Listado de la etiqueta: pioneiras

Olimpia Valencia, pioneira

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal de Faro de Vigo á figura da médica viguesa Olimpia Valencia:

A publicación da magnífica biografía «Olimpia Valencia. Ocho décadas de historia desde los ojos de unha pionera» (Instituto de Estudios Vigueses, 2019), preparada pola xornalista viguesa Ana Fuentes, salienta a relevancia da traxectoria humana e profesional de quen foi a primeira doutora galega, a primeira muller galega en licenciarse en Medicina na Facultade de Santiago de Compostela (1925) e facelo cun expediente extraordinario, cheo de sobresalientes e matrículas. Unha proeza da médica e xinecóloga que o 23 de febreiro de 1927 abriu consulta propia no primeiro andar de Príncipe 17, como lembra unha placa colocada no edificio polo concello de Vigo en 2003. A doutora Valencia iniciaba alí unha actividade profesional que desenvolvería sempre en Vigo, a partir de 1960 e durante dúas décadas como xinecóloga no Seguro de Enfermidade, asistindo até a súa xubilación a moitos partos a domicilio, algúns en condicións precarias, e que prolongaría máis alá dos oitenta anos na súa consulta da rúa Uruguai, fronte ao cine Fraga, pouco tempo antes do seu pasamento o 10 de xullo de 1987.

Incluída no volume «Pioneiras» (Xerais 2018) da escritora e editora Anaír Rodríguez, a vida de Olimpia Valencia é un dos mellores exemplos dos numerosos obstáculos que ao longo do último século as mulleres tiveron que superar nunha profesión como a médica reservada para os varóns. Unha traxectoria que a doutora Valencia na conferencia que ditou con motivo do cincuentenario da súa licenciatura en Medicina, coincidindo co Ano Internacional da Muller, recoñeceu a convertera nunha «das primeiras peregrinas do longo camiño» da igualdade na profesión médica, na que dende 2018 en España xa exercen máis mulleres ca homes. Pioneira tamén como investigadora, xa que foi en 1930 a primeira galega en presentar unha tese de doutoramento, «La colesterinemia en la sangre en relación con la anestesia quirúrgica», na Facultade de Medicina da Universidade Central de Madrid, tras un período formativo no se especializou en Obstetricia co doutor Sebastián Recaséns, no que exerceu como médica do Instituto Escuela e no que se aloxou na Residencia de Señoritas, dirixida por María de Maeztu, a primeira institución oficial establecida en España para mulleres graduadas.

Ademais da transcrición do texto da conferencia pronunciada no Real Club Náutico de Vigo en maio de 1975, titulada «Autobiografía de una universitaria gallega de los años 20», a documentadísima biografía de Ana Fuentes, achega ou amplía datos apenas apuntados en retratos anteriores, singularmente os referidos aos anos da formación de Olimpia en Vigo. Nacida na parroquia de Garabelos, no concello ourensán de Baltar, o 14 de decembro de 1898, chegou a Vigo cando tiña doce anos, onde o seu pai montou o Hotel Roma, sobre o Arco de Quirós, entre a rúa de Joaquín Yáñez e a praza da Princesa. Foi alumna da famosa Academia Minerva, fundada por Perfecto Mediero, onde preparou o acceso a Maxisterio, carreira que cursou con éxito en Pontevedra, antes de que comezase alí o Bacharelato e o preparatorio de Medicina, ao carecer Vigo, entón, de instituto e de centros docentes oficiais.

