Listado de la etiqueta: manuel_castro

Santa María de Castrelos

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao atentado gráfico que sufriiu a igrexa románica de Santa María de Castrelos:

Dúas das pezas máis sorprendentes da exposición «Vigo no tempo» (2023) foron a antefixa da igrexa de Santa Cristina de Lavadores e unha metopa do tímpano da igrexa de Santiago de Bembrive, datadas ambas as dúas no século XII e custodiadas no Museo Catedralicio Diocesano de Tui, que representaban o elevado número de igrexas románicas da comarca viguesa, testemuñas dunha densa ocupación e estruturación do territorio no Vigo medieval. Igrexas das que temos noticias documentadas dende 1136 cando Afonso VII lle concede ao bispo de Tui, don Paio Meléndez, a igrexa de Santiago de Vigo, situada no Areal, e ao cabido da catedral de Tui a igrexa de Santa María de Vigo e anos despois as de Santiago de Bembrive e as de Santo Estevo de Beade. Daquela primeira igrexa de Santiago de Vigo consérvase a espectacular imaxe do Cristo Salvador –sen dúbida, unha das iconas da cidade e a figura máis expresiva que deixou o románico en Vigo, hoxe formando parte dos fondos do Museo Arqueolóxico de Madrid–, tallada sobre un antiga columna romana, probablemente por un membro da escola do mestre das Pratarías, representa o triunfo de Cristo sobre o pecado, con claro ton apocalíptico, estimándose que formaría parte da portada principal diante do adro e do seu cemiterio.

Daquela rede de igrexas románicas parroquiais viguesas, das que están documentadas entre os séculos XII ao XIV até quince templos, consérvanse hoxe apenas tres: a de San Salvador de Coruxo (1185), que inicialmente foi un mosteiro dependente do de Celanova; a de Santiago de Bembrive (1185), construída sobre unha estrutura altomedieval e a de Santa María de Castrelos (1216), de ascendencia castrexa, que pola súa conservación e características sen apenas sufrir modificacións –unha soa nave unida a unha ábsida semicircular, arcos de medio punto nas portas, presenza da flor sexifolia como motivo ornamental–, constitúe unha peza modélica da arquitectura románica galega. Tres pezas primeiras do patrimonio vigués que representan o pulo do Vigo medieval, cunha presenza sobre o territorio parroquial conservada na actualidade. Aquel Vigo que cantaron os poetas Martín Codax (1230) e Mendinho descrito en varias monografías de referencia, como O Vigo das igrexas románicas (Concello de Vigo, 1993) de Eduardo Bragado Rodríguez e Rafael Sánchez Bargiela ou Martín Codax, o gran poeta e cantor de Vigo, século XIII (Concello de Vigo, 2010) de Xesús Alonso Montero.

Alfaia arquitectónica de Castrelos, peza patrimonial moi singular na que nunha única igrexa se xuntan unha das manifestacións máis depuradas do románico do século XIII, mostras da pintura mural relixiosa do século XVI nas paredes interiores (restauradas hai décadas) e a presenza dun interesante retablo barroco, acaba de sufrir un duro golpe ao ser vandalizada por unha pintada realizada cun spray sobre o muro da sancristía na que en letras maiúsculas reza o nome DAMIAN. Un grave atentado á integridade dunha peza arquitectónica estudada por un grupo de historiadores do Instituto de Estudios Vigueses, Mercedes Bangueses, Elisa Pereira, Fernando Costas Goberna e Xoán Carlos Abad, autores dunha fermosa monografía didáctica, ilustrada por Evaristo Pereira, Igrexa románica de Santa María de Castrelos e o seu tempo (IEV,2018), con motivo da celebración dos oitocentos anos do templo, no que entre outros aspectos se salienta a súa vinculación coa Orde de Malta, cuxa cruz aparece en diversos lugares do monumento, desvelada en 2006 polos estudos epigráficos do investigador Pablo Otero do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.

Por desgraza os ataques ao patrimonio arquitectónico e artístico no espazo público vigués son máis frecuentes do que cabería agardar nunha cidade amante das artes e orgullosa do seu pasado. Abonda con lembrar as pintadas nas pezas do «Nadador» de Leiro nas avenidas, os ataques ao conxunto escultórico de Buciños, «A familia», instalado en Urzaiz ou a absurda teimosía de non se sabe quen de quitarlle o faro a Manuel Castro, na escultura de Jandro da rúa do Príncipe. Sen esquecer a gravísima vandalización con simboloxía nazi que o pasado mes de agosto sufriu no monte do Castro o monólito que lembra as 136 persoas alí fusiladas tras o 18 de xullo de 1936. Secasí, pouco importa a motivación de quen fixera a pintada de grandes dimensións en Castrelos, para lembrar o nome de Damian,  o santo dominador, xemelgo de Cosme, que celebramos cada 26 de setembro con mel e noces, larpeiradas de comezo de outono. No entanto, en todos os casos anteriores, como neste atentado gráfico que hoxe denunciamos sobre un monumento cunha antigüidade de oito séculos, identificamos a doenza colectiva dunha insuficiente educación sobre a conservación, o respecto e protección do patrimonio e da memoria democrática.

