago cito co respecto debido ao seu autor, coa intención de lembralo e reivindicalo.
No centenario do seu nacemento, unimos a nosa voz ás das persoas e institucións que abrazan a “Causa Lueiro”, que reclama con boas razóns un día das letras galegas para Manuel Lueiro Rey. Xaora, a cidade de Vigo debería incorporarse dalgunha maneira ao programa de actividades literarias deste centenario de Lueiro, promovido polos concellos de Fornelos de Montes (un dos membros da Área Metropolitana de Vigo) e do Grove, así como pola Deputación de Pontevedra, ademais de colaborar na recuperación e divulgación destes sonetos, unha das obras literarias máis salientables de exaltación da alma viguesa.