Instalada en Vigo, tras unha viaxe de ampliación de estudos en Francia e Suíza (1929), participou en 1930 na creación da Academia Médico Cirúrxica de Vigo, da que chegou a ser vicepresidenta (1935). Durante os  anos de entusiasmo da República, a doutora Valencia trasladou o seu consultorio á rúa Velázquez Moreno e no verán de 1931, cando as mulleres non podían votar, encabezou coa súa sinatura o manifesto de mulleres universitarias que apoiaban a candidatura galeguista de Castelao, Valentín Paz-Andrade e Ramón Cabanillas. Compromiso galeguista de convicción rosaliana no que recuncaría no verán de 1936 cando reclamou nas paxinas de «El Pueblo Gallego» unha homenaxe a Antón Villar Ponte e encabezou outro manifesto animando ás mulleres a votar o Estatuto de Autonomía de Galicia. Compromiso cívico de espírito galeguista utilizado para ser denunciada por «roja» e detida en febreiro de 1937 durante catro días no cuartel da Garda Civil da rúa María Berdiales. Unha detención que marcaría a súa vida posterior, quedando sumida nun triste exilio interior, centrada na súa consulta e na actividade da Alianza Francesa, coa que viaxou a Francia.

A doutora Olimpia Valencia foi unha das viguesas máis destacadas do século XX. Pioneira como estudante, investigadora e facultativa, defendeu a independencia das mulleres para guiar a súa vida, xa que para ela «en toda muller late o afán de ter algo propio». Unha pioneira feminista viguesa que abriu os camiños e que xa na súa conferencia do 75 aventurou que serían as novas xeracións de médicas as que «rematarían a súa andadura con ecos de gloria». Brava, Olimpia Valencia!

Urania Mella e outras viguesas pioneiras

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a Urania Mella e a

É probable que unha parte das cen mil persoas que nos manifestamos en Vigo o pasado 8 de marzo, nunha das comitivas cívicas máis emocionantes das nosas vidas, descoñecese o nome da viguesa Urania Mella Serrano (1900-1945), unha das pioneiras do movemento feminista galego. Profesora de piano e alfabetizadora, presidenta da Agrupación de Mulleres contra a Guerra e o Fascismo, que contaba en 1936 en toda España con 50.000 afiliadas, Urania era filla da madrileña Esperanza Serrano e do anarquista vigués Ricardo Mella. Comprometida cos valores da educación laica, que inculcou nos seus fillos Humberto e Raúl e nas súas fillas Alicia e Conchita, Urania foi condenada a morte xunto ao seu home, Humberto Solleiro Rivera, «O Chapapote», sindicalista ferroviario da UGT e traballador tranviario, que combinou a súa militancia coa promoción do deporte e da cultura en Lavadores, que sería fusilado con 40 anos o 30 de outubro de 1936.

Conmutada a súa pena de morte por 30 anos de cárcere, en 1938 Urania foi trasladada dende Vigo ao cárcere de mulleres de Santurrarán, instalado nun antigo convento de monxas de Mutriku en Guipúscoa, onde amigou con María Gómez González, alcaldesa da Cañiza (tamén a primeira alcaldesa do noso país), e viviu consumida durante sete anos xunto a outras cincuenta presas galegas, entre as que estaba Josefa García Segret, a mestra de Tui salvada de ser fusilada polo doutor Darío Álvarez Blázquez. Anos de sufrimentos terribles de 1.700 mulleres e centos de crianzas, rescatadas do esquecemento no documental Prohibido recordar (2010) de Txaber Lareategi e Josu Martínez. Consumida e cun tumor cerebral xestado no cárcere, Urania regresou a Vigo en 1945 para recuperar os afectos, pero atopándose nun ambiente hostil, trasladouse a Lugo co seu fillo Raúl e coa familia de María Gómez, onde faleceu cando apenas pasara un mes da súa liberación. Sendo o seu un dos relatos máis conmovedores da nosa memoria, por ventura comezou a ser reparada en 2008 cando o concello de Vigo dedicoulle o seu nome a unha rúa de Lavadores e o Ministerio de Fomento deulle o seu nome a un buque anticontaminación, sendo aprobado en 2010 polo Goberno o seu expediente de declaración de reparación e recoñecemento persoal.