Respecto para unha estatua

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar respecto para a estatua de Castro do escultor Jandro:

A comezos de novembro de 2002 apareceu en Príncipe, diante do Marco, a piques de ser inaugurado uns días despois, a estatua en poliéster de Castro, o derradeiro vendedor ambulante de xornais, obra do escultor vigués Alejandro Rodríguez «Jandro», membro da Fundición Nautilus, institución nacida coa intención de achegar as diversas modalidades artísticas ao público. Unha peza de inequívoca intención realista de tamaño natural que homenaxeaba a Manuel Castro, que percorría de forma incansable o centro de Vigo, dende a Porta de Sol a Urzaiz por Príncipe, onde paraba cos seus fardos diante das galerías de La Norma ou das escadas de Almacéns Alfredo Romero, e de alí baixaba até a Alameda por Velázquez Moreno ou Colón, voceando dende moi cedo as noticias máis frescas de «Faro de Vigo», máis tamén dos xornais da tarde, como o deportivo «Meta», «La Noche» de Santiago ou do diario «Pueblo» de Madrid.

Era a de Castro unha figura inesquecible, tanto polo seu carácter adusto e serio como pola súa habilidade para levar baixo o brazo esquerdo un fardo de faros e ao mesmo tempo aguantar os décimos da lotería nacional, mentres sostiña de forma acrobática un faro sobre o índice da man dereita en difíciles equilibrios. Unha proeza dixital esa do baile dos faros documentada por Magar en 1971 nunha fotografía deste quiosqueiro andante na rúa Reconquista á altura dos leóns de Correos ao que, como a Pepiño do quiosco do Paseo de Afonso, que de mociño tamén voceara «Meta» no barrio de Casablanca, lembramos como un deses jichiños humildes e entrañables que humanizaron o Vigo da nosa infancia.

Porén, a aquela aparición da estatua de Jandro á que lle faltaba o bronce, coincidindo coa apertura do Marco que dirixía Carlota Álvarez Basso, foi tan efémera como polémica. Deseñada a iniciativa propia polo autor en 1998, cando residía en Granada, o goberno municipal de Lois Pérez Castrillo encargoulle que a fundise en bronce para a súa instalación diante do museo. Tras as mudanzas da alcaldía dese ano, primeiro en mans de Ventura Pérez Mariño e despois de Corina Porro, a estatua de 300 quilos e dous metros trinta de altura, permaneceu en Madrid case unha década onde foi fundida por partes. Habería que agardar ao día de noiteboa de 2011 para que fose chantada na localización prevista en Príncipe sendo alcalde Abel Caballero.

Un vergonzoso atraso de oito anos ao que non foi alleo un lamentable episodio de censura, denunciado nestas páxinas de «Faro de Vigo» polo xornalista Fernando Franco en 2004 e recuperado do esquecemento neste ano de homenaxe a Xela Arias. O caso é que coincidiu o momento da fundición da estatua coa marea negra provocada polo Prestige e coa resposta expansiva do movemento cidadán organizado na plataforma Nunca Máis e a colectiva do mundo artístico artellada nas intervencións de Burla Negra. Jandro e o seu compañeiro da Fundición Nautilus, o pintor Xosé Guillermo, deseñaron a peza que faltaba á escultura, o exemplar de «Faro de Vigo» que bailaría no furabolos de Castro. Na portada titularon «Galicia berra ¡Nunca Máis!» e na contraportada reproduciron o poema «Dignidade», escrito por Xela Arias para o libro colectivo «Alma de beiramar» (A Nosa Terra, setembro, 2003), que comeza cos versos: «Marea miseria invade global Galicia / Colleita inepta de intereses financeiros / Burla negra…» Ao goberno municipal de Corina Porro non lle gustou esta solución e Jandro negouse a modificar o deseño, do que por ventura o artista conserva o orixinal no seu taller. Confesou que o facía por fidelidade e homenaxe á escritora activista, que pretendía levar a poesía a rúa e faleceu de forma tan prematura o primeiro de novembro de 2003.

Finalmente sería unha axencia quen deseñaría outros contidos para este xornal de bronce, que tras a inauguración da escultura por Caballero (2011), axiña sería obxecto de continuos ataques vandálicos, dende pintadas até arrincarlle en varias ocasións o exemplar do «Faro de Vigo», repetidos este pasado mes de maio, tras o a finalización do toque de recollida, no que a peza apareceu sen o brazo sobre o que bailaba o faro. Ataques denunciados tanto polos comerciantes como polo propio escultor que reclaman ao concello un sistema de videovixilancia eficaz para unha das iconas artísticas actuais da cidade.

Por todas estas vicisitudes a estatua de Castro de Jandro, autor tamén dun proxecto de escultura urbana semellante do poeta peripatético Carlos Oroza, que agarda polo interese do goberno municipal, constituíuse en dúas décadas en icona da liberdade de expresión e en homenaxe ao papel da prensa no desenvolvemento de Vigo como cidade acolledora, dinámica, liberal e cosmopolita. A estatua de Castro merece que se restitúa o deseño orixinal do seu autor e conte co respecto e protección do que carece.