O caso de Urania Mella, pioneira feminista que merecería o recoñecemento nos centros educativos vigueses, non é o único na nosa cidade esquecedeira, que conta con outras pioneiras case ocultas. Este é o caso de Ernestina Otero Sotelo (1898-1956), mestra de Redondela, presidenta do Consello Provincial de Primeiro Ensino, unha das figuras máis brillantes da escola republicana. Como tamén o de Olimpia Valencia (1898-1987), a primeira muller galega en obter a licenciatura de medicina (1925), comprometida co pensamento galeguista, que mantivo aberta durante décadas a súa consulta de xinecoloxía na rúa do Príncipe. Como cómpre recuperar o nome de Placeres Castellanos (1896-1971), compañeira do mestre Víctor Fraiz, fusilado en 1937, cuxo activismo feminista a levou a traballar como xornalista no Congreso Internacional de Mulleres de París (1945).

Viguesas pioneiras do deporte como Antonina Sanjurjo Aranaz (1910-1939), neta de Antonio Sanjurjo Badía, profesora mercantil, galeguista e impulsora dende 1931 do hóckey sobre herba, o que permitiu que en Galicia as mulleres se adiantasen aos homes na práctica desta disciplina. Actividade na que foi axudada por Annita Baker, filla do director do Cable Alemán, xunto a outras xogadoras como Luz Vizcaíno Coloma e Carmela Sanjurjo. Pioneiras como Cándida Otero (1846-1915), a primeira muller fotógrafa de Galicia, casada con Felipe Prósperi, cuxo estudio cederían en 1915 a Jaime Pacheco. Como tamén cómpre recuperar do olvido ás primeiras concelleiras da corporación viguesa (1927), Margarita Losada Pardo, poeta, e Agustina Álvarez de Rovina, tamén a primeira redactora de Faro de Vigo. Unha relación que poderíamos alongar de forma considerable noutros eidos da artes e das letras que contan con mulleres viguesas que abriron espazos para a igualdade.

Todas elas contribuíron a que a partir dos anos setenta comezase a conformarse o actual movemento feminista, personalizado hoxe na figura da escritora María Xosé Queizán que acaba de recibir o sétimo premio Ernestina Otero de Igualdade concedido polo Consello Municipal da Muller do Concello de Vigo. Sen a recuperación de todas esas mans e os azos destas mulleres non sería posible que o pasado 8 de marzo se enchesen as rúas viguesas reclamando dignidade, igualdade e soberanía para a vida de todas as mulleres. Un río de empoderamento que non parou de fluír en Vigo de Urania Mella á Begoña Caamaño (1964-2014), a xornalista e escritora do Calvario á que quero lembrar encarnando a memoria de todos esas mans.

Poñer o mundo ao revés

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo do Faro de Vigo da semana á folga feminista do 8 de marzo:

Manuel Rivas escribiu nun dos seus artigos luminosos d’ As voces baixas (Xerais, 2012) que no martes de Entroido sempre había quen trancaba os regatos para que secasen e así as lavandeiras de Castro de Elviña non puidesen traballar e poder acudir a un daqueles partidos pioneiros do fútbol feminino que se celebraban no Camiño da Cavaxe. Cumpríase, entón, o mandato do Entroido: poñer o mundo ao revés. Xaora, continuaba Rivas, ao longo do ano sucedía todo o contrario, as lavandeiras levaban enriba da cabeza as bañeiras cheas de roupa que lavaban para as familias de posibles ou para as clínicas, fondas e restaurantes. Lavandeiras que termaban de enormes lotes de roupa pousados apenas nas coroas ou mulidos, heroínas que traían todo un mundo na cabeza.

Mulleres coruñesas humildes como esoutras pescantinas da Ribeira viguesa que vexo nunha foto inesquecible cruzando a rúa Elduayen, á altura da praza de Argüelles, coas patelas cheíñas de frescura na cabeza camiño do mercado do Progreso. Mulleres que levaban moito peso na cabeza como as leiteiras que traían o leite dende Zamáns. Mariscadoras co argazo na cabeza, labregas ou criadas que transportaban sellas da fonte, monllos de leña, de herba ou cestas acuguladas de animais, carteiras portadoras de esperanzas fotografadas todas por Ruth Matilda Anderson hai case un século. Costureiras que levaban a singer na cabeza, homenaxeadas por Isaac Díaz Pardo en dous cadros memorables protagonizados por senllas rapazas que «levan na cabeza un mundo de cousas que poden precisar na vida». Mulleres cuxas columnas acababan destrozadas e o seus corpos vencidos cuxos retratos constitúen hoxe a memoria máis veraz das traballadoras galegas máis humildes do século pasado.

Mulleres ocultadas como as que recupera do esquecemento Anaír Rodríguez nos seus libros imprescindibles para as crianzas –Pioneiras (Xerais 2018), ilustrado por Nuria Díaz, e Pioneiras 2 (Xerais 2019), ilustrado por Abi Castillo– capaces de desviarse do vieiro que a sociedade lle reservaba e conquistar dereitos hoxe irrenunciables. Pioneiras como Antonia Ferrín, a primeira astrónoma galega; Antonina Sanjurjo, pioneira do deporte e do feminismo; Elisa Patiño, a primeira aeronauta nosa; Rita F. Queimadelos, a primeira arquitecta; as mestras María Barbeito e Ángela Ruiz; María Cardarelly, fotógrafa de Rosalía de Castro ou Joaquina García, a inventora dos traxes de auga… Pioneiras todas elas que levaban tamén todo un mundo na cabeza e contribuíron decisivamente a poñelo ao revés.

Un mundo que mudou, grazas os seus azos, as vidas de todas elas, como as angueiras de millóns de mulleres de todo o planeta comprometidas dende hai cento cincuenta anos na reivindicación dos feminismos. Un mundo que mudou, aínda que non o suficiente para que triunfe a revolución máis decisiva para a humanidade: a que procura o empoderamento das mulleres en todos os eidos da vida social e económico e a igualdade real e efectiva en todos os espazos do privado. Unha revolución feminista que cada 8 de marzo recibe apoios máis unánimes na denuncia da brecha salarial e da maior precarización das condicións de traballo que sofren as mulleres como da reclamación de medidas efectivas de conciliación da vida laboral e familiar en todos os sectores económicos, o que continúan sendo máis un desexo ca unha realidade. Unha revolución feminista tan masiva como silenciosa dirixida a erradicar o machismo que ampara o acoso sexual e a violencia contra as mulleres; unha ideoloxía responsable dun feminicidio insoportable e incesante, cuxas cifras de vítimas arrepían e que algúns políticos como Pablo Casado, candidato do PP, para vergonza de todo o electorado, pretenden agora minimizar de forma tan irresponsable como ridícula.

Para poñer o mundo ao revés é imprescindible substituír esa ideoloxía machista e patriarcal, aínda hexemónica, polos valores alternativos de igualdade e liberdade defendidos polo movemento feminista. E para iso, ademais da mobilización, como a folga de mulleres prevista para o vindeiro venres 8 de marzo, é imprescindible que a educación en igualdade sexa o eixo vertebrador de escolas e institutos. Fomentar relacións de equidade e espírito crítico diante da desigualdade das mulleres, visibilizar as achegas das mulleres na sociedade, desvelar os estereotipos machistas, sensibilizar ao alumnado sobre como loitar contras as violencias machistas e os micromachismos presentes nos diversos ámbitos ou potenciar o empoderamento das alumnas no marco dunha atmosfera colaborativa e unha educación onde os coidados son responsabilidade de homes e mulleres son tarefas a desenvolver nos centros ao longo de todo o ano. Poñer o mundo ao revés, en igualdade, é posible.

 

2018, O ano das escritoras

/en , , , , , , , /por

Os responsables de culturagalega.gal encargáronme un texto valorativo do que entendía máis destacado na literatura galega do ano 2018. A miña gratitude para eles.

Neste 2018 que remata identifico na literatura galega tres liñas que o singularizan: o protagonismo das escritoras, o regreso aos andeis dos narradores dos oitenta e a intensificación da mobilización literaria.