Máis quioscos, por favor

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reivindicar o quiosco:

Non me pasou desapercibida unha nota que lin na edición dixital do “Faro de Vigo” da pasada fin de semana na que informaba da festa sorpresa que un cento de veciños organizaron para celebrar a xubilación de José Manuel Rodríguez Sequeiros, que se retiraba despois de trinta e cinco anos tras o mostrador do quiosco Sequeiros da rúa Camelias 103. Unha anotación escrita coa emoción e o agarimo necesarias para comunicar as noticias relevantes, que debería formar parte dun capítulo heroico da historia do xornalismo vigués, a protagonizada polos humildes quiosqueiros e repartidores que nos achegan cada mañán o faro con todo o seu arrecendo de esperanza da tinta fresca. Sequeiros foi un deses heroes anónimos, que se erguían de madrugada, capaz de abrir o mesmo día do seu casamento até media hora antes da voda e, o mesmo día, regresar ao serán para facer a caixa. Unha historia da que os nosos narradores poderían tirar do fío para tecer un relato moi suxestivo.

Por ventura, Vigo soubo homenaxear aos quiosqueiros e repartidores de prensa coa escultura que dende 2011 lembra a Manuel Castro, o quiosqueiro peripatético e malabarista, peza encargada unha década antes polo goberno do alcalde Lois Pérez Castrillo ao artista Jandro Rodríguez. Unha estatua de bronce de tamaño natural, chantada en Príncipe, onde Castro tiña a súa “sede”, nas escaleiras de Alfredo Romero ou nos corredores de La Norma, e dende onde iniciaba cada xornada o seu percorrido, que dende a madrugada deica ben entrada a noite o levaba até a Porta do Sol e as Avenidas voceando “Faro”, “La Noche”, “Pueblo” e outros xornais da prensa de Madrid. Xaora, lembraremos todos a Castro pola súa arte de precisión, recollida maxistralmente por Magar nunha instantánea tomada en 1971 na rúa Reconquista: a de erguer un faro sobre o dedo índice (en galego tamén podemos chamalo mostreiro ou furabolos) mentres no brazo esquerdo suxeitaba un fardo de exemplares e varios décimos de lotería. Toda unha icona do que foi a prensa no mundo ao longo do século pasado.

Xaora, o papel de quioscos como o de Sequeiros foise devaluando nas últimas décadas, ao fío das mudanzas no mundo da comunicación e do seu imparable proceso de hibridación dixital. Para o noso abraio foron pechando quioscos vigueses emblemáticos como os da Porta do Sol, Pizarro ou o “Perrete” (“Prensa Mundial”), o histórico establecemento de Velázquez Moreno, instalado durante case oito décadas no edificio do Cable Inglés e bautizado popularmente así polo mal carácter do seu fundador. Non é esaxeración ningunha afirmar que durante o século XX o Perrete foi auténtico templo da cultura máis cosmopolita da cidade, tanto polo feito de que alí se amoreaban as publicacións de procedencia máis diversa, como pola posibilidade que proporcionaba de acceder á festa das linguas, das curiosidades e das afeccións máis insólitas.

Como grande foi a pegada que a cadaquén deixou o quiosco do seu barrio, no meu caso o quiosquiño de Maruja, na entrada do Barrio do Cura (aínda felizmente aberto), onde o meu pai collía o “Faro”, a miña nai cambiaba as novelas e nós mercabamos algúns dos primeiros tebeos e as “estampillas” dos álbums de “Vida y color”. Como imprescindible foi na miña formación como lector literario o quiosco de Pepiño, instalado no bulevar do Paseo de Afonso, outro templo da cultura popular no celme do solpor vigués, onde fixemos a colección de libros de RTVE, e anos despois o quiosco de Amparo en Pi e Margall, onde fixemos a Enciclopedia Gallega e a biblioteca xuvenil de Salvat e Alfaguara, que tanto nos marcou. Para a nosa xeración o quiosco, ademais de canle de distribución da prensa, representou unha vía esencial de acceso á cultura impresa.

Mais este papel fulcral do quiosco na nosa cultura popular mudou nesta década coa irrupción disruptiva que supón internet no mundo da comunicación, que afecta tanto aos sectores da prensa impresa como ao da edición de fascículos e coleccionables que nestes días, coincidindo co inicio de curso, realiza os seus lanzamentos. Calcúlase que durante os anos máis crus da crise (2010 a 2015) reducíronse en toda España o número de quioscos nun 10,00 %, diminución á que, ademais da irrupción dixital e o impacto que no seu día provocaron as publicacións gratuítas, tampouco semella allea a crise alarmante do pequeno comercio de proximidade, unha grave doenza que en Vigo está arrastrando a todo tipo de establecementos, dende os de alimentación aos de vestiario.

Non deberiamos admitir sen rechistar a desaparición dos quioscos que, como as librarías e os cines, constitúen células esenciais do tecido urbano e espazos de encontro e socialización. Non esquezamos que a quiosqueiros como o felizmente retirado Sequeiros debemos unha parte do que somos como lectores.