Sen dúbida foi este o ano das escritoras, sexa pola homenaxe a María Victoria Moreno, que reeditou o éxito da celebración do día das letras galegas nas escolas dos anos dedicados a Carlos Casares e Manuel María, como polo protagonismo de escritoras de diversas xeracións no interese das lectoras. Eis a publicación de Vivir a galope, o groso libro de memorias de María Xosé Queizán, unha das candidaturas máis firmes ao libro do ano, xunto a outras novidades como A balada dos unicornios de Ledicia Costas, autora que foi traducida este ano a media ducia de linguas (entre elas coreano, búlgaro e italiano); Besta do teu sangue de Emma Pedreira, novela gañadora do Premio Xerais 2018; ou a edición da Poesía reunida (1982-2004) de Xela Arias, unha autora esencial na literatura galega de entre séculos, que despois dunha década volve á actualidade.

Foi tamén este 2018 o ano das Pioneiras de Anaír Rodríguez (Xerais), un libro divulgativo de grande acollida, que puxo en valor a mulleres invisibilizadas da nosa historia, da posta en marcha da colección Feminismos da Editorial Galaxia e da consolidación da serie «Mulleres bravas da nosa historia» de Urco editora.

Outrosí sucedeu co incremento protagonismo das escritoras nos premios literarios: Chus Lama obtivo o Premio Nacional de Ensaio por Rosalía de Castro. Cantos de independencia e liberdade (1837-1863) (Galaxia); Lupe Gómez o Premio da Crítica por Camuflaxe (Chan da pólvora); María Reimóndez o Johán Carballeira de poesía por Galicia en bus (Xerais); Emma Pedreira o premio da Crítica de narrativa por Bibliópatas e fobólogos (Galaxia); Eli Ríos o González Garcés de poesía por Ningunha tortilla é mala; Rosa Aneiros o Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil por Tres bichicomas, dúas illas e unha serea; Ana Cabaleiro o García Barros por As Ramonas (Galaxia); Antía Yáñez o Illa Nova por Senlleiras (Galaxia); An Alfaya o Raíña Lupa por O grupo (Xerais), Andrea Maceiras o Lazarillo por Rusgalía, entre outras autoras premiadas dunha relación que sabemos máis estensa.

Como tamén foron moi salientables outras novidades das nosas escritoras como Maternidade fóra de catálogo (Xerais) de Marga Tojo; Noites de safari (Xerais) de Marlen Malone; Natura (Galaxia) de Iolanda Zúñiga; Tu contas e eu conto (Através) de Susana Arins; Um elefante no armário (Através) de Teresa Moure; O puño e a letra (Xerais) de Yolanda Castaño, que inaugura o xénero do poemic na edición galega; ou reedición de Adiós María (Galaxia) de Xohana Torres.

Como non deben ser esquecidos os debuts no eido da narrativa de Rosalía Fernández Rial con Bonus Track (Galaxia), de Pilar Ortega con Principio de incerteza (Xerais) e Moncha Fuentes con O mar que nos leva (Xerais) e no da poesía o de Lucía Aldao con Todo isto antes era noite (Apiario).

Fenómeno que na crítica literaria se produciu co activismo do grupo A Sega ou co traballo teimoso de críticas como Mercedes Queixas, elixida como membro correspondente da Academia Galega, Montse Pena Presas, Montse Dopico, Berta Davila, Pilar Ponte, Susana Pedreira, Isabel Mociño, Eulalia Agrelo, Lorena Domínguez, entre outras.

Foi 2018 o ano de regresos agardados aos andeis das librarías de narradores dos oitenta e comezos dos noventa, en boa medida hoxe convertidos en clásicos contemporáneos, nalgúns casos tras anos de silencio editorial: Suso de Toro con Fóra de si (Xerais); Manuel Rivas con Vivir sen permiso (Xerais); Xavier Alcalá con The making of (Galaxia); Cid Cabido con Tres pintores, noveliña gañadora do Premio Ánxel Fole de narrativa, Antón Lopo con Extraordinario (Galaxia), Premio Repsol e Bieito Iglesias con Guías caninos (Aira editorial).

Por último, en 2018 intensificouse a mobilización literaria, promovida polas editoras, librarías, clubes de lectura, centros educativos, concellos como dos propios autores e autoras, que procuran o contacto directo co público. Entre os numerosos feitos a salientar está o éxito rotundo dos roteiros literarios polas cidades, que en casos como os do escritor vigués Pedro Feijoo, que presentou este ano Sen piedade (Xerais ) e Camiñar o Vigo Vello (Xerais), foron percorridos por centos de lectores e lectoras. Como tamén é obrigado parabenizar a mobilización dos editores, singularmente de Xerais, Galaxia e Urco, organizadores de centos de presentacións literarias ao longo de todo o ano e de todo país, un fenómeno ao que non é alleo o activismo dalgunhas librarías e, sobre todo, dalgúns autores e autoras en xira coas súa snovidades. Mobilización literaria consolidada nos novos eventos de referencia no sector, Culturgal en inverno, as Festas dos libros de Pontevedra e a Selic de Compostela na primavera, e a praza dos Libros de Carballo e as feiras do libro de Vigo e da Coruña no verán.

Onte 1957: “Pioneiras” de Anaír Rodríguez e Nuria Díaz, presentación na Libraría Lume

/en , , , , , , , , /por

Moita xente participou onte na Librería Lume da Coruña na presentación de Pioneiras. Galegas que abriron camiño, o libro de Anaír Rodríguez, ilustrado por Nuria Díaz. Ás portas da folga feminista do 8 de marzo, no acto estivo sempre presente a humilde contribución deste álbum ilustrado, dirixido a todos os públicos, ao proceso colectivo de procura de referentes femininos alternativos aos acuñados pola actual sociedade patriarcal. Así o sinalou a autora ao comezo da súa intervención expresando a súa preocupación pola falta de referentes femininos por parte das mozas como, o que é aínda máis alarmante, a ausencia total por parte dos mozos. “O libro o que pretende é procurar referentes femininos alternativos. É breve e sinxelo, sen pretensión ningunha de carácter historiográfico. Un libro de pura divulgación para todas as idades, que asume a potencialidade do seu uso educativo para dar a coñecer as biografías dunha ducia de mulleres galegas que foron pioneiras en dar pasos que logo foron importantes para a causa das mulleres”.

Anaír Rodríguez detívose, a seguir, nas biografías das coruñesas que aparecen no álbum, as xornalistas Sofía Casanova e Mª Luz Morales, a futbolista Irene González, a enfermeira Isabel Zendal, a camionaeira Celia Rivas, como as mestras Marcela e Elisa ou a oceanógrafa Ángeles Alvariño. Salientou que intentara ofrecer unha mostra dos diferentes ámbitos sociais e profesionais, como tamén de procurar referentes na historia, razón pola que o libro comeza con Exeria, a viaxeira do século IV e continúa coa almiranta Isabel Barreto do século XVI, antes de afrontar as pioneiras da idade contemporánea. Rematou a súa intervención cunha última reflexión: “non pretendín que estas pioneiras fosen consideradas como heroínas, forman parte todas dun proceso, o da procura da igualdade, promovido polo movemento feminista dende hai trescentos anos”.

Olimpia Valencia e outras pioneiras

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a figura de Olimpia Valencia e outras pioneiras:

Reparo con frecuencia na placa colocada en Príncipe nº 11 na que se lembra que alí tivo a súa consulta a xinecóloga Olimpia Valencia López, a primeira muller galega en obter a licenciatura de Medicina na Universidade de Compostela en 1925, cun expediente inzado de matrículas. Nacida nas terras arraianas do concello de Baltar en 1898 e veciña de Vigo dende os doce anos, especializouse en Madrid, onde se doutorou cunha memoria sobre a colesterinemia no sangue, e despois, grazas a unha bolsa da Junta de Ampliación de Estudios, trasladouse a Alemaña e Suíza onde ampliou formación científica na especialidade que exerceu en Vigo desde 1928 até case o seu pasamento en 1987. Profesión que desenvolveu na Seguridade Social, até a década de 1960, e na consulta particular que a súa chegada abriu en Príncipe, que trasladaría despois á rúa Velázquez Moreno e, finalmente, á rúa Uruguai, onde a Irmandade da Sanidade Galega e o Colexio Médico de Pontevedra colocaron en 2016 unha placa que a recorda: «Olimpia Valencia: especialista en doenzas da muller».

Vinculada ao galeguismo republicano de Vigo, polo tanto a figuras como as de Valentín Paz Andrade, a doutora Valencia tivo a afouteza de encabezar en 1931 o chamamento de apoio aos candidatos da provincia de Pontevedra do Partido Galeguista e en 1936 outro que reclamaba o Si no Plebiscito do Estatuto, ambos os dous documentos asinados só por mulleres. Sempre estudosa, inqueda e comprometida coa súa profesión e coa causa da igualdade («as mulleres podemos namorarnos por algo máis que casar», confesoulle nunha entrevista ao xornalista Johán Carballeira), participou en Vigo na fundación de entidades como a Academia Médico-Quirúrgica (1930) e a Alianza Francesa. Compromisos cívicos que lle pasarían factura en 1937 cando foi detida, acusada de pertencer ao Partido Galeguista e manter relación con xentes de esquerdas, e máis tarde nos dífíciles anos de posguerra, cando foi acusada de «roja» e mesmo boicoteada a súa consulta. Recoñecida hoxe como pioneira, unha desas mulleres que pelexaron por ocupar espazos até entón masculinos, dona Olimpia conta cunha rúa co seu nome na zona de Cabo Estai e a Universidade de Vigo escolleuna, tamén, para identificar o seu Centro de Investigacións Médicas. Apenas dous recoñecementos para unha das pioneiras viguesas máis afoutas.

A apaixonante biografía de Olimpia Valencia, que merece un lugar destacadísimo na historia de Vigo, é unha das incluídas no álbum «Pioneiras» (Xerais 2018) escrito por Anaír Rodríguez e ilustrado por Nuria Díaz, protagonizado por unha ducia de mulleres galegas que conseguiron vencer as barreiras impostas ao seu xénero e dar os primeiros pasos por vieiros transitados até ese momento só por homes. Mulleres de épocas e ámbitos sociais e profesionais ben distintos, dende Exeria, a primeira muller escritora de toda a Hispania Romana no século IV, e Isabel Barreto, a primeira almiranta do mar, participante a finais do século XVI na expedición para colonizar as Illas Salomón; pasando por Isabel Zendal, a primeira enfermeira en misión internacional, participante na expedición da vacina da varíola do doutor Balmis, e Sofía Casanova, a primeira correspondente de guerra; até Celia Rivas, a primeira condutora de camións, Marcela e Elisa, as mestras que quixeron casar, Irene González, a primeira futbolista nun equipo masculino, Áurea Rodríguez, a primeira gaiteira, María Luz Morales, a primeira muller directora dun xornal de ámbito estatal («La Vanguardia»), e Ángeles Alvariño, a primeira científica nun buque de investigación internacional, que traballou un par de anos no Instituto Oceanográfico de Vigo.

Unha ducia de pioneiras, como as doutoras Valencia e Alvariño, ou como tantas outras mulleres viguesas que abriron camiño, cuxas historias merecen ser coñecidas e postas en valor. Recuperacións biográficas esenciais para a súa utilización didáctica nas aulas e para a formación nos valores da igualdade, mais tamén para as actividades do propio movemento feminista neste seu irreversible proceso de empoderamento emancipador, caligrafado nas rúas viguesas o pasado domingo por milleiros de mulleres, unha lumieira esperanzadora para erradicar as lacras do feminicidio, do acoso e das desigualdades social, laboral e económica, como raíces da sociedade patriarcal.

As conquistas do movemento feminista foron sempre conquistas para toda a humanidade; como sabemos que mudar a historia obriga a mudar as voces da historia. Secasí, se recuperamos os nomes e restauramos a memoria destas pioneiras, até agora invisibles na historia, contribuiremos a acuñar modelos e figuras femininas valoradas socialmente. Eis a necesidade de poñer en valor á doutora Olimpia Valencia e a outras pioneiras